Рубайят узакъ ёмюрледен келген ауаз
жүктеу/скачать 0.49 Mb.
|
| КЁЧЮРМЕЛЕ
Омар Хайям РУБАЙЯТ УЗАКЪ ЁМЮРЛЕДЕН КЕЛГЕН АУАЗ Омар Хайям (1048–1131 жж.) бек айтхылыкъ, закий шаркъ шайырладан бири – Иранны Нишапур шахарында туугъанды... Акъылман-философ, эсепчи-математик, жулдузчу-астроном – ол бу хаух дуниягъа кёз къарамын бош, анстан айтхан кибик, назму бла да айтып болгъанды... Алай поэзияда, аныча аз айтып, аныча кёп ангылатхан поэт а алыкъа дуниягъа туумагъанды деригинг келеди... Аны хар назмусу – тенгиз теренлигин, кёк бийиклигин, дуния кенглигин да сыйындыргъан рубайятладыла... Мен Хайямны хар энчи рубайятын бизни жомакъларыбызда айтылгъан бирер алтын кюбюрчекге ушатама... Окъугъанынг сайын, аллай бир кюбюрчекни ачхан кибик боласа. Тейри эшиги ачылгъан кибик, аллай бир сыйыннгысыз къудурет байлыгъы болгъан сейир дуния ачылып, узакъ ёмюрледен бир сейир жарыкъ бетинге уруп, учуп келип, жюрегинге бир жулдуз тюшюп къалгъанча боласа... Аланы окъугъан сайын – бир дуниябыз эки келмезлигин, алай ол патчахха, жесирге да хаух болгъанын бютюнда бек сезип, сагъыш этесе. Быллай акъылман поэтни ана тилибизге кёчюрмеклик – керти фахмусуз, жюрек илхамсыз къолдан келлик иш тюйюл эди... Алай, бу огъурлу ишни хар не жаны бла да тынгылы этер ючюн, хыйласыз фахму бла шумсуз илхам окъуна азлыкъ этедиле. Былайда, сен ана тилинге кёчюрюр мурат этген поэтни суратлау чыгъармаларын, аны поэзиясын, назму хатын, жюрек къууанчын, жарсыуун да билген бла къалмай, тил-маданият, дин-адабият, тарих жаны бла да билиминг болургъа керекди... Нек дегенде ол иш, алыкъа кесинг да иги билмеген бир узакъ дунияда, жолоучулукъда айланнган кибикди, окъуучуну да ызынгдан тагъып, жолсуз жолланы баргъан кибик – къыйын иш... Алай ол ишни не къыйынлыкъны да унутдургъан, адамгъа ниет тазалыкъ, жюрек ырахатлыкъ, мангылай жарыкълыкъ да берген уллу огъурлулугъу да барды... Аны себепли, Къули Къайсындан башлап, бюгюн-бюгече да ишлеп тургъан бир къауум поэтибиз ол ауур да, сыйлы да жюкню дайым жюреклеринде жюрюттендиле... Елмезланы Мурадин да аладан бирлериди. Ол кёчюрюп, биз айтхылыкъ испанлы поэт Антонио Мачадону, жулдуз жарыгъы кибик, сейир назму тизгинлерин, японлу поэт Исикава Такубокуну: «Не болса да – болсун! Энди башхалыгъы жокъду! – Дедим да – Кесим элгендим Сёзюмден...» – дегенча, алай жашырын келген назму кюйлерин, Омар Хайямны тахлыкъ рубайятларын да окъугъанбыз... Ала бизге, испан, япон, иран табийгъатларыны бирер чакълары жазылгъан жюрек сырларыча, ариу кёрюннгендиле. Туугъан жерге сюймекликлери, хар инсанны жюрек жарсыуун ангылап, ёз жанларын къурманнга кётюрюрге хазырлыкълары ючюн болур алай, эштада... Аланы суратлау сырлары окъуучуну «ийсагъан, жерде жашагъан халкъланы ачыусуз, кёл-къалдысыз да болуп, къаугъасыз – мамыр дуниягъа чыкъгъан кюнлерин энтта да бир кёрюр эди» дер чекге жетдирип тохтайдыла. Аны бла да къалмай Омар Хайямны Мурадин ана тилибизге ётдюрген хар бир назму аяты адамны таза да хыйласыз поэзияны тагы шауданына къайтарады... Ол а, диннге къайтхан кибик, аллай бир сейир да, огъурлу да ишди... Таза да керти поэзия (дунияда бек уллу поэтледен бири айтып кетгеннге кёре) жангыз адамны ауазыды – сюймеклик азап чекдирип, кёзге кёрюнмеген бир сейир кюч, ёрге алып, ёлюп кетер жерини башында айландыргьан ауаз!.. Бу аламат сёз Омар Хайямны юсюнден айтылгъан кибик эди... аны ёз назмулары айтханлай, кеси дуниядан кетип, топуракъ болуп, ол топуракъдан желим ийлеп, къошун биширгенле, ол къошун бла чагъыр ичгенле да кетгенли, мингнге жууукъ жыл озгъандан сора! «Таукелге нюр жауар» деп тауда сёз жюрюйдю... Таукел этип, бу рубайятланы ана тилибизге кёчюрмеклик – ол узакъ ёмюрледен Омар Хайямны ауазын алып къайтхан кибик эди... Буруннгулу акъылман поэтни тау тилде алай ариу сёлешдиргени себепли, таза да керти поэзияны сюйгенле бары да Мурадиннге ыспас этерик сунама. Ол – ол узакъ жолдан къуру къайтмагъанын рубайятла кеслери игирек айтырыкъларына уа мени ишегим жокъ эди.
БАБАЛАНЫ Ибрахим * * * Бу дуньяны магъанасы – кесибиз, Акъыл, эс да багъанасы – кесибиз. Бу жер жюзю багъалы жюзюк эсе, Сыйлы ташы – ол налмасы – кесибиз. * * * Былхымсызды, бетсизди адам улу, Уятсызды къадарны кёзбау къулу, Сюйгеним да саякъ къызды. Болса да, Аллах, ёзге гюняхларымдан жулу. * * * Ариу къызчыкъ къобуз сокъсун, ойнасын, Ышаргъаны жюреклени байласын. Тарт, акъылман, тарт! Къууансын жюрегинг, Зар муфтий а таш окъуна чайнасын. * * * «Не келтирир тамблабыз а бизге?» – Деп жиляйбыз, тыкъсыйбыз. Кёзюбюзге Жукъу кирмей, жал барсакъ да Аллахха, Эс бурмайды арталда сёзюбюзге. * * * Тарт да, къууан жайны кюн дууасына! Тарт да, къууан бу къудрет дуньясына! Ёмюр – къысха. Ажал – жыртхыч къанатлы – Терк жетдирир, жарлы сен, уясына. * * *
Кюрешеди, махтау излей нёгерге. Сур ажал а, хазыр садагъын тартып, Ашыгъады, уруп, къанын тёгерге. * * * Акъылынг бу дуньяны тюрлендирмез, Жашау сени милдеу кибик да кёрмез. Чагъыр къуйсанг, къуймасанг да – унутма: Озгъан кюнюнг, къайтып, юйюнге кирмез. * * * Ичмегенни – ичер ниети да жокъ, Хаман ичип тургъанны уа – бети жокъ. Шах да ичер, акъылман да, жарлы да, Жазыкъны уа ичги ичер ётю жокъ. * * * О жюрегим, эслеп ич жюзюм суудан: Ненча палах тууады чагъыр уудан? Чагъыр – дарман, ичгичилик – аурууду. Ич, алай а къоркъ ол аман ауруудан. * * * Мен жаш эдим. Кёп окъудум, къадалып, Билген сундум жашау сырын, тамалын. Эсим айтды: «Ангыламагъанса жукъ, Бош, керексиз ётюп кетди заманынг». * * * Кёп изледим Джамшит тутхан аякъны: Жол тауусду мен таяннган таякъны. Акъылман а: – Жюрегингде эди ол, Бош къыдырдынг,– деди,– тауну, аулакъны. * * * Тус къалагъа къаргъа къонуп турады, Ковус ханны баш сюегин бурады: «Къайдады халкъ?! Къайда ол сур тартыула?!» – Деген кибик къычырыкъдан къырады. * * * Ариуланы, акъыллыланы да кёк Жерге сугъар, болушмай дууа, тилек. Биз жашауну сынагъынчы татыуун, Жаныбызны суууруп алады. Нек? * * * Терек бахчагъа кирейик экибиз, Татлы чагъырдан кёрейик экибиз. Ненча сюйген жюрекни сыйлы Аллах Къошун этди, аладан ичерча биз. * * * Жашау озар, такъыйкъача кёрюнмез. Аяулу бол, ол жангыдан берилмез. Заман, къалай ашырсанг, алай озар. Тюзетирге артда къолунгдан келмез. * * * Ичгичиге кюч кёрюнмесин сёзюнг, Шербет суула иче эсенг да ёзюнг. Хау, ичгичи тюйюлсе сен, алай а, Харам хакъдан бир да тоймады кёзюнг. * * * Умут терек, бал кёгетлеринг къайда?.. Кюз кече жол къыдыргъандан жокъ файда. Жашауунгу тутмакъ юйю, кёрча – тар, Ёмюрлюкге жол табармамы? Къайдам... * * * Ол менсиннген кёкбаш гырайтла, серле, Ол диммола акъыл таууш этерле. Тенгсинмезле. Атынг айтылгъанлай а, Баш урургъа ашыгъышып жетерле. * * * Чыннты эрге: «Махтанчакъды ол!» – дерле. Шыйыхха да: «Жалынчакъды ол!» – дерле. Танымасанг иги эди кишини, Кесинги да танымасала бирле. * * * Кёп сёлешме, сакъ бол ичги сёзюнге, Харам тенгинг тартып алыр кёзюнгю. Сен кесинг да алай хоча тюйюлсе, Тап тюшгенлей, эсгертирле ёзюнге. * * * Мен базарда къошунчулагъа ётдюм, Ишлерине сейир-тамаша этдим. Бир къошуннга былай сорду хоншусу: – Сатхан ким да, алгъан ким? Уста да ким?.. * * * Озуп кетер бу жашау кериуаны. Чагъыр тартдыр, чагъырчыла уланы. «Жаханимми, жаннетми?» – деп турма да, Насыплы бол! – Аллах биледи аны. * * * Сюе эсек, айт, башхамыды бизге, Ариу, къутсуз, жаннет, жаханим? Ёзге – Тюбюбюзге не жаяйыкъ демейбиз, Не жабайыкъ демейбиз юсюбюзге. * * * Нюр жарыгъы ура эринлеринден, Бирде къызыл гюл айтды: «Юсюпме мен!» – Сен Юсюпсе деб’ а ненгден таныйым? – Къалай немден? Къан жугъу кёлегимден. * * * Булбул айтды сакъ гюлчюкге жырчыгъын. Жел жетди да, жыртып кетди жыйрыгъын. – Сен да сюйюн къымыжама, булбулча,– Деди,– къадар толтургъунчу буйругъун. * * * Сен жаланнгач тюйюл эсенг,– табу эт, Ёксюзча, ач тюйюл эсенг,– табу эт. Ёзге зат а керекмейди бошха да, Бу жашауду – байлыкъ десенг,– табу эт. * * * Табу этип,баш урабыз Къураннга. Алай, ачып, аз къараучубуз анга. Чын аякъны оюу назмусун а биз Бир жюз кере окъуп чыгъабыз тангнга. * * * Биз жекбашда ариу ашла кёребиз Оспар жашда накъаут ташла кёребиз. Жер жюзюнде бек ариу тюрк кёзлени Дайым къулда, къарауашда кёребиз. * * *
Зыраф болду кёп акъылманны иши. «Бу хакъды»,– деп биз билген – къабыр тёбе, Кёз кёрген а – кёзбау къадарны тюшю. * * * Къадарына сюйдюрлюк: «Тёзейим!» – дер, Адамлагъа сюйдюрлюк – кёзбау этер. Хыйла, кёзбау жолла тутуп кюрешдим, Жашаудан а бир да кёрмедим хатер. * * * Ай медет а! Бу кёк бизни кёрмейди, Не бек инжилсек да, бир эс бёлмейди. Аллах юлюш этмейди халалындан, Ибилис да харамындан бермейди. * * * Ол шах этди, ит этип да сынсытды, Юсюмдегин, соханданча, сыдырды. Алай, жиляп, мен жал бармадым кёкге – Ол бир тынар: мени азмы сындырды?!. * * * Неди кюмюш?! Неди алтын?! Ойлайыкъ. Жаныбызгъа башха байлыкъ сайлайыкъ. Юсюбюзню кючден жабып чыкъсакъ да, Патчахлача, биз ёхтемле болайыкъ. * * * Биз жарлыла, аманлыкъ тыйып тикге, Жол тапмайбыз дуньяда игиликге. Кёг’ а? Ол а – сангырау. Тилегибиз Бир жетмейди тунтуюп тургъан кёкге. * * * Кюнле, жылла кетедмле. Жол – узакъ. Ушармы да былаай тынчайып турсакъ? Жашау кеси – дуньяны зауукълугъу, Жарармы да аны къутсуз ашырсакъ?! * * * Бурулады кюйсюз дуньяны чархы. Къолунгдабыз, Аллах,– алам Патчахы. Гюняхлыма! Мени Сенсе жаратхан, Сора, айтчы, кимни кёпдю гюняхы? * * * Кёп окъудум. Жокъду билимге багъа. Сохталарым айтылдыла дуньягъа. Андан а не – топуракъдан жаратхан Саз топуракъ этер эсе биягъы? * * * Къыйын жашау, мени терен ойлатдынг, Юсюмде сен темир къазыкъ ойнатдынг. Не ол, не бу дуньядан билгеним жокъ. Акъ башымы бош, керексиз къайнатдым. * * * Бошду жашау бу сейир жюзюм суусуз, Бошду жашау бу сыбызгъы тартыусуз. Кёргенинг бир къара сом да тутмайды: Жарыкъ тойсуз жашау – мутхуз, татыусуз! * * * Уллу Чындан чагъыр аякъ багъалы, Хур къызчыкъдан ариу саякъ багъалы, Къарт акъылман айта тургъан фикирден Тама тургъан чагъырда кёп магъана. * * * Чагъыр чапдыр! Ёзге зат тилемейме. Къыз да чакъыр! Ёзге зат тилемейме. Уллу Аллах артда кечим берирми? Тынгылайды. Мен да: «О, кеч!» – демейме. * * * Тенгим, чагъыр – жашау шауданыды, тарт! Сюймеклик да, жашлыкъ да аныды, тарт! Тартса, къарт да жаш болады. Чагъырдан Иги тартсанг, дунья да – жангыды, тарт! * * * Саякъ къыздан, чагъыр аякъдан ёзге, Не керекди бу сур дуньяда бизге?! Бош турмайыкъ! Шаудан суучукъ, кёресе, Жутулады, саркъа барып, юзмезге. * * * Жел сюргенча, кери кетди жашауум, Туман кибик, эрип кетди жашауум. Жарсыйма мен, кюн кёрмеген эсем да: Чаба-жорта, берип кетди жашауум. * * * Аягъыбыз басхан жерде топуракъ – Ариуланы бетлериди, чокъуракъ Чачларыды. Кёзлери, эринлери, Ёшюнлери – жашил кырдык, чапыракъ. * * * Чагъыр къошун – жашау шауданы жерде. Кеф болгъунчу ичдим бюгюн ингирде. Къуру къошун, тилеп, манга сёлешди: – Адам эдим... Ушакъ нёгер бол бирде. * * * Бир ариуса, ай жарыгъы ургъанлай, Дуу жанама, сен эсинги бургъанлай. Уллу Аллах! Суусап къысып, ёлеме, Кёз аллымда шаудан бёрке тургъанлай. * * * Келди эсек, бош болабыз жалынчакъ: Бизге бу хаух дуньяда ёлюм да – хакъ. Кёл кенгдирсин къайтмаздан кетгениме Кесин мында ёмюрлюк суннган алтакъ. * * * Мен межгитге сыйратдан къутулургъа Келмедим, не Аллахха баш урургъа. Бир жол къымгъан намазлыгъым тозгъанды, Керек эди жангысын сыпыртыргъа. * * * Кёз къамата бу жай кёкню чууагъы, Жибиген гюл – туура жулдуз чырагъы. Ол гюлчюкге шыбырдайды булбулчукъ: – Кел, тартайыкъ от чагъырдан биягъы! * * * Адамлыкъ да, итлик да – кесибизден, Ахыр сагъат кетмейди эсибизден. Бар палахны кёкден кёрюп турабыз, Кёк кеси уа кёп да харипди бизден. * * * Сакъ сюймеклик жесир этип алдымы? Жюрегинги жаннган отха салдымы? Алай анга бола турма кёлкъалды: Сюймекликден ёзге насып къалдымы? * * * Уллу Аллах, ётмегинги къызгъанма. Жалындырма, кёп итге къол созгъанма, Чагъырынгы харам этме. Ичирип Жашат мени: къайгъыладан азгъанма. * * * Сур жашаудан тюнгюлюп, кючсюнме сен. Зауукъ жаша. Факъырча кечинме сен. Нек аяйса дунья мюлкюн кесингден?! Ёмюр – къысха. Жашаргъа кечикме сен. * * * Дунья – тенгиз, чайкъалады, талмайды. Сыр жаухаргъа киши да жеталмайды. Хайыр излеп, сёлешеди къайсы да, Хакъ кертисин кесамат эталмайды. * * * Чыгъыр аякъ, мен антылынгма ёмюрге, Нюр жаяды гъашыкъ чагъыры жерге. Къызбайгъа уа жокъду аны хайыры: Ол жарайды жалан да чынтты эрге. * * * Бу сур къадар кимге бугъоу салмады: Солуу берип, кёлюн а бир алмады. Мен къадардан кёп юйрендим жашаргъа, Кёп кюрешдим, уста уа болалмадым. * * * Ол жашайды, къуллугъуна къууана, Бу – жаннетли боллугъуна къууана, Киши къарап кёрмеген ажал а – жер Къабырладан толлугъуна къууана. * * * Жокъ Аллахны къадарын билар амал, Чагъыр да тарт, къолунга Къуран да ал. Сабыр олтур. Сен сахнаны къыйырын Кёре эсенг, шуёхум, къууан да къал. * * * Эки бугъа... Бири жерни элтеди, Бирси кёкню сейир ариу этеди. Сыйлы кёкню тюбюнде уа, къарачы, Аллах къаллай бир эшекни кютеди. * * * Терен акъыл бизге жарсыу береди. Телилени жашау ариу кёреди. Къадар манга жумушар деп, ичеме, Телилиг’ а ичгенлеге – тёреди. * * * О залим кёк! Нек жояргъа къалгъанса? Махмутну да, Джамшитни да алгъанса. Биз харипле не этейик ичмей, айт? – Сен бизни да къара чёпге салгъанса. * * * Жюрек сырым ачыкъ болсун. Эрттеден Айталмайын тура эдим санга мен: Сени сюе, къара жерге кирирме, Сюйгенлей да чыгъарма бирде кёрден! * * * Къуйчу! Жарсыу жюрегими къысады: Жашау бизге терен уру къазды. Насып тюшю – такъыйкъады, бош турма. Бош олтурма! Жашлыкъ жолу къысхады. * * * Мен ичмесем – жарлы, жазыкъ болама, Бу жашаудан эригеме, талама. Жетгенди да къартлыкъ кюнюм – къоркъууум, Чагъыр аякъ кётюралмай къалама. * * * Жангыдан мен жаш болдум. Чагъыр чапдыр, Кёз къаматхан ариучукъну да чакъыр. Къадар, ачы къапдырыргъа ашыкъма, Жашау кеси – ётден да ачы чагъыр. * * * Чагъыр бла мен – черек бла терек, От сууун къызгъанмайды манга черек. Аллах кеси сюйюп жаратды былай, Къоюп къойсам, жаны къыйналлыкъды бек. * * * Къызла ийнай, от чагъырдан къызардынг, Сен межгитге, харабатха да бардынг. Кете туруп къарадынг да ызынга, Жукъ да кёрмей, сен шош, мудах ышардынг. * * * Жукъ да тюйюл ариу жашагъаныбыз. Жукъ да тюйюл татлы ашагъаныбыз. Тау, тенгиз да, жел, жауун да жукъ тюйюл. Жукъ да тюйюл юйге ташыгъаныбаз. * * * Сур къадарны ангыларча акъылым Жокъду мени, акъ эсе да сакъалым. Къудуретин Аллах кеси биледи... Умут эте, билалмай, кёп сакъладым. * * * «Чагъыр – харам. Саулукъгъа да – заранды». Муну бизге айтхан – сыйлы Къуранды. Сюе эсенг жанынгы тазаларгъа, Чагъыр иче, назму айтсанг – дарманды. * * * Сен жанынга кёп кюнях алдынг, алай Тобагъа уа къайтмадынг. Къалдынг алай. Бауурланып барсанг да къабырынга, Жер алыргъа унамаз сени, угъай! * * * Къарны ючюн чибип тюшер адыргъа. Нек тураса баш уруп ол къадыргъа? Къанга тюбюн ашама да, къанынгы Ичип жаша, бой а берме къадаргъа! * * * Тютюн этген от жылытмаз санынгы. Неди гъашыкъ, ойнатмаса къанынгы? Гъашыкъ – адам ёчюлталмаз ёртенди, Сотур болмаз жарысыды жанынгы. * * * Билимимден, кёрдюм, жокъду магъана. Тарт, хур къызны къойнунда кюе, жана. Жазыуунгу ахыр бети ачыды,– Ариу жаша, сыйлы чагъырдан къана... * * * Къарт алаша кибик, сюрюше баргъан Жашау, кимди ол белингде ышаргъан? Кёк деп, жер деп жукъгъа да ийнанмайды, Сора къайдан кюч табады жашаргъа? * * * Жай – дуньяны сейир ариу къууанчы, Булбулну да гюлле бла жубанчы. Кюз а? Ол а – жулдузла тынгылауу, Ариуну да жерге жайылгъан чачы. * * * Умутунг – бош! Терек болмаз таякъдан. Андан эсе чагъыр тогъу аякъдан. Жюзюм къызы – чагъыр тобады бизге, Тоба къыз а кюссеулюдю саякъдан. * * * Хур къызчыкъны алай ариу кюлгени Жюрегимде чакъдырады гюллени. Ичеме мен, ичерик да болурма, Ахыратха элтгинчи ажал мени. * * * Жюрегими туталмасам къолумда, Къайры кетер, кимге тюбер жолунда? Къайсы тели, къайсы мулжах да, тартса, Кесин Джамшит этип тохтайды мында. * * * Бу ден айтыр ахшы тенгим къалмады. От чагъырдан башха тенгим къалмады. Онг къолуму къошун сапдан айырмам; Энди санга къошхан тенгим къалмады. * * * Къартлыкъ бизге, къаргъыш кибик, жетеди. Да не этгин? Бетинг-къутунг кетеди. Къуйчу чагъыр! Олду жангыз шуёхум, Ол къартайгъан жюрекни жаш этеди. * * * О сыйлы кёк! Мулжахха чамартса сен. Ашы-сууу эркинда, кеси – эсен. Ахшы адам ёлмей-къалмай жашайды,– Тюкюреме тюзлюгюнге энтта мен! * * * Эй къутсуз кёк! Сен – палахла къууму, Чачма бери, бизге ачы ууунгу: Сериуюнню жаханим от этесе, Къуу этесе мени ичер суууму. * * * Китап ачдым. Туурадан къарап тургъан Къарт а айтды: – Дурус болмаз жашыргъан: Насып олду – ариу къызны къойнунда, Жылча, узун кечелени ашыргъан. * * *
Сюймеклигинг, саулугъунг да къутхармаз. Тели болма: алтын, кюмюш тюйюлсе,– Басдырсала, киши, къазып, чыгъармаз! * * * О залим кёк! Арыгъанбыз кючюнгден. Жашаумуду ёле-къала кечиннген?! О, мухар жер! Тёгюлген болса къарнынг, Аз хазнамы чыгъар эди ичингден?! * * * Жети кёкден тийген айны жарыгъы, Бирде менден, билеме, бошарыгъын. Башхамыды, ёлюп кетсем, этими Оба къуртла, не бёрю ашарыгъы? * * * Булбуз жырлай, алчы къолунга чагъыр. Ол къаракъаш саякъ къызны да чыкъыр. Оюм этип башласанг а жашаудан, Кесинг – жарлы, кёлюнг биягъы – такъыр. * * * Хыянатдан, хыйладан толуду жер. Бош къыйналма: излеп тапмазса нёгер. Антлы тенгинг сунуп тургъан адамынг, Марай келип, жауунг этмезни этер. * * *
Ариуладан манга жарсыу къалгъанды. Накъут чыгъыр тамыз да бер, тартайыкъ,– Жюрегиме ма ол асыу къалгъанды. * * * Сен жюрегинг айтхан кибик эте тур, Таукел болуп, умутунга жете тур. Хур къыз бла кёк жулдузларын кютген Сен эсенг да, эрттен бла эртте тур. * * * Тюзлюк иши, кёрдюм, къайда да – ауур, Ётюрюкню арты – къаугъады, дауур. Кишиге да хата этме. Тарт чагъыр! Ол дуньяда къадар болмаз санга сур. * * * Минчакъ санап чыкъмай эсенг да тангнга, Эс тапдырдынг кёп жарлыгъа-жаланнга. Тил этмейсе, сатмайса.Хау, жаннетли Боллукъса сен, чагъыр тартдыр да манга! * * * Неди адам? Кёкню неси болады? Жерге келип, ол къаллай иш къылады? Топуракъдан жаратылып, ол бирде Къуу топуракъ балады да къалады. * * * Къартлыкъ жюгюн, махтау азабын да сен Кенгнге быргъа жюрегингден, кёлюнгден. Чагъыр тарта, хур къызны чачын сыла, Жылды санга бир такъыйкъа кёрюннген. * * * Солуу алды, сакъ жауун жетди да, жер; Энди гюлчюк таланы жарыкъ этер. Бир булбул а жаз тилде айтды анга: «Сазбетчиксе. Къызыл чагъырдан бир кёр». * * * Тоханада ол къанжилик къауумгъа Къажау турма, башынг къалыр дауургъа. Кеслерича эшек тюйюл эсенг сен, Атынг чыгъар мынафыкъгъа, гауургъа. * * * Жокъду тынчлыкъ. Жашау минг палах къурур, Адам улу тюйюлюп, тыкъсып турур. Къыйынлакъды бизге эркин табылгъан. Тохтап бир тур: алыкъа от жаудурдур. * * * Эшек болма, ол дуньянга – заранды. Татлы жашау – эрип кетер туманды. Аллах санга буюргъандан башынга Жаратханынг кесингиди жалан да. * * * Тийиншлиге намыс этген – тёреди, Анга ким да уллу махтау береди. Сыйсызлагъа нёгер болуп жашагъан Жаны саулай жаханимни кёреди. * * * Ай бетин да къаматаса, ариуум, Кюн кёзюн да къаратаса, ариуум. Жашау тою жарыта эсе бизни, Сен дуньяны жарытаса, ариуум. * * * Сыйла Аллах, ырысхынга сукъландым, Къайда болса тыгъырыкъда жукъладым. Ач, жаланнгач айланнган эсем да мен, Бир жанымы минг гюняхдан сакъладым. * * * Кюнюм озду, черек суу баргъанлай, Суху кетди, аулакъ жели ургъанлай. Жилямайыкъ кетген кюнню ызындан, Аллыбызда бюгюнюбюз тургъанлай. * * * Къум аулакъда жаланлап барабыз биз. Сыйлы кёкню аманлап барабыз биз. Кёкден келген къадарны истмезге Бош кюреше, дауурдан къырабыз биз. * * * Кел, ариуум, биз танг бла турайыкъ, Жангы кюнню алтын къолун тутайыкъ. Насып этип жаратхан Аллах бизге, Къайгъыланы бир кесек унутайыкъ. * * * Сейир дунья насыбы баргъа – саугъа. Къалгъанлагъа – къыйынлыкъ, къайгъы, къаугъа. Башхаладан аз кёрдюм деп, жарсыма, Аз ачыдым деп, шукур эт жашаугъа. * * * Халкъ насыбы ючюн дайым башынга Палах алып кюрешесе бошуна. Адам улу юйреннгенди кишеннге, Андан эсе хатерли бол хоншунга. * * * Бюртюк-бюртюк къуралгъанды жерибиз, Тама-тама, толгъандыла кёл, тенгиз. Бошду сени бери келип кетгенинг, Юйге кирип чыкъгъан кибик. Небиз биз? * * * Къарангы чарс керек кибик жаухаргъа, Бушуу керек жанынгы тазаларгъа. Къуру эсе кёлюнг, къуру къазанлай, Энтта толур. Бош ёкюнме къадаргъа. * * * Жюрек – сокъур. Ажашып кетеди ол, Алданады. Намаз да этеди ол. Межгитледе жарлыладан эсе сен Духанлада патчахладан бири бол! * * * Танг шошлугъун нек бузалла хоразла? «Кетген – келмез!» – деп сазалла хоразла. «Къайтмаздан бир кече кетди энтта да, Сиз а – жукълап!..» – деп къызалла хоразла. * * * Хайямны да жесир этди дуньяны Ариу бети, сейир, жарыкъ да жаны. Алай жашау къуюсу уа таркъайыр, Не аяргъа кюрешсек да биз аны. * * * Аллах кёк да, жулдузла да жаратды, Кёзюнг тоймаз хур къызла да жаратды. Алай ажал, жохар чачларын жыртып, Санларын а къуртлагъамы талатды? * * * Тамблангы кёралмазса – кюрешме. Кёкден келген къадар бла демлешме. Азмы, кёпмю къалды мында жашаргъа? – Заманынгы кимге болса юлешме. * * * Бу дуньяда сен да тюйюл ёмюрлюк. Къыл кёпюрден сууабынгды ётдюрлюк. Къуру къоллу барды эсенг сен ары, Нюр жаннетге тюшеригинг – ётюрюк. * * * Сюймекликди жашауну ариу журу, Сюймекликди жашлыкъны алтып жыры. Аны татлы азабын сынамагъан Жаш да, къыз да – насыпдан къуппа-къуру. * * * Эл ичинде мени эниш этесе. – Ичничисе сен! – деп, бедиш этесе. Даулашмайма. Аллай а сен кесинги Кимге тергеп, акъыл ёрюш этесе?! * * * Сёз этесиз, ит налатын бересиз. Ай сыйсызла, сиз да кимге юресиз? Саякъ эсем, чагъыр тарта эсем да, Бир Аллахны тюз къулума, кёресиз! * * * Къууанч бети, бушуу туманы да – биз. Къудуретни ашхы-аманы да – биз. Генезирле, биз – алам да кюзгюсю, Бу дуньяны тепмез тамалы да – биз. * * * Женгалырмы жети кёкню кючюн эр? Ханны, къара къулну да жутады жер. Харип, бюгюн саума деп, бош менсинме, Къурт азыгъы болур заманынг жетер. * * * Къартлыгъымда тюшдюм гъашыкъ къапханнга, Чагъыр тарта андан чыгъама тангнга. Жангыз олду мадарым. Чагъыр сатхан, Учуз этме! «Багъа жетмез»,– де анга! * * * Сюймекликден жаралыгъа бер чагъыр: Ол айтылгъан устадан да бек жарар. Сынтыл этер кюе тургъан жарасын, Жюрегине балхам болур, бал жагъар. * * * Чын аякъдан накъут чагъыр ышара, Сен жашауну кёзюне таукел къара. Махтау, сый не? Къайгъынг-гузабанг да – бош! Чагъыр тарт да, ол ариу къазгъа жара! * * * Къылыкъсызды заман череги, кюйсюз. Мен жарлыны энттамы къояр юйсюз? Байрымгюлча къызаргъанды жюрегим, Къан тырнагъан ачы жаралары – жюз. * * * От чагъыргъа табынып жашайбыз биз, Тангыбызны чагъырдан башлайбыз биз. Чагъыр эсли этеди: ичип болса, Адамгъа баш урур эди Ибилис! * * * Айтчы, энтта кёпмю къыдырлыкъса жол, Къарын къайгъы этгенлей? Айыпды ол. Сюйгенича ким жашайды дуньяда? Аллах берген ырысхынга разы бол. * * * Бир къарачы бу ариу гюлге, ол саз Булутха да. Къалай таралады саз! Тарт! Булутну, ариу гюлню, жырны да, Къагъып, узакъ алды да кетди аяз. * * * Бу дуньяда жангыз сен тюйюл факъыр, Ассыланма, кёлюнг болмасын такъыр. Кир да, хурча татлычыкъны къойнуна, Насып сына, кеф этип гъашыкъ-чагъыр. * * * Жахилди да, хоншум кёп этеди дау: – Ичгенлей нек тураса?! Чагъыр – алду! Жарыкъ чагъыр, толгъан айлай сюйгеним – Ичерге ма эки аламат сылтау! * * * Бошду умут, къой, алданма, тюшюне. Ол толгъан да этер бирде, андан не? Къум аулакъгъа къар не къалын жауса да, Жутулады бир сагъатны ичине. * * * Ийман бла кирейим деп обагъа, Намаз къыла, къайтама мен тобагъа. Алай кечим жокъду манга. Гюняхым Салыр мени жаханимде табагъа. * * * Энди намыс, сый дегенни унутдум, Ичергеди бюгече да умутум. Гыбыт кибик, мен тёнгерей келеме, Къымылдаргъа унамай къолум-бутум. * * * Ичеме мен, билеме да мардасын, Кеф сандыракъ тийиреди хатасын. Сенича мен баш урмайма кесиме,– От чагъыргъа табынама: махталсын! * * * Бу жашауну ётюрюгюн кечерге, Нек керекбиз, кир сууун да ичерге? Жашаууму, учуз чагъырны кибик, Мен хазырма, сан да этмей, тёгерге. * * * Биреу, оспар сёзле сызла: «Менме!» – дер, Кюмюш жыя, алтын соза: «Менме!» – дер. Алай, иши къуралгъанлай сур ажал, Аны жашау сырын буза: «Менме!» – дер. * * * Бирде чагъыр тутаргъа къошун алдым, Сёз тылпыуун эшитип, къулакъ салдым: «Мен шах эдим, алтын аякъдан ичген,– Ичгичиге къошунму болуп къалдым?» * * * Таза тууп, биз кёп гюнях этебиз. Къууанч жолдан, шургу жолгъа ётебиз. Биз бу фана – хаух дуньядан дагъыда, Жиляй-улуй, аман бла кетебиз. * * * Жашау – къыйын. Алай кирме сен борчха. Бош жалынма. Жукъ да бермезле бошха. Тыкъсыма да, чагъыр тарт! Бир ауукъгъа Къайтханбыз биз бу жашау деген къошха. * * * Тамблабыз къалай болур? Тартайыкъ! Кёп къыйналып ёлген – солур. Тартайыкъ! Жашауубуз – уртлам чагъыр. Чёмючде Тамычы да къоймайыкъ, тур, тартайыкъ! * * * Гюл хауасын, танг жарыгъып тогъудум, Кёп ариугъа кёп назму да окъудум. Неди жашау? Кюнде жылтырап баргъан Шаудан сууну бек женгил жутады къум. * * * Усталыкъгъа дайым тутдум билимни, Кёре келдим акъылманны, залимни. Мен не къара тюйюмчекни да тешдим, Тешалмадым тюйюмчегин ёлюмню. * * * Букъуну да бирде бар эди жаны: Кёзю, къашы, ариу эшмеси, саны. Эслеп сыла сен бетингде букъуну,– Ол билеги эсе уа Зухураны? * * * Айып болсун тюнгюлген къартха, жашха – Жукъ да билмей, ёкюнедиле бошха. Жырла, сазны юзюлгюнчю къыллары, Тарт, къошунунг барып тийгинчи ташха. * * * Хазыр этдим кесиме къабыр къанга: Болушмазла кёз жашларыгъыз манга. Тар обамда, мен топуракъ болсам а, Къошун этип, чагъыр къуюгъуз анга. * * * Тартса, тау да тепсерик эди, баям. Не жазыкъды чагъыр тартмагъан адам! Накъут чагъыр харам угъай, халалды, Ансыз чомарт болурму эдик? Къайдам?! * * * Бу дунья эски къалады, билип къой, Хан, патчах да ашап-ичип кетген той! Кюн ортасы, кече арасы – была Бермейдиле, не залим эсенг да, бой! * * * Бахрам алгъыш аякъ кётюрген жерде Бёрюле уя этгендиле эртте. Бёрюлеге къапхан салгъан уучу да Кеси къазгъан терен уругъа кетди. * * * Айсыз, кюнсюз къалгъанланы кёрдюм мен. Жер кесине алгъанланы кёрдюм мен. Эки кёзюм ачыгъынчы къарап да, Жалан да къум болгъанланы кёрдюм мен. * * * Хар заманда жашау асыуун сакълап, Чагъыр ичип, ариуланы къучакълап Тургъанлыкъгъа, таркъаймазмы шауданынг? Жашау – тюшдю: дайым турмазса жукълап. * * * Биз кетербиз. Атыбыз унутулур. Биз кетербиз. Дунья былайлай турур. Жокъ эдик биз, жокъ болурбуз жангыдан, Андан хата, хайыр да не? Ич да тур! * * * Жилясакъ, къалсакъ да, биз кетербиз бирде. Бу дуньядан къорарбыз, чирирбиз кёрде. Биз бир уууч топуракъ, бир къан тамычы Тюйюлбюзмю? – Кетсек да, къайгъырмайбыз де. * * * Бу дуньяда – биз тузакъ къанатлыла, Къыйынлыла, кёп иги умутлула... Бу эшиксиз, терезесиз тузакъгъа Кесибизми тюшдюк, адам улула? * * * О хор жюрек, къулунгма да – апчыйма. Атлам сайын къамичингден ачыйма. «Тюрлендирир онгум жокъду дуньяны, Нек туугъанма сора мен?» – деп, жарсыйма. * * * Бар къууанчым – чагъыр иче эдим мен. Не этейим, къуппа-къуруду гёген. Айтырымы айтханма. Манга мында Азмы, кёпмю къалды?.. Аллахды билген. * * * Аллах салгъан болжалдан не кёп, не аз Бу дуньяда бир инсан да жашамаз. Башыбызгъа жаратайыкъ бергенин, Зарлыкъ этген, ёнкюч алгъан – ушамаз. * * * Къуйчу чагъыр!.. Шуёхум, манга эри, Дарман суудан ичейим ары дери – Къаным-саным къум, топуракъ болгъунчу, Чагъыр къошун болуп къайтхынчы бери. * * * Заман – кюнле мирзеуюн тартхан тирмен. Къартлыкъ жетип, нюрюм къачды бетимден: Жашау деген юйюм эски болгъанды, Басып къояр деп, дайым къоркъама мен. * * * Саякъ къызгъа муфтий, сур бетли къарай: – Зийна этип, – деди, – жашайса къалай?! Къыз а айтды: – Кесинг а бирсилеге Кёрюннгенчамыса да? Тоба, угъай! * * * Къадар, асыл адамгъа жашау – кели. Аны ишден бир солумады бели. Этедиле серле дунья зауугъун. Къадар, сен кёкбаш гырайтса, бир тели. * * * Жазыуубуз кёкден келген къадарда, Къыймат болмаз бу мен этген мадардан. Тенгим, чагъыр аякъны бир толтурчу, Бушуу батсын, тунчукъсун бу чагъырда! * * * Къыйынлыкъдан, терсликден толуду жер, Кёлсюз – жиляр. Таукел адам кёл этер. Чын аякъгъа чагъыр къуй да толтуруп, Жюрегинги къаракъаш ариугъа бер! * * * Патчах угъай, бу дуньяны уллусу – Чагъыр ичген болур жаннет ахлусу: Баш кюн, геуюрге кюн, бараз кюн да тарт! Кюн оздурма, тартмай, адам улусу! * * * Айла алыша кетдиле айланы, Акъылманла – уллу акъылманланы. Бу ташчыкъла ариуланы кёзлери Эдиле де! Басма, маржа, аланы. * * * Уллу Аллах! Ач, жаланнгач ёсгенме, Умут юзмей, кечиннгенден безгенме. Кючю уллу! Сен жангыдан жарат да, Ариу жашау бер. Мен азгъамы тёзгенме? * * * Мен къыйынлыкъ басхан жерле кёреме. Бу жашаудан безген серле кёреме. Патчахла да, хурча ариу къазла да Саз къум болуп тургъан кёрле кёреме. * * * Жарлы да: «Мен ханма!» – дер, чагъыр тартса, Тюлкю да: «Асланма!»– дер, чагъыр тапса. Ичген къартны кюню, жашнычы, – зауукъ. Жаш да: «Акъылманма!» – дер, чагъыр татса. * * * Аллах ёнкюч берген эсе да санга, Табу эт сен къызгъа, чагъыргъа, тангнга. Сагъышланып, бош къыйнама жанынгы, Была барда байса да, къууан анга. * * * Бу дуньяны бийлери – ачыу, зорлукъ, Залимлеге эталмаз киши да жукъ. Халкъ бир бирин талагъан хаух дуньяда, Санайма да, насыплыла он да жокъ. * * * Ажал жетсе, мени да къоймаз мында, Къуйчу чагъыр, киши да къуймаз анда. Хаух дуньяда жашау алай къысхады. – Жюрегинги къыйнама бир заманда. * * * Сатып алып, мен чагъырдан тартама. Сюе эсенг, жаннетими сатама. Ол жети да жаннетге кесинг ийнан, Мен а – ичип, сыгын болун жатама. * * * Чагъыр узат! Къызгъанма бизге аны: Тейриге тенг этеди жюзюм къаны. Жашауубуз – бир такъыйкъа! Къуй чагъыр! Бош хапарды жерде андан къалгъаны. * * * Сен туугъунчу къыйналмадынг бир жукъдан. Инжилесе энди ачдан, сууукъдан. Ач къарнынгдан, жут кёзюнгден къутулуп, Азат болуп къалырса бир ауукъдан! * * * Кёп къыралла баш урсала да санга, – Жер жюзюнде бек залим, мёнгю ханнга, – Ёмюрлюг’ а болалмазса. Аллыгъынг Юч атламды жалан да, ийнан анга. * * * Юйюмю да бузарма – ичер ючюн. Кирпич-кирпич сатарма – ичер ючюн. Тамбла уа? Марияммы сокъгъанды? Халатымы сатарма – ичер ючюн. * * * Жашау озар. Басар кече къарангы, Ажал талар. Мадар тапмазса анга. Кимден соргъун ол дуньядан бир хапар? Тюбемедим бир да андан къайтханнга. * * * Жарыкъ кёллю уланлагъа, акъсакъал Къартлагъа да жокъ мында мычыр амал. Бу дугьяда бир инсан да къалалмаз, Жан аурутмаз бир кишиге да ажал. * * * Танг алада, жаным, чагъыр къуй да, бер. Сазынгда сокъ. Чагъырдан кесинг да кёр. Жашау алай къысхады. Кетгенлеге Артха жол жокъ... Жырла, тепсе, тарта да бер! * * * Жашау мени олтуртду бушуу тахха. Тынгысызма: тыйгъыч жокъду палахха. Къыйынлыса, жарлы Хайям, алай а Аны ючюн да табу эт Аллахха! * * * Жаханимден, жаннетден да бир инсан Бери къайтып келмеди, анга ийнан. Шыйых, кяфыр, солтан, олтан эсенг да, Къайталмазса сен да, умут юз андан. * * * Жюз жыл угъай, эки ёмюр да жаша, Алай бирде боллукъса къуртла ашы. Бай эсенг да, зыккыл факъыр эсенг да, Сен эсенг да залим патчахны жашы. * * * Сен жашаугъа къууана бу жай кюнде, Тамычы да къойма аякъ тюбюнде. Басмагъанмы эди суу жерни башын? Тунчугъайыкъ биз да чагъыр гёгенде! * * * Кюнлерими ыстауаты – дуньягъа, Эслеп, тюрслеп, кёп къарадым биягъы: Ай да тюйюл сенден ариу, кюнню да Сенден ариу тюйюл алтын таягъы. * * * Хур къыз жайда, манга жууукъ олтуруп, Чёмюч берсе, от чагъырдан толтуруп, Мен, уялмай, нюр жаннетни эсгерсем, Дунья бийи къоймазмы мени уруп?! * * * Аманлыкъ, игилик да – къаныбызда, Къоркъакълыкъ, жигитлик да – къаныбызда. Аллах бизни сюйгенича жаратды. Айтчы сора, не терелик жаныбызда? * * * Къагъанагъынг – бешикде, шауунг – кёрде. Сур къадардан олду билгенинг жерде. Соруп-сурап кюрешме да, чагъыр тарт, – Бий тасхасын къулгъа ачмаз – ёмюрде! * * * Бу жарлыны эски къошуну эртте Ёзюр эди, бек залим эди жерде. Мени омакъ пиялам а ариуну Акъ ёшюню тюйюлмю эди бирде? * * * Бу тамалгъа тюшюннгенбиз эрттеден, Эсигизге бир салайым энтта мен: «Зауукъ жаша! Чалгъы аузуна тюшсенг, Кёк кырдыкча, жангыдан чыкъмазса сен». * * * Чагъыр толу къошунну ашлаугъа сал, Кесинге да, тенглеринге да – халал! Керек сунма дуньяланы бийине, Ариу ишлеп, ол сен жюрютген сакъал. * * * Жашлыгъымы жаз китабы бошалды. Жашаууму кёк кырдынгы саргъалды. Къайда къууанч къанатлычыкъ? Ким билсин, Къайсы тюзде, къайсы агъачда къалды? * * * Шах эдим да, факъырагъа ушатдынг: Мени толу къошунуму ууатдынг! Чагъырымы жерге тёкдюнг... Уо тейри, Сенидамы болады кеф ууахтынг?! * * * Жаханим да, жаннет да жокъ, жюрегим. Артха къайтыу адет да жокъ, жюрегим. Кереги жокъ иги къууум этерге, Къоркъургъа да кереги жокъ, жюрегим. * * * Къошунуму, ташха уруп, ууатдым, Ол ингирде артыгъыракъмы тартдым? – Ол мискин а! Сен кесинг да бир кюн бир Бу къошунча ууаллыкъса! – деп айтдым. * * * Къонакълабыз бу жалгъан дуньяда биз. Бушуу, жиляу, къыйынлыкъ – кёргенибиз. Кетдик, бушуу тюйюмчегин тешалмай, Къара ачыу – къабыргъа элтгенибиз. * * * Дин ахлусу, тёрт санынгы бир солут. Тарт! Сыйынгы, намысынгы да унут. Туталмазса къадарынгы женгинден, Бу ариуну этегинден окъу тут! * * * Мор къошунум бал чагъырдан толуду. Мор къошунум кеси да хан улуду. Сабы, къошун сап тюйюлдю – сюйгенин Къучакълагъан хан улуну къолуду. * * * Къарт да, жаш да, къыйнала, жашау этер. Жаны баргъа,– хакъды ол! – ажал жетер. Бу дуньяда бир жан болмаз ёмюрлюк. Келгенича, хар ким ызына кетер. * * * Тарт! Топуракъ боллукъса бир ауукъдан: Уянмазса сен ол къаты жукъдан. Мен санга бир-эки сёз шыбырдайым: «Къуругъан гюл чагъалмайды жангыдан!» * * * Ашыкъ – накъут чагъырдан эсирирге, Алтмышдан кёп тюшмез жылла сюрюрге. Баш сюегинг къошун болуп къалгъынчы, Тарт аяусуз! Чагъыр элтмезсе кёрге. * * * Акъылманса, билеме мен, андан не? Къарыусузгъа билексе сен, андан не? Барды сени жюз жыл жашар умутунг, – Эки жюз да жаша эсен, андан не?! * * * Жашау озар, такъыйкъача кёрюнмез. Аяулу бол. Ол жангыдан берилмез. Заман, къалай ашырсанг, алай озар, Тюзетирге артда къолунгдан келмез. * * * Озса – озсун хаух дунья кериуаны, Ёлюмсюздю хар бир адамны жаны. Озгъан – озду. Анга уллу къайгъырма. Келлик – келир. Тергеп турма сен аны. * * * Тамблабыз не берир? Хапарым аз. Бу ай кече бушуу этип жарамаз. Кел, ариуум, чагъыр ичейик. Бирде, Ай чыгъар да, сени, мени да тапмаз. * * * Чагъыр узат! Эрикгенме мен суудан. Чал болмагъанма. Файда жокъду жарсыудан. Къарт кишиге ушамайды ётюрюк: Къайгъым ёлюп кетсин чагъырдан-уудан! * * * Татлы эсе бюгюн ашагъан ашынг, Тамбланга бош аурумасын башынг. Озгъаннга да, боллукъгъа да къайгъырма. – Тарт, шуёхум! Жарысын кёзюнг-къашынг. * * * Къуруду да тюзлюк тамыры бирде, Умут юздю адам баласы жерде. Бош кюрешме дуньяны ёзгертирге. Ауар ташха таяныпса сен эртте. * * * Хомух болма. Жашауубуз – жаханим! Къадар сурду. Жазыуубуз а – залим! Узатса да санга къадар халыуа, Алма, досум! – отду, ууду ол тигим. * * * Эрттенликде кюн тёгюлдю дуньягъа, Кюн жайылды – къудуретни ийнагъы. – Уртла! – дейди сюймекликни ауазы, Жюрегим да: «Уртла», – дейди биягъы. * * * Дунья сырын мен тюшюрдюм дефтерге, – Баям этсем, палах келмезми жерге? Мен таныгъан алимледе адам жокъ, Билгеними анга туура этерге. * * * Аллах берип дунья зауугъун бизге: – Бу харамды! – деп салды эсибизге. Чагъыр толу аякъны аккун этсенг, Тёгюлмезми? Аны сорама сизге? * * * Гюняхлыды Хайямны жарлы жаны, Бузулады бир бош затха да къаны. Аллах андан этдиреди гюнахла, Къыямат кюн кечер ючюн аланы. * * * – Ичме, ичме! – деп турма да сен манга, Жашны чапдыр баш тюзетир дарманнга. Бушуулагъа андан башха мадар жокъ. Келчи, тенгим, шукур этейик анга! * * * Кёп тёзгенме сур кёкню оюнуна. Аны ючюн Аллах манга – къулуна, Кёз къаматхан бир саякъ къыз иймезми, Чагъыр толу къошун берип къолуна? * * * Мен иеси болгъан болсам дуньяны, Ташын ташда къоймай, ёзгертип аны, Аллай жашау къурар эдим, ёмюрде Къыйналмазча бир адамны да жаны. * * * Накъут-налмас, алтын, кюмюш да суудан Чагъыр сыйлы: биз керибиз бушуудан! Хосров тажы, Фаридунну тахы да Багъа тюйюл бу къошун бушутугъундан! * * * Жан тенглерим, къайда сизни антыгъыз? Жюзюм къаны – от сууданмы къандыгъыз? Сиз – биргеме накъут чагъыр тартханла, – Жашауданмы эсирип таяндыгъыз? * * * Тенгим эсенг, жашау сыргъа юйрете Турма да сен, чагъырдан тартайыкъ де! Мен топуракъ болсам а, кирпич этип, Майхананы эски тешигин бите. * * * Бюгюн да бир къатхан гирах бердиле, Суу ичирип, адам кибик кёрдюле. Аны ючюн: «Баш ур бизге!» – дедиле. Унамадым. Манга ит юсгюрдюле. * * * Хакъ жолундан тайгъанымы билсем да, Чагъыр иче, къызла соза келсем да, Сен кечерсе манга деб’ а базама: Бирге «эки» деялмазма ёлсем да. * * * Дунья – зауукъ! Къобузунгу ал да, сакъ. Насыплыбыз, къууанчлы! Жарлы да – токъ. Алай бизни элтирик агъач атны Не кишенлер, не къантарыр амал жокъ. * * * Жашау деген – къыйынлыкъла зорлугъу, Туугъанлагъа кёкню кёпдю хорлугъу. Билген болса, туумаз эди бир жан да. Къалмаз эди жерде адам урлугъу. * * * Босагъасын патчахла да былайда Уппа этеген ол бийик къала къайда? Эрттен сайын: «Къайда, къайда?»! – деп андан Къычырамы болур кукук да жайда? * * * Жюз жол жюрю, жюз да къыйынлыкъ сына, Ол – хурметинг, сюймекликни къачына. Кёрчю: таракъ хырез-хырез болгъанды, Тиер ючюн ариу къызны чачына. * * * Белибизни белибаууду бу кёк. Кёзюбюню кёз жашыды бу черек. Ахтыныуну жалыныды жаханим, Жаннет – бушуу солду алдыргъан кесек. * * * Чууакъ кёкде кюн жарыгъы – сюймеклик. Сыйлы жаннет жумаругъу - сюймеклик Алай а ол булбул ёню тюйюлдю,– Ахтынмайын, жан алыуунг – сюймеклик! * * * Жашай эсенг, бир кишини къыйнама, Ачыуланып, къазан кибик къайнама. Хошлукъ излей эсе жанынг, неди да, – Кесинг термил, инжилтиб’ а ойнама! * * * Гюлле санга сюзюледиле желде, – Бош алданма, ол да хаух затды жерде. Темир терек – сен тюйюлсе: гюлле жый. Кесинги да юзюп алырла бирде. * * * Юй тюп сыйпай сакъалым, эки къашым, Къайгъырмайма, барды кийимим, ашым. Жер чачылсын: – Тюй бюртюкмю, тёнгереп, Тюшдю жерге? – деп ойлар хайран бишым. * * * Эсли бла жаханимге тюшсем да, Кечинирме, баям, отда бишсем да. Тели бла бир жаннетге баргъандан, Мени сакъла, Аллах, шыйых эсем да. * * * Ичгичиге чыкъгъан эсе да атым, Тиймегенди, муфтий, кишиге хатам. Мен – жюзюм суу ичеме, сен – адам къан; Сора, айтчы, сенми, менмеми адам? * * * Жашау хакъын излейди бу къарт къуру, Ол а – динни, сыйлы Къуранны къулу. Алай бирде кёк, кюкюреп, айтады: «Ол да – тюйюл, бу да тюйюл хакъ жолу!» * * * Эй, толтурчу мор къошунну энтта сен, Жюзюм къаны саркъып турсун эрнинден. Олду мени атмаз-сатмаз шуёхум.– Башхаладан эртте къол жуугъанма мен. * * * Эски духан дайым манга къызады: – Уян, тели! Жашау алай къысхады! Баш сюегинг топуракъдан толгъунчу, Толтур чагъыр аякъны! – деп къысады. * * * Дин ахлугъа Аллах жаннет буюруп, Жаханимге сугъар кяфырны, уруп. Тюз къул, гяуур, бай, къолайсыз эсенг да, Къайтырма деп ышанма, кете туруп. * * * Кёк талада хурча ариу бла эр Оразасын бузар да, чагъыр ичер. Хата этмез, дерт да тутмаз кишиге, Башха гюняхларын а Аллах кечер. * * * Жашау тынчды учхарагъа, – хакъды ол. Талпыннганны асмакъгъа элтеди жол. Кесилгинчи къулакъларынг, тилинг да, Сангырау бол, тилсиз да, сокъур да бол! * * * Тели эсе – ичги харамды анга. Гюнях тюйюл – акъылы бар инсаннга. Уллу Аллах разы болсун: къайда да, Ким бла да – марда этип тартханнга. * * * Онг жокъ мында жашау сырын билирге. Азмы, кёпмю къалды жерге кирирге? Дунья хаухду, билебиз биз. Чагъыр тарт! Юйреннгенди жашау бизге кюлюрге. * * * Мен кёз жуммай, тюберме ажал жетсе. Анда иги болмазмы мындан эсе? Жашау хаухду. Къыйынсынмай берирме: «Жашауунгу артха терк къайтар!» – десе. * * * Тугъанлы да аязмадым ичгиден. Къыямат кюн кеф болуп къобарма мен. Ийнакълайма ма бу алгъыш аякъны, Къучакълайма къошунну да белинден. * * * Берилсе да юч ёмюр жашау санга, Хакъды бирде чыкъмай къалырынг тангнга. Халиф бол сен, не базар факъырачы – Ахыр кюнде багъа бирди хар жаннга. * * * Жюрегим, сен тынчлыкъ, хошлукъ тилеме, Мында тюзлюк табылмазын билеме. Жарсыуладан къутулургъа амал жокъ.– Бойсун да къал. Анга дарман излеме. * * * Уллу Аллах, торуракъдан жаратып, Нек излейсе юсюбюзде шарайып? Иги эсек, нек ууатаса бизни? Аман эсек, айтчы, кимдеди айып?! * * * Тенглик жюрют адыллы адам бла, Ол билеклик этер санга тамбла. От окъуна ал, акъыллы узатса,– Шербет суу да ичме сен аман бла. * * * Ёлгенлеге такъыйкъа, сагъат да – бир, Суу, чагъыр, Шираз, Багъдад да – бир. Ёлюп кетсенг, жангы ай ариу толуп, Чууакъ кёкде энтта минг кере эрир. * * * Бир насыбым: манга жюзюм къанындан Иги тартхан. Эй, къырсжюрек, къатымдан Кет бусагъат. Чагъыр чыккыр эсем да, Сен кесинге къоркъ жаханим отундан! * * * Келмез эдик, алай бизге соргъан жокъ. Кетмез эдик, алай бизге соргъан жокъ. Не кёрдюк, не кёрмедик бери келип?!. Жашауубуз – илишандан жазгъан окъ. * * * Ийнаныудан ишекликге – бир атлам. Адамлыкъдан эшекликге – бир атлам. Ойнай, кюле, зауукъ жаша дуньяда – Бешикликден кебинликге – бир атлам. * * * Къадардан манга жетген: ачлыкъ, дауур. Жашауум, кюйрюч бастырыкъдан ауур. Жаным ичимден чыгъаргъа тебрегенди: «Мекямынг хузум болгъанды!» – дейди сур. * * * Биз толубуз келишмеклик умутдан. Бир къолумда – чагъыр, биримде – Къуран. Ма алай жашайбыз кёкню тюбюнде, Болуп жарты гяуур, жарты муслийман. * * * Гюнях жолну жалан да тели барыр, Тюз адам а къолуна Къуран алыр. Заманынгы бош жойма сен. Жашлыгъынг Чал, къарыусуз къартлыгъынг болуп къалыр. * * * Атынг айтылыр да, зарлыкъ этерле, Унутулур да – хапарлыкъ этерле. Хызыр файгъамбар болалсанг эди сен, Марап, сынчылап айланмазча бирле. * * * Бир чагъырды шуёхунг. Чагъыр сотур Этер жюрек жарангы. Чагъыр сокъур Кёзге – жарыкъ. Ол – жашау къоргъашинип Чий алтыннга буруп къойгъан бир обур. * * * Жаханимде жанынг угъай, санынг жау Кибик жанар, гюняхларынг эте дау. Мен къолуму жибитип, отха тутдум: Суу къуруду, кёресе, къолум а – сау. * * * Тарт, шуёхум! Жашауунгу къууатлы Этер чагъыр, тёрт санынгы – къанатлы. Бош тартынма! Чагъыр ачы эсе да, Ол ачылыкъ – дунья балындан татлы. * * * Бу дуньягъа ол да хор бла тууду, Сора адам толкъунунда жутулду. Табанлары – туякъла, сакъалы уа Къуйрукъ болуп, ол эшекге бурулду. * * * Мен бай эсем, жарлымы боласа сен?.. Жарлы эсем, барлымы боласа сен? Ачы къадар, азыракъ ачыт бизни, Кёбюрег’ а кече тур, тилейме мен. * * * Чагъыр отсуз мен жашау эталмайма, Тёрт санымы – ичмесем – элталмайма. «Кесинг къуй ди, ич!» – дейди шапа манга. Сыгынма да – къошуннга жеталмайма. * * * Кёп бармазса. Сени да чыгъар жанынг: Майна – эшик артындады ажалынг. Аямай ич. Ойна, къууан. Ким билсин – Къайдан къайры алып барады жолунг? * * * Жаннет, жаханим да кёкде!» – деп, аны Ёппе-ётюрюкдю бизге айтханы. Жаннет, жаханим да кесим сынагъанма – Эки кесегилле жангыз да жанны. * * * Къуйчу, шапа, ол биягъы къошундан, Бир татайым насыплыла ашындан. Желим ийлеп, чагъыр аякъ этгинчи Къадар мени билегимден, башымдан. * * * Сыйлылагъа тенг болмадым, мен харип. Жаханимден кенг болмадым, мен харип. Кечем, кюнюм харабатда озады: Чыгъыр гыбыт,– бир толмадым, мен харип. * * * Къадар санга ташча къатхан эсе да, Кёлсюз болма, ачы къапхан эсе да. Душманынг Рустам эсе да – берме бой, Борчлу болма, шуёхунг хан эсе да! * * * Мен, аязсам, мугур болуп башлайма, Кеф болсам а, акъылымы ташлайма. Барды бир чакъ бу эки да арада – Ол – кертилик! Мен ол чакъда жашайма. * * * – Гюнях этме сен. Жаннетли болурса. Хурла бла чагъыр иче, солурса. – Юлюшюмю шёндю тутдур къолума,– Ол насыпдан артда кесинг толурса. * * * Чагъыр келтир! Кюн къакъгъанды биягъы, Гюл тала ариу чакъгъанды биягъы. Этип турма бу дуньяны сагъышын, Ол – ётюрюк, эфендиле жомагъы. * * * Таза жаным, тёрт санымы къонагъы, Кючлю чагъыр ичирейми биягъы. Къутулургъа термилесе. Къадар – сур! Кёп бармазла аны жыры, жомагъы. * * * Эй, чагъырчы, сен ариуса Юсюпден, Сени ючюн ёлюрге хазырма мен. Къор болайым аягъынг басхан жерге,– Манга жарыкъ берип тургъан кюнсе сен! * * * Ичмейме да – жокъ манга жылыу, жарыкъ. Ичмейме да – кёлюм – аз, сёзюм – арыкъ. Бакъсала да жарамайды жукълары,– Бир чагъырды, Хайям, санга жарарыкъ. * * * Харабатха жол унутуп болалмам, Намысымы энди артха алалмам. Адамлыкъны, игиликни чадрасы Зыккыл-зыккыл, анга жамау салалмам. * * * Халалды деп айтаса чагъыр кёкде. Айтчы, сора нек харамды ол жерде? Тиширыугъа жанлагъан гюнях эсе, Нек жарайды ол жети да жаннетде?! * * * Жарыкъ риндча дуньягъа ариу къара, Азат болуп жюрю, кюле-ышара. Сен тоноучу окъуна бол агъачда: – Байны тона, харип жарлыгъа жара. * * * Суусапма да – кюйюп-бишип къалама, Харабатда мен чагъырдан къанама. Билим къызы, жаханим сенден толсун,– Мен къатыннга жюзюм къызын алама! * * * Сюймекликден сакъланмасанг, санынга Ауруу ётюп, ойнатыр да къанынгы, Къууандырыр, къулландырыр азабы. Эриксе уа – жарлы этер жанынгы. * * * Биз амалсыз кийикле, дунья – уру, Уучу бизни ары сюреди къуру. Ол кесиди дуньяны къатышдыргъан, Гюняхын а бизден кёреди къуру. * * * Абын-сюрюн эте эндим духаннга, Аякъ тюпден бир къарт сёлешди манга. Къобардым да, айып этдим. Ол а: «Хо, Аллах кечер, ишмиди бучукъ анга». * * * Жюзюм къызы тутханды да, иймейди. Китап ачып къарарымы сюймейди. Санга – китап, манга уа – чагъыр аякъ.– Мында кюйген жаханимде кюймейди. * * * Къарыулуса, батырса! Жеринг – тёрде! Бош ёмюрлюк сундунг кесинги жерде. Сенлай залим ханла азмы эдиле,– Къайдадыла энди уа ала? – Кёрде! * * * О, бу дунья къыйынлыкъла жолуду, Кёг’ а ачы, сур къадарны къолуду. Бир талай жыл мен, иш этип, къарадым: Жер насыпсыз адамладан толуду. * * * Чырайлыма, суу къамишча, бир субай. Саулукълума, кефим – иги, кесим – бай. Такъыйкъалыкъ эсе къутум, къууатым, Нек жаратхан эдинг, Аллах, сен былай?! * * * Дунья – къапхан. Узакъ къачсанг игиди. Ариуканы бетин ачсанг – игиди. Къаст этгенлей турсанг иги – жашаргъа, Бар къайгъынгы желге чачсанг игиди! * * * Бош жиляма. Жокъ ёзге амалыбыз. Болушмазла алтыныбыз, малыбыз.– Желим ийлеп, къошун этер къошунчу, Топуракъгъа къошулгъанлай саныбыз. * * * Иче эсенг, акъыллы бла олтур, Хур кибик, ариу санлы бла олтур. Алай, тенгим, сен ичгиге алданма. Билдирмей тарт. Марда этип иче тур. * * * Сен къолунга чагъыр аякъ ал да, тарт! Уллу Аллахха салауатла сал да, тарт! Ол ташада садакъ тартып сюелген, Уруп, атдан атарыкъ ажалды, тарт! * * * Къыямат кюн Исрафил тартыр да сур, Кёрге кирген жангыдан ёрге турур. Сен игилик эт мында. Аллах анда: «Кимсе?» – демез. «Къаллай эдинг?» – деп сорур. * * * Суу тогъургъа умут этдим – болмады. Бир солургъа умут этдим – болмады. Бютюн бег’ а жюрегиме жарсыйма: Ол сакълагъан бир умут да толмады. * * * Сен буруннгу акъылманны озмазса, Тасха билип, хукмусун да бузмазса. Бу кёк тала башхамыды жаннетден?! – Ёлсенг, харип, ёзге жаннет тапмазса. * * * Тунчугъаса, гяуур, чагъыр гёгенде. Эки этип бирин ичсенг а кюнде! – Деп айталла. Телиле, ичгичиге Баш тюзетмей а къалай – эрттенинде?! * * * Жаханимден къутулмазма, хейле, мен, Алай, къоркъуп сытылмазма! – дейме мен. Эрттен сайын, ауруп, ёле турсам да, Намаз этмей, чагъыр от тилейме мен. * * * Сур эсе да, жашаудан терк тойма сен. Къайгъынг кёпдю. Хорлатыб’ а къойма сен. Ариу жаша, таза жаша, къууанчлы,– Чагъыр отсуз кюнюнгю да жойма сен. * * * Къадаргъа кючюм мени да къарымаз. Жазыууна, къатлап, киши къарамаз. Ачы, къара тизгинлерин да къырып, Башым кёкге жете, кёлюм жарымаз. * * * Къартлыгъымда тобагъа къайтама мен, Намаз къылып, зикир да айтама мен. Алай кечим жокъду манга: Къураннга Бойсунмадым. Къутулмам терслигимден. * * * Намаз этген телиге ушама сен, Къызла ийнай, ичгенден бошама сен. Жашауубуз алайсыз да къысхады.– Ариу чамсыз, оюнсуз жашама сен. * * * Жол къыдырдыкъ, тауладан эндик тюзге. Къыйналсакъ да жыйылдыкъ юйюбюзге. Алай мындан кетгенлени бирин да Эслемедик,– тюбемедиле бизге. * * * Мудах болма, къыйынлыкъла къорарла, Жюрек кючюнг, эсинг, оюнг хорларла. Хайям, сени кёр жутхунчу, кёзлеринг Къудуретге, табу эте, къарарла. * * * Жокъдан – барбыз! Андан а не дуньягъа? Бардан – жокъбуз! Андан а не дуньягъа? Топуракъдан жаратылып, айтчы бир, Нек топуракъ болабыз биз биягъы? * * * Къошун эрнин уппа этдим да бирде, Толу насып бер деп тиледим жерде. – Тарт! – деди ол,– бош жалынма. Къадарынг Жазыуунгу эртте жазгъанды, эртте. * * * Бушуу эзип, сен кёклени къаргъама, Къабырлагъа, жазыкъ, жиляп къарама. Бу чагъынгы тергей бил! – Ой, тамбла Не болур? – деп, жюрегинги тарама. * * * Айтчы аны, кюннге беш намаз къылгъан, Сыйлы атынг иги бла айтылгъан: Хата этсем, аман бла сюресе,– Сора неди экибизни айыргъан? * * * Биз жангыдан келмебиз бу дуньягъа, Сен да, мен да, айт, небиз бу дуньягъа?! Той этейик. Тамбламы, бюгюнмю Сюелирле арбазынгда дууагъа. * * * Тарт! Жашаугъа къыймат берген – чагъырды! Тарт! Къартлыкъгъа къанат берген – чагъырды! От тилине ушагъан жюзюм суудан Тарт! Дуньягъа къууат берген – чагъырды! * * * О мёнгю хан, залимлик къандан тоймаз, Сур къылычынг энтта азланы жоймаз! Да игилик этмегенни кечерик Уллу Аллах зорчуну кечип къоймаз! * * * Жашау – марда! Чагъыр тарт, сёлешме да, Шукур эт, къадар бла демлешме да. Сен разы бол мангылай жазыуунга, Тюрлендирир онг излеп кюрешме да. * * * Акъыл жокъда, байлыгъынг хайыр тюйюл. Ахча жокъда, бар умутларынг да – кюл. Къарауашча мудахды жарлы чечек, Хан къазыча къуунчлыды байрымгюл. * * * Тарт аяусуз! Жашау – къысха: кетерсе, Сен да ары кетгенлени жетерсе. Тенглеринги жыйып, алай тарта тур. Ууахтынга артда сагъыш этерсе. * * *
Чагъыр ийис урсун жатхан жеримден. Къабырыма келген жарлы шуёхум Сыгын болуп кете турсун кёрюмден! * * * Сыйлы шапа, отдан толтур кесеми, Сер жаншагъан кеф алады эсими. Къошунуму толтуруп бер, къадарым Къошун этип къойгъунчунга кесими. * * * «Мен бетими къалгъанчыгъын жоярма Бюгюн!» – дедим. Ары кетсем, къоярма. Эсим манга къутурса уа, аякъны Жугъучугъун гемхотуна къуярма. * * * Сыйлы шыйыхны сарыхын сатайыкъ, Залим солтанны да тахын сатайыкъ. Намаз минчагъын а жахил молланы Чагъыр аякъгъа алышып, тартайыкъ. * * * Къара булут жарыкъ кюнню ёчюрмез. Жарыкъ кёллю бушуулагъа жол бермез. Нек турабыз биз жан талаш этгенлей? – Алайсыз да ажал узакъ жибермез. * * * Сурду къадар, умут къалангы оя, Ахыр сагъат жарлы жанынгы жоя. Жаш эсенг да, сен жашаргъа ашыкъма,– Хар кюнюнгю, хар такъыйкъангы ая. * * * Жашау кюйюнг алгъыш аякъ эсе да, Артыкъ болмаз толу чагъыр кесе да... Бюгюн къадар сени эркелетеди,– Кёрюрсе бир тамбла не десе да!.. * * * Билмейме мен, ёлсем, къайры тюшерикме? Жаннетгеми? Не отдамы бишерикме? Жаным сауда чакъгъан терек бахчада Ариу бла мен жюзюм суу ичерикме! * * * Сен тюзлюкге жюрегинг бла табын, Терсликге уа, салам от кибик, къабын. Кишиге да хата этме. Чагъыр ал! Мен этерме ол дуньянгы хыйсабын. * * * Жашауубуз белгили тюйюл бизге. Азмы-кёпмю ичербиз чагъыр? Ёзге, Къуйсала да, толтурмайла чёмючню, Алдайдыла, ышара кёзюбюзге. * * * Суууйду да отунг, сархош акъсакъал. Отха къургъакъ жюзюм чымыртла сал. Къалгъан эсе тюк тенгли бир къарыуунг, Бюгече бир ариу саякъ бла къал. * * * Аллах, мени алтын сокъур эталмаз. Не тах, не таж, не махтау терилталмаз. Ийнаныуум, Аллах, алай уллуду, Неди жаухар, неди накъут, не налмаз?! * * * Биз – къадарны сур къолунда –гинжиле. Биз ойнайбыз кир сахнада, инжиле. Бир кесекчик булжуйду да, сора ол Тар кюбюрге сугъады, ойнай-кюле. * * * Кёп изледим, жашау къыйматы, сени. Жер юсюнде не билмедим мен? Нени?! Тюшюннгенме: жукъ да билмейме, угъай... Энди олду ахыр билгеним мени. (1974–2002) жүктеу/скачать 0.49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|