Құрастырушы: профессор, а/ш.ғ. д. У. Х

1. Мал азығын өндіру және агрономия, ботаника негіздері пән ретінде даму тарихын сипаттау

1. Мал азығын өндіруде ғылым мен өндірістің жетістіктерін толықтай игеру арқылы тиісті табыстарға қол жеткізу.

2. Республикада азық-түлік тәуелсіздігін, оның ішінде мал шаруашылы-ғы өнімдерін қамтамасыз етудегі Президенттің алға қойған міндеттерін орындауға мал азығын өндіру саласының алатын орны.

Тапсырма:

1. Конспект жазу

1. Әр аймақта табиғи шабындық пен жайылымның негізгі типтері.

2. Мал шаруашылығында шалғынның мал азығын өндірудегі орны.

3. Бүгінгі кездегі табиғи шабындық пен жайылымның жағдайы.

4. Мал азықтық жерлерді жіктеу және оның көлемі. Әртүрлі аймақтарда таралуы.

5. Табиғатта өсу жағдайына және оны пайдалануына қарай шабындық пен жайылымның өсімдік қауымының өзгеруі.

6. Табиғат аймақтарында өсімдік қауымын есепке алу, әр типтеріне ерекше құжаттар толтыру, шабындықпен жайылымдардың өсімдіктерінің азықтық құнын анықтау.

7. Табиғатты қорғау міндеттері.

1. Шалғындық және жайылымдық мал азығы шаруашылығы тақырыбына конспект жазып әкелу

2. Табиғатта өсу жағдайына және оны пайдалануына қарай шабындық пен жайылымның өсімдік қауымының өзгеруі жөнінде конспект жазу және қорғау, 1-2 тәжірибелік тапсырманы орындау

Әдебиеттер:
Тақырып 4. Шалғынның және жайылым өсімдіктерінің биологиялық және экологиялық ерекшеліктері.

Жоспар:

1. Шабындық және жайылым өсімдіктерінің тіршілік жүйелері және олардың жемшөптік ерекшеліктері.

2. Өсімдіктердің өркен құру тамыр жаю ерекшеліктері.

3. Шабындық пен жайылым өсімдіктерінің өніп өсу-даму кезеңі, оның ұзақтығы. Өсу мерзімі.

4. Алшын-көк шығу ерекшеліктері.

5. Шабындық және жайылым өсімдіктерінің тіршілігіне тигізетін биологиялық және ортаның өзгеру факторлары. Суыққа, қысқа төзімділік.

6. Егістік мал азығымен салыстырғанда шабындық жайылымдық өсімдіктерінің өсу ортасына қоятын талаптарының ерекшеліктері.

Тапсырма:

1. Шабындық және жайылым өсімдіктерін сипаттау, суретке түсіру

2. Шабындық пен жайылым өсімдіктерінің гербарилерін жасау, сипаттау

Әдебиеттер:
Тақырып 5. Табиғи шабындық және жайылымның негізгі өсімдіктер сипаттамасы.

Жоспар:

1. Өсімдіктердің шаруашылық-ботаникалық топтары: астық, бұршақ, қияқ-өлең және аралас шөптер.

2. Мал азықтық және арамшөптер (мал жемейтін, зиянды, улы). Мал азықтық өсімдіктерді салыстырмалы бағалау.

3. Шөптесінді қамтуы, желінгіштігі, химиялық құрамы, сіңімділігіне байланысты.

4. Астық, бұршақ, қияқ-өлең, күрделігүлділер, шатыршагүлділер, алабұталар, раушангүлділер, айқышгүлділер, қырықбуындар тұқымдастарына жататын көп тараған өсімдіктердің түрлерінің қысқаша морфологиялық-экологиялық және өндірістік сипаттамалары.

Тапсырма:

1. Мал азықтық және арамшөптер (мал жемейтін, зиянды, улы). Мал азықтық өсімдіктерді салыстырмалы бағалау.

2. Барлық негізгі 3 тақырыпқа реферат жазу

Әдебиеттер:
Тақырып 6. Табиғи шабындық пен жайылымды жақсарту әдістері.

Жоспар:

1. Табиғи өсімдік қауымын жақсартудың әдістері мен негіздерін қолдану.

2. Шабындық пен жайылымға мәдени-техникалық жұмыстар жүргізу.

3. Сумен қамтамасыз етілуін жақсарту және ретке қою.

4. Шабындық пен жайылымға тыңайтқыш шашу.

5. Табиғи шабындықтар мен жайылымдарды түбегейлі жақсарту жүйесі.

6. Ауыспалы егіс қолдану.

7. Көлтабандағы табиғи өсімдік қауымын жақсарту.

8. Сортаң жерлердің табиғи өсімдіктерін жақсарту, өнімін көтеру.

9. Шөлейт жерлердің құм басқан жерлерін жақсарту.

1. Тақырыптың әрқайсысына конспект жазу, қорғау

1. Жайылым мен шабындықты тиімді пайдаланудың басты теориялық негіздері.

2. Мал шаруашылығында жайылым мен шабындықтың маңызы.

3. Жайылым үлесі, жайылымдық шөптің қоректік құнарлығы және малды жазда жайылымда ұстаудың экономикалық тиімділігі.

4. Ерте көктемде малды жайылымға шығару және күзде мал жаюды тоқтату уақыттары.

5. Қашада мал жаю тәртібі.

6. Жайылым өнімін арттыру үшін жүргізілетін жұмыс түрлері.

7. Көк балауса конвейері, маңызы және түрлері.

8. Көк шөп пайдалану әдістері.

9. Мәдени жайылымдар мен шабындықтар.

1. Жайылым үлесі, жайылымдық шөптің қоректік құнарлығы және малды жазда жайылымда ұстаудың экономикалық тиімділігі анықтау

1. Мал азықтық егін шаруашылығы – жемшөп қорын жасап, мал шаруашылығын тікелей өркендететін, ауылшаруашылық өндірісінің негізгі бір бөлігі.

2. Негізгі мал азығы түрлері, олардың маңызы, алу көзі.

3. Интенсивтендіру жолдары.

4. Ауылшаруашылық ғылымдарының жетістіктері және мал азығы өндірісінің озық тәжірибелері.

Тапсырма:

1. Негізгі мал азығы түрлерін мен материалдарын жасау

2. Мал азықтық егін шаруашылығы конспект жасау

Әдебиеттер:

Тақырып 9. Мал азықтық дақылдардың өсіру технологиясы.

Жоспар:

1. Дақылдар туралы тарихи мағлұматтар.

2. Жеке дақылдардың және олардың белгілі тобының халық шаруашылық маңызы. Қазақстанда таралуы.

3. Дақылдардың биологиялық қасиеттері: өсіп-өну кезеңі, ерекшеліктері, өнім түзу жолдары, мал азығының бағасының кемуі және сапасының жоғарылауы.

4. Қазақстанда аудандастырылған және себуге рұқсат етілген сорттары мен будандары.

5. Өсіру технологиясы және жемшөп дақылдарын жинау ерекшеліктері.

1. Мал азықтық дақылдардың өсіру технологиясы жөнінде әңгімелеу

2. Барлық тақырыпқа байланысты тест дайындау, конспект жасау

Әдебиеттер:

Тақырып 10. Жемдік-астық және дәнді бұршақ тұқымдас дақылдар.

Жоспар:

. 1. Жемдік астық дақылдарының өнімін молайту – мал шаруашылығын құнарлылығын жемдермен қамтамасыз етудің негізгі көзі.

2. Күздік дақылдар, халық шаруашылығында олардың астық қорына қосатын үлесі.

3. Күздік бидай, қара бидай, күздік арпа, тритикале, дәнді мал азықтық бидай. Олардың биологиялық ерекшеліктері, қыстап шығу кезіндегі шығын, оны болдырмау шаралары. Технологиясы.

4. Ерте егілетін жаздық дақылдар. Биологиясы, өсірілетін ауданы, өнімділігі. Өсірудің интенсивті технологиясы.

5. Кеш егілетін жаздық дақылдары. Жүгері маңызы. Өсірілетін ауданы, биологиясы. Сорттар және будандар.

6. Кұмай, тары, қарақұмық. Халық шаруашылығындағы маңызы, өсіру аудандары, биологиялық ерекшеліктері.

7. Өсімдік белогын көбейтудегі дәнді бұршақтұқымдас дақылдардың ролі. Дәнді бұршақтұқымдас дақылдарды басқа өсімдіктермен араластырып себу.

1. Барлық тақырыпқа байланысты тест дайындау, конспект жасау

1. Жемшөп қорын жасауда сүрлемдік дақылдардың алатын орны.

2. Сүрлем салудың маңызы. Жоғары сапалы сүрлем салудың ерекшеліктері. Оларды өсірудің биологиялық ерекшеліктері және өсіру технологиясы.

3. Көпжылдық әдеттен тыс өсімдіктер: аю балдырғаны, сүйір жапырақты сильфия, жер алмұрты, шығыстың ешкі шөбі. Олардың шаруашылық – биологиялық ерекшеліктері, мал азықтық сапасы және келешекте таралуы.

1. Барлық тақырыпқа байланысты тест дайындау, конспект жасау

1. Ауылшаруашылық малдарын азықтандыруда шырынды мал азығының маңызы.

2. Мал азықтық қызылша, сәбіз, шалқан, тарна. Халық шаруашылығындағы маңызы.

3. Мал азықтық құндылығы және өсетін тарнаны аңыздық дақыл ретінде өсіру.

4. Мал азықтық бақша дақылдары. Бақша дақылдарының мал азықтық құндылығы.

Тапсырма:

1. Тамыр жемісті, түйнекті жемісті және бақша шырынды мал азықтары конспект жасап, қорғау

2. Мал азықтық бақша дақылдары тақырыбына реферат жазу

Әдебиеттер:

Тақырып 13. Мал азықтық шөптер.

Жоспар:

1. Малдарды құнды жемшөппен қамтамасыз етуде екпе шөптердің маңызы. Олардың топырақ құнарлылығын арттырудағы рөлі.

2. Көпжылдық астықтұқымдас шөптер: еркек шөп, қылтықсыз арпабас, жима тарғақ, тарлау, шалғындық бетеге, бидайық, шалғындық қарабас. Азықтық құндылығы, биологиялық ерекшеліктері, өсетін аудандары, өсіру агротехникасы, ору мерзімі.

3. Көпжылдық астықтұқымдас және көпжылдық бұршақтұқымдас шөптердің қоспасы, олардың таза егістерден артықшылығы, шөп қоспасын құру принциптері.

4. Біржылдық бұршақ, сиыр жоңышқа, сераделла және астықтұқымдас шөптер – судан шөбі, атқонақ, қонақ тары. Оларды пішен ретінде пайдалану жолдары. Біржылдық бұршақ – астық шөп қоспасы, олардың маңызы, пайдалану жолы және өсірілуі.

Тапсырма:

1. Барлық тақырыпқа байланысты тест дайындау, конспект жасау

1. Пішен, пішендеме, сүрлем, шөп кесіндісі және шөп ұны, олардың маңызы. Шалғындық пісімділігі, орақ салудың қалыпты кезеңі және шөп шабу биіктігі. Түрлі аймақтарда пішен шабудың кезектілігі.

2. Ауыспалы шабындық.

3. Пішен кептіруге қойылатын талаптар.

4. Құрғақшылық аудандар мен ылғалды, жауын-шашынды жерлерде пішен дайындау ерекшеліктері.

5. Шөпті қуатты желдеткіш қондырғылармен толық кептіру.

6. Шөптен сүрлем жасау. Оның технологиясы.

7. Сүрлем сақтаудың түрлері, оның сипаттамасы.

1. Барлық тақырыпқа байланысты тест дайындау, конспект жасау

1. Көпжылдық шөптерді тұқым алу үшін өсіру әдістері.

2. Тұқымдық шөпті өсіру. Тұқымды себуге дайындау. Тұқым себер алдында тыңайтқыш шашу. Тұқымдық шөптің себу мерзімі мен әдістері.

3. Бірінші және келесі жылдары жүргізілетін күтіп-баптау жұмыстары.

4. Жемшөптік егістен және жабайы өсімдіктен тұқым жинау.

Тапсырма:

1. Көпжылдық шөптердің тұқым шаруашылығы жөнінде әңгімелеу

2. Барлық тақырыпқа байланысты тест дайындау, конспект жасау
Әдебиеттер:
8. Задания самостоятельной работы
Тақырып 1. Кіріспе. Мақсаты,міндеттері. Пәндердің даму тарихы.

Әр СӨЖ –ге тақырыбына арналған тапсырма:

1. Сұрақтарды қарастыру:

1) Ғылымның мақсаты қандай.

2) Ғылымның даму тарихы.

2. Даму тарихы сұрағына байланысты монографиялар оқу

Тақырып 2. Мәдени және табиғи шабындықтар мен жайылымдар құру, оны тиімді пайдалану негіздері.

Әр СӨЖ –ге тақырыбына арналған тапсырма:

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Мал азықтық дақылдардың жоғары және сапалы өнім беруінің теориялық және практикалық маңыздары.
   
2. 
   2. Мал азықтығын дайындаудың алға қойған міндеттері мен мақсаттары, осы туралы тарихи деректер, әр кезде даму сатысы.
   
3. 
   3. Мал шаруашылығын сапалы азықпен қамтамасыз етуге, астық және дәнді бұршақтұқымдастарын жоғарғы өнімін өндіруге қол жеткізу.
   

3. Конспект жазу, қорғау

4. Кітаптар оқу

Тақырып 3. Шалғындық және жайылымдық мал азығы шаруашылығы.

Әр СӨЖ –ге тақырыбына арналған тапсырма:

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Әр аймақта табиғи шабындық пен жайылымның негізгі типтері.
   
2. 
   Мал шаруашылығында шалғынның мал азығын өндірудегі орны.
   
3. 
   Бүгінгі кездегі табиғи шабындық пен жайылымның жағдайы.
   
4. 
   Мал азықтық жерлерді жіктеу және оның көлемі. Әртүрлі аймақтарда таралуы.
   
5. 
   Табиғатта өсу жағдайына және оны пайдалануына қарай шабындық пен жайылымның өсімдік қауымының өзгеруі.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Шабындық және жайылым өсімдіктерінің тіршілік жүйелері және олардың жемшөптік ерекшеліктері.
   
2. 
   Өсімдіктердің өркен құру тамыр жаю ерекшеліктері.
   
3. 
   Шабындық пен жайылым өсімдіктерінің өніп өсу-даму кезеңі, оның ұзақтығы. Өсу мерзімі.
   
4. 
   Алшын-көк шығу ерекшеліктері.
   
5. 
   Шабындық және жайылым өсімдіктерінің тіршілігіне тигізетін биологиялық және ортаның өзгеру факторлары. Суыққа, қысқа төзімділік.
   
6. 
   Егістік мал азығымен салыстырғанда шабындық жайылымдық өсімдіктерінің өсу ортасына қоятын талаптарының ерекшеліктері.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Өсімдіктердің шаруашылық-ботаникалық топтары: астық, бұршақ, қияқ-өлең және аралас шөптер.
   
2. 
   Мал азықтық және арамшөптер (мал жемейтін, зиянды, улы). Мал азықтық өсімдіктерді салыстырмалы бағалау.
   
3. 
   Шөптесінді қамтуы, желінгіштігі, химиялық құрамы, сіңімділігіне байланысты.
   
4. 
   Астық, бұршақ, қияқ-өлең, күрделігүлділер, шатыршагүлділер, алабұталар, раушангүлділер, айқышгүлділер, қырықбуындар тұқымдастарына жататын көп тараған өсімдіктердің түрлерінің қысқаша морфологиялық-экологиялық және өндірістік сипаттамалары.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Табиғи өсімдік қауымын жақсартудың әдістері мен негіздерін қолдану.
   
2. 
   Шабындық пен жайылымға мәдени-техникалық жұмыстар жүргізу.
   
3. 
   Сумен қамтамасыз етілуін жақсарту және ретке қою.
   
4. 
   Шабындық пен жайылымға тыңайтқыш шашу.
   
5. 
   Табиғи шабындықтар мен жайылымдарды түбегейлі жақсарту жүйесі.
   
6. 
   Ауыспалы егіс қолдану.
   
7. 
   Көлтабандағы табиғи өсімдік қауымын жақсарту.
   
8. 
   Сортаң жерлердің табиғи өсімдіктерін жақсарту, өнімін көтеру.
   
9. 
   Шөлейт жерлердің құм басқан жерлерін жақсарту.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Жайылым мен шабындықты тиімді пайдаланудың басты теориялық негіздері.
   
2. 
   Мал шаруашылығында жайылым мен шабындықтың маңызы.
   
3. 
   Жайылым үлесі, жайылымдық шөптің қоректік құнарлығы және малды жазда жайылымда ұстаудың экономикалық тиімділігі.
   
4. 
   Ерте көктемде малды жайылымға шығару және күзде мал жаюды тоқтату уақыттары.
   
5. 
   Қашада мал жаю тәртібі.
   
6. 
   Жайылым өнімін арттыру үшін жүргізілетін жұмыс түрлері.
   
7. 
   Көк балауса конвейері, маңызы және түрлері.
   
8. 
   Көк шөп пайдалану әдістері.
   
9. 
   Мәдени жайылымдар мен шабындықтар.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Мал азықтық егін шаруашылығы – жемшөп қорын жасап, мал шаруашылығын тікелей өркендететін, ауылшаруашылық өндірісінің негізгі бір бөлігі.
   
2. 
   Негізгі мал азығы түрлері, олардың маңызы, алу көзі.
   
3. 
   Интенсивтендіру жолдары.
   
4. 
   Ауылшаруашылық ғылымдарының жетістіктері және мал азығы өндірісінің озық тәжірибелері.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Дақылдар туралы тарихи мағлұматтар.
   
2. 
   Жеке дақылдардың және олардың белгілі тобының халық шаруашылық маңызы. Қазақстанда таралуы.
   
3. 
   Жемшөп қорын жасауда сүрлемдік дақылдардың алатын орны.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Дақылдардың биологиялық қасиеттері: өсіп-өну кезңі, ерекшеліктері, өнім түзу жолдары, мал азығының бағасының кемуі және сапасының жоғарылауы.
   
2. 
   Қазақстанда аудандастырылған және себуге рұқсат етілген сорттары мен будандары.
   
3. 
   Өсіру технологиясы және жемшөп дақылдарын жинау ерекшеліктері.
   

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. Жемшөп қорын жасауда сүрлемдік дақылдардың алатын орны.

2. Сүрлем салудың маңызы. Жоғары сапалы сүрлем салудың ерекшеліктері. Оларды өсірудің биологиялық ерекшеліктері және өсіру технологиясы.

3. Көпжылдық әдеттен тыс өсімдіктер: аю балдырғаны, сүйір жапырақты сильфия, жер алмұрты, шығыстың ешкі шөбі. Олардың шаруашылық – биологиялық ерекшеліктері, мал азықтық сапасы және келешекте таралуы.
2.Реферат жазу, қорғау

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. 
   Сүрлем салудың маңызы. Жоғары сапалы сүрлем салудың ерекшеліктері. Оларды өсірудің биологиялық ерекшеліктері және өсіру технологиясы.
   
2. 
   Көпжылдық әдеттен тыс өсімдіктер: аю балдырғаны, сүйір жапырақты сильфия, жер алмұрты, шығыстың ешкі шөбі. Олардың шаруашылық – биологиялық ерекшеліктері, мал азықтық сапасы және келешекте таралуы.
   

3. Конспект жазу

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. Ауылшаруашылық малдарын азықтандыруда шырынды мал азығының маңызы.

2. Мал азықтық қызылша, сәбіз, шалқан, тарна. Халық шаруашылығындағы маңызы.

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. Мал азықтық құндылығы және өсетін тарнаны аңыздық дақыл ретінде өсіру.

2. Мал азықтық бақша дақылдары. Бақша дақылдарының мал азықтық құндылығы.

1. Сұрақтарды қарастыру:

5. Малдарды құнды жемшөппен қамтамасыз етуде екпе шөптердің маңызы. Олардың топырақ құнарлылығын арттырудағы рөлі.

6. Көпжылдық астықтұқымдас шөптер: еркек шөп, қылтықсыз арпабас, жима тарғақ, тарлау, шалғындық бетеге, бидайық, шалғындық қарабас. Азықтық құндылығы, биологиялық ерекшеліктері, өсетін аудандары, өсіру агротехникасы, ору мерзімі.

1. Сұрақтарды қарастыру:

1. Көпжылдық астықтұқымдас және көпжылдық бұршақтұқымдас шөптердің қоспасы, олардың таза егістерден артықшылығы, шөп қоспасын құру принциптері.

2. Біржылдық бұршақ, сиыр жоңышқа, сераделла және астықтұқымдас шөптер – судан шөбі, атқонақ, қонақ тары. Оларды пішен ретінде пайдалану жолдары. Біржылдық бұршақ – астық шөп қоспасы, олардың маңызы, пайдалану жолы және өсірілуі.

3. Жаңа айқасгүлділерге жататын біржылдық мал азықтық өсімдіктер: рапс, қыша, сурепица, шалқан т.б.

2. Конспект жазу

Курстық жұмыс жоқ

Пәнді оқу тесттік бақылау емтиханымен аяқталады. Емтиханға жіберілудің міндетті талабы жұмыс бағдарламасындағы барлық тақырыпты дер кезінде тапсыру.

Әрбір тапсырма 0-100 баллмен бағаланады.

Әріптік жүйедегі баға	Баллдардың сандық эквиваленті	Пайыздық мөлшерлемесі	Бұрынғы жүйе бойынша баға
А	4.0	95-100	Өте жақсы
А-	3.67	90-94
В+	3.33	85-89	Жақсы
В	3.0	80-84
В-	2.67	75-79
С+	2.33	70-74	Қанағаттанарлық
С	2.0	65-69
С-	1.67	60-64
D+	1.33	55-59
D	1.0	50-54
F	0	0-49	Қанағаттанарлықсыз

13. Оқытушының талаптары, саясаты және іс-әрекеттері

Дәріс және зертханалык сабақтарына міндетті түрде қатысу қажет. Сабақтың басында қатысқандарың белгіленеді, кешіккен үшін 0,5 ұпайданайырыласыңдар.

Сабаққа қатысқандарға қойылатын талаптар:

1. 
   Сабаққа активті қатысу.
   
2. 
   Аудиторияға сыртқы киіммен кірмеу.
   
3. 
   Дәріс барысында басқа жұмыс пен айналыспау, ұялы телефонды өшіріп тастау.
   
4. 
   Белгісіз себептер мен қатыспаған ұшін – 0 ұпай. Егер науқас болсаңыз немесе басқа да себепкер жағдайларда, керекті құжатыңыз болса жоспарланған ұпайларыңыз сақталады.
   
5. 
   Тапсырмалар бақылау шараларының күнтізбелік кестесі бойынша орындалады. Тапсырмаларды кешігіп орындағанда, жинаған ұпайларыңыз кемітіледі.
   
6. 
   Емтиханға тек қана барлық тақырыптардан берілген тапсырмаларды орындап тапсырған студенттер жіберіледі.
   

1. дәріс, лабораториялық, өздік жұмыстарға белсенді қатысып, жауап беру.

2. білімді межелік бақылау бойынша тексеру.

3. білімді бағалау баллдық-рейтингті жүйемен жүргізіледі, күнтізбелік шаралар бойынша студент өз бағасын өзі шығарып алады. Өзіңе керекті балл жинау үшін лабораториялық сабақтарға қатысу және әрбір лабораториялық жұмысты тапсыру қажет. Студент міндетте түрде 2 межелік бақылаудан өту керек. Егер осы айтылған жағдайлар жасалмаса студент семестрдың соңында, емтиханға босатылмайды.

4. емтихан

Семестрде 2 өтпелі бақылау қарастырылған

Өтпелі бақылауда тестер, тапсырмалар,курстық жұмыс қарастырылған.

1) Андреев Н.Г. Луговодство. – М. : Колос, 2001. – 381 с.

2) Асанов Қ., Елешов Р., Алимаев И., Прянишников С. Жайылым шаруашылығы жөніндегі практикум. – Алматы, 1998

3) Ларин И.В. Луговодство и пастбищное хозяйство. – М. : Колос, 2000. – 564с.

4) Мустафаев Б.А. Практикум по основам агрономии. – Павлодар, 2006. – 187с.

5) Мустафаев Б.А. Егіншілік, агрохимия және өсімдік шаруашылығы не-гіздері. – Павлодар, 2006

6) Смелов С.П. Теоретические основы луговодства. – М. : Колос, 2002. – 212с.

7) Төреханов А.Ә. Табиғи жайылымдарды тиімді пайдалану негіздері. – Алматы, 2006.

8. 
   Аубакиров К. Пойменные и лиманные луга Казахстана. Алматы, 2002.
   
9. 
   Боярский Л.Г. Технология кормов, ростов на Дону, 2001.
   
10. 
    Вавилов П.П., Кондратьев А.А. Новые кормовые культуры. Москва, 2001
    
11. 
    Жуковский П.М. Культурные растения и их сородичи. Ленинград, 2000
    
12. 
    Можаев Н.И, Серикбаев Н.А. Луговое и пастбищное кормопроизводство. Астана, 2002