Пму ұС 18. 2/05 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі



жүктеу/скачать 203.18 Kb.
Дата16.06.2016
өлшемі203.18 Kb.
#138605

Әдістемелік нұсқау





Нысан

ПМУ ҰС 7.18.2/05







Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі

С. Торайгыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті


Биология және экология кафедрасы


050607-Биология мамандығы студенттеріне арналған

Адам анатомиясы пәні бойынша

ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАРдЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРы

Павлодар



Әдістемелік нұсқаудың бекіту парағы






Нысан

ПМУ ҰС 7.18.1/05

«БЕКІТЕМІН»

Химиялық технологиялар және жаратылыстану факультетінің деканы

_______________ Қ.Қ. Ахметов

“____”_____________200_ж.

Құрастырушы: аға оқытушы Нұрғожин Р.Ж. _________



Биология және экология кафедрасы




Зертханалық сабақтардың әдістемелік нұсқаулары




Адам анатомиясы пәні бойынша

050607 Биология мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған


Кафедра мәжілісінде ұсынылды «___» _______200_ж. , № __ хаттамасы

Кафедра меңгерушісі _____________ Ж.М. Исимбеков
Химиялық технологиялар және жаратылыстану факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінде мақұлданды
“___” ______ 200_ж., № ___ хаттамасы


ОӘК төрайымы ______________ Ұ.Д. Бүркітбаева

№1 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС


ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЖАТТЫҒУ САБАҚТАРЫН

ӨТКІЗУГЕ АРНАЛҒАН ЖАЛПЫ НҮСКАУЛАР
Организмнің әр түрлі жүйелерінің құрылысын зерттеу кезінде тәжірибе сәтті болуы үшін түрлі әдіс-тәсілдер қолдадылады. Сонымен қатар, тәжірибелерді жүргізу үшін ерітінділерді дайындау, арнаулы аспаптар мен құрал-жабдықтардың тілін білу, физиологиялық жағдайын анықтай білу қажет.

Лабораториялық сабақтарда негізінен созылмалы тәжірибелер әдісін қолданған дүрыс. Мұндай тәжірибелер кезінде белгілі уақыт аралығыида болатын. Жұмыс кезінде қоршаған орта мен жануарлар әлемің қорғауға арналған нүсқауларды негізге алған жөн.

Лабораториялық сабақтарда жедел тәжірибе жасау әдістері де қолданылады. Бұл жағдайда ішекті жансыздандыру (анестезия) немесе жалпы наркоз қолдану қажет.

Кейбір тәжірибелерді жаңа сойылған жануарлардан алынған ағзалармен (жүрек, өкпе, ішек қиындысы, бұлшық ет т. б.) өткізуге болады. Лабораториялық сабак,-тарда қан, қан сарысуы, сүт, ас қорыту мүшелерінің сөлдері, зәр және т. б. өнімдер мен биологиялық суйықтықтар қолданылады.


ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИҚАСЫ, ЕҢБЕҚТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ КЕЗДЕЙСОҚ ЖАРАҚАТТАНҒАНДА

КӨРСЕТІЛЕТІН АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ
Анатомия сабақтарында тәжірибе жұмыстары лабораториялық және ауыл шаруашылық малдарымен жүргізіледі және әр түрлі қышқылдар, негіздер, электр аспаптары мен басқа да жабдықтар кеңінен қолданыла-ды. Мұның барлығы арнайы қауіпсіздік ережелерін сақтауды талап етеді.

Реактивтермен, қышқылдармен және негіздермен жұ-мыс істеу кезінде мынадай тәртіп сақтау қажет:



  1. арнаулы өлшеуіш ыдыстарды және пипеткаларды қолдану;

  2. ерітінділер дайындаған кезде қышқылдарды не-месе негіздерді суға құю қажет, керісінше жасауға бол-майды;

  3. тез буланғыш, ұшпа сүйықтықтарды екі рет қыр-налып өңделген арнаулы тығынмен жабылған ыдыста сақтау қажет;

  4. лабораторияда мүмкіндігінше тез түтанғыш және улы заттарды аз мелшерде сақтау керек;

  5. күкірт қышқылы қосылған ерітіндімен (хромпик) және басқа кышқылдар қосылған сүйықтықтармен ыдыс­тарды резеңке қолғап және қорғағыш алжапқыш киіп алып жуу қажет.

Лабораториялық тәжірибеде сынап және метил спирті сияқты улы заттар да қолданылады. Ауаның қү-рамында 0,00005% мелшерде сынап буы болса, улану қаупі туады. Сондықтан сынабы бар қүралдармен жұ-мыс жаеағанда, оны аспаптарға құйғанда үлкен мұқият-тық пен сақтық қажет. Метил спирті жанғыш, жарыл-ғыш, тез тұтанғыш сүйықтық. Оның түсі, иісі және дәмі этил спиртіне ете үқсас. Метил спиртініңаз мелшері қатты улануға және соқыр болуға әкеп соғады. Этил және метил спирттерін бір-бірінен бөлек сақтау қажет.

Алғашқы көмек: негіз немесе қышқылмен күйген жерді алдымен мол сумей, қышқылмен күйгенде — ас содасының ерітіндісімен, ал негізбен күйгенде — бор қышқылының 2%-тік ерітіндісімен жуады. Одан әрі күй-ген жерді тағы да сумен жуады. Негіз немесе қышқыл көзге тамғанда жоғарыда баяндалған шаралар сол тәр-тіппен тері күйгендегідей қайталанады.

№ 2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
ЭРИТРОЦИТТЕР, ОЛАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ, ҚҮРАМЫ ЖӘНЕ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ
Эритроциттер — ядросыз, диаметрі 4-7 микрон, екі жағы ойыс, дөңгелек пішінді қызыл қан клеткалары. Түйенің эритроциттері сопақша (овал) пішінді, ал құс-тарда сопақша ядролы клетка.

Қандағы эритроциттердің саны малдьвд жасына, жы-нысына, физиологиялық жағдайына, т. б. байланысты өзгеріп отырады.



Жұмыстың мақсаты: эритроциттерді санау тәсілін меңгеру және олардың санын анықтау.

Қеректі заттар мен құралдар: қан, санау камерасы, жапқыш шынылар, эритроциттерді араластырғыш (ме­ланжер), физнологиялық ерітінді (0,9% NaCI ерітінді-сі), микроскоп.

Жүмыстың барысы: эритроциттерді санау үшін мик­роскоп жәпе Горяев камерасын пайдаланады. Санау камерасы орта бөлігінде терт келдеиең науасы бар қалың шыны. Оның ортадағы белігі көлденен, науамен екііе бөлінген де, оның әрқайсысында Горяев торы орналас-қап. Ол тор 225 улкен шаршыдан (квадраттан) тұрады жәие олардың 25-і өз кезегінде 16 кіші шаршыға бөлін-ген. Кіиіі шаршылардың қабырғасы 1/20 мм-ге тең, ау-даны —1/400 мм3, ал кәлемі —1/4000 мм3.

Эритроциттерді санау үпіін таза пробиркаға 4 мл 0,9% NaCI ерітіндісін кұйып, оған зерттелетін қанныи 0,02 мл-ін араластырады. Демек, қанды 200 есе сұйыл-тады. Осыдан соң жагщыш шыныны Горяев камерасына Ньютон дөцгелектері пайда болғанға дейін үйкелеп жа-быстырып, камераиы микроскоптың тәсенішіне қояды да, оның ортаңғы бөлігін сұйылтылған қан тамшысымен толтырады.



Эритроциттерді камера торының диагоналында ор-наласқан бес үлкен, демек, 80 кіші шаршыда санайды (6-сурет). Ол үшін ең жоғарғы қатардың 1-шаршысын тауып, ондагы эритроциттерді санауға кіріседі. Бір клет-каны екі рет санамау үшін, алдымен 1-кіші шаршының іінінде орпаласкан, одан соң оның сол жақ және үстіңгі сызықтарында жатқан эритроциттерді санау керек. Осы­дан соң дәл осы принциппен солдан оңға қарай осы ка-тардыц 2—3—4-шаршыларындағы клеткаларды санап шығады. Бірішпі катарды санап болған соң, оңнан сол-ға карай екінші қатардағы клеткаларды санайды. Одан әрі 3 және 4-қатардағы эрнтроциттерді, диагональ бойындары 2—3—4—5-үлкен шаршыларды санап шығу қажет.
Бақылау сұрақтары

  1. Эритроциттер, олардық құрылысы, құрамы және атқаратын қызметі.

  2. Әр түлік малдардың қанындағы эритроциттер саны.

  3. Кандағы эритроциттер санына эсер ететіи факторлар.

  4. Эритроциттер санын анықтаудық практикалық мақызы.




№3 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
ҚАН АЙНАЛУ ЖҮЙЕСІ. ЖҮРЕКТІҚ ҚҮРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
Жүрек — қан айналуының орталық мүшесі. Жоғары сатыдағы жануарлардың жүрегі төрт камерадан — екі жүрекше мен екі қарыншадан құралған. Жүректің сол жақ бөлігіидегі жүрекше мен қарыншаның арасында қос жармалы, он. жақ бөлігіндегі жүрекше мен қарын-шаның арасында үш жармалы қақпақшалар болады. Жүрекшенің қабырғасы екі, ал қарыншаның қабырға-сы — үш қабат көлденең жолақ ет талшықтарынан құралған. Жүрек қабырғасының сыртқы қабатын эпикард, ортаңғы қабатын миокард, ішкі қабатын эндокард дей-ді. Жүректің жұмыеы бірнеше циклден тұрады. Жүрек циклі дегеніміз оның жиырылуын, босаңсуын және үзілі-сін қамтитын мерзім.

Жұмыстың мақсаты: Бақа жүрегінің жүмысын кимо-графпен (арнаулы жазғыш құрал) жазып алу әдісін игеру, жүрек циклінің фазаларын анықтау.

Қеректі заттар мен құралдар: Бақа, тығынды пластинкалар, қайшы, пинцет, физиологиялық ерітінді, мақ-та, дәке, кимограф, жазғыш рычаг, қалам ұш, серфин (жүректі қысатын қысқыш).

Жұмыстың барысы: Бақаны сол қолға алып, бас бармақпең басын иіп, үлкен желке тесігіне ине кіргізіп, жұлынды зақымдайды. (Жұлын зақымданғаннан кейін бақа кимылдау кабілетінен айырылады.) Бақаны шал-қасынан тығынды пластинкаға жатқызып, аяқтарын шанышқымен арнаулы тығындарға қадап бекітеді де, қайшымен көкірек куысын ашып, жүректі сыртқы кабынан босатады. Қысқышпен жүрек ұшын диастола (босаңсу) кезінде қыстырып алып, оны- рычагқа бекі-тілген сызғышпен жалғастырады да, сызғыштық ұшын кимограф барабанына тигізіп, кимографты іске қосады (11-сурет). Жүректің жиырылуы ирек сызықтар түрін-де жазылады, оны кимограмма деп атайды. Қимограм-маны бақылап, оның жүрек фазаларына сәйкес бөлік-терін анықтайды (систола, диастола, тыныштық).
ЖҮРЕК ҚАҚПАҚШАЛАРЫНЫҢ ЖҰМЫСЫН БАҚЫЛАУ.
Қан жүрек арқылы бір бағытта қозғалады. Жүрекшелер жиырылған кезде қан атриовентрикулярлық тесік ар-кылы қарыншаға өтеді. Бұл тесікте жармалы (атриовен-трикулярлық) қақпақшалар орналасқан: сол жүрекше мен сол қарынша арасында екі жармалы қақпақша, жүректің оң бөлігінде — үш жармалы қақпақшалар ор-наласқан. Қарыншалар жиырылған кезде атриовентри-кулярлық қақпақшалар жабылады да, қолқа мен өкпе артериясының тесігіндегі жарты айшық қақпақшалар ашылады. Диастола кезінде тамырдағы жоғары қысым әсерінен бұл қақпақшалар жабылып қалады.

Жұмыстың мақсаты. Жүрек қақпақшаларының ма-ңызын және қанның жүректе бір бағытта қозғалуында-ғы олардың ролін көрсету.

Керекті заттар мен құралдар. Ит немесе ірі кара жүрегі, үлкен және кішкене қайшылар, анатомиялық және хирургиялық пинцеттер, скальпель, шыны және резеңке түтіктер, түбінде шүмегі бар шыны ыдыс, үлкен шыны воронкасы, жіп, қысқыштар.

Жұмыстың барысы. Жүректегі қанның бір бағытта қозғалуын бақылау.

Иттің елі денесінен қан тамырларын (қолқа, өкпе артериясын, алдыңғы және артқы куыс веналарды)


Бақылау сұрақтары

  1. Кан айналу шеңберлері.

  2. Жүректің құрылысы.

  3. Жүректіқ жұмысы. Жүрек жүмысы циклінін, кезеңдері мен фазалары және оньщ мерзімдері.

  4. Жүректін, қақпақшалары, олардың маңызы.

№ 4 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
ҚАННЫҢ ТАМЫРЛАРМЕН АҒУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жүрек еттерінін, жиырылу күшінің әсерінен қан та-мырында қан тоқтаусыз бір бағытта жылжып ағады. Қанның бір бағытта ағуы қан тамырларындағы қысым-ның деңгейіне байланысты: қан қысымы жоғары жақ-тан төмен жаққа қарай ағады. Осы себепті қан колка-дан артерияларға, артериялардан капиллярларға, ал одан әрі вена тамырларына өтеді.



Жұмыстың мақсаты. Сұйықтардың тұтқырлығына байланысты қысымның өзгеруін көрсету. Қан қысымы-ның мөлшерін анықтау әдісін меңгеру және қан тамыр-ларындағы қанның ағу жылдамдығын бакылау.

Жұмыстың барысы:

Түп жағында сұйық ағып шығатын арнаулы шүмегі бар үлкен шыны шелмекті (мариотта шынысын) резең-ке арқылы пьезометрмен (ұзыны бойына вертикал тү-тікшелер орналасқан шыны түтік) жалғастырады (16-сурет). Пьезометрдің ұшына резеңке түтік жалғап, оны қысқышпен қысып қояды. Үлкен шыны шөлмекке боял-ған су қүйып оны пьезометрмен жалғастырып түтікше-нің шүмегін жайлап ашады. Су пьезометрдің үзын түтік-шесіне толғаннан кейін, тігінен орналасқан түтікшелер-мен үлкен шыны шөлмектегі судың деңгейіне дейін көтеріледі (Не себепті?).

Суды пьезометрдің үшындағы түтікпен ағыза бастаса, онда тік орналасқан түтікшелердегі қысым біртіндеп төмендейді. Қысымның төмендеуін пьезометрдің тік орналаскан түтікшелеріндегі су деңгейінің төмендеуі-нен байқайды. Ыдыстағы суды крахмал клейстерімен ауыстырып, тажірибені қайталайды. Байқалған қүбы-лысты түсіндіріңіз.



№ 5 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ

Сүт қоректі жануарларда сыртқы тыныс екпе арқы-лы жүреді. Өкпе альвеолалары мен сыртқы орта ара-сында ауа алмасуы, көкірек қуысының қозғалыстары нәтижесінде жүзеге асырылады. Тыныс алған кезде көк ет (диафрагма) пен сыртқы қабырғааралық еттер жиыр-ылады да, көкірек қуысы кеңейеді. Бұл кезде екпе кө-лемі де үлкейіп, ондағы қысым атмосфера қысымынан с. б. I—3 мм-ге төмендейді ,де, ауа тыныс жолдарына пассивті түрде сорылады. Аталған еттер босаңсығанда көкірек қысылып, өкпедегі ауа сыртқа ығысып шығады. Тыныс алу механизмінде плевралық қуыстағы теріс қы-сымныц маңызы өте зор, ол өкпенін, көкірек қуысының қимылдарын еркін қайталауына мүмкіндік береді.



Тыныс алған кезде ауа тыныс жолдарымен альвео-ларға өтіп, тыныс шығарған кезде ондағы ауаның 1/6 бөлігі ғана сыртқа шығады. Альвеоладағы ауаның бұ-лай ауысуын өкпенің желдетілуі дейді. Тыныс ауасының көлемін бір минуттағы тыныс жиілігіне көбейтіп, өкпе-нің минуттық желдетілу көлемін есептеп шығаруға бо-лады.

Жұмыстың мақсаты. Малдардың тыныс алуын ба-қылау және тыныс қозғалыстарын жазу арқылы зерттеу. Өкпенің үлкейіп, кішірею себептерін анықтау, плевра-лык қуыстағы қысымды өлшеу, тыныстың минуттық көлемін анықтау.

Қеректі заттар мен құралдар. Малдар (жылқы, сиыр, шошқа, қой, ешкі, қоян, ит), тыныс қозғалыстарын эле-ктрографиялық тіркеуге арналған қондырғы (ЭИД-1) немесе пневмограф, кимограф, фонендоскоп, перкуссия-лық балғашық, плессиметр, хирургиялық аспаптар жиынтығы, операция столы, Дондерс моделі, жаңа сойылған малдан алынған өкпе, жіптер, новокаиннің 0,5% ерітіндісі, ине мен шприц, манометр, тыныс алуға арналған маска, резеңке қапшығы, газ есептегіші, оттегі мен көмірқышқыл газының мөлшерін анықтайтын газо­анализатор.
ТЫНЫС АЛЫП ЖӘНЕ ДЕМ ШЫҒАРҒАН КЕЗДЕ ҚҰРСАҚ ПЕН КЕУДЕ

ЕТТЕРІНІҢ ҚОЗҒАЛЫСТАРЫН БАҚЫЛАУ.

Жұмыстың барысы. Тыныс алып және дем шығарған кезде пайда болатын қозғалыстарды әр түрлі түлікте бақылап, оларды салыстырады. Жинакталған нәтижелер негізінде малға тән тыныс алудың түрін анықтайды (көкіректік, құрсақтық, аралас).

Тыныс алу қозғалыстарын жазу. Жұмыстың барысы. Тыныс алған кезде пайда болатын қозғалыстарды жазу үшін малды арнаулы станокқа бекітіп байлайды. Ты­ныс алу қозғалысын жазуға арналған қондырғьшы (пневмографты) жұмысқа дайындайды. Пневмограф манжеткасын малдық кеудесіне резеңке түтікшелерінің көмегімен байлайды. Ұштармақ арқылы ауа үрлегіш баллонды Марей капсуласьшен жалғастырып, жүйені ауамен толтырады. Тыныс алу қозғалысьш кимограф барабанына жазып, оны зерттейді. Тыныс алу және дем шығару уақыттарының арақатынасына көңіл аудару керек,

Қабырға мен көк ет (диафрагма) қозғалыстарын бақылау. Жұмыстың барысы. Тыныс алу және дем шы-ғару кезіндегі қабырға мен диафрагма қозғалысын анық-тау үшін наркоз беріліп операциялық столға шалқасы-нан байланған қоянды алады. Үйекті (құрсақтың орта сызығын) бойлай тері мен етті тіледі де, төс сүйегіне жақын жерден тілінген терінің екі шетінен пинцетпен қыса көтереді. Бүл кезде диафрагма жақсы көрінеді. Тыныс алып және дем шығарған кезде диафрагманың қалай өзгеретініне көңіл аударады. Содан кейін, теріні сыпырып, бірінші қабырғаны жалацаштайды да, оның қозғалысын бақылайды.

Тыныс алып және дем шығарған кезде өкпе көлемі-нің өзгеруін бақылау. Жұмыстың барысы. Тыныс алып және дем шығарған кезде өкпе көлемінің қалай өзгере-тініне көз жеткізу үшін, Дондерс моделін (20-сурет) жасайды. Түбіне резецке қолғап кигізілген үлкен шыны шөлмекке кеңірдегімен қоса алынған өкпені орналас-тырады. Қеңірдекті тутікке бекітіп түтікті шөлмек "аузын тығыздап жабатын тығыннан өткізеді. Шөлмек түбіндегі резеңкені созып (тыныс алған кездегі диафрагманың жиырылғанына үксатып), «плевра ішіндегі қысымды төмендетеді» де, екпе көлемінің өзгеруін бақылайды. Содан кейін, керісінше, резеңкені шөлмек ішіне қарай итеріп (тыныс шығарған кездегі диафрагманың бо-саңсуына үқсатып), «плевра ішіндегі қысымды көтере-ді». Өкпе көлемі қалай өзгеретініи бақылайды. Соңынан тыныс алған кезде екпенің не себепті үлкейетінін, ал дем шығарған кезде — кішірейетінін түсіндіріп, қоры-тынды жазады.

№ 6 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
ТЫНЫС АЛУ МЕХАНИЗМІ

Тыныс алу дегеніміз организмнің оттегін пайдала-нып, көмір қышқыл газын шығаруы. Сүт қоректі жан-уарларда тыныс алу процесі арнайы мүшелер (танау, көмекей, кеңірдек, бронх тарамдары және өкпе) арқы-лы жүреді.

Жоғары сатыдағы омыртқалы жануарларда тыныс алу процесі мына төмендегідей сатыға бөлінеді:


  1. сыртқы орта мен өкпе альвеолары арасындағы газдардың алмасуы — сыртқы тыныс;

  2. өкпе альвеолары мен қанның арасындағы газ алмасу, немесе газдардың өкпедегі диффузиясы;

  3. қанның газдарды тасымалдауы;

  4. қан мен клеткалар арасындағы газдардың алма­суы — ішкі тыныс;

  5. клеткалардың оттегін пайдаланып, көмір қыш-қыл газын бөлуі.

Тыныс алу — дем алу (инспирация) мен дем шығару (экспирация) процестерінен құралған. Дем алу мен дем шығару процестері арнайы инспираторлық (сыртқы қа-бырға аралык, қабырға көтергіш, дорсальді тісті инс­пиратор (дем алғыш), сатылы қабырға усті еттері, диа­фрагма) және экспираторлық (ішкі қабырға аралық, дорсальді тісті экспиратор (дем шығарғыш), тура және қиғаш құрсақ еттері, диафрагма) еттердің қызметінің арқасында журеді. Ал өкпе мен ұлпаларда газ алмасу процесі газдардың үлес қысымының айырмасына бай-ланысты; газ қысымы көп жақтан қысымы аз жаққа өтеді.

Жұмыстың мақсаты. Тыныс алу механизміндегі диа-фрагманың роліп көрсету, пневмография әдісімен та-нысу және тыныс алу процесінде жыбырлағыш эпите-лидің атқаратын ролімен танысу. Өкпенің тіршілік кө-леміи анықтау әдісімен танысу, тыныс алудың гуморал-дық жолмен реттелуін бақылау.

Керекті заттар мен құралдар. Дондерс схем асы, пневмограф, төсеніш шыны, үгітілген графит, бака, спирометр, мақта, спирт.

Жұмыстың барысы:

  1. Тыныс алу механизма (Дондерс схемасын корсе­ту).

  1. Жыбырлағыш эпителийдегі құбылысты бақылау.

Жұлыны бұзылып қимылсыздандырылған бақаның құрсақ куысын ашып өңеші мен ас қарынын бөліп ала-ды. Өцеш пен қарынды ұзына бойына қақ жарып аша-ды да, тығынды пластинканың үстіне инелердің кәме-гімен жая ашады. Өцештің кілегей қабағының жоғарғы жағына графит не көмір ұнтағын сеуіп, олардың қозға-лысын бақылайды. (Қозғалысты бақылау оңай болу үшін өңештің жанына миллиметрлік қағаз кояды), Өңешті жоғарғы жақтыц кілегей қабағымен ауыстырып тәжірибені қайталайды. Байқалған құбылысты түсін-діріңіз.

3. Спирометрдің көмегімен екпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын


анықтау үшін спирометрді жұмысқа дайындау керек. Аппараттың арнаулы түтікшесін спирттелген мақтамен
сүрткеннен кейін, тексерілетін студент танауын арнау­лы қысқышпен қысып қояды да, барынша терец дем алып, барлық демін спирометр түтікшесі арқылы шығарады.
Бакылау сұрактары

  1. Тыныс орталығынын, функционалдық сипатын баянданыз.

  2. Қезеген нервтің тыныс алу процесін реттеудегі маңызы қан-дай?

  3. Жануарларда қандай тыныстық рефлекстер болады?

  4. Көмір қышқыл газы тынысты реттеуде кандай роль атқарады?

№7 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
AC ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ. АУЫЗДАҒЫ AC ҚОРЫТУ

Ауыз қуысында азықты қабылдау, оны ұнтақтау, сілекеймен шылау, қорыту және жүту сияқты процес-тер журеді. Азық ауыз куысында механикалық және химиялық өзгерістерге ұшырайды.

Азықтың механикалық өзгерісі деп оның ұнтақтал-уын, жаншылуын, араласуын және сілекейде еруін ай-тады. Ал химиялық өзгеріс әр түрлі ферменттердің әсерімен жүретін органикалық заттардын, ыдырауы (мыса-лы крахмалдың глюкозаға ыдырауы).

Сілекей уш жұп (шықшыт, тіл асты және алқым) бездерге бөлінеді.



Жұмыстың мақсаты. Сілекейдің физико-химиялық касиеттері мен құрамын анықтау, ферменттерінід әсе-рін зерттеу, сілтілік реакциясының болатынын дәлелдеу,

Керекті заттар мен құралдар. Адам, немесе мал сі-лекейі, химиялық шыны стакандар, пробиркалар, 10% сірке қышқыл ерітіндісі, Люголь ерітіндісі, 0,2% крах­мал клейстері, 10% NaOH ерітіндісі, 1% CuS04 ерітін-дісі, 0,1 н H2S04 ерітіндісі, лакмус қағазы, рН метр, пипеткалар, метилоранж индикаторы.

Жұмыстың барысы:

1. Сілекей құрамындағы муцинді анықтау.


Пробиркаға 3—5 мл сілекейді өлшеп күйьга, оған 1—2 тамшы 10% сірке қышқылын (СН3СООН) қосады. Муцин ақ тұнба түрінде бөлінеді.

2. Сілекейдің қышқылдық сыйымдылығын анықтау.

Стаканға 1 мл сілекей құйып, оған 2 тамшы метило­ранж индикаторын қосады да, 0,01 н. H2SO4 ерітіндісімен қызыл түс пайда болғанға дейін титрлейді. Сілекейдін сілтілік қорын титрлеуге кеткен H2S04 ерітіндісінің мөлшері арқылы есептеп, NaHC03 түзының процентімен бейнелейді.

Есептеу жолы. Мысалы, 1 мл сілекейді титрлеуге 8 мл 0,01 н H2S04 ерітіндісі кетті дейік:

H2S04+2NaHC03 = Na2S04 + 2H2C03

Сонда 1 мл 0,01н. H2S04 1 мл 0,01н. NaHC03-neH, немесе 0,00084 г NaHC03-nen қосылады.

Титрлеуге 8 мл H2S04 кеткендіктен 1 мл сілекейдің сілтілік қоры төмендегідей болады:

8-0,00084 г NaHC03, ал процент есебімен 8-0,00084-100%, немесе67% NaHC03


  1. Сілекейдің ферменттік қасиеттерін анықтау.

  2. пробиркаға пипеткамен 3 мл-ден крахмал клейсте-рін құяды. 1-пробиркаға 1 мл адамның таза сілекейін, 2-пробиркаға 1 мл алдын ала қайнатылып, суытылған сілекей, 3-пробиркаға 1 мл сілекей мен 2 тамшы 1% НСІ, ал 4-пробиркаға аз ғана крахмал ұнтағын салып, үстіне 1 мл-ден сілекей құяды.

Барлық пробиркаларды 20—30 мин термостатта 37—38°С ұстайды. Көрсетілген уақыт өткен соң пробир­каларды термостаттан алып, суытып, әр пробирканың ішіндегі сұйықты екі пробиркаға тең бөліп құяды. Бі-рінші пробиркамен крахмалға реакция қояды (3—4 тамшы Люголь ерітіндісіи қосады), егер ерітіиді көк туске боялса, онда ерітіндіде крахмал болғаны, демек углеводтардың ыдырау процесі журмегені. Ішінде крах­мал жоқ қатардың екінші пробиркасымен қантқа Тром-мер тәжірибесін қояды. Ол үшін пробиркаға ішіндегі сұйық деңгейінің жарты мөлшеріндей 10% NaOH ерітін-дісін құяды, да, ашық көк түске боялғанға дейін там-шылатып 1 % CuS04 ерітіндісін қосады. Пробирканы ішіндегі сұйық қайнағанға дейін спиртовкамен қыздыр-ады. Тәжірибе кезінде алдымен сары түсті тұнба пайда болады (мыс гидраты — Cu(OH)2 қыздыруды одан әрі жалғастырғанда тұнба кызыл түске боялады, себебі Си(ОН)2— Си20 айналады.

Бақылау сурақтары



  1. Сілекей бездері қандай тощгарра бөлінеді?

  2. Сілекейдің құрамы мен қасиеті.

  3. Сілекей ферменттері және олардың маңызы.

  4. Сілекей белу механизм! және оның реттелуі.

  5. Әр түлік малдың сілекей бөлу ерекшеліктері.

№8 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
ТЕРІ РЕЦЕПТОРЛАРЫ

Жылуды және суықты сезгіш рецепторларды анық-тау. Теріде суықты немесе жылуды сезетін арнаулы ре-цепторлар бар. Температураны сезетін рецепторларды анықтау үшін термоэстезиометр қолданылады. Ол пі-шіні конус тәріздес іші қуыс шыны ыдыс. Қонус ұшына жылуды жаксы өткізетін сым жапсырылған.



Жұмыстың мақсаты. Жылуды және суықты сезетін рецепторлардың бөлек орналасқанын дәлелдеу, және терінің 1 см2 ауданындағы олардың санын анықтау.

Керекті құралдар мен заттар. .Термоэстезиометр, Көлемі 1 см2 төртбұрышты тесігі бар қағаз.

Жұмыстың барысы. Жұмысты екі сатыда жүргізеді. Суықты сезетін рецепторлардың орналасу жиілігін анықтау үшін термоэстезиометрді мұзбен толтырады. Тексерілетін студенттің қолына, білегіне, иығына көле-мі 1 см2 тесігі бар қағаз трафаретті қойып, сол тесік тұсындағы теріге термоэстезиометрдің ұшын жайлап тигізеді. Әрбір жанасу кезінде тексеріліп отырған студент өз түйсііін (жанасу немесе суықты сезу) айтып отыруы керек. Осылай суықты сезгіш рецепторларының

санын анықтайды..

Жылуды сезетін рецепторлар санын анықтау үшін термоэстезиометрді температурасы 50°С сумен толтырып тәжірибені жоғарыдағы жолмен өткізеді.

Жанасуды сезгіш рецепторларды зерттеу. Жанасу-ды сезгіш рецепторларға — Мейсснер денешіктері, Мер-кель дискалары, Пачини денешіктері — жатады. Олар тітіркендіргішпен жанасуды, немесе онын, қысымын се-зінеді. Жанасу сезгіщ рецепторлар денеде біркелкі жа-йылмаған, сол себепті дененің барлық бөлігінің сезім-талдығы бірдей болмайды.



Жұмыстың мақсаты. Жанасу оезімін тудыратын бастапқы күшті өлшеу.

Керекті заттар мен қүралдар. Эстезиометр немесе Вебер циркулы, химиялық қалам.

Жұмыстың барысы. Тексерілетін студентті отырғы-зып, көзін байлап қояды. Зерттуеші циркуль немесе эстезиометрдің аяқтарының арасын 1 мм жақындатады да, оныц екі үшін саусақтардың терісіне тигізеді. Содан, эстезиометр аяқтарын 1 мм-ге алшақтата отырып, тері-ге тигізе береді. Тәжірибеде циркуль аяқтарының қай мелшеріндегі алшақтығын. екі нүкте сезетінін аныктай-ды.

Тәжірибені терінің басқа жерлерінде (алақан, мү-рын, мойын, арқа) қайталайды.


ДӘМ СЕЗУ ТАБАЛДЫРЫҒЫН АНЫҚТАУ

Дәм анализаторының көмегімен тамакты жеуге бо-латыны немесе болмайтыны анықталады. Дәм анализа-торлары тілде, таңдайда, жұтқыншактың арт жағында және тілшікте орналасқан. Дәм анализаторы түрлІ дәмдерді сезеді.



Жұмыстың мақсаты. Қышқыл, тәтті, ащы және тұз-ды заттардың әсерін қабылдайтын аймақтарды және олардың қозу тудыратын бастапқы күшін анықтау.

Қеректі заттар мен құралдар. Шыны таяқшалар не­месе көз пипеткасы, қайнаған немесе дистильденген су, 0,01%, 0,1% және 1% лимон қышқылының ерітіндісі, ■ 0,01%, 0,1%, 1% және 10% кант ерітіндісі, 0,001%, 0,01%, 0,1% 1% хинин ерітіндісі, 0,001%, 0,01%, 0,1% және 1 % хлорлы натрий ерітіндісі.

Жұмыстмң барысы. Зерттелетін студент тілінің әр жеріне шыны таяқшамен немесе көз пипеткасымен тек-■ серілетін ерітінді тамызады. Тәжірибені ерітіндінің ең аз концентрациясынан бастайды. Әрбір тексеруден ке-йін студент аузын қайнаған немесе дистильденген сумей шайып отырады. Тексеру аралығындағы үзіліс 1—2 ми-нуттан кем болмағаны дұрыс
ИІС ТАБАЛДЫРЫҒЫН АНЫҚТАУ

Иіс рецепторлары мұрын қуысында орналасқан.



Жұмыстың мақсаты. Түрлі заттардың иісін анықтау.

Керекті заттар мен құралдар. Иісі бар ерітінділер кұйылған сауыттар: 0,0001%, 0,001%, 0,01% және 1% камфара ерітіндісі, - 0,0001%, 0,001%, 0,01%, 0,1%, 1%, 2% және 3% спирт ерітіндісі, 0,0001%, 0,001%, 0,01%, 0,1% және 1% ванилин ерітіндісі және.басқа иісі күш-ті заттар.

Жұмыстың барысы. Белгілі иісті заты бар сауыт-тың тығынын ашып, танауға жақындатып, бірнеше рет иіскейді. Иіскеуді концентрациясы ең төмен флаконнан бастайды. Эр түрлі заттардың иіс концентрациясының табалдырығын анықтайды.
жүктеу/скачать 203.18 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет