ПОӘК 042. 18-24 03/01 2015 №1 басылым 11. 09. 2015ж

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Ветеринариялық пропедевтика» пәнінің оқу-әдістемелік материалдары

Семей

Құрастырғандар: Тойкина Г.Н., ветеринария ғылымдарының кандидаты, Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Ветеринариялық медицина» кафедрасының профессоры м. а.

Біләлов Е.Е., ветеринария ғылымдарының кандидаты Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Ветеринариялық медицина» кафедрасының аға оқытушысы

«28» 08 2015 ж.

2.1 Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің «Ветеринариялық медицина» кафедрасының отырысында

«03» 09 2015 жыл, № 1 хаттама.

Кафедра меңгерушісі, доцент м.а. С.Тусупов

2.2Аграрлық факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында
« 09 » 09 2015 жыл, № 1 хаттама

Төрайымы Г.Джаманова

« 11 » 09 2015 жыл, № 1 хаттама

ОӘК төрайымы, ОӘЖ проректоры Г. Искакова

4 АЛҒАШҚЫ ЕНГІЗІЛУІ

Анамнестикалық реакция – иммундалған немесе инфекциялық аурудан жазылып, антителаны сақтау қабілетін жоғалтқан организмде болатын реакция.

Аритмия – жүрек ырғағының бұзылуы.

Абиотикалық факторлар – сыртқы ортадағы бейорганикалық факторлардың организмге әсер етуі.

Анафилаксия – организмнің бөгде белокты ерекше сезінуі. Анафилаксияның дамуы кезегімен үш процесстен тұрады: а) сенсибилизация (әзірлік); б) анафилактикалық талықсу (шешілу) және в) десенсибилизация

Абсцесс – іріңдік бітеу жара.

Абсцесс (abscess), терінің терең қабатында немесе ішкі органдарда жұқпалы бактериялар тудырған қандағы лейкоцит ұлпаларының бұзылуы салдарынан пайда болатын ірің. Ағзалар мен тканьдерде қабыну салдарынан іріңнің шоғырланып жиналуы.

Авитаминоз – жануарлар оргнизміндегі витаминдердің ұзақ уақыт жетіспеуінен болатын дерт.

Агалактия – сүт шықпау.

Агаммаглобулинемия – қан сары суында гаммаглобулиндердің болмауы немес жеткіліксіздігі.

Агония – жанталасу.

Адаптация – бейімделу.

Адинамия - бүкіл организмнің немесе жеке органның ерекше әлсіздігі.

Адреналин – бүйрек үсті безінің гормоны, ол организмде зат алмасуды күшейтіп, қан қысымын арттырады.

Азотурия – азотты заттардың несеппен көбірек бөлінуі.

Аклиматизация – жерсіндіру, бейімделу.

Алкалоз – организмде қышқыл-сілті тепе-теңдігі бұзылып, сілті катиондары мөлшерінің көбеюі.

Анабиоз – тіршілік процессі кенеттен тежелетін организмдегі ерекше күй.

Анемия - бозару атау ретінде алынады.

Апноэ – тыныс орталығындағы тітіркендіргіштің жетіміздігінен малда тыныс алудың уақытша тоқтауы.

Апатия (селқостық), немесе енжарлық, көніл-сіздік.

Атаксия жүріс тұрысының өзгеруі.

Аффинитет – әртүрлі жасушалар мен тіндердің организмге түскен немесе сонда пайда болатын белгілі бір химиялық элементтерді сіңіру және байланыстыру қабілеті.

Базофилдер – цитоплазма түйіршіктері қара-күлгін түске боялатын түйіршікті лейкоциттер тобының бірі.

Барорецепторлар – қуыс органдар (ішек, тамыр т.б) кенересінің механикалық созылуын қабылдайтын, оның ішіндегі сұйыққа қысым түсіретін интерорецепторлар.

Билирубин – өт пигменті, негізінен бауыр, талақ және емдік жасушаларында гемоглобин ыдырағанда түзіледі.

Биопсия – микроскоп арқылы зерттеу мақсатында тірі мал денесінен тін не ағзасынан зерттеуге кішкене ет кесіп алу.

Ваканттық гиперемия – барометрлік қысымның төмендеуі салдарынан қанның едәуір құйылуы, соның әсерінен тамырларды қан кернеп, тамырдың жарылуы және қан ағуы.

Ваканттық гипертрофия – мүшенің негізгі тіндік элементтері семген (трофия) кезінде дәнекер тіннің көбеюі. Мысалы, бұлшық еттегі май және талшықты дәнекер тіннің көбеюі.

Гидропиялық (сулы вакуольді) дистрофия жасуша цитоплазма­сында сүйықтыққа толған вакуольдердің пайда болуымен сипат­талады.

Габитус – мал денесінің сыртқы тұрпаты.

Гастрит – қарынның кілегей қабығының қабынуы.

Гастроэнтерит – қарын мен ішектің қабынуы.

Гемагглютинация – бактериялардың, токсиндердің және басқа да әсерден эритроциттердің желімделуі және тұнба түзуі.

Гематома – қан тамырларының жарақаттануынан қан құйылып жиналуы.

Гематурия – несеппен бірге қанның бөлінуі.

Гемиплегия – ми тамырларының бітелуі, онда қанның құйылуы мен ұйып қалуынан дененің бір жақ жартысындағы бұлшық еттерінің параличке шалдығуы.

Гемосидероз – тіндер мен органдар құрамында темір бар пигменттің – гемосдериннің (гемоглобиннің ыдырауының ақырғы өнімі) бөлінуі.

Гемоторакс – кеуде қуысына қанның құйылуы.

Гепатит – бауырдың дәнекер тінді стромаларының қабынуы;

Гепатоз – бауырда зат алмасудан болатын (белоктық, амилоидтық, углеводтық және майлық, сондай-ақ улы гепатодистрофия) ауру.

Гиалиноз – тінде немесе жасушада белок – гиалин түзілетін белоктық дистрофия түрі.

Гидремия – қандғы плазма есебінен оның жалпы көлемінің көбейіп, қанның сұйылуы.

Гиперергия – организм реактивтілігінің кенеттен көтерілуі, жалпы және жергілікті реакцияның аллергенге сезімталдығының күшеюі мен жиілеуі.

Гипоксия – оттегі жетіспеушілік, тіндерде оттегі мөлшерінің кемуі.

Гипосаливация – сілекей безінің фунциясы бұзылудан сілекей бөлінудің кемуі.

Гликемия – қанда глюкозаның болуы.

Глюкоген – бауыр мен бұлшық етте глюкозадан түзілетін мал крахмалы.

Гломерулонефрит – бүйректің қабынуы, нефриттің бір түрі.

Госсипол – мақта дәнінде болатын фенол тектес пигмент, активті антиоксидант, клетка, тамыр және нерв уы.

Гиперемия ауырғанда қызаруы - гиперемия немесе геморрагиялар атау ретінде алынады.

Дегидратация – жасуша аралық қуыстан сұйықтың шығуы, құрғау.

Диспноэ - демігу– тыныс алудың типі мен ырғағы, тереңдігі, жиілігі өзгеруімен жүретін қиындаған дем алумен сипатталады.

Диспепсия - жаңа туған төлдердің асқорыту және зат алмасу процестерінің өте жіті түрде бұзылуы салдарынан организмнің сусызданып, улануымен сипатталатын ауру.

Декомпенсция – ауру әсерінен организмде қалпына келу жағдайының бұзылуы.

Дефекация – ішектен нәжістің шығарылуының күрделі рефлекторлық актісі.

Дизурия – қуықтан несеп бөлінудің қиындауы. Несеп-жыныс мүшелерінің ауруынан және жүйке жүйесі (жұлын) зақымднуынан болатын сырқат.

Диурез – организмде несеп түзілу және бөліну үрдісі.

Дифтериялық қабыну – өлі ет пайда болып, кілегей қабығы қабынатын фибриозды қабынудың бір түрі.

Инфаркт - тіннің немесе органның бір бөлігінің қан айналымының бұзылуына байланысты некрозға ұшырауы.

Идиоинкразия – организмнің әртүрлі заттарға ерекше сезімталдығы.

Импедан – мал оргнизмінің айнымалы электр тоғына жалпы қарсылығы.

Индиканурия – индиканның (индоксинді зиянсыздандыртын зат) несептен шамадан тыс бөлінуі. Белокты азықтарды тым көп бергенде, қарын жынының қышқылдығы кемігенде, сары ауруда притонитте байқалады.

Ихтиопатология – балықтар аурулрын зерттейтін ветеринария саласы.

Иктериялық - сарғаю атау ретінде алынады.

Инспираторлы демігу – қиындаған дем алумен атау ретінде алынады

Қабыну деп ағзаның эволюция барысынада толық дамыған, патогенді әсерлерді жоюға және зақымдалған ағзалардың, тіндердің, жасушалардың құрылымдық өзгерістерін қайта қалыптастыруға бағытталған, қан айналымының ерекше бұзылуымен, қан тамырлары өткізгіштігінің асып кетуімен және жасушалардың пролиферациясымен (көбею) сипатталатын жергелікті реакциясын айтады.

Крепитация – дем алу кезінде естілетін бір текті ұқсас сытырлаған дыбыстар.

Каротин(лат.carota- сәбіз) – каротин. Қызғылт-сарғыш пигмент.

Каталепсия – бұлшық еттің қозғалу фукциясының бұзылуы.

Кахексия көтерем болу, жүдеу, арықтау.

Клизма – тік ішек арқылы сұйық жібер.

Коагулянт – қанды ұйытуға ықпал ететін зат.

Кома – талма.

Коллапс – орталық жүйке жүйесінің күйзелуінен, қан қысымының күрт төмендеуінен, қан айналысының кемуінен және зат алмасудың бұзылуынан жүрек жұмысының нашарлауы.

Крепитация – кейбір ауруларда мал денесін сипағандағы сықырлауы.

Крупозды пневмония көбіне жылқы, шошқа және ірі қарада болатын өкпенің жіті қабынуы.

Ксантоматоз – сары ісіктің денеге жайылуы.

Лапротомия – емдеу және диагностикалық мақсатта құрсақты жару.

Ларингостеноз –көмейдің тарылуы не бітеліп қалуы.

Лизуха – жемір болу.

Лихорадка – қызба.

Макродентоз – тістің шамадан тыс өсуі.

Медиаторлар (делдал) - жүйке ұштарынан бөлінетін және бір жүйке жасушасынан екіншісіне немесе жүйке ұштарынан жұмыс мүшелеріне қозуды немесе тежеуді беретін химиялық заттар (ацетилхолин, норадреналин, гистамин, адреналин, дофамин, серотонин, октонамин, аспарагин және глутамин қышқылдары, бірқатар амин қышқылдары).

Меторизм - іш кебу.

Мильгия – бұлшық ет ауруы.

Миелит – жұлынның қабынуы.

Миосклероз – бұлшық еттердің қатайып өзгеруі.

Моноплегия – дененің бір жағының сал болуы.

Мутиляция - мүшенің шіріген жансыз жерінің жанды жерінен бөлінуі.

Некроз (гр. nekros — өлі, шірік, өлі еттену) - тірі организмдегі клетка мен тіндердің өлуі.^[1] Қан және жұқпалы ауруларға шалдыгу, жарақаттану, күю т. б. себептерден ауыз шырышты қабығы, қызыл иек шеті, ерін мен ұрт үстері некрозға ұшырайды. 

Нефроз (Nephrosis - бүйрек ауруы) - Бүйрек өзекшелері эпителиінің дистрофиясы басым ауру. Оның ең ауыр түрі некрозды нефроз.

Неврома (Neuroma - жүйке ісігі) - Нерв талшықтарынан немесе ганглий клеткаларынан тұратын ісік.

Невроз – орталық жүйке жүйесінің қызметі бұзылудан болатын ару.

Нейтропения қандағы нейтрофильдер санының кемуі.

Неоартроз – жаңа буын.

Неотения – мүшелердің өсу қасиетінің тоқталуы.

Нефрогидроз – бүйрек шемені.

Нефроз – несеп жолдарның өзгеруінен болатын бүйрек уруы.

Нефролит – бүйрек тасы.

Нефропиелит – бүйрек түбегінің қабынуы.нефроптоз – бүйректің төмендеуі.

Нимфомания – ұрғашы малдардың қалыптан тыс жыныстық қозуы.(бие, сиыр шошқада байқалады).

Обтурация – ішек, тамыр т.б қуыстардың бітелуі.

Одонит – тістің қабынуы.

Олигемия – организмде жалпы қан мөлшерінің кемуі.

Олигопноэ – тыныс алудың баяулауы.

Ортопноэ – ауыр ентігу.

Остеит – сүйектің қабынуы.

Остеобласт – сүйек құраушы жасушалар.

Остеоплазия – сүйек тінінің даму процессінің бұзылуы.

Остеодистрофия - мал организмінде фосфор кальций және витамин алмасудың бұзылуынан болатын сүйектегі созылмалы ауру.

Панкардит – жүректің барлық қабаттарының қабынуы.

Плегафония - кеңірдекті нұқу.

Панмастит – емшек шелінің іріңдеп қабынуы.

Перикардит-жүрек қабының қабынуы.

Перитонит (лат. perіtoneum — іш перде) — іш қуысын және онда орналасқан органдарды жауып тұратын сірі қабатының жедел немесе созылмалы қабынуы.

Паракератоз— эпидермис клеткаларының мүйізгектену процесінің бұзылуы. Бұл жағдайда клеткалардың ядросы сақталып, түйіршекті қабаты жойылады.

Парабиоз – өмір мен өлім арасындағы жағдай.

Парапарез – шала сему.

Патокинез - пайда болған патологиялық үрдістің дамуы, клиникалық формасы мен анатомиялық өзгерістері.

Перигастрит – қарынның сірі қабығының қабынуы.

Плевра – көкіректің ішкі бетін астарлап тұратын сірі қабық.

Пневмосклероз – альвеолалардың кенересіндегі және бронхтар маңайындағы дәнекер тіндердің қатаюы, соның салдарынан өкпе қызметінің шектелуі.

Падагра – сирақ саусақтарының буынына несеп қышқылы тұздарының жиналуы.

Пойкилоцит - бұрыс пішінді эритроциттер.

Полидипия – шөліркеу.

Полицитемия – қандар эритроциттердің көбеюі.

Постит – күпек қабының қабынуы.

Рабдомиома – көлденең-жолақ бұлшық ет тінінде пайда болатын қатерсіз ісік.

Рентгеноскопия – рентген сәулесімен мүшені тексеру.

Репарация – патологиялық процесс орнында тіндердің қалпына келуі.

Ретинит – көздің тор қабығының қабынуы.

Руминит – қарынның кілегей қабығы мен кенересінің қабынуы.

Сфигмограф – қозғалысты жазу үшін, сфигмотонограф – қысымды өлшеу.

Семиотика – ауру белгілері (симптомдары) және белгілі бір ауруға жатпайтын бірнеше ауру белгілерінің қатар кездесуі (синдромдары) туралы ғылым.

Сидероз – темір ұшқындарының тін мен мүшелерде қабатталуы..

Скиология – көзбен зерттеу ғылымы.

Ступор (қатып қалу) мылқау ж/е мелшиіп қалуды айтады.

Сопор- терең ұйқыға кету, ми қызметі бузылып, үнемі ұйқыға кету.

Саливация – сілекей ағу.

Силикоз – малдың ұзақ уақыт бойы кремнезем тозаңын жұтудан болатын өкпе ауруы; пневмокониоздың бір түрі .

Симбиоз селбесу. Симптом – ауру белгісі (патологиялық және компенсаторлық).

Синдром – белгілі бір ауруға жатпайтын бірнеше ауру белгілерінің қатар кездесуі.

Синостоз – сүйектердің қатайған шеміршек арқылы жіктесіп бірігуі.

Спленит – талқтың жіті және созылмлы қабынуы.

Стаз – іркілу, (түтікті органда қанның (гемостаз), нәжістің (копростаз), т.б.

Тендинит – сіңірдің қабынуы.

Тератома – төлдің іште дамуындағы кемістіктен болатын ісік.

Термоплегия – ыстық өту.

Тетания – жүйке жүйесін қоздырып, құрыстыратын ауру белгісі.

Тремор – дірілдеу, қалтырау.

Тромб – ұйыған қан.

Тромбопатия – қанның жеткіліксіз ұюы.

Тумор – ісік (жаңа өсін, бластома).

Уролит – несеп тастары.

Уроцистит – қуықтың кілігей қабығының қабынуы.

Фибография (вена пульсін жазу) – флебограф аспабы арқылы көк қан тамырының соғуын жазу.

Флатуленция : қарында немесе ішекте газдың көп мөлшерде жиналуы; газдың көп мөлшерде шығуы.