ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені оқу- әдістемелік қҰжаттар
Тақырып 14.Сүтену физиологиясы
жүктеу/скачать 0.75 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып 3. Тірітканьдердегі электірлік құбылыстары.
- Тпсырма 1: Гальванидін 1-ші тәжірибесі. Нәтежесін жазу, қорытынды шығару.
- Тақырып 5. Шартты рефлекстердін пайда болуы
- 1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау. БЖ жазу
- 1. Анализаторлар дегеніміз не және қандай қызмет атқарады
- 28.Анализаторлар дегеніміз не және қандай қызмет атқарады
Тақырып 14.Сүтену физиологиясы
Сүтену – төлдеген малдын және басқа сүт қоректі жануарлардың жәлінінде сәььін пайда болатын кезені. Сүтену деп сүттің организмнен бөліну процесін айтады. Сүт коректілерде сәт безі немесе малда жәлін жақсы дамыған. Желін тер шығару бездерімен генетикалық байланысы бар. Барлыұ сүтқоректілерде бездері терінің эпидермисында, ұ олтық астына шпақа шейін оранласқан. Бұл бездердің барлығы тек жырқыштарда, шошқалар мен кеміогіштерде дамыған. Қалған малда сүт бездерінің 1-2 жұбы ғана дамыған Желінің морфофилогенездік белсенділігі туғаннаң жыныстық жетілуге дейін нашар болады. Жыныстың жетілуден соң желінің ағу жолдары мен альвеолалары өсе бастайды. Буаз малдың желініндегі без ткані үлкейіп, нерв талшықтарыы мен қан тамырлары көбейе бастайды. Буаздықтың екінші жартысында желіннің секреторлық эпителиі жүмыс істей бастайды. Сиырдың желіні үш жұп бездің қосылуынан пайда болады. Осы бездердің екі жұбы дамып, ал бір жұбы жетілмеген болады.. Желін төрт ширектен құралға, Сиырдың желіні қан мен лимфа тамырлары, нерв талшықтары бар безден және дәнекер тканьнан құралған. Желін секреторлық және моторлық қызметтерді атқарады. Сүттін жәлінде пайда болып, альвеолалар куысына бөлінуін секреторлық қызмет дейді. Сүт желіннің, альвеолаларында түзіледі. Пайда болған сүт желін цистерналарында жиналады. Әр цистернаның көлемі 80-500 мл. Жәліннің қызметі туғаннан соқ 5-8 апта ішінде күшейеді. Осы кезде желіннің салмаға организм салмағының үш процентіне жетеді. Сүт өнімділігі жылына 4000 кг болатын сиырдын желінінен сүтпен бірге 500 кг құрғақ заттар соның ішінде 132 кг белок, 152 кг май, 188 кг қант пен 28 кг әртүрлі тұздар бөлініп шығарылады.
Уыз- дегеніміз төл туғаннан кейін 5-7 күннің ішінде бөлінетін секрет. Оның түсі – ақ сарғыш, өзіне тән иісі бар, әлсіз қышқыл реакциялары, тұздағандай дәмі бар зат. Уызда 71,6 процент су, 15-85 процент альбумин мен глобулиндер 4,83 процент казеиноген, 2,37 процент май, 1,48 процент қант, А мен С витаминдері, иммундық денелер болады. Түғанда іште болатын нәжісі айдап шығаратын магний тұздары бар. Сүттін пайда болуы секреторлық процеске байланысты. Сүт желіннің альвеолаларындағы ферментативтік құбылыстар арқылы түзіледі. Сүт безінің 100 г паренхималық ткані 15 сағаттын ішінде 500 г сүт түзеді. Сүт құрамындағы заттардың кейбіреулері қаннаң дайын күйінде ауысады, ал басқалары ферментативтік құбылыстың әсерінен желіннің өзінде пайда болады. Мысалы. гллобулиндер қанның плазмасынан сүтке аусады. Ал казеиноген белогі болса, ол қандағы амн қышқылдары мен глюкопротеин бөліктерінен түзіледі. Казеиногеннің құрамы курделі, ол әқ амин қышқылдарынан құралған. лактоглобулиндер қанның белоктарынан т,зіледі. Сүттін майы қандағы глицерин мен май қышқылдарынан түзіледі Сүттің бөлінуі. желіннің секреторлық клеткалар эпителийінде сүттін пайда болуы күрделі зертелмеген құбылыс. Сүт негізінен мерокринді жолдмен бөлінеді деп саналады Эпителиальді клетка қаннаң керекті заттарды тандап алып, оларды сүттін құрамын жоғары жағына сырылап, бірте- бірте мембранадан өтеді. Сүттін бөліну екі кезенде өтеді:
Тақырып 15. Ауыл шаруашылығы малының беймделуі 1.Беймделудін жалпы сипаттамасы 2. Малдың әр түрлі температурадағы беймделуі 3. Тау жағдайға бейімделуі Бейімделу немесе адаптация – дегеніміз – айналадағы ортаның нақталы жағдайларына байланысты организмде болатын морфофизиологиялық өзгерістердің жиынтығы. Бейімделудін арқасында ауаның төменгі немесе жоғарғы температурасына, оттегінің, судың жіәне жарыөтын жетіспеуне, азықтардың түріне және тағы да көптеген факторларға организмнің тұрқатылығ жоғарылайды.. Айналадағы ортаның әр түрлі жағдайларына байланысты бейімделудің негізін білу. Экологиялық, гентикалық классификация бойыеша физиологиялық бейімделуі малдыә түріне, жеке басына және популяциясына байланысты болып бөлінеді. Популяциялық бейімделуі дегеніміз айналадағы ортаны белгілі жағдайларына байланысты бір түрдің тұқымның өсіп- өнуі. Кейбір жануарлар суық жаққа, кейбіреулері таулы жерке, ал енді біреулері- тропикалық климатқа беймделген. жануарлардың кейбірреулері айналадағы ортаның қолайла жағдайында құнарсыз азыұтарды жаұсы пайдаланып, төмен өнім береді, ал басөалары жоғары сапалы азықтарды қажет етед де, адамға керекті мол өнімдер береді. Әр малдың жасына байланысты өзіне ұолайлы температурасы бар. Мысалы, жаңа туған бұзаулар үшін ауаның температурасы 24-26 , жас бұзаулар үшін 16-18 , бір жастан дейін 3-5 ал өнім беретін сиырылға – ноль градустан төмен. Туғаннаң соң бес айға дейінгі, бұзаулар денесінің температурасы физикалық реттеу арқылы бір қалыпты сақталады. Ауа температурасының өзгеруі төлдерге үлкен әсер етеді. Мысалы, ауа температурасы 15 тең болған жағдайдағы бұзаулар денесінің температурасы 17-20 ауадағы бұзауларға ұарағанда 0ғ5 –қа, терісінің температурасы 0,5-2,9-ұа төмендеп, тыныс алуы мен жүрек с соғуы баяулайды. Ауаның температурасы 15 болған жағдайда бұзаулар денесінің температурасын реттеу өалыпты жағдайда өтеді. Бұл бұзаулардың қанындағы лейкоциттер саны, қанның сары суының бактериоцидтік және лизоцимдік белсенділігі ауа температурасы 20- та болған бұзауларға қарағанда жоғары болады. Кейбір жануарлар судың жетіспеуне жаұсы бейімделген. Мысалы, шөлді аймақтарға бейімделген түйелер мен құйрықты қойллар организмде май жиналады. Түйенің өркешінде қор ретінде 100 кг дейін май жиналады. Су жетіспеген жағдайда осы май тотығып, 40-50 л-ге дейін су бөлінеді. Сондықтан түйелер сусыз 10-12 күн өмір сүре алады. Су аз болған жағдайда түйе денесінің температурасы 5 дейін жоғарылайды. Жылқы, мүйізді ірі қара мен құйрықсыз қойлар мұндай температура көтерілгенде өмір сүре алмайды. Организмнің таулы жерлерге беймделуі екі бағытта өтеді: 1- тканьдерге оттегін тасымалдауы көбейту жолдарының физиологиялық өосымша механизмдерін қосу; 2- тканьдердің оттегі жетіспеу жағдайларына бейімделуі. Организмнің бейімделуі реакциясы таудың биіктігіне байланысты. Халықаралық классификация бойыеша 100 м-ге дейінгі тиіктік орта, ал 2000 м-ден жоғарғы – биік тауларға жатады. Оттегі төмен ортаға бейімделу 20-25 күнге созылады. Бұл беймделуі үш сатыда өтеді: 1- өкпедегі ауаның алмасуы күшейіп, қанның мөлшері мен ондағы эритроциттер саны көбейіп қан ферменттерінің белсенділігі жоғарылап, қышқылдық – сілтілік тепе- тендік өзгереді 2- ткань ферменттері мен гемоглобин мөлшері көбейеді 3- өттегін пайдалану төмендеп, қанттардың өттегі жөұ ортада ыдырауы күшейіп, организмнің жалпы қарсылығы жоғарылайды. Ауадағы оттегінің жетіспеуін гипоксия дейді. Ми жарты шары қыртысының нейрондары, қан тамырлары мен тыныс алу орталықтары, гтироксия жағдайында өте сәзімтал болады. Бүйрек бауыр мен жүрек бүлшық еттері оттегі жетіспеуін көп сезбейді. таға котерілген сайын қойлар қанындағы оттегінің мөлшері азаяды. Бұл жағдайдағы қандағы эритроциттер саны мен гемоглобин мөлшері көбейіп, тыныс алу жиіленіп, газдар алмасуы жоғарылайды.
Сабақтын мақсаты: Стуленттерді қалыпты физиология сабағында қолданалатын құрал- жабдықтармен таныстырып, эксперимент жүргізіп, бақылау жасауды және протокол жүргізуді уйрету. Тапсырма 1. Лабораториялық аспаптармен құрал- жабдықтарды көрсетіп, оларды сабақта пайдаланатына қысқышы түсінік беруі(электростимулятор, руминограф, миографтар, штативтер, кимограф гемометр Сали, Горяев камерасы, Панченков аппараты, меланжердер, вязкозиметр және т. б.). Тапсырма 2.Жанауарлардың матап- байлау әдістері Тапсырма. Жануарларға шектеленген және жалпы наркоз беру проведении лабораторных занятий: приборы для раздражения электрическим током Бақылау сұрақтары:
Әдебеіет; 8,9,10,11,12,13 Тақырып 2: Нерв- бұлышқ ет прапаратын дайындау. Қозғыштканьдердін қасиеттері. Жануарлардың барлық ұлпалары тітіркендіргіштерге белгілі бір әрекетпен жауап беоеді. Тітіркендіруден кейін ұлпаларда белсенділік байқалып, олардың өздеріне ғана тән қызметтер атқарылады (мысалы нерв талшықтарында импульстер пайда болады, бездер- сөл бөледі, ет жиырылады) Нерв және ет ұлпалары қасіеттерін зерттеуге арналған тәжірибелердің қөпшілігі бақаның артқы аяқтарына дайындалған нерв-ет препаратымен жүргізіледі. Сабақтын мақсаты: Нерв-бұлшық ет препаратын дайындау әдісін меңгеру. Ет талшықтарының физиологиялық қасиеттерің зерттеу Тапысрап 1: Нерв- бұлшық ет препаратын дайындау Тапсырма 2: Ет пен талшықтарына әр түрлі тітіркендіргіштердің әсері Тапсырма 3. Бұлшық еттің жиырылу мөлшері мен тітіркендіргіш күшінің байланысын анықтау. Әдебеіет; 8,9,10,11,12,13
Тақырып 3. Тірітканьдердегі электірлік құбылыстары.Сабақтын мақсаты: Тірі тканьдердегі биоэлектірлік тоғының бар екендігін және ықпал мен дамыл тоғының болатының анықтау Тпсырма 1: Гальванидін 1-ші тәжірибесі. Нәтежесін жазу, қорытынды шығару.Тапсырма 2: гальванидін екінші тәжірибесі. Дымыл то пайда болуының схемасын салу. Нәтежесін жазу, қорытынды шығару.Тапсырма 3. Маттеучидың 2-ші тәжірибесі. Ықпал ток бра екенін көрсетеді. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.Бақылау сұрақтары:
Әдебеіет: (8,9,10,11,12,13) Тақырып 4. Жүлын рефлекстері. Организмнің физиологиялық қызметтерінің реттелуі нервтік іс әрекетті функциональдық бірлігі рефлекс арқылы іске асады. Рефлекс деп орталық нерв жұйесінің қатысуымен болатын организмнің тітіркендіруге жауап беру реакциясын айтады. Рефлекс кезіндегі қозудың жүріп өткен жолы рефлекторлық доға болып саналады.
Сабақтын мақсаты: Рефлекс уақытының неге байланыстылығын анықтау. Рефлекторлық доғаның бар екенің және оның бөлімдерінің бүтін болуын анықтау Тапсырма 1. Бақаның жұлын рефлекстері Жұлын рефлекстері жұлын бар бақада ( бас миы алынып тасталған) рефлекторлық доғамен танысу және әрбір түйінің маңызын дәлельдеу. Рефлекторлық доғанын үзбелерің схема арылы салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Тапсырма 2. Рефлекс уақытын анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Бақылау сұрақтары:
Әдебеіет; 8,9,10,11,12,13 Тақырып 5. Шартты рефлекстердін пайда болуыЖоғары дәрежелі нерв қызметі үлкен ми жартышарларының әрекетімен байланысты жәнеде ол малдың мінез- қылығымен бейнеледі. Үлкен ми жартышарлары қызметінің нәтежесінде жануарлар қоршаған орта жағдайларында дұрыс бейімделеді, организм мен сыртқы орта арасында тиімді байланыс қалыптасады. 1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау. БЖ жазу2. И.П.Павловтың әдісі арқылы шартты рефлекстер пайда болуын практиқалық жұмыс өткізү. Тапсырма 1. Әтеште шарты рефлексті қалыптастыру. Тәжірибе өткізгенде әтештің қозғалысын кимографка жазу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Бақылау сұрақтары:
Әдебеіет; 8,9,10,11,12,13 Тақырып : 6 Көру және тері анализаторлар Организмнің кезкелген жерінде түрлі тітіркендірулерді сезетін рецепторлар болады. Бұл рецепторлардың жиынтығы сезім мүшелері деп аталады. Олардың рецепторларына тітіркендіргіштер әсер еткен кезде сол мүше қызметіне тән түйсік пайда болады. Сабақтын мақсаты: Қөз торшасындағы соқыр дақты табу. Жылуды және муықты сезетін рецепторлардың бөлек орналасқан дәлелдеу, және терінің 1 см ауданындағы олардын саның анықтау Тапсырма 1. Соқыр дақты табу ( Мариотта тәжірібесі). Мариотта сүретін салу, қорытынды жасалу. Тақырып 2. Тері рецепторлары. Сызғыш арқылы өлшеп нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.
3. Қөз аккомадациясы мен адаптациясы дегеніміхз не, оның механизмі қандай ? Әдебеіет; 8,9,10,11,12,13 Тақырып 7. Нерв- бұлшық ет, ОНЖ, ЖДНҚ және анализаторлар тарудан қорытынды сабақ: Коллквиум сүрақтары: 1.Фыизиология мақсаты және міндеттері ? 2.Физиологиялық зерттеулерде қолданалатын тәсілдер ? 3. Тітіркендіргіштер дегеніміз не, олардың классификациясы ? 4.Тітіркеу қозу, қозғыштық деген не ? 5.Рефлекс дегеніміз не ? 6.Қозу дегеніміз не ?
12.Тірітканьдерде қандай тоқ пайда болады ? 13. Гальванидің тәжірибелерінің маңызы қанадай 14. Маттеучи тәжірибелерінің маңызы қанадй ? 15. Үлпаларда биопотенциалдардың пайда болуы механизмін қазіргі кездегі қөзқарас (теориялар) ? 16.Рефлекстің классификациясы ? 17.Рефлекстің биологиялық маңызы ? 18. Рефлекторлық доға дегеніміз не ? 19. Рефлекторлық доғаның бөлімдері, олардың қызметі ? 20.Рефлекстің рецептивтік аймағы дегеніміз не ? 21.Орталық нерв жүйесінің қай бөлігіне жоғары дәрежелі қызметі жатады ? 22. Үлкен ми жарты шар қыртысының қызметінің негізінде не жатады ? 23. Үлкен ми жарты шар қыртысының қызметін анықтау тәсілдері ? 24. Шартты рефлекс дегеніміз не ? 25.Шартты рефлекстің пайда болуы механизмі ? 26.шартты рефлекстер қалыптасу үшін қандай жағдайлар қажет ? 27.Шартты рефлекстің маңызы қанадй ? 28.Анализаторлар дегеніміз не және қандай қызмет атқарады ?29.Көру анализаторларының құрылысы мен қызметі 30.Қөз аккомадациясы мен адаптациясы дегеніміхз не, оның механизмі қандай ? 31. Көз торшасының қурылысы қандай. Саутшылар мен таяқшылар қызметің баянданыз ? 32. Есту анализаторларының құрылысы мен қызметі ? 33.Терморецепторларының түрлері мен ерекшеліктері ?
Қанда сұйық ортаға тән көптеген физикалық және химиялық қасиеттер бар Физикалық қасиеттерге тұтқырлық, тығыздық, химиялық қасиеттерге- қанның әректешілік ортасы (рН), буферлік касиеттері, т.с.с жатады. Сабақтын мақсаты Қаннын физикалық және химиялық қассиеттерімен танысу және оларды анықтау әдістерін меңгеру. Тапсырма 1 Қан тығыздығын анықтау. Қанның плазманың және қан сарсуының тығыздықтарын түрлі әдістермен анықтауы. Гоммрешлаг суйық және ареометр аспап арқылы анықтау .Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Тапсырма 2 Қанның, плазманың және қан сарысуының тұтқырлығын Рожанский әдісімен анықтау. Малдын қаны және вязкозиметр аспаб арқылы анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Тапсырма 3 Лейкоциттердің саның анықтау. Горяева торын сүретін салу және формула арқылы лейкоциттердін 1мм3 зертельген қанд а саның шығару. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Әдебеіет; 8,9,10,11,12,13 Бақылау сұрақтары:
Тақырып 12. Эритроциттердің түну жылдамдығы (ЭТЖ) Гемолиз және оның түрлері Сабақтын мақсаты: Эритроциттердің тұну жылдамдығы мен осмостық тұрақтиылығын анықтау әдістерін иегеру және гемолиз құбылысын бақылау. Тапсырма 1. қан плазмасының эритроциттердің тұну жылдамдығына тигізетін әсерін анықтау Панченокв аспабын сүретін салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Тапсырма 2.Эритроциттердің осмостық тұрақтылығын анықтау (ЭОТ) Осмостық гемолиздің схемасын салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы. Әдебеіет; 1,2,3,8,9,10,11,12,13 Бақылау сұрақтары:
Тақырып 10. Кардиография. Автоматия және жүрек жұмысына температураның әсері . Жүрек – қан айналуының орталық мүшесі. Жоғары сатыдағы жүрегі төрт камерадан – екі жүрекше мен екі қарыншадан құралған. Жүрек жұмысы бірнеше циклден тұрады. Жұрек циклі дегеніміз оның жиырулын, босаңсуын және үзілісін қамтитын мерзім. Сабақтын мақсаты: Бақа жүрегінің жүмысын кимографпен (арнаулы жазғыш құрал) жазып алу әдісін иегеру, жүрек циклінің фазаларын анқтау. Кимограмманның суретің салу. Қорытынды шығару. Тапсырма 2. Станниус тәжірибелерді меңгеру және талдау. Кестені толыту, қорытынды шығару. Тапсрма 3. Жұрек жұмысына температуранын әсерін байқау. Кестені толтырып. Нәтежесін салыстырп, қорытынды шығару. Бақылау сұрақтары:
Әдебеіет; 1,2,3,8,9,10,11,12,13 жүктеу/скачать 0.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|