ПОӘК 042-18-24 03\03-2013 1 ші басылым

Аурудың дамуы: жалпы қынап, сірлі қабық қабынады, фибринозды экссудат жиналады, фибрин жабысады, қоздыррыштар түседі. Осыдан іріңді қуыс пайда болады. Ол екі бөліктен тұрады: 1) жалпы сірлі қабықты іріңді қуысы; 2) ұманың іріңді қабынуы, екеуінің арасында бос орын болады (құм сарат сияқты).

Ен бауының тұқылының түсуі (семннного канатика)

Себебі: ен бауы пішкенде жзын қалса.

Балау: визуалды тұқылының түскенін байқаймыз.

Клиникалық белгілері: түсу пішкеннен кейін 1-2 күннен соң байқа-лады, өуелі тұқылды көреміз, сосын ол ісініп қабына бастаганын бай-қаймыз.

Емі: ен бауын қысқартып кесуіміз керек.

Вагинилит - ұманың жалпы сірлі қабырының қабынуы.

Себебі:

1) пішкенде немесе одан кейін микробтар түссе қабыну ен бауының тұқылынан жалрасады.

3) сарысулы, кейін іріңді экссудат бөлінеді, олар жалпы сірлі қабық-тың ішінде болады.

4) жалпы сірлі қабық жабысып өсіп, екі қуыс (құм саратын) жасай-ды.

Ен қабы ісінеді, ыстық, өте қатты, ауырсынуы болады, 3-5 күннен соң жалпы қызу көтеріледі, пульс демалысы жиілейді, мал азық ал-майды, жалпы жардайы төмендейді, домбыру жалпы құрсақ қуысынан алра қарай жалрасады. Құрсақ қуысы қатты ісінеді.

Балау: қабынудың белгілеріне қарай білеміз.

Болжам: бастамасында қауіпсіз соңынан қауіпті болу керек.

Емі:

1) «Құм саратының» ортасындагы сірлі қабықтың өскен жерін сау-сақпен немесе скальпельмен бұзамыз. Қабыну экссудат ШЫРЫП, көп мөлшерде агады. Үзген жер қайтадан өспес үшін дренаж - антисепти-калық ерітінділер жібереміз.

1) пішу техникасының бұзылуы (ен бауы ұзын болып кесілсе, ен бауының қысылысып бүлінуі, стандартты емес лигатура салудан, қан тамырларының үзілуінен, жұлқып тартқанда).

2) Пішкенде асептикалық, антисептикалық ережелер сақталмаса (лас аспап. қол тазалыгы, лигатура т.б.)

3) Инфекциялық-актиномикоз, ботриомикоз.

4) Пішкен соң малдың антисанитарияда ұсталуы.

Клиникалык белгілері: жіктелуін табамыз, асептикалық және іріңді түрде кездеседі. Инфекция дамып іріңді өтсе, жіті, жітілеу және созыл-малы кезеңде өтеді.

Жітіде (3-5 күн) - бір не екі жақты, ыстық, домбыққан қол тигізбей ауырсынатын ен бауы жуандайды, толысып ісінген соң, күпекте, құрсақ қуысының астында ісік - домбыру болады. Пішу жарасынан иісі жа-РЫМСЫЗ экссудат агады. Жалпы қызу көтеріледі, азық жемейді, мал-дың жалпы КУЙІ төмендейді. Жақсы жағдайда 3-10 күннен соң аталған патологиялық процеске кетіп, малдың күйі жақсарады. Жітілеу және созылмалы кезеңдерде абсцесс, іріңді өзектер пайда болып, мал ем-делмесе жазылмайды.

Балау: бастапқыда қауіпсіз, соңынан сақ болу керек.

Емі:

2) антисептикалық ерітінділермен өңдеп, новокаин блокадасы жа-салынады.

3) бүлінген өліеттенген ен бауын кесіп алып тастайды. Оливков төмендегідей бөледі:

1. ішек және іш майы қынап каналында жатса қынап каналының жарыгы дейміз.

2. егер де құрсақ қуысынан түскен мүшелер жалпы қынап каналын-да жатса - нағыз ұма жарығы.

3. егер де шап каналы созылып грижа қапшығы түсісімен қынап каналының сыртында болса, шап каналында жатса оны НӘРЫЗ шап жарыгы дейміз.

Көкет жарыры - диафрагма жыртылранда құрсақ қуысындары мүше-лер (ішек т.б.) көкірек қуысына түсіп кетеді.

Сан жарыры - ит пен жылқыда, каналы сірлі қабық пен көлденең шандырдан тұрады. Ішкі мүшелер сан каналына кетеді.

Клиникасы:

1) іріңді-эпидидимит

а) басында қатты қызу көтеріледі, не төмен түседі - лихорадка.

Б) ен ісіп қызметі бұзылады, диффузды ісік құрсақ қабыррасына жайылады, терісі қатты тартылады.

В) лимфа бездері үлкейеді, қанның морфологиялық құрылысы бұзы-лады (лимфоцитоз), қанның қысымы күшейеді.

Г) демалысы бұзылып, мал аз ҚОЗРӘЛЫП жалпы жардайы төмендейді.

Д) 5-6 тәуліктен соң енді ұстап көрсек жұмсарып абсцесс болып, ол жарылып, іріңді өзектер пайда болады, қанды ірің ӘРЫП тұрады. Екі жақты болранда да осындай белгілер байқалады.

2) бруцеллезді эпидемит — ерекшелігі жіті мен созылмалы түрдің ортасында өтеді. Қалран іріңді эпидемиттен айырмашылыры жоқ.

Балау:

1) өзіне тән клиникалық белгілері

Болжам: асептикалық және іріңді түрінде сақ болу керек, ал ин-фекциялық - етке кетеді.

Гиперемия — ен қабырының сірлі қабықшасының ішіне экссудат жиналады, микроб іріңдетеді, құрсақ қуысына жайылса сепсис бола-ды.

Емі:

2) ұлпа терапиясы. Көктамырра 100-150 мл 0,5 новокаин +1,2 мың ә.б. пенициллинмен 2 теуліктен кейін салып тұрса 6 күнде жақсы нәтиже береді.

3) инфекциялы болса, жардайларра байланысты лабораториялық зерттеулер жүргізіп, ауырран малдарды ет комбинатына өткізіп, қалр-андарын әр тоқсанда қандарын зерттеп бақылаура алу керек.

Шарбының шығуы

Клиникалық белгісі. Пішкен кездегі жара тілігінен мал тұрран уақытта шарбы салбырап ШЫРЫП , көлемі тез үлкейеді әрі тез ластанып , ОРӘН инфекция ЖҰРӘДЫ . Қынап жолында кедергі пайда болып , шарбы ісінеді.

Ұма айналасындары дәнекер ұлпаның қабынуы- көбінесе қошқарда кездеседі, бұл өзге түлікте сирек байқалады. Дәнекер ұлпаның қабы-нуы пішкенде ұманы өте тар тілгендіктен , жалпы қынап қабырының астына қан ұйыранда белокты талшық (жіп тәрізді) өлі ұлпалар және анаэробтық микроб жиналуынан пайда болады .

Кескен жерден қан, кейде көпіршіген жалқаяқ арады. Ұма ұлпасын газ кернейді. Малдың жүні үрпейіп, азады. Ауру басталран соң қошқар 2-3-ші тәулікте, жылқы 5-6-шы күнде еледі.

Дәрігерлік жәрдем. Мүмкіндігінше кескендегі жараға қарай енді жанынан тереңдете тіліп, енбаудың ұшына жеткізеді. Ұма қуысын және жараны тазартып жуады да, оған сутегінің асқын тотыгына ма-лынған (ең жақсысы 20-30 пайыздық, магний сульфаты не хлорлы натрий ерітіндісінен дайындалған гипертониялық, ерітінді) дәкені са-лып таңады. Міндетті түрде сульфаниламид және антибиотиктер мен жүрек дәрілері беріледі.

Тік ішектің түсуі

Анатомия: соңгы бел омыртқадан 7 (ірі қара малда) жылқыда 2-ші құйрық омыртқасына дейін, итте 3-4 құйрық омыртқаға дейін жетеді. Жамбас қуысының 2/3 бөлігін алады.

Тік ішектің тгсуі - анус арқылы сыртқа шығуы. Тік ішектің өзінің бір бөлігінің шығуы не болмаса оның кілегей қабығының шыгуы тек қана жылқыда болады. Сондықтан тік ішектің өзі шыгып қоймай тагы да инвагинациясы болады.

Тік шіектің шығу себептері:

1) осы аймақта қысым кебейгенде

2) туалмаганда

3) қи қатқанда

4) дәрігер тік ішекке дұрыс қол салмағанда

5) дұрыс дәрі жібермегенде, не тітіркендіргіш дәрілер жіберілгенде

6) сфинктер мен ішектің байламы әлсіресе.

Тік ішектің бір бөлігі шықса - анустан қызіылттанган ісік көрінеді, пішіні цилиндрге ұқсайды, үстін кілегей қабық жабады. Соңғысының түсі уақыт еткен сайын қоңырлана бастайды.

Тік ішектің кілегей қабыгы шықса - анустан ортасында тесігі бар қызгылттанған домбыгу (ісік) байқалады.

Аурудың дамуы: тік ішек анустан сыртқа ШЫРӘДЫ, спринктер шық-қан ішекті оның ісінуіне байланысты қатты қысады. Қан жүруі азаяды, қыста үсиді, жазда кебеді, .жарылады, ойлым жара пайда болып, тік ішек тесіледі, мезгілінде емдемесе шыбын үймелеп құрттайды (воль-фартиоз) одан әрі күшенгеннен кейін аш ішек тік ішектің ішіне енеді (тік ішектің жарыры).

Клиникасы: тік ішектің бір бөлігі түссе анустың терісі клегей қабық-пен бірге болады. Енді тік ішектің жай өзінің шығуымен инвагинациялы шыгуын ажырата білуіміз қажет. Ол үшін анусқа саусағымызды салып тексереміз. Егер де тік ішектің бір бөлігі шықса -саусағымызда анус пен шыққан бөліктің арасынан енгізсек, саусақ ешнәрсеге тірелмей тіке енеді және тік ішектің дорсальды жағында қолымызды тереңірек сұқсақ шажырқайдың бждырмағы байқалады. Инвагинациясыз тік ішек шыққанда ісігі төмен қарайды, ал инвагинация болып шыққанда жога-ры көтеріліп тұрады.

Болжам: бір айта кететін жай, кептеген оқулықтарда, РЫЛЫМИ еңбек-терде тік ішектің шығуы көбінесе шошқа мен итте кездеседі, ал қалған малда бұл патпроцесс сирек кездеседі деп жазады. Бұран мен ез дәрігерлік тәжірибемнен сиырларда тік ішек шыруын көп кездестірдім, әсіресе көктемде, малда азық азайып жүдей бастаганда және төлдеу науқанында, олардың ішінде құнажындарда көбірек кездеседі. (Б.К.И-льясов, 2008)

Сондықтан болжам шошқа, сиырда жақсы, ал иттен сақ болу керек, неге десеңіз ит тік ішегі шыққанда жерге Үйкейді, тісімен тістеп жырта-ды.

Емі:

2) Бөгде заттан тазалау, антисептикалық ерітіндімен шаю.

3) Ісікті азайту үшін эластикалық дәкемен айналдыра қысып орап тастау, жылылық.

4) Шыққан ішектің саңылауынан 0,5% новокаин енгізу.

5) Ішекті ішке саламыз, 3-4 тігін саламыз. Өліеттену болса кесеміз. Оперативтік-резекция:

6) Жансыздандыру жергілікті

7) Жуып тазалап өңдеу

8) 1 см кейін алып өлген жерін кесеміз, қанын тоқтатамыз.

9) 4 тігін саламыз, жамбас қуысына саламыз.

10) Антибиотикке малынған тампонды саламыз. Алдын-ала болдырмау шаралары: себептерін жою керек.

Қансырау. Қан ұма артериясы мен венадан, әсіресе енбаудыцң тамыр бөлі гінен көп ағуы мумкін.

Белгісі. Операциядан кейін көп кешікпей немесе біраз уакыт өткен сок кан ағуы мүмкін. Ұма тамырларынан кан тамшылап, ал енбау тамырларынан сор-ғалап ағады.

Емдеу. Қансыраған ұма немесе енбау тамырларына кыскыш салады. Енбау тамырларынан кан токтамағанда оны лигатурамен байлайды, жараныц ішін онын кабырғасына енбауды жапсыра тампондайды. Тігіспен ұсталып тұрған тампонды бір тәуліктен кейін алып тастайды.

Шарбы бөлігінің түсуі. Операцня кезінде немесе одан біраз уакыттан сон мал күшенгенде түсуі мүмкін.

Шек түйінініц түсуі. Ащы шек түйіні шап каналы кец малда кынаптык жалпы кабығын кескен кезде немесе піштіргеннен біраз уакыт өткен соц мал тынышсыздана бастауы мүмкін.

Егер шек түйіні операциядан біраз уакыт өткен соц түссе, онда оныц асты-на простыня салып, ұшын беліне байлайды. Венаға (наркоздау үшін) хлорал-гндрат жіберіледі, малды шалқасынан жатқызып, шек түйіндерін натрий хлорндініц изотоникалық ерітіндісімен немесе риванол ерітіндісімен (1 : 1000), сондай-ак моносептіц ерітіндісімен шаяды да, шекті жоғарыда айтылған әдіс-пен кұрсақ куысына салады. Содан соц жылкыға калақша, ал торайларға — тігіс лигатурасын колданады. Шек түйіні үзілген ірі малды бракқа шығарып сояды. Ұсак малдыц өзгерген шек бөлігін кесіп, оныц ұшын сірі қабығымен жакындатып тігеді, содан соц шекті кұрсақ куысына салады. Аскынған жағ-дайда пенициллин және новокаин терапиясы колданылады.

Қабынған ісік, ума флегмонасы (шелдіц іріцдеп кабынуы). Үманыц қабын-ган ісігі, флегмона снякты тек ұманы камтыған болса, ауру шекті болуы мүмкін, ал қабыну процесіне ұма, күпек және кұрсак кабырғасы қатысса, ауру жайы.імалы түрде өтеді. Қабанды піштіргеннен кейінгі ісікті Г. С. Мастыко, Е. М. Багриновская және М. М. Жук төрт клиникалық түрге бөледі: 1) аталық без кынабы қабынын ішінара қабынуы; 2) агалық без кынабы кабығыныц-ен-баудыц асқынбай қабынуы; 3) аталық без кынабы кабығынын енбаудыц айналасындағы тканьдер флегмонасынан аскынуы; 4) аталық без кынабы қабығыныц енбаудыц қабынуынан іш пердесініц кабына бастауы.

Белгісі. Тканьдер ісікті, ауырады, қызуы жоғары (әсіресе флегмона бол-са). Ұманы саусакпен басканда ойыс калады, ол кейіннен жайлап тегістеледі. Тері қатайып, жылтырайды. Флегмона болса ұма температурасы 2—3° көтері-леді. Емі. Піштіруден кейінгі тігісті спирттегі иод ерітіндісі жағылган бармак-пен басып ыдыратады да, ұма ішіне жиналған жалкаяк пен кан ұйындысынан тазартады. Екінші рет жабысудан сактандыру үшін піштірген жердіц куысына 5 проценттік бор майын, не иодоформды вазелнн майы жағылады. Флегмона болғанда күпектіц екі жағынан сырткы тесігінен артка карай ұзындығын 4—5 с.м етіп тікелей тіледі де, шіріген тканьді алып тастайды, жара куысын биомшшнніц спиртті су ерітіндісін мынадай дайындалған түрінде кұяды: био-мииші 1—2 г, спирт 20 г, тұздан арылтылған су— 100 мл. Егер малдыц кызуы төмендемесе, қызу төмендететін дәрілер және антнбиотиктер беріледі; жал-қаяқты тарату үшін натрий хлоридініц изотоникалык ерітіндісіндегі новокаин-нін 25 проценттік ерітіндісін малдыц тірілей салвағыныц 1 килограмына 17 мнллилнтрден күн сайын 3—4 күн бойы венаға енгізеді.

Енбау каяуы. Бұл ауру көбіне операция кезінде немесе одан кейін енбау қалдығыныц ластануынан болады.

Шек түйінінің кұрсақ көкшандырына кысылуы. Енбауды үзіп, оны көкшан-дырға ұластыра піштірілген малда көбірек байкалады. Пайда болған қуысқа ашы шектіц туйіні түседі де қысылады.

Піштірер алдында марка торайлар 12—14 сағат, ересектерін—16—20 са-гат. ал өте ірілерін — 24 сағат бойы аш ұстайды.

Піштіргеннен кейінгі асқыну. Марка торайды пішгірген сок жні кеэдесетін асқынулар мынадай: тігіс ыдырау, көкшандыр қанталау, тіліиген жердегі жазылмайтын іріндеген қаяу жаралар, кұрсақ жігі бойымен операциялаған-дағы құрсақ жарықтары найда болу, шектіц және қуыктыц жаракаттануы, бігкен жараныц хатаюы және т. б.

Құрсак іші қанталағанда кілегей қабықтардыц каны азаяды, мал жабыр-қацқы, жемнен бас тартады. Мал көп жатады.

Дшық және қаяу жаралар пайда болу клиннкасы бітелген жара тканініц үдей есуімеи жзне жарадан аздап ірінді жалкаяқтыц бөлінуімен білінеді.

Курсак жарыгымен аскыну операция жарасыныц мацында көлемі ар түрлі ісікше.тердіц пайда болуымен байқалады; шек түйіні жабысканда ісік қайт-пайды. ол кысылғанда — ауырады.

Кұрсак іші қанталағанда, бел тұсына сапкын компресс салынады. Ашык және каяу жаралар кесіп тасталынып, жара тігіледі.

Піштірген кезде байкамай шек не куық жарақаттанса, оңдай органдарды кис катар.ты тігіспен тігеді, оныц бірін ішіне батырып тігеді.
Дәріс – 14. АЯҚҚА ЖАСАЛАТЫН ОПЕРАЦИЯЛАР

Жүйкeлepгe oпepaция жacay

Жaлпы жүйкe кypылымы тypaлы ecкepтпe. Эpбip жүйкeдe 3 түpлi тaлшықтap бoлaды — ceзгiштiк, қимылдaтқыш жэнe вeгeтaтивтiк. Жүйкe тaлшығы aкcoндapдaн түзeлeдi (бiлiктiк цилиндpлepдiң) - жүйкe тopшaлapдың өciндiлepi. Aкcoндap қaбықтapмeн жaбылғaн; миeлинды (үлпeктi) тaлшықтapдa, швaнн жәнe миeлиндық қaбықтapы бoлaды (нeвpилeммa), aл миeлинciздe (үлпeкciз) - тeк кaнa швaнн тaлшықтapдaн түзeлeдi. Taлшықтap көп caнды aкcoндapдың шoқтapынaн қүpылaды. Эpбip шoқтық дэнeкep үлпaлық қaбықпeн қopшaлғaн - пepинeвpимeн. Пepинeвpидaн шoқ қaлыңдығынa тaлшықтapды бөлiп қopшaйтын плacтинкaлapды жүpeдi - эндoнeвpий. Бipгe жинaлғaн жэнe дэнeкep үлпaмeн қopшaлғaн шoқтapдың тoбы жүйкe дiндiciн қүpacтыpaды; oны cыpттaн cыpтқы эпинeвpий қaбығы қopшaйды. Oл қaбықтaн жүйкe iшiнe, шoқтap apacындa oның құpyшы элeмeнттep кipiп iшкi эпинeвpийдi құpacтыpaды.

Пaлъмapлық жүйкeнiң пaльмapлық бұтaқтapын тeжeyi. Kөpceтyi. Tүлқ ayмaғындa диффepeнциaльды aypyлap. Mынa тәciлдe мaйтaбaн, ұлтaны, тү_яқ cүйeri тoлық жaнcыздaнaды, aл тұяқ бyының ceзгiштiгi қaлaды, coл ceбeптeн мынa жaнcыздaндыpy тэciлi түяқтың бacқa бөлiмдepiнiң aypyының диффepeнциялayғa мүмкiндiк eтeдi, әcipece тұяқтың тиeк бyын aypyын.

Heвpeктoмия - жүйкeнiң кiшкeнтaй кeceк кeciп aлy -пaллиaтивтiк oпepaция, жылқының aypycынyдaн бoлaтын aқcaқтықты жoюынa apнaлғaн. Oл eмдeyдiң бacқa тәciлдepiнiң әcepi жoқ бoлғaндa, aмaлcыздықтaн eмдiккe қoлдaнылaды. Heвpeктoмии нәтижeciндe oпepaциядaн төмeн opындa тpoфикaлық бүjзылыcтap бeлгiлeнeдi. Бipaқ oпepaция жacaлғaн мaлды кeйбip шeктep қoюлapмeн жүмыcтa қoлдaнyғa бoлa aлaды.

350

Heвpeктoмияғa aлдымeн пaльмapлық жүйкeлepдi жaнcыздaнyынaн кeйiн кipiceдi. Жaнcыздaнyдың бoлжayшылық мaғынacы бoлaды. Meдиaлдық нeмece лaтepaльдық пaльмapлық жүйкeнiң peзeкцияcымeн шeктeлeдi (зaқымдaлғaн opынынa тэyeлдi).