ПОӘК 042-14-3-01 20. 05/03-2012 Басылым №2



бет3/4
Дата05.07.2016
өлшемі1.02 Mb.
#179414
1   2   3   4

Төлем тапсырмасы


Есеп айырысу чегі

Төлем талап тапсырмасы

Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу туралы» Заңы және «Қазақстан Республикасындағы валюта операцияларын жүргізудің Ережелері» валюта операцияларын жүргізу үшін негіз болып табылады.

Қазақстан Республикасындағы резидентгер мен резидент еместер жүргізген барлық валюта операциялары тек өкілетті банктер мен айырбастау пункттері арқылы ғана жүзеге асырылады. Өкілетгі банктер мен айырбастау пункттеріне соқпай жүргізген кез келген операцияларға тыйым салынады. Айырбастау операцияларынан басқа валюта операцияларын жүргізу үшін, өкілетті банктердің бірінен, яғни есеп айырысу шоттары орналасқан жерде валюта шоттарын ашады. Соңғылары өздерінің қызметтерінен валюта операцияларын жүргізген кезде өткізілетін операцияларға қатысты кез кел-ген хабарлама мен құжаттарды талап етуге құқылы.

Валюта операцияларын жүргізген кезде клиентгер банктерге валюта операциялары туралы хабарлама мазмұндалатын тиісінше рәсімделген құжаттарды береді. Рұқсат немесе ұлттық банктің лицензиясы талап етілетін валюта операцияларын өткізген жағдайда клиенттер оған құжаттардың көшірмесін тапсырады.

Резидент емес-заңды түлғалармен шетел валюсында есеп айырысуларды резидент-заңды тұлғалар өздерінің шоттарында бар валюта қаражаттары шегінде нақты ақшасыз төлеу тәртібінде жүзеге асырады. Валюта қаражаттарының шығу тегі жария болуга тиіс және мына төмендегі көзделген заңды жолмен алынуы мүмкін болады: экспорт валюта түсімі; жарғылық капиталға жарналар; резиденттер еместердің қаржы көмегі /грантгар/; өкілетті банктерден, шетел банктерінен, қаржы мекемелерінен және басқа да шетелдік заңды тұлғалардан алынатын валюта несиелері, сондай-ақ резиденгтер емес жеке тұлғалардан алынатын займдар; өкілетті банктер мен айырбастау пунктері арқылы ішкі рынокта теңгеге сатып алынған валюта.

Заңды түлға - резидентке үшінші түлға үшін келісім-шарттар төлемі бойынша валюта операцияларына, сондай-ақ, нақты ақша түрінде есеп айырысуларды жүзеге асыруға тыйым салынады. Шет мемлекеттерінің ақша бірліктеріне салық салу; бухгалтерлік есеп пен кеден телемдері мақсаттарына арналған теңгенің ресми бағамын ішкі валюта рыногындағы айырбас операцияларының бағамдары негізінде Ұлттық банк белгілейді және ол баспасөзде жарияланады.

Теңгедей және шетелдік валютамен жүзеге асырылатьш жолдағы ақша аударымдарын есепке алу жүргізіледі.


Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1.Ақша эквиваленттерін қалай түсінесіз?

2.Кассадағы ақшалардың есебі қалай жүргізіледі?

3.Ағымдағы, корреспонденттік шоттардағы ақшалардың есебі қалай жүргізіледі?

4.Жолдағы ақшалар деген не?

5.Ақшасыз есеп айырысулардың қандай түрлері бар?



7.Тақырып: Қорлар және өткізілген өнімнің өзіндік құны.

Дәріс сұрақтары



1.Қорларды жіктеу және бағалау

2.Қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі


І. Қорлар келесі активтер түрінде болады: өндірісте пайдаланылуға немесе жұмыстар мен қызметтерді орындауға арналған шикізат, материалдар, сатып алынған жартлай шикізаттар және құрастырушы бұйымдар (детальдар), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа материалдар; аяқталмаған өндіріс; субъект қызметі арасында сатуға шығарылған дайын өнім, тауарлар.

Материалдық құндылықтар есепке алу үшін мына төмендегі негізгі міндеттемелердің орындалуы шарт: босалқылардың кіріске уақытында және толық енгізілуін, сақталу орындарындағы жағдайын қадағалау; босалқылардың қозғалысы бойынша барлық операцияларды толық және уақытында құжаттау, көліктік-дайындау шығындары мен дайындалған құндылықтардың өзіндік құнын уақытында және толық анықтау; КДШ-ны өндірістің шығындарына жазудың біркелкі және дұрыс болуын бақылау; ішкі ресурстарды жұмылдыру мақсатында субъектіге қажет емес материалдық босалқы қорларды тауап сату; сақталатын орындардағы құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы туралы дәл мәліметтерді алу.

Материалдық босалқы қорлардың барлық түрін, есепке алу 1310 «Шикізат пен материалдар» бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттарында жүзеге асады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: 1311 «Шикізат және материалдар», 1312 «Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар», 1313 «Отын», 1314 «Ыдыс және ыдыстық материалдар», 1315«Қосалқы бөлшектер», 1316 «Басқа материалдар», 1317 «Қайта өңдеуге берілген материалдар», 1318 «Құрылыс материалдары». Қәсіпорындар әрбір шот бойынша материалдарды есепке алатын қажетті аралық шоттар мен талдамалы шоттар аша алады.

Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа босалқы материалдар баланста олардың нақты өзіндік құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есепте көрсетіледі; талдамалы есепте – тұрақты есеп бағасымен көрсетіледі.

Бухгалтерлік есеп стандарттарында материалдық құндылықтарды бағалаудың келесі әдістері ұсынылады: арнайы ұқсастыру әдісі, орташа құн әдісі, алғашқы сатып алыңған босалқылардың бағалары бойынша («ФИФО») бағалау әдісі, соңғы сатып алынған босалқылардың бағалары бойынша бағалау әдісі («ЛИФО»).

1310 «Шикізат пен материалдар» бөлімшесінің шоттарында құндылықтардың төмендігідей түрлері есепке алынады:

«Шикізат және материалдар»- өндірілетін өнімнің негізін жасайтын немесе оны дайындаудың компоненттері болып табылатын шикізат пен материалдар. Сондай-ақ, осы шотта мұндай өнімді жасауға қатысатын және шаруашылық мүдделеріне, техникалық мақсаттарға арналған және өндіріс барысына атсалысатын көмекші материалдар да есепке алынады.

«Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшктер»- өндірістік кооперация тәртібі мен өндірілуші өнімді жабдықтау үшін алынған және өндіруге немесе жинауға шығындарды талап ететін сатып алынған жартылай шикізаттар мен дайын құрастырушы бұйымдар.

«Отын»- мұнай өнімдерінің, қатты және басқа отын түрлерінің бәрін есепке алады. Мұнай өнімдеріне көлік құралдарын пайдалану үшін, өндірістің технологиялық қажеттіліктеріне, қуат және жылу алу үшін пайдаланылатын жанар-жағар майдың барлық түрлеріне, яғни көмір, шымтезек, ағаш, сексеуіл жатады. Отынның басқа түрлерін газ отыны, жанатын тақта тас құрайды.

«Ыдыс және ыдыстық материалдарға»- жабдық-ыдыс және шаруашылық мүліктері (цистерналар, бөшкелер, флягалар) сияқты пайдаланылатынан басқа ыдыстардың бәрі, соның ішінде ыдысты пайдалану мен жөндеуге арналған(жәшіктерді құрастыратын бөлшектер, бөшкелік жапсырма, дөңгелек темір) материалдар мен бөлшектер де кіреді.

«Қосалқы бөлшектер»- машиналардың, құрал-жабдықтардың, көлік құралдары мен техниканың басқа түрлерінің(детальдар, агрегаттар, аккумуляторлар, автомобиль шиналары) тозған бөліктерін ауыстыру, жөндеу үшін арналған қосалқы бөлшектерді.

«Басқа материалдар»- өндірістің жарамсыз қалдықтары, жөнделмейтін ақау, негізгі құралдарды жоюдан алынған құндылықтар, тозған шиналар, ескі резиналарды.

«Қайта өңдеуге берілген материалдар» - басқа жаққа қайта өңдеуге берілген және қайта өңдеуден кейін алынған бұйымдардың өздік құнына енгізілетін материалдарды;

«Құрылыс материалдары» (құрылыс салушы кәсіпорындар пайдаланылады) – құрылыс бөлшектерін дайындау үшін, құрылыс және монтаждау жұмыстарын тікелей жүргізу кезінде пайдаланатын құрылыс материалдары. Бұл шоттар құрылыс қажетіне керек басқа да құндылықтар есепке алынады. Мысалы: қопарғыш заттар, қағаз.

1310 «Шикізат пен материалдар» бөлімшесі шоттарының дебеті бойынша айдың басы мен соңындағы қалдықты, материалдардың түсуін көрсетеді; кредиті бойынша – олардың жұмсалуын көрсетеді. Материалдық қорларды заттай және ақшалай өлшемдермен есептейді. Материалдық босалқылардың қозғалысына байланысты барлық операциялар бойынша құжаттар дайындалып, шығарылады. Материалдық босалқылардың қабылдануымен байланысты келіп түскен құжаттар (шот-фактуралар, төлем талап тапсырмалары, тауарлық көліктік жөнелтпе қағаздары) жабдықтау бөліміне тексеруге және акцепке қабылдауға беріледі. Бұл жерде оларды келіп түскен жүктерді есепке алатын журналға тіркейді. Бұл журнал қорлардың түсуі мен кіріске енгізілуін бақылауға, сондай-ақ шоттарды төлеу мерзімдерін немесе акцептен бас тартуды жедел түрде бақылауға арналған.

Материалдардың қозғалысын есепке алу бойынша төмендегідей типтік құжаттар пайдаланылады.

Сенімхат. Материалдық қорларды қабылдау кезінде лауазымды тұлғаның, субъектінің сенімді өкілінің құқысы бар адамға сенімхатты рәсімдейді. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы береді. Материалдық құндылықтардың алынғандығын, берілген сенімхаттаоды есепке алатын, алдын ала нөмірленген және түптелген Журналға тіркейтін субъектілер қолданады.

Берілген сенімхаттарды есепке алу Журналы. Берілген сенімхаттар мен оларды алғандығы туралы қолхаттарды тіркеуге қолданылады. Сенімхатты пайдаланған кезде оның берілгендігі және алынғандығы сенімхаттың түбіртегіне жазылады. Мұндай жағдайда берілген сенімхаттарды есепке алу Журналы жүргізілмейді.

Кіріс ордері жабдықтаушылардын немесе өңделгеннен кейін субъектілерге келіп түсетін босалқыларды есепке алуға қолданылады. Босалқылар қоймаға келіп түскен күні материалдық жауапкершілігі бар тұлға кіріс ордерін бір дана етіп толтырады.

Материалдардың қабылданғаны туралы акт. Жабдықтаушылардың жолдама құжаттарындағы мәліметтерден сандық және сапалақ айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады; сондай-ақ құжаттарсыз түскен материалдарды қабылдағанда жасалады. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде материалдық жауапты тұлғаның, жіберуші өкілінің немесе мүдделі емес мекеме өкілінің қатысуымен актіні екі дана етіп жасайды. Құндылықта қабылдағаннан кейін құжаттармен қоса (тауарлық-көліктік жөнелтпе қағаздар, спецификациялар т.б.) актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі-жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін, жабдықтау бөліміне немесе бухгалтерияға жіберіледі.

Материалдық құндылықтарды өндірісте дайындалу, сақталу процесінде жетіспеушілігі мен жоғалуы жөніндегі акт. Табиғи шығын нормалары айқындалмаған материалдық қорлардың дайындалу, сақталу немесе өндіру проценсінде жоғалғаны анықталған кезде қолданылады.Қорлардың сақталуына жауапты бөлімдердің балансына шығаруға және кінәлі адамдардан өндіріп алуға аталған құжат негіз болады.

Бұл құжат материалдарды қабылдау жөніндегі акт-ге тіркеледі. Екі данасы толтырылып, комиссия мүшелері мен кінәлі кісірел қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға жіберіледі, ал екінші- бөлімде қалады.

Табиғи шығын нормаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы акт. Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен кезде табиғи шығын нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе өнделгеннен кейін оларға табиғишығын нормалары қойылған болса, осы акт жасалады. Қоларды қабыдауды жүргізген кезде жасалынған актіге, кіріс ордері қосымша қызмет атқарады. Комиссия 2 дана етіп жасап қол қойып, 1-ші данасын бухгалтерияға өткізеді, себебі акт қорлардың жоғалуына материалдық жауапкершілігі бар тұлғалардың есебінен шығарып тастауға негіз болып табылады, 2-ші дана қоймада қалады.

Материалдардың бүлінуі, сынуы, қирауы туралы акт. Кәсіпорында бүлінуідің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандауға және шығарылуға тиіс қорлардың (таурлардың) есебін алу үшін пайдаланылады. Ол 2 дана етіп жасалынады да, қол қойылады. 1-ші дана бухгалтерияға жіберіліп, қорлдардың жоғалуына материалдық жауапты кісілерден шығарып тастауға негіз болады, 2-ші данасы бөлімшеде қалады.

Лимиттік-жинақтама картасы. Өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын құндылықтарды босату, сондай-ақ өндіріс қажеттілігіне керек құндылықтарды босатудың белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға, ағымдағы бықылау үшін және қоймадағы материалдық қорларды, шығарып тастауға негіз болатын құжат. Лимиттік-жинақтама карталары жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау бөлімі материалдардың (номанклатуралық нөмірлердің) бір түріне 2 дана етіп дайындалады. Бір данасы ай басталғанша цехқа- қорды пайдаланушыға, 2-шісі- қоймаға немесе цехтың қоймасына беріледі. Өндіріске қорларды қойма, цех өкілі лимиттік- жинақтама картаның өзіне тиесілі данасын көрсетенде ғана босатады. Қоймашы екі данаға да босатылған қоралрдың күні мен мөлшерін жазған соң, лимиттің қалғаның анықтайды.

2. Қоймалардағы материалдық босалқыларды есепке алуды материалды жауапты адамдар немесе олардың келісімімен есепшілер материалдарды есепке алу карточкаларында жүргізіледі. Босалқылардың әрбір номенклатуралық номеріне жеке карточка ашылады, ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

Алынған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталу орнын сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға жазбалар құжаттардың негізінде жазылады.

Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе кем болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауға тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқұшылығы туралы Дабыл анықтамасы қолданылады.Ол нақты қалдық қордың белгіленген қалдық қорының ауытқұшылығын бақылау үшін және қозғалыссыз жатқан қалдыққа бақылау жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі материалдарды есепке алу карточкасы деректерінің негізінде жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық-техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.

Бухгалтерия беліленген мерзімдерде қойманың тікелей өзінде жазбалардың дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың шығарылуын тексереді. Салыстыру туралы бухгалтер карточкасының арнайы бағанына қол қояды.

Материалдық құндылықтардың қозғалысын ресімдейтін құжаттарды бухгалтер қоймада «Құжаттарды өткізу тізімін» бір данада толтыру арқылы қабылдайды. Жасалынған құжаттар тізімі бухгалтерияға беріледі.

Жетісреушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеу тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметтері бас бухгалтерге хабарлауға тиіс.

Айдың аяғына қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке алу кітабын береді, оған қойма меңгерушісі материалдарды есепке алу карточкасындағы қалдықтарды көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынын бухгалтерияға қайтарылады. Қоймалардан түскен құжаттар жіг-жігімен жинақталып, жөнелту қағаздарымен жабдықталып, содан соң олардың деректерін бухгалтериядағы мәліметтерімен салыстырады. Құжаттарды бірінші даналары кейінгі есептік өндеуге пайдаланылады, ал екінші даналары-материалдар сақталатын оырндарда қалады, олар құндылықтар топтары және номенклатуралық нөмірлер бойынша орналасады. Олар анықтамалық мақсаттарда және қоймалар мен бухгалтериядағы есеп деректерін салыстырып тексеру үшін пайдаланылады.

Материал қалдықтарының кітабы бір ай бойы бухгалтерияда сақталады дәне онда материалдардың қалдықтары туралы мәліметтер алу үшін пайдаланылады. Айдың аяғында кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, онда қойма меңгерушісі (қоймашы) есепті жылдың аяғындағы материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын қойып оны растайды. Материал қалдықтарының кітабы есепті айдан кейінгі айдың 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы- материалдық құндылықтарды епспке алу жөніндегі шоттар бойынша («Материал» және «Тауарлар» ішкі бөлімдердің шоттары) жиынтығын есептеуге беріледі.

Айдың аяғында материалдарды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік топ бойынша сомалық түрдегі деректер материал қалдықтарының кітабындағы топтар бойынша жиынымен салыстырылады. Бұл деректер сәйкес келуге тиіс, өйткені қоймадағы (карточкалардағы, сонан соң материал қалдықтарының кітабындағы) және бухгалтериядағы жазбалар бір құжаттың негізінде жазылады, бұған қоса, тексеру кезінде бірыңғай берік есеп бағалары қолданылады. Нәтижесінде есепті айдан кейінгі айдың алғашқы күндерінде бухгалтерияда қойма деректерімен салыстырылған, материалдық құндылықтардың барлық шоттары мен топтары бойынша материалдық құндылықтар болады.

Құндылықтардың сақталуына жүйелі бақылауды жүзеге асыру үшін бухгалтерия материалдардың жекелеген түрлерінің қалдықтарына заттық қалпында іріктеме-бақылау жүргізуге тиіс. Материалдардың өндірісте пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру да бухгалтерияның маңызды міндеті болып табылады.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1.Қорларға анықтама беріңіз?

2.Қорлар қалай бағаланады?

3.Қорлар есебінде қандай құжаттар қолданылады?

4.Қорлардың қоймадағы есебі қалай жүргізіледі?

5.Қорлардың бухгалтериядағы есебі қалай жүргізіледі?



8.Тақырып: Айналыстан тыс активтер; есебі, тозу және амортизация.
Дәріс сұрақтары

1.Ұзақ мерзімді активтер түрлері, олардың жіктелуі

2. Ұзақ мерзімді активтер есебі
1.Материалдық емес активтер деп табиғи негізі жоқ, бірақ құндық бағасы бар және табыс әкелетін қасиеттері бар ұзақ мерзімді пайдаланылатын объектілерді атайды.

Өндірістік шаруашылық қызметтегі атқаратын функциясы және мақсатына байланыстыактивтер келесі топтарға бөлінеді:

интелектуалдық меншік;

мүліктік құқық;

басқалары.

Интелектуалдық меншікке мыналар жатады:

Фирма бағасы (гудвилл);

Тауар белгілері;

Ноу-хау;

Авторлық және қатар құқықтар

Мүліктік құқықтарға келесілер жатады:

Жер учаскелері, суда, тағы басқа табиғи ресурстарды пайдалану, есептеу техникаларын бағдарламалық қамтамасыз ету құқығы және т.б.

Басқа материалдық емес активтерге келесілер жатады: ұйымдастыру шығындары, ғылыми-зерттеу нұсқаулары, тәжірибе-конструкторлық нұсқаулар.

Материалдық емес активтер ұзақ мерзімді және табиғи-заттай мағынасыеда ғана материалдық емес болып табылады

Нарықтық экономиканың дамуына қарай к/о-ның мүліктеріндегі материалдық емес активтердің маңызы мен үлесі артып отырады.

Бұл техника мен технологияның дамуымен, ақпараттардың таратылуымен, экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты. Материалдық емес активтер алыну құны бойынша есепке алынады, яғни оларүшін төленген сомалар бойынша есептеледі.

Кейбір гудвилл, сауда маркалары сияқты материалдық емес активтер алғашында төмен баға немес ақысыз алынуы мүмкін. Кейіннен олардың құндылығы артса да, байланысты құны өзгермейді. Материалдық емес активтер нарық бағасы бойынша есепке көрсетіледі.

Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық-заттық құндылықтар (ғимараттар, өткізгіш тетіктер машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, құрал-саймандар, өндірістік және шаруашылық мүлкі, жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал және басқалар). Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды қайта сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды. Оларға жер, құрылыстар мен ғимараттар, транспорт құралдары, жабдықтар мен берілгіш құрылғылар және басқалар жатады.

Инвестициялар – белгілі бір табыс алу мақсатында өндіріске және бағалы қағаздарға бос ақша қаржыларын салу. Инвестициялар нақты және қаржылық болып бөлінеді. Нақты инвестициялар - өндірістік негізгі капиталға, шаруашылық қызметтің объектілеріне күрделі қаржы салу. Қаржылық инвестициялар – мемлекеттің, кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың бағалы қағаздарына салымдар. Нақты инвестицияларды іске асырғанда салымшы өзінің өндірістік капиталын кеңейтеді, ал, қаржылық инвестициялар салатын болса қаржылық капиталын өсіреді. Нақты инвестициялар қозғалмайтын мүлікпен байланысты. Қозғалмайтын мүлік – заңды және жеке тұлғалардың меншігіндегі жер және табиғи ресурстар, жерге бекітілген және соған байланысты мүліктер.

Бұған қоса тікелей және жанама инвестицияларды ажыратуға болады.Жер учаскелерін сатып алу,өндірістік құпиялардың құқығы, жаңа технологияларға куәліктер де инвестицияның бір формасы болып табылады.

2. Материалдық емес активтерді есептеу үшін шоттардың жұмыс жоспарының 2700 «Материалдық емес активтер» бөлімшесінің шоттары пайдаланылады.

Кәсіпорындар материалдық емес активтерді келесідей жолдармен алады:



  • Жарғылық капиталға салымдар жолымен

  • Кәсіпорынның қызмет процесінде сатып алу

  • Басқа кәсіпорынмен қосылу жолымен

  • Заңды және жеке тұлғалар пайдалануға бергенде.

Материалдық емес активтерді кәсіпорындар қатынасушылардың ақшалай төлеулерінің, өнімдерді, жұмыстарды және қызмет көрсетуді сатудан алынған табыстардың, құнды қағаздардан түскен табыстардың, банкінің қағаздарынан, тегін пайдалануға берілген төлемдердің және басқа заңды рұқсат етілген көздерден түскен табыстардың есебінен алады.

Материалдық емес активтердің құны оларды алуға жұмсалған нақтылы шығындардан және пайдалануға (жұмсалған нақтылы шығындардан) дайын жағдайға келтіруге жұмсалған шығындардан құралады.

Материалдық емес актив объектілерініңтүрлері бойынша алғашқы құны


  • Құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына өз үлестерінің есебіне төлегенде екі жақтың келісімі бойынша;

  • Басқа кәсіпорындар мен адамдардан төленіп алғанда – бұл объектілерді алуға және дайын жағдайға келтіруге нақтылы жұмсалған шығындарға қарай;

  • Басқа кәсіпорындар мен жеке тұлғалардан тегін пайдалануға алғанда – сараптық жолмен бағалауда қалыптасады.

Материалдық емес активтер заңды және жеке тұлғалардан алынғанда

Дм счет 2730

Км счет 1250

Құрылтайшылардың жарғылық капитлаға өз үлестері есебінен енгізген материалдық емес активтерді кіріске алынғанда

Дм счет 2730

Км счет 5020

Негізгі құралдардың есебі 2410-ші «Негізгі құралдар» бөлімшесінің мынадай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі:

2411-ші «Жер»,

2412-ші «Ғимараттар мен құрылғылар»,

2413-ші «Машиналар мен жабдықтар, өткізгіш тетіктер»,

2414-ші «Көлік құралдары»,

2415-ші «Басқа да негізгі құралдар»

Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау-тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал-сайманын, жабдықтардың және тағы басқа есебін жүргізген кезде, егер бұл объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір календарлық ай ішінде қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттамасы қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді.

Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады. Алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші дана бухгалтерияға тапсырылады, екіншісі бөлімге-тапсырушы цехқа беріледі.

Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалады.

Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу номерін беріп, мүлікті тізімге енгізеді, негізгі құралдарды алу туралы жазба жасайды.

Негізгі құралдардың аналитикалық есебі бухгалтерияда, шаруашылық мүліктің бір типті заттарынан, құрал-сайманынан және бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы мен құны бірдей бір өндірістік бөлімшеде орналасқан басқа да заттарды ескермегенде, әр мүліктік объектіге ашылатын Мүліктік карточкаларда жүргізіледі.

Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің амортизациясын есептеудің мынадай әдістері бар:

1. Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бір қалыпты есептеу әдісі.

2. Амортизацияны (тозуды) орындаған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі (өндірістік тәсіл).

3. Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдістері. Бұл әдістер өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың көптеген түрлері пайдаланудың алғашқы жылдарында тиімдірек жұмыс істейді немесе жоғарғы өнімділік қабілетін көрсетеді деген пайымдауға негізделген. Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдістері: Азайып отыратын қалдық әдісі

Инвестициялар есебі 2210 «Үлестік қатысу әдісімен есептелетін инвестициялар» бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Тәуелді серіктестіктер өз инвестициясын іске асыру үшін мына әдістің бірін пайдаланады:



      • Үлестік қатысу әдісі;

      • Құндық әдіс.

Үлестік қатысу әдісі- инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу құнымен көрсетіп, кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты олардың құнының өсуін (кемуін) есепке алу әдісі. Тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза кірісінде (шығысында) инвестор үлесінің өзгеруі қаржылық-шаруашылық қызмет туралы есептегі табысқа (шығынға) жатқызылады.

Құн әдісі-инвестицияны алу кезінде сатып алу құны бойынша көрсетілетін есептік әдіс. Инвестордың қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте инвестиция тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің жинақталған таза табысының сомасынан тиісті дивиденттердің мөлшері алынғаннан кейін барып мойындалады.



Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1.Ұзақ мерзімді активтерге нелер жатады?

2.Негізгі құралдарға анықтама беріңіз?

3.Материалдық емес активтердің есебі қалай жүргізіледі?

4.Инвестициялар есебі қалай ұйымдастырылады?

5.Негізгі құралдардың тозуын қандай әдістер бойынша есептейді?



9.Тақырып: Шығындар есебі

Дәріс сұрақтары:

1.Шығындар анықтамасы

2.Шығындардың бухгалтерлік есебі


1.Шығындар анықтамасы және оларды қаржылық есептілікте тану шарты «Қаржылық есептілікті құру және дайындау қағидасы» құжатында көрсетілген. Бұл құжат стандарт болып табылмайды. Ол ХҚЕС әзірлеу және бағалау үшін іргетасын, негізгі тұжырымдамасын ұсынады.

Осы принципке сәйкес, шығындар бұл есепті кезең ішінде активтердің азаюы және міндеттемелердің көбеюі түрінде болатын экономикалық пайданың азаюы, қатысушылар арасында оны таратумен байланысы жоқ капиталдың азаюы.

Шығын анықтамасы меншікті басқарумен, өндіріспен, тауарлы-материалдық қорларды өткізумен, жұмыс атқарумен, қызмет көрсетумен, зиянмен байланысты шығындардан тұрады.

Зияндар табиғаты бойынша басқа шығындардан өзгешелігі жоқ және экономикалық пайданың азаюына әкеледі. Зияндар ұзақ мерзімді активтерді немесе стихиялық апат нәтижесінде туындауы мүмкін.

«Шығындар» мен «шығыстар» ұғымдарын толығымен ұқсас деуге болмайды. Қаржы саласындағы стандарттары бойынша шығыстар - есепті кезеңде активтерді пайдалану немесе есептен шығару жағдайында табыстың азаюы, сондай-ақ капиталдың кемуіне әкелетін және соған сәйкес қосымша міндеттемелердің пайда болуы.

Шығындардың мәнін жеткілікті түсіну үшін, оны үш жақты қарастыру керек. Біріншіден, шығындар ресурстарды пайдаланумен анықталады. Екіншіден, шығындар ақшалай өлшеммен көрсетіледі, сөйтіп пайдаланылған ресурстардың санын көрсетеді. Үшіншіден, шығындар кез-келген бөлімшенің қызметі, өнімді өндіру, түрлі қызметтердің іске асырылу жайын салыстырады. Осыдан келіп, шығындар өзіндік құнға қарағанда бір мезгілде белгілі мақсаттарға ақшалай көріністе ресурстарды пайдалану деңгейін көрсетеді.

Шығындарды есепте көрсету соңғы өнім болып табылмайды, ол мақсатқа жету құралы ретінде көрінеді. Икемді шығындар әр түрлі өндіріс көлемінде өздерін түрліше алып жүреді, ал жекелеген тұрғыдан қарасақ, шығын – пропорционалды, прогрессивті немесе дегрессивті түрде көрінеді. Шығынның мұндай әрекетін көре тұра шетелдік әдебиеттерде, теориялық еңбектерде «шығынның әрекеті» деген термин өте жиі қолданылады. Қазақстандық тәжірибеде шығындар динамикасы туралы айту қабылданғанмен, «шығынның әрекеті» термині тек қарқынды ғана емес, сондай-ақ осы немесе басқа шығыстардың мүмкін болатын тұрақты, қалыпты жағдайын көрсететін өте ауқымды ұғым болып табылады. Шешім қабылдау үшін іскерлік белсенділік пен өндірістік қызметтің деңгейлеріне тәуелді «шығындардың әрекеті» қалай өзгеретінін көрсету өте маңызды роль атқарады. Сондықтан шығынға қарап

бюджетті жоспарлағанда келесідей мәселелер туады:



  • Келесі жылға өндірістік қызметтің қандай түрін жоспарлау керек?

  • Сатылатын тауарлардың көлемінің өсуіне байланысты сату бағасын азайту керек пе?

  • Өнімді сатумен айналысатын қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу қандай нысанда болуы керек: комиссиондық сыйақы, жалақы немесе олардың комбинациялары?

  • Өнім шығарудың мөлшерін арттыру үшін қосымша құрал-жабдықтар сатып алу керек пе?

Өндірісті тиімді басқару үшін басшыларға шыққан шығын жайлы ақпарат керек. Шығындарды есептеу жүйесін тиімді құру дегеніміз – шешімдердің типтес топтарын айқындау және оларға сәйкес келетін шығындарды есептеу обьектілерін таңдау. Өндірістік шығындарды әр түрлі негіздер бойынша жіктеуге болады. Кейбір шығындарды өнімнің белгілі бір түріне жатқызса, кейбіреуін белгілі бір өнімге жатқызу мүмкін емес. Шешім қабылдау үшін ақпарат жинау кезінде есепші шығындардың кей түрі шешімнің бір типіне керек болса, екінші типі үшін маңызы жоқ екенін ескеруі тиіс. Өндірістік шығындарды тексеру мақсатына қарай әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады.

Шығындар жіктемесі басқару мәселелерін шешуші құрал ретінде шешімді қабылдайтын және оның зардаптарын анықтайтын процеске қатысады. Дұрыс шешім қабылдау үшін оның қандай шығындар және олжаға жетелейтінін білу қажет. Шығындарды жіктеудің мақсаты – жалпы массадан тек релевантты шығындарды бөліп көрсету, ал релевантты шығындар деп – тек шешімді қабылдау барысында ғана өзгеретін болашақ шығындарды есептеуді айтады. Сондықтан, жіктеу әдістері немесе бағыттары басшының алдында тұрған нақты мәселелерге тәуелді болып келеді. Шығындарды келесідей жіктеуге болады:



  1. Шығындарды есепке алу тәсілдері бойынша:

  • Айқын шығындар – өндіріс факторларымен жабдықтаушыларға айқын ақша формасындағы төлем түрінде жұмсалатын шығындар. Оларға ресурстарды сатып алу шығындар, жұмысшылар, қызметкерлерге жалақы төлеу, көлік шығындары, шикізат, материалдарға және т.б. кететін ақшалай шығындар жатады.

  • Айқынсыз шығындар – кәсіпорын иесінің өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларларын пайдаланғандағы шығындар, яғни өндірісте пайдаланылған фирманың өз иелігіндегі ресурстардың құнын айтады: ғимараттардың жалға берілмеу шығындары т.б.

  1. Өндірілген өнім көлемінің өзгеруіне байланысты:

  • Тұрақты шығындар – (FC) белгілі уақыт аралығында өндіріс пен өткізу көлемінің өзгеруіне байланысты емес шығындарды атаймыз. Тұрақты шығындарға: облигациялық заем, міндетті төлемдер, ренталық төлемдер; ғимараттар мен жабдықтардың амортизациялық төлемдерінің бөлшегі; сақтандыру жарналары, жұмысшылардың еңбек ақысы т.б. жатады. Олар старттық (бастапқы) және қалдық шығындар болып бөлінеді.

Старттық шығындарға – өндіріс пен өткізудің қайта басталуымен байланысты жұмсалатын тұрақты шығындардың бір бөлшегі жатады.

Қалдық шығындар дегеніміз - өндіріс пен өткізу белгілі бір уақытта толық тоқтағанына қарамастан жұмсалатын кәсіпорындардың тұрақты шығындардың бір бөлігін жатқызуға болады.



  • Ауыспалы шығындар (VC) – белгіленген мерзімде өнімді өткізу мен өндіру көлеміне тікелей байланысты шығындар. Оларға жалақы, шикізат отын, көлік қызметіне, электр жүйесіне шығындар. Ол шығындарды кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерте отырып болжай алады. Ауыспалы шығындар 3 түрге бөлінеді:

Пропорционалды ауыспалы шығындар – егер көлемі мен шығындарының өзгерісіне пара-пар келсе қалыптасады.

Дегерессивтік ауыспалы шығындар – шығындардың салыстырмалы өсуі өндіріс көлемінің салыстырмалы көбеюінен аз болған жағдайда қалыптасады.

Прогрессивтік ауыспалы шығындар - ауыспалы шығындардың өсуі өндіріс көлемінен артық болған жағдайда орындалады.

2.Кәсіпорынның жалпы шығыны (ТС) деп тұрақты және ауыспалы шығындарының қосындысынан тұрады. Өнімнің жаңа бірлігімен бірге, жалпы шығындар ауыспалы шығындардың сомасындай шамаға өсіп отырады. Кәсіпкер үшін өнімнің бір бөлігін өндіруге жұмсалған шығындардың маңызы зор. Ол орташа шығындар деп аталады.

Кез-келген кәсіпорынның тактикалық мақсаты тұрақты табыс пен пайданың құптарлық деңгейін алу болып табылады. Бұл мақсатқа кәсіпорынның шығындарсыз елестетуге болмайтын қаржы-шаруашылық қызметін жүзеге асыру процесінде қол жеткізуге болады. Шаруашылық көзқарас жағынан, шығындар табысты алу процесінде тауарларды және қызмет көрсетулерді тұтыну және қолдануды көрсетеді.

Кәсіпорындар мен ұйымдардың сатқан өнімдерінің, тауарларының басқа да активтерінің өзіндік құны, сондай-ақ оларды сату, есептен шығару барысында пайда болатын шығындар сомасының жиынтығы ұйымның шығыстары болып табылады.

«Шығындар» бөлімі мына шоттарды қамтиды

7000 «Сатылған өнім мен көрсетілген қызметтің өзіндік құны»

7010 «Сатылған өнім мен көрсетілген қызметтің өзіндік құны»

7110 «Өнімді сату мен көрсетілген қызмет бойынша шығындар»

7110 «Өнімді сату мен көрсетілген қызмет бойынша шығындар»

7200 «Әкімшілік шығындар»

7210 «Әкімшілік шығындар»

7300 «Қаржыландыру шығындары»

7310 «Марапаттау бойынша шығындар»

7320 «Қаржыландырылған жалға берудің пайыздарын төлеу шығындары»

7330 «Қаржылық құралдардың әділ құнының өзгеруінен шығындар»

7340 «Қаржыландыруға басқа да шығындар»

7400 «Басқа да шығындар»

7410 «Активтердің шығуы бойынша шығындар»

7420 «Активтердің құнсыздануы бойынша шығындар»

7430 «Курстық айырма бойынша шығындар»

7440 «Үмітсіз талаптарды қажетсіздендіру және резерв құру бойынша шығындар»

7450 «Операциялық жалға беру шығындары»

7460 «Биологиялық активтердің әділ құнының өзгеруінен шығындар»

7470 «Басқа да шығындар»

7500 «Тоқтатылған қызметпен байланысты шығындар»

7510 «Тоқтатылған қызметпен байланысты шығындар»

7600 «Ұйымдардың үлестік қатысу әдісімен есептелетін зияндағы үлесі»

7610 «Ассоцияцияланған ұйымдардың зияндағы үлесі»

7620 «Бірлескен ұйымдардың зияндағы үлесі»

7700 «Корпаративтік табыс салығы бойынша шығындар»

7710 «Корпаративтік табыс салығы бойынша шығындар»

Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1. Шығындар қалай жіктеледі?

2. Шығындардың экономикалық мәні неде?

3.Шығындар қандай шоттарда есепке алынады?



10 тақырып. Міндеттеме және капитал есебі.

Дәріс сұрақтары

1.Міндеттемелердің анықтамасы мен жіктелуі

2.Міндеттемелер есебі

3.Капитал есебі
1. Міндеттер үш белгі бойынша анықталады:


  • Міндеттемелерді тудыратын жағдайдың орны болу керек.

  • Міндеттемелер тек басқа субъектілерге қызмет активтерін аудару жолымен реттелуі мүмкін;

  • Міндеттемелер даусыз болуы керек;

Міндеттемелер сомасы тәуекелге сәйкес проценттік ставка бойынша

дисконтталған барлық болашақ ақшалай төлемдердің ағымдағы құны ретінде өлшенеді. Міндеттемелер негізгі соманы және процентті қамтиды.

Міндеттемелерді реттеу әртүрлі тәсілдермен жүзеге асырылады:

ақшалай қаржыларды төлеумен;

басқа активтерді берумен;

қызметтер көрсетілумен;

бір міндеттемені басқамен ауыстырумен;

міндеттемені капиталға ауыстырумен.

Реттеудің басқа құралы да болуы мүмкін, мысалы, өз құқықтарын кредиторларға отказ беру немесе жоғалту.

Міндеттеменің пайда болуы ондағы уақытта ресурстар ағымы, осы міндеттеменің орындау мерзімі субъектінің қаржылық жағдайын дұрыс бағалау үшін маңызды. Міндеттемелер ағымдағы және ұзақ мерзімді балады.

Ағымдағы міндеттемелер субъект қызметіне әсер етеді, ал ұзақ мерзімді міндеттемелер әсер етпейді, өйткені ағымдағы міндеттемелер ағымдағы ресурстарға шағым талаптар көрсетеді. Бұл презентациялар ұзақ мерзімдіден жою мерзімі бірнеше жылды құрайтындығымен ерекшеленеді.

Міндеттемелер субъектінің операциялық циклінің қалыпты жағдайында жойылады деп болжағанда және есепті кезеңнен он екі ай ағымында жойылуға жататын болғанда қысқа мерзімді болып жіктеледі.



Ағымдағы міндеттемелерге келесілер жатады:

  1. қысқа мерзімді несиелер жәнеовердрафт;

  2. ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі;

  3. кредиторлық қарыздар:

    • төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;

    • сатып алушылардан және тапсырыс берушілерден алынған аванстар;

    • салық бойынша қарыздар;

    • төленуге дивидендтер;

    • негізгі шаруашылық серіктес тікпен оның еншілес серіктестері арасындағы қарыз;

    • акционерлік қоғамның қызметкер тұлғаларының қарызы;

    • басқа да кредиторлық қарыздар.

  1. төленуге тиісті есептелген шығындар;

  2. алдағы кезең табыстары;

  3. көрілмейтін жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.

Төленуге тиісті шоттар – жабдықтаушылармен е.а. шоты; кәдімгі

қызмет кезінде пайда болатын қайталанатын сауда міндеттемелері үшін қолданылады.

Берілген вексельдердің негізіг қайнар көздері банктік ссудалар және тауарлар мен қызметтер үшін төлемдер болып табылады.

Вексельдер залогпен қамтамасыз етілген немесе қамтамасыз етілмеген болады. Вексель проценттік немесе проценттік емес болуы мүмкін. Проценттік вексельде проценттік ставка вексель сомасынан жеке көрсетілген. Проценттік емес вексельде процент алдын ала, дисконт тағайындау жолымен төленеді, онда жанама түрде процент нормасы бейнеленеді, ол нақты проценттік ставка немесе проценттік табыс деп аталады.

Атынан тәуелсіз барлық қарыздық құжаттар жанама немесе тура қарыз алушылардан проценттік төлемдерді талап етеді. Бұл уақыт ағымында ақшаның құнсыздануынан қашудан болмайтындығынан жасалады. Қарыздық міндеттеме бойынша кезеңдік процент сомасы – бұл:

Қарыздың Х проценттік Х уақыт һ процент сомасы негізгі сомасы ставка

Тағайындалған процент ставкасы – қарыздық құжатта көрсетілген процент нормасы. Тағайындалған процент ставкасы қарыздың негізгі сомасына төленетін проценттік төлемнің срмасын анықтайды.

Сонымен проценттік ставка қаржылық нарықта толықтай экономикалық жағдайда анықталады және уақыт ағымында өзгереді, ол несие ұзақтығынан тәуелді.

Нақты проценттік ставка бойынша қарыз қаржыны займға алуда осындай уақытта нарықтық проценттік ставкаға сәйкес келеді. Нақты проценттік ставка қарызды болашақта ақшалай төлеуді дисконттау үшін қолданылады. Қарыз алушымен алынған ақшалай қаржылар немесе ақшалай эквиваленттер сомасына нақты проценттік ставка қолданылады. Қарыздың толық сомасы – бұл қарызды жою күнінде төленген сомадан осы күні жүргізілуге тиісті проценттік төлемдерді шегергендегі сома.

Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді есепке алу тізімдерінде жүргізіледі, оларға жазбалар бір күн немесе бірнеше күннің жалпы сомасы құжаттары қоса тіркелген банк көшірмелерінен жазылады.

Есепке алу тізімдерінде есепке алынған кредит айналымдарын салыстырып тексергеннен кейін, бас кітапқа көшіреді. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелердің түрлері бойынша айдың басындағы және аяғындағы қалдықтар келтірілуге тиісті 601 шотқа және оларды берген банктерге, сондай-ақ шоттың дебеті және кредиті бойынша айналымдарға бухгалтерия талдамалық есеп ұйымдастыруға міндетті.

Кепілге салу кезінде кепілдікке салынған мүлік кепілге берушіден кепілге ұстаушының иелігінде өтеді.

2.К/о орта мерзімді және ұзақ мерзімді құнды қағаздарды олардың атаулы құнынан жоғары баға бойынша өткізу жолымен қаражат тарата алады. Мұндай жағдайда құнды қағаздардың атаулы құны және өткізу бағасы арасындағы айырмашылық «Алдыңғы кезең табысы» шотының Кm –і бойынша және К/о Кредит алу үшін кредиттің сомасы және мақсаты бағыты, пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ кредиттелетін шараның қысқаша сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жазбаша өтінішін сұраумен банкке барады. өтініш-сұрауды банкке Ссуда алу үшін алғашқы рет барған немесе ссудан оқтын-оқтын пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін кредитке өтініш жасаған, осы банкте е.а. шодты жоқ сауда мәлімесін жасау үшін кредит алушы к/о-р ұсынады.

Сонымен қатар банкке кредит алу үшін бірінші рет барған к/о өзінің жарғысын, ұйымдастыру құжаттарыныңкөшірмесін, ережелерді, жалға алу келісімдерін, тіркеу куәлігін және клиенттін кредит алу құқығының барлығын растайтын құжаттар ұсынылды.

Қарыз алушыға кредит жасалынған несие шартына сай беріледі. Бұл келісімде кредиттің мақсаты, мөлшері және мерзімі, құжаттар тізімі және олардың банкке ұсынылу мерзімділігі, кредиттің мақсатты пайдаланылуын және қамсыздандырылуын тексеру нысандары, несие бойынша қарыздарды өтеудің есебіне кепілге салынған мүліктерді өткізудің рәсімдері, қамсыздандыруды тексеру үшін банкке ұсынылатын ақпараттардың мазмұны көзделді.

Қысқа мерзімді кредит әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге кредиттелетін материалдық құндылықтардың айналымдылығына және шыққан шығынның өзін-өзі ақтауына негізделіп беріледі.

Банкттер кредитті к/о-рға қаржы бөлу үшін құрылыс, қалпына келтіру және өнеркәсіптік және әлеуметтік жәене тұрмыстық бағыттағы объектілерді техникамен қайта жабдықтауы техника, жабдық, көлік саймандарын, ғимараттар мен құрылыстар алуға; бірлескен к/о-р құруға; ғылыми-техникалық өнімдер және басқа да (к/о) меншіктік объектілер бойынша шығындар жасауға береді.

Кредитті пайдаланғаны үшін пайыз мөлшері нарық жағдайына байланысты депозит бойынша пайыздың өзгеруі ресми жарияланған инфляция көрсекіштерәіне және басқа да себептерге байланысты өсу (кему) жағына қарай қайта қарау шартымен, реттеліп отыру керек.

Кредит бойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері, тәртібі несие шартында қарастырылады.

Әдетте қысқа мерзімде несиені өтеу қарық алушының мерзімді міндеттемесінің негізінде жүзеге асырылады. .

Несиелеу қарыз капиталының қозғалысы болып табылады – ол пайыз түрінде үстеме төлем қайтару шартымен қарызға берілген капиталдың қозғалысы.

Несиелерді есепке алу 4010 «Ұзақ мерзімді банк заемдары» шоттарында жүргізіледі.

Қысқа мерзім және ұзақ мерзім несиелерді беру ҚР-сы Ұлттық Банкі бекіткен «Қысқа мерзім және ұзақ мерзім несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне» сәйкес жүзеге асырылады.

Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Ұлттық банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар к/о-рға беріледі.

Несие мерзімділік, қайтарымдылық, төлену шарттарымен коммерциялық және келісім шарт негізінде беріледі.

Несие беру банктермен өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Сауда банк арқылы бұрын берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда беріледі.

Облигация – оның иесінің ақша қаражатын салғанын құнандыратын және көзделген мерзім ішінде осы облигацияның номиналдық құнын белгіленген пайызы мен ұстаушысына өтеп беру міндеттемесін растайтын құнды қағаз. Кредитордың облигациялары ерікті шарттың негізінде таратылады, олар атаулы және ұсынушыға арналған, пайызды және пайызсыз, еркін айналмалы немесе айналып шеңбері шектелген болуы мүмкін.

Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.

Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың, мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да мүліктердің немесе мүліктік құкьіктарының есебінен күрылады. Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған занды тұлғалар ез қызметін бастау үшін бастапкы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың (акционерлердің, катысушылардың) катысу үлесін және кепілдік сипатын аиыктайды.

Қүрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталына натуралды нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшалардың келісімі бойынша немесе барлық кұрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың акшалай салымдары бухгалтерлік кұжаттармен не болмаса аудиторлық есеп берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.

Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші субъектілердің кұрьштайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында бірлесіп жауап береді.

Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, кұрылтайшылардың құжаттарында көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.

Мүліктік құкы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке салым ретінде жасауға рүқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке бір-бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды.



3. Жарғылық капитал — "жарғы" деген сөзден алынған — үғымды анықтайтын ережелердің жиынтығы, белгілі бір ұйымнын атқаратын қызметінің тәртібі, немесе актив қүндарының екінші жағынан көрінуі, яғни жарғылық қорға салынған активтердің жалған және номиналдық құны.

Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері бірыңғай валюта көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атаулы) қүнына тең болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығын немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған жарғылык. капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық акционерлік қоғам жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.

Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі шығарылатын акцияның номиналдық(атаулы) құнына тең болады.

Барлык кредиторларға кем дегенде 30 күн бүрын хабарланған сон, жарияланған жарғылык капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге құқылы.

Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.

Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі қүқтарын қанағаттандырады:



  • дивидендтер алуын;

  • коғамды басқаруына қатысуын;

  • қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге катыса алатындығын.
    Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға қүқы бар. Иесі жазулы (атаулы)

акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын ауыстыру, қатаң тәртіпте арнайы құжатта — акционерлік қоғамның акционерлерінің тізімінде белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның құқын, тек тізімге енгендер ғана пайдалана алады.

Жарғылық капиталдың колда бары және козғалысы 5010-ші "Жарияланған капитал" шотының кредиті бойынша акционерлік коғамның жарғылық капиталына салынатын салымдары бойынша қатысушылардың қарыз сомасы көрініс табады, ал ол 5020-ші "Төленбеген капитал" шотымен корреспонденцияланады.

Шығарылған акциялардың (салымдардың) немесе жарналардың номиналдық қүны төленсе, онда ол: 1010,1020,1040,1050 дебеті бойынша және 5020 шоттың кредиті бойынша көрініс табады.

Егер де шығарылған акциялардың номиналдык, құны негізгі қүралдармен, материалдық құндылықтармен және басқа да активтермен төленсе, онда мына шоттар дебеттеліп: 2410,2710,1310 және 5020 шоты кредиттеледі.

Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда онын үлесін үшінші тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сомасы өзгермейді,тек катысушылардың құрамында ғана өзгерістер болады.

Төленбеген капиталдың есебі. Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін 5020-ші "Төленбеген капитал" шотын пайдаланады. Бұл шотта занды және жеке түлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылык корына қоскан үлестері бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинакталады.

5020 "Төленбеген капитал" шоты шоттардың типтік жоспарында, "Меншік капиталы" ретінде саналса да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында болса да, ол активтік шот болып табылады.

Сондай-ақ 5020 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді, яғни ол бар болғаны табыс табуға арналмаған жалған капиталдарды тіркейді.

Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін, не болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады. Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық қүны бойынша да, номиналдык құннан жоғары немесе төмен қүны бойынша да сатып алынуы мүмкін.

Негізгі қүралдарды қайта бағалау операциялары . Негізгі құралдарды, ұзақ мерзімге жалға алатын негізгі кұралдарды, бітпеген (аяқталмаған) күрделі қаржы жұмсалымдары мен жабдықтарды коса алғанда кдйта бағалау заңға сәйкес негізгі қорларға индексация жасау тәртібі мен ережесін шаруашылық субъектісі өзі шешуге құкылы.

Қайта бағаланған (дооценка) сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай сайын кешірілуі кажет және осы есептің дұрыстығын тексеру үшін есептеулер жасалынады:

Резервтік капитал — акционерлерлік коғамның және басқа да тараптардың таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі. Резервтік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) кызметінен алынған зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны пайдалану құрылтайлық құжаттармен және қолданыстағы заңдармен анықталады. Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражатгармен бірге бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның меншік капиталы болып табылады.

Резервтік капиталдың есебі 5300-ші "Резервтер" бөлімшесінің мынадай пассивті шоттарында жүргізіледі: 5310-ші "Құрылтайшылық құжаттармен белгіленген резервтік капитал", 5320 «Қайта бағалауға резерв», 5330 «Шетелдік қызметте валютаны қайта есептеуге резерв» және 5340ші "Басқа да резервтік капитал".

Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылык жүргізуші серіктестіктің құрылтайшылық құжаттарында(жарғысында) белгіленеді,сондай-ақ белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді. Оның мелшері жарияланған жарлық капиталдың 15%-нен кем болмауы керек.

Резервтік капиталдарды калыптастырған (құраған) кезде 5410 шоты дебеттеледі де, 5310 шоты кредиттеледі.

Резервтік капитал қаражаттарын пайдалану 5310ші шоттың дебетінен 3030,5410,5430 шоттардың кредитінде көрініс табады.

Басқа да резервтік капитал есебі, 5340-ші "Баска да резервтер" шотында жүргізіледі. Бұл шотга заңтәртібімен көзделген еңтеменгі мөлшерден тыс жасалған резервтік капиталдар есептелінеді.

Бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиян) есебі бухгалтерлік есептің типтік жоспарындағы 5410 шотында жүргізіледі.

5410-шот "Есепті жылдың табысы (зияны)". 5420-шот "Есеп саясатының өзгеруі нәтижесінде пайданы (зиянды) корректировка жасау", 5430 – шот «Алдыңғы жылдардың пайдасы (зияны)».

Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1.Міндеттемелердің қандай түрлері бар?

2.Міндеттемелер қандай шоттарда есептеледі?

3.Ұзақ мерзімді міндеттемелерге нелер жатады?

4. Кәсіпорынның жеке меншік капиталына қандай капитал түрлері кіреді?
11 Тақырып: Қаржылық есептілікті даярлау.

Дәріс сұрақтары

1.Қаржылық есеп берушілік түрлері

2.Қаржылық есеп берушілікті даярлау

1.Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шаруаіылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтады. Есеп беру процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.

Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.

Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жүмысын және субъектінің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және ннвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.

Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқада ережелерді сақтау болып табылады.

Қаржылық есеп берудің қағидалары төмендегілер:

Есептеу. Қаржылық есеп беру есептеу қағидасының негізінде жасалады, соған сәйкес өнім жөнелтілген, жұмыс атқарылған кезінен бастап,олардың төлену нәтижесіне қарамастан табыс болып танылады, ал шығыны мен зияны орын алынған кезден бастап танылады.

Үздіксіздік. Кез-келген кәсіпорын ұзақ уақыт ағымында үздіксіз қызмет етеді. Бұл егер кәсіпорын жабылып жатса, оның активтерін ағымдағы нарықтық құнымен қайта бағалау мүмкін болады дегеннен туындаған. Жұмыс ісгеп тұрған кәсіпорын концепцияларына сәйкес, мұның қажеттігі шамалы. Бұл қағида егер кәсіпорын тұтасымен сатылса, алғашқыда, ликвидациялық та баланстар жасалмайды дегенді мегзейді. Меншік иесі ауысқанмен кәсіпорын басқа болып кетпейді, ол өзінің есеп жүйесін толығымен сақтайды.

Түсініктілік. Шаруашылық сүбъектісінің қаржылық есеп берушілігінде көрсетілетін ақпарат барлық тұтынушыларға түсінікті болуы керек.

Мағыналылық. Қаржылық ақпарат шаруашылық қызметті бағалау кезінде дұрыс шешімдер қабылдау үшін тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға мағыналы болуы қажет.

Мәнділік. Бұл қағида ақпарат мәнді және мәнсіз болатынын көрсетеді. Мәнді ақпараттың болмауы экономикалық шешімдер қабылдауға әсер етеді.

Нақтылық. Егер ақпаратта қателер жоқ болса ғана, ол нақты бола алады да, тұтынушылар сенімін туғызады.

Байыптылық. Шаруашылық қызмет ағымындағы шешімдер байыппен қабылданғаны дұрыс. Активтер мен табыстар артық бағаланып, ал міндеттемелер мен шығындар кем бағаланбауы қажет.

Салыстырмалылық. Қаржылық ақпарат қажетті де мазмұнды болуы үшін, бір есепті кезеңді екінші есептік кезеңмен салыстырып, сәйкестілік, бір ізділік негізінде қарау керек.

Тұтастылық. Қаржылық есептегі ақпарат тұтас, толық болуы керек.

Бірізділік. Есептің таңдалған әдістері мен қабылданған әдістемесі оны өзгертуге нақты себептер туындамайынша өзгермеуі керек.

Дұрыс, шын түсінік қалыптастыру. Қаржылық есеп берушіліктер тұтынушыларға субъектінің қаржылық жағдайы, қаржылық-шаруашылық қызмет қорытындылары және ақша қаржыларының қозғалысы туралы шындықты, айқын түсінікті қалыптастыруы қажет.

Уақыттылық.. Ақпарат өз уақытында қалыптасып, ұсынылуы қажет.

Бейтараптылық. Қаржылық есеп беруде берілген ақпараттар күні бұрын ойластырылған мәліметтерден алшақ болуы керек.

Сақтық. Кез келген шешімді қабылдаған кезде сақтық деңгейін сақтаған жөн.Белгісіз жағдайда активтер мен табыстың, сондай – ақ міндеттемелер мен шығынның қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.

Қаржылық есеп берушілік түрлеріне: ақшалардың қозғалысы туралы есеп, табыстар мен шығындар туралы есеп, меншікті капитал құрамындағы өзгерістер туралы есеп, бухгалтерлік баланс кіреді.

2.Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы жасау үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық мәліметтердің (деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және басқа есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.

Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін қажет өндеулерден өтеді. Бұл өндеу процесі төрт кезеңнен тұрады:

Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері қүжатталады (іскерлік мәміле жасалады).

Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі, содан соң бухгалтерлік есеп шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлеріде ЖО, ведомость, Бас кітап).

Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі (баланс, табыстар мен шығындар туралы есеп беру, ақшалардың қозғалысы туралы есеп беру т.б.).

Төртінші кезең. Ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметі талданады. Есеп беру жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші қызметкерлердің міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп жұмыстарының кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетін есеп тиісті жиынтық құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген көлемдерде есептік тізімдемесінде анықталады.. Аталған деректердің негізінде талдау жасалынады.

Баланстық және басқа берілетін есептердің көрсетіштерінің дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және логикалық тұрғыдан мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын есепті кезеңнің басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы кезеңнің осы баптағы деректерімен салыстырып, жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолы анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есептің стандарттарымен реттеледі:

Жылдық есептің меншік иелерінде (қатысушыларында, құрылтайшыларында) немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтері бойынша тиісті органдарға: салық инспекциясына (кәсіпорынның тұрған жері бойынша); жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп береді.

Кәсіпорындар (бүған шетелдіктердің қатысы бар кәсіпорындар да енгізіледі), егер Қазақстан Республикасының зандарында басқадай ерекшеліктері ескерілмеген болса, онда жылдық бухгалтерлік есепті есепті жылдан кейінгі келесі жылдың 1 наурызынан кешіктірмей береді. Бухгалтерлік есеп берудің нақты қүнін көрсетілген мерзімдердің шегінде салық органдарының келісімдері бойынша кәсіпорынның иелері (қатысушылары, құрылтайшылары) белгілейді.

Бухгалтерлік есеп беру күні болып бір қаладағы кәсіпорындар үшін оның барлық қажетті ақпараттарын нақты берген күні есептеледі, ал басқа қаладағы кәсіпорын үшін почта арқылы жіберілген күні есептеледі.

Берілген бухгалтерлік есепке кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол қояды, олар оның уақытында берілуіне жауап береді.

Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі пайдаланушылар үшін жариялауға жол ашық.

Бухгалтерлік есепте өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс деректерінің барлығын түзетуді қажет деп тапса, онда ол есепті айдан кейінгі бірінші айда жасалады,сонда тиісті түзетулер көрініс береді. Өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланстар деректерінің түзетілуі, сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар бекітілгенге дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін.

Бухгалтерлік есеп ш аруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды жабу көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін және олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу көздеріне сәйкес келуі тиіс, бірак; іс жүзінде есеп мәліметтері шын мәліметтермен үйлесе бермейді,яғни олардың арасында алшақтық орын алуы мүмкін.

Түгендеу (немесе түгелдеу) — бүл бухгалтерлік есеп әдісінің басты элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының, аяқталмаған өндірістің, тауарлы-' материалдық қүндылықтардың, материалдық емес активтердің, негізгі қүралдардың нақты қолда барын тексеруін және олардың есеп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне (нысанына), қызмет түріне және жүмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық кәсіпорын жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады. Тек соның көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс табады. Толық түгендеу әдетге, жылына бір рет жылдық есеп берудің алдында жасалады, оның мақсаты кәсіпорынның барлық активтері мен пассивтерін баланста дұрыс көрсету болып табылады. Мүндай толық түгендеу бақылаушы органдардың талабы бойынша да жасалуы мүмкін. Ішінара түгендеу, тек қана түгенделетін объектілердің кейбір бөлігін ғана қамтуы мүмкін, оларға, кәсіпорынның кассасындағы нақты ақша қаражаты, кәсіпорындағы негізгі құралдардың саны т.б.

Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргізілуі мүмкін



  • жоспарлы - алдын ала белгіленген мерзімде, қойған мақсатына және
    мүмкіндігіне сай етіп жүргізіледі;

  • кезектен тыс - бұл кәсіпорын басшысының тапсырмасы бойынша
    бақылаушы органдардың талабы бойынша материалды жауапты тұлғаның
    ауысқан кезінде, табиғи апаттардан кейін жүргізіледі. Ол БЕС 24 "Бухгалтерлік
    есепті ұйымдастыру" стандартына сай етіп жасалынады. Онда оның кезектілігі, түгендеуді жүргізудің мерзімі, түгендеу комиссиясының құрамы және т.б. қағидалар қарастырылады.

Кәсіпорын басшысы түгендеу жұмыстарын жүргізу тәртібін белгілейді, оның ішінде түгендеу комиссиясының қүрамын, есепті жылдағы түгендеу санын, олардың күнін белгілейді.

Түгендеу жұмыстарын жүргізу үшін әрбір кәсіпорында тұрақты жүмыс істеп тұратын комиссия болады және оның қүрамын кәсіпорын басшысы белгілейді.

Түгендеу комиссиясының істейтін жүмыстары сақтау органдарындағы және өндірістегі мүлікті, сондай-ақ қаржы жөніндегі барлық міндеттемелерді тексеру; кәсіпорынның бухгалтерлік қызметкерлерімен бірге түгендеу нәтижелерін анықгауға және қайта сұрыптауға арналады; сондай-ақ кем шыққандарды табиғи кему нормаларының шегінде есептен шығаруға; тауарлы-материалдық қүндылықтарды қабылдауды, сақтауды және босатуды реттеуге, есепке алуды жақсарту және олардың сақталуын бақылау мәселелері жөнінде, сондай-ақ пайдаланылмайтын мүлікті сату туралы үсыныстар әзірлеуге; мүліктің сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі шараларды жүргізуге; екі түгендеу аралығындағы сақтау және қайта өңцеу орындарындағы тауарлы-материалдық қүндылықтарды түгендеуге, іріктеп түгендеудің әдістемесі бойынша да бақылау жүмыстарын жүргізуге бағытталады.

Түгендеу комиссиясының нәтижесі де тексеріледі, ол үшін ішінара бақылау жүмыстары жүргізіледі, сол бақылау барысында комиссияның мүшелері де қатыса алады және ол да актімен хатталады.

Екі түгендеу аралығындағы кезеңде қүндылықтардың номенклатурасы бойынша үлкен кәсіпорындардың сақтау және қайта өндеу жүмыстары іріктеу әдісімен тексеріледі.

Түгендеу нәтижесі бойынша салыстыру тізімдемесі жасалынады, сосын оның деректері бухгалтерлік есептегі деректерімен салыстырылып, олардың арасындағы аиырмашылыкгары (ауытқулары) көрсетіледі. Түгендеу нәтижелерін көрсету үшін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік статистика комитеті бекіткен есеп құжаттарының үлгілері қолданылады.

Түгендеу кезінде жене басқа да тексерісңдаің көмегімен анықталған мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің арасындағы алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша реттеледі.

Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, табыстар мен шығындар туралы есеп беру, ақшалардың қозғалысы туралы есеп беру және түсіңдірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.

Қаржылық есеп берудің мақсаты пайдаланушыларды есептік кезеңдегі қызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.


  • Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы әрқилы мәліметтерді қажет етеді.

Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға, несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражатының ағынын бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесі мен ресурстарын бағалауға және олардың басқарушы органдарының қызметіне қажет ақпараттармен қамтамасыз етуге өз септігін тигізеді.

Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал. Сондықтан олардың негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды қанағаттандыруы тиіс.



Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар:

1. Қаржылық есеп берудің қандай нысандары бар?

2.Бухгалтерлік балансты қалай құрастырады?

3.Ақшалардың қозғалысы туралы есепті қандай әдістермен толтырады?

4.Қаржылық есеп беруді қалай түгендейді?

3. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
Тақырып 1. Бухгалтерлік есеп ақпарат жүйесі ретіндегі

Тәжірибелік сабақ жоспары :


  1. Бухгалтерлік есептің пайда болу тарихы

  2. Бухгалтерлік есептің ақпараттық базасы

  3. Бухгалтерлік есеп – шаруашылық есептің бір тармағы ретінде

Әдістемелік нусқаулар- алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау , қорытынды жасау.

Әдебиеттер

  1. Толпаков, Ж.С. Бухгалтерлік есеп. II.-Қарағанды, 2009 жыл

  2. Мырзалиев, Б.С. Бухгалтерлік есеп теориясы және тәжірибесі.- Алматы, 2008 жыл

  3. Баймуханова С.Б. Қаржылық есеп Алматы 2007 жыл

  4. Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есептің теориясы және негіздері Алматы 2006 жыл

Тақырып 2. Бухгалтерлік есептің концепциялары мен қағидалары (принциптері)

Тәжірибелік сабақ жоспары :

1.Бухгалтерлік есептің негізгі принциптері.

2. Қаржылық есеп берушіліктің сапалық сипаттамасы.

Әдістемелік нусқаулар- алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау , қорытынды жасау.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет