Құрылыс машиналары және жабдықтар пәні бойынша

Жалпы мағлұматтар

Қозғағыштан (двигательден) құрылыс машинасының түйіндері мен агрегаттарына дейін айналдыру моментін беруге арналған жүйе трансмиссия немесе беріліс деп аталады.

Айналу қозғалысының механикалық берілістері айналатын денелері тікелей жанасатын берілістер (фрикциялық, тісті, червякты) және икемді байланыс берілістері (ременді, шынжырлы) болып бөлінеді.

Қозғалысты беру тәсіліне байланысты үйкелісті (ременьді, фрикциялық) және ілінісу (тісті, иірмекті (червякты), шынжырлы) берілістері болып ажыратылады.

Берілістердің негізгі сипаттамалары – пайдалы әсер коэффициенті (ПӘК) және беріліс саны .

1 Қайысты (белдікті) берілістерді (1.1 сурет) бір біліктен недәуір жерде орналасқан екінші білікке айналыс беру үшін қолданады. Олар екі шкивтен тұрады, оларға тұйықталған жазық немесе сына-белдіктері кигізіледі.






– белдіктің тартушы (шығушы) тарауындағы күш, Н;

– белдіктің еруші (кіруші) тарауындағы күш, Н;

ℓ – шкивтердің осьтерінің арасындағы қашықтық, мм;

– жүргізуші шкивтің диаметрі , мм;

– жүргізілетін шкивтің диаметрі, мм.

1. 
   сурет – Қайысты (белдікті) берілістің схемасы.
   

n₂ – жүргізілетін дисктің айналу жиілігі, айн/мин;

Р₁ – үйкеліс күшінің шамасы, Н;

Р₂ – бір диск екінші дискке қысылғандағы күш, Н;

d₁ – жүргізуші дисктің диаметрі, мм;

d₂ – жүргізілетін дисктің диаметрі, мм.

Тісті берілістер негізінен бір-біріне ілініскен екі тісті доңғалақтан тұрады. Жетекші доңғалақ, әдетте кішісі, тістегеріш (шестерня) деп, ал жетектегі үлкені – тісті доңғалақ деп аталады. Тісті доңғалақтардың өзара орналасуына қарай тісті берілістерді сырттай және іштей ілінісу берілістері (1.3 а, ж сурет) және тісті доңғалақтың айналымды қозғалысын төрткілдештің (рейканың) қайтымды-ілгерілемелі қозғалысына немесе керісінше айналдыратын төрткілдеш берілістері деп бөледі (1.3 з сурет).

Тісті доңғалақтар орналасқан біліктердің геометриялық осьтерінің орналасуына қарай төмендегідей болып ажыратылады:

1) осьтері параллель орналасқан берілістер (сырттай және іштей ілініскен цилиндрлі тісті доңғалақтар 1.3 а, б, в, ж сурет);

2) осьтері қиылысатын берілістер (конусты тісті доңғалақтар 1.3 г, д сурет);

3) осьтері айқасқан берілістер (цилиндрлі бұрандалы 1.3 е сурет және иірмекті 1.4 сурет);

Тістердің доңғалақта орналасуына қарай берілістер тіктісті (1.3 а, г, ж, з сурет), қисықтісті (1.3 б, д сурет) және шевронды (1.3 в сурет) болады.


а – цилиндрлі түзу тісті берілістер; б – цилиндрлі қиғаш тісті берілістер; в – цилиндрлі шевронды берілістер; г – конус формалы түзу тісті берілістер; д – конус формалы шеңберлі тістерімен берілістер; е – бұрандалы берілістер; ж – ішкі ілмектерімен; з – рейкалы берілістер.

1.3 сурет – Тісті берілістердің түрлері

Эвольвенттік пішін жасауды бастайтын нүктені басып өтетін шеңберді негізгі шеңбер дейді.

Тісті берілістердің геометриялық және кинематикалық параметрлері стандартталған. Тісті цилиндрлі берілістердің негізгі параметрлеріне жататындар:

1) және тістегеріш пен доңғалақтың тістер саны;

2) - берілістер саны; (1.1)

Беріліс саны жүргізілетін доңғалақтың айналуының бұрыштық жылдамдығы жүргізуші доңғалақтың айналу жылдамдығынан қаншалықты көп немесе кем екенін көрсетеді.

n- тістегеріштің (шестерняның) айналу жиілігі, айн/мин;

– донғалақтың айналу жиілігі, айн/мин;

– тістегеріштің (шестерняның) тістер саны;

– донғалақтың тістер саны;

– тістегеріш (шестерня) шеңберінің бөлгіш диаметрі, мм;

– доңғалақ шеңберінің бөлгіш диаметрі, мм.

3) - қалыпты ілінісу үшін тістер биіктігі, мм; (1.2)

мұнда - ілінісу модулі, мм; - тістер қадамы.

4) - бөлгіш шеңбердің диаметрі, мм; (1.3)

5) - тісті доңғалақтың сыртқы диаметрі, мм; (1.4)

6) - центраралық қашықтық, мм; (1.5)

7) - тіс ұзындығы, мм. (1.6)

а) б)
а) беріліс схемасы; б) тісті доңғалақтардың ілінісу схемасы

d₁ – тістегеріштің (шестерняның) бөлгіш шеңберінің диаметрі;

d₂ – донғалақтың бөлгіш шеңберінің диаметрі;

Dе₁ – тістегеріштің (шестерняның) сыртқы диаметрі;

Dе₂ – доңғалақтың сыртқы диаметрі;

A – центраралық қашықтық;

Z₁ – тістегеріш (шестерня) тістері;

Z₂ – донғалақ тістері;

t – тістер қадамы;

h – тістің биіктігі.
1.4 сурет – Тісті цилиндрлі берілістің геометриялық схемасы.
Иірмекті (червякты) беріліс кинематикалық жұптан, яғни иірмектен (червяктан) және тісті доңғалақтан тұрады (1,5 сурет). Бұл беріліс 90- пен айқасқан біліктер арасындағы айналуды жүзеге асырады. Иірмек (червяк) – бұл цилиндрде кесілген оймалы бұранда. Иірмек пен доңғалақ тістерінің байланысын көбейту мақсатында тісті доңғалақтың сыртқы беті ойыс жасалады. Мұндай біркірмелі берілісте иірмек бір айналым жасағанда, доңғалақ бір тіске бұрылады, екікірмеліде – екі тіске т.с.с. Иірмекті берілістердің беріліс саны (і) жоғары – 200-ге дейін барады.

Червякты берілістерде айналым тек иірмектен доңғалаққа беріледі, керісінше болмайды, сондықтан бұл берілістер өздігінен тежеу қасиетімен айрықшаланады.

А – доңғалақ осьімен червяк осьінің арасындағы қашықтық, мм;

D_ек – доңғалақтың шығыңқы жеріндегі шеңбер диаметрі, мм;

D_еч – червяктың шығыңқы жеріндегі шеңбер диаметрі, мм;

D_dк – доңғалақ ойыстарындағы шеңбер диаметрі, мм;

D_iч – червяктың ойыстарындағы шеңбер диаметрі, мм;

d_дк – доңғалақтың бөлгіш шеңберінің диаметрі, мм;

d_дч – червяктың бөлгіш шеңберінің диаметрі, мм.

Беріліс саны і жетекші және жетектегі жұлдызшалардың диаметрлерінің қатынасымен анықталады, 8-ге дейін барады. Берілістің негізгі элементі – шынжыр.

Шынжырлы беріліс дұрыс жұмыс атқару үшін шынжырдың салмағынан салбырауы қалыпты болуы керек. Керілу мөлшері (кН) шынжырдың 1 метрге келетін салмағына , жұлдызшалардың осьтерінің аралығы және жетектегі тармақтың рауалы иіліміне байланысты алынады:

(1.7)

Иілім мөлшері осьтерді қосатын сызықтың горизонтқа ең кіші тік бұрышына байланысты. Горизонталь орналасқан осьтер үшін .

I – жүргізуші жұлдызша;

II – жүргізілетін жұлдызша;

S₁ – жүргізуші шығыршықтың тартуы, Н;

S₂ – жүргізілетін шығыршықтың тартуы, Н;

t – тіс қадамы, мм;

A – центраралық қашықтық, мм;

D₁ – жүргізуші жұлдызшаның бөлгіш шеңберінің диаметрі, мм;

D₂ – жүргізілетін жұлдызшаның бөлгіш шеңберінің диаметрі, мм;

Z₁ – жүргізүші жұлдызшаның тістер саны;

Z₂ – жүргізілетін жұлдызшаның тістер саны; n₁ – жүргізуші жұлдызшаның айналу жиілігі, айн/мин;

n₂ – жүргізілетін жұлдызшаның айналу жиілігі, айн/мин

Тапсырма

2 Жұмыстың өзгешелігімен және тісті берілістің негізгі параметрлерін анықтау әдістемесімен танысу: тісті берілістің беріліс санын анықтау; берілістің негізгі геометриялық параметрлерін анықтау (центраралық қашықтығын, бөлгіш шеңбер диаметрін, тісті доңғалақтардың сыртқы диаметрлерін).

3. Алынған шамаларды көрсетіп, тісті берілістің схемасын сызу.

Жұмысты орындау тәртібі

2 Тіс биіктігін анықтау h.

3 Тісті берілістің беріліс санын анықтау.

Тістегеріш (шестерня) пен доңғалақ тістерінің санын анықтау мүмкін болған кезде (№ 1, 2, 3 модель) беріліс саны келесі формуламен анықталады:

Бір жұп тісті доңғалақтар үщін

, (1.8)

Бірнеше тісті донғалақтар үшін

4. Тістегеріш (шестерня) пен тісті доңғалақтың бөлгіш шеңберінің диаметрін есептеу

мұнда , (1.12)

5. Центраралық қашықтықты анықтау.

, (1.13)

6. Тістегеріш пен тісті доңғалақтың сыртқы диаметрі өлшеу құралдарының (сызғыш және штангенциркуль) көмегімен және аналитикалық тәсілмен анықталады.

7. 
   Өлшеулер мен есептеулердің мәліметтерін салыстыру.
   

Қолданылатын құрал – жабдықтар

1. 
   Цилиндрлі тістегеріш (шестерня).
   
2. 
   Конус формалы тістегеріш (конусты шестерня).
   
3. 
   Бәсеңдеткіш (редуктор).
   
4. 
   Цилиндрлі тісті берілістердің модельдері.
   

Бақылау сұрақтары

1 Зертханалық жұмыста қойылатын мақсаттар мен мәселелерді құрастырыңыз.

2 Трансмиссия дегеніміз не?

3 Беріліс түрлерін атаңыз.

4 Тісті беріліс дегеніміз не, ол не үшін қолданылады?

5 Тісті берілістердің артықшылықтарын атаңыз.

6 Беріліс саны дегеніміз не және қандай тәсілмен анықтауға болады?

7 Тісті берілістің негізгі геометриялық параметрлерін анықтап және оларды модельде көрсетіңіз.

8 Механикалық берілістердің қандай түрлері құрылыс машиналарында қолданылады?

9 Цилиндрлі берілістердің кемшіліктерін атаңыз.

10 Беріліс жүйесінің беріліс санын қалай анықтауға болады?

11 Жабық бәсеңдеткіштің (редуктордың) беріліс санын қалай анықтауға болады?

Оқулықтар тізімі

1 Тастанбеков Т.Х. Құрылыс және жол машиналары: құрылыс машиналары.Оқу құралы /ШҚМТУ. - Өскемен, 2002 ж. – 390 бет.

2 Добронравов С.С., Сергеев В.П. Строительные машины. Учебное пособие для вузов – 2-е изд., - М.: Высшая школа, 1981. – 320 с., ил.

3 Добронравов С.С. Строительные машины и оборудование: Справочник для строит. спец. вузов и инж. – техн. работников. – М.: Высшая школа, 1991. – 456 с.: ил.

Әдебиет тізімі
Негізгі

1. Волков Д.П., Крикун В.Я. Строительные машины. - М.: Изд. АСВ, 2002 - 376 с.

2. Волков Д.П. Строительные машины и средства малой механизации - М.: Академия. 2006 - 416 с.

Қосымша

3. Волков Д.П. и др. Машины для земляных работ.- М.: Машиностроение, 1992 - 448 с.

4. Домбровский Н.Г. и др. Строительные машины. М.: АСВ. 2002 - 528 с.

5. Кудрявцев Е.М. Комплексная механизация строительствам. АСВ. 2005 - 416 с.

6. Крикун В.Я. Строительные машины. М.: АСВ. 2005 - 314 с.

7. Мауленов Ж.К. Бурцев В.В., и др. Грузоподъемные машины. (Теория, конструкция и расчет) Уч. пособие. Алматы, КазГАСА. 2002 - 215 с.

8. Мауленов Ж..К. Бурцев В.В., и др. Машины непрерывного транспорта. Алматы, КазГАСА. 2003 - 137с.

9. Мауленов Ж.К. Бурцев В.В., и др. Погрузочно-разрузочные машины. (Теория, конструкция, расчет). Алматы, КазГАСА. 2005 - 137 с.

10. Современная техника в строительстве. Журнал. 2006, 2007 г.

11. Строительные, дорожные и коммунальные машины. Оборудование для производства строительных материалов. Справочник. Том IV- 9. Под общ. ред. И.П. Ксеневича. М.: Машиностроение. 2005 -736 с.

жүктеу/скачать 129.68 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: