С. Торайгыров атындағы пму-нің биология-химия факультетінің Дене тәрбиесі кафедрасының кеңесімен басылып шығаруға ұсынылған Рецензент

ШАҢҒЫ СПОРТ

Әдістемелік нұсқаулар

Павлодар

УДК 796.9(07)

В 90
С. Торайгыров атындағы ПМУ-нің биология-химия факультетінің Дене тәрбиесі кафедрасының кеңесімен басылып шығаруға ұсынылған

Ж.А. Усин– педагогика ғылымдарының кандидаты, спорттық ойындар кафедрасының меңгерушісі

Шаңғы спорт: әдістемелік нұсқаулар. – Павлодар, 2008. – 21 б.

Сапа менеджменті жүйесінде оқу үрдісінің оқу материалының үлкен көлемі студенттің өзіндік жұмысына бөлінген. Бұл пәннің әдістемелік қамтамасыз етілуін қажет етеді.

«Шаңғы спорт» әдістемелік нұсқаулар күштің физикалық сапасын дамытуға және денсаулық жақсарту мен күш мүмкіндіктерін дамытуға арналған нұсқауларды құрайды.

Оқу құралының материалдарын дене шынықтыру пәнінің тәжірибешілік сабақтарында, сонымен бірге өзіндік дайындықта қолдануға болады.

УДК 796.9 (07)

© Выдрин Е. Н., 2008

© Павлодарский государственный университет

им. С.Торайгырова, 2008

Жалғыз сырғанау адымы екі кезеңге нақты бөлінген – шаңғының сырғанауы, мұнда шаңғышы бір шаңғымен сырғанайды және шаңғының қозғалыссыз тұруы, мұнда итерілістің алдында сырғанаудың соңынан сол шаңғымен кідіріс жасалады. Бұдан кейін екінші шаңғымен екінші сырғанау адым жасалады. Сөйтіп, шаңғышы оң және сол аяқтарын ауыстырып сырғанау адымдарын жасайды.

Ауыспалы адым жасағанда шаңғышы-жарысушы екі шаңғымен қатар жүрмейді.

Шаңғымен сырғанау кезеңі үш фазаға бөлінеді, ал итеріліс кезеңі екі фазаға бөлінеді.

І фаза – амортизациямен еркін сырғанау (2.1 сурет, а - в). Итерілістен кейін, мәселен, оң аяқпен итерілгеннен кейін шаңғышы сол аяқпен сырғанайды. Оң жақтағы шаңғы және екі таяқ ауада орналасады және қарға сүйенбейді. Еркін сырғанау жасалады. Бұл шаңғышының жылдамдықты ұлғайта алмайтын жалғыз фазасы. Фазаның шекаралары болып келесі сәттер табылады: басы – оң жақтағы шаңғының тіректен кетуі және соңы – оң жақтағы таяқтың қарға тірелуі.

ІІ фаза – тірек аяғын тік қою арқылы сырғанау (2.1 сурет, в - д). Бұл қимыл бұл фазада тік жүрген тірек аяқтың тізе буындары бүгілгенге дейін жалғасады. Бұл сәт ІІ фазаның соңы. Фазаның барысында шаңғышы жылдамдықты барынша төмендетпеуге ұмтыла отырып, таяқпен белсенді итеріледі. Таяқпен итерілу келесі екі фазада да жалғасады. Сондықтан ІІ фаза бұл маңызды қимылмен емес, жақсы ажыратылатын сипат – тірек аяғын тік қоюмен аталады.

ІІІ фаза – жартылай отырып сырғанау (2.1 сурет, д - е). Бұл сырғанаудың соңғы фазасы. Ол сирақты түсіру сәтінен басталып, шаңғының тоқтауымен аяқталады.

ІV фаза – жартылай отырып алға қарай ұмтылу (2.1 сурет, е - ж). Ол тізе буынында итерілетін аяқтың тік қойғанға дейін жалғасады. Бұл фазада тізе буынында жартылай отыру аяқталады. Ортан жіліктің ұршық басындағы белсенді жазуды үлкен жылдамдықпен нәтижелі итеріліс қамтамасз етеді.

V фаза – аяқты жазу арқылы итеріліс (2.1 сурет, ж - и). Бұл фаза жартылай отырыстың соңынан сол жақтағы шаңғының тіректен үзілуіне дейін жалғасады. Аяқпен алға ұмтылу фазаның соңында аяқталады. Сырғу адымы аяқталды, осы сәттен бастап келесі сырғу адымы басталады, ендігі жерде оң жақтағы шаңғыдан басталады.

Сырғу адымының кезеңдері	Фазалар	Фазалардың шекаралары
Сырғу	І – амортизациямен еркін сырғу	Қозғалыс тудыратын аяқтың қардан үзілуі Таяқтарды қарға қою
	ІІ – тік аяқтармен сырғу	Тік қоюдан кейін тірек аяқты тізеде бүгуді бастау
	ІІІ – жартылай отырып сырғу (топпен)	Қозғалыс тудыратын аяқтағы бәтеңке өкшесінің шаңғыдан ажырауы
Итерілу	ІV – тізе буынында қимыл тудыратын аяқты бүге отырып алға ұмтылу	Тізе буынында қимыл тудыратын аяқты тік қою
	V – қимыл тудыратын аяқты тік қоя отырып итерілу	Қимыл тудыратын шаңғының қаржын ажырауы

2.1 сурет – Ауыспалы екі адымды жүріс
3 Негізгі жағдай
Шаңғы жүрісінің көп түрлілігіне қарамастан, олардың жалпы негізгі элементтері бар.

Отыру. Дененің және оның жеке бөлшектерінің оптималды жағдайы, олар қиылысқан жерде шаңғымен жүру үшін қолайлы жағдайлар жасайды.

Сырғу. Бір шаңғымен сырғу кезеңін (жүрістің қандай да тәсілі болса да) анализ қолайлылығы үшін үш бөлікке бөлуге болады: амортизациямен еркін сырғу (3.1 сурет, а), тік аятармен сырғу (3.1 сурет, б) және жартылай отырып сырғу, топпен (3.1 сурет, в).

Бір шаңғымен сырғанау кезінде екіншісін салмақ салмай алға жылжытады.

3.1 сурет – Сырғанау
Жүрудің ауыспалы тәсілінде, сондай-ақ бір шаңғыда бір жүрістен екінші жүріске ауысудың бірқатар ауысымында қолдардың белсенді жұмысы да қолданылады.

Аяқпен қозғалу. Шаңғышы аяқпен қозғалу арқылы дене салмағын бір аяқтан екінші аяққа ауыстырып отырады және түсетін жылдамдыққа ие болады. Мәселен, тек ауыспалы екі адымды жүрісте аяқтың ауыспалы қозғалысында жалпы жылдамдықтың 80 пайызын жетілдіруге болады. Аяқпен қозғалу – бұл ортан жіліктің ұршық басындағы аяқты тік қою және тізені бір уақытта бүгу және тік қою арқылы денені алға қарай жылжыту қимылы (3.2 сурет).

3.2 сурет – Аяқпен қозғау салу
Қимылдардың жалпы үйлесімі. Шаңғышының қимыл үйлесімінде маңызды фактор болып ритм саналады. Қатаң белгіленген уақыт және кеңістік сипаты бар қимылдардың заңды қайталануының бүзылу қажығандыққа әкеліп соқтырады. Жүріс бір қалыпты, жеке жағдайда артық кідіріссіз қимыл біркелкі болуы тиіс.

Жүрістің цикліндегі қимылдардың жалпы үйлесімділігінде біркелкіліктің маңызы зор: сол қолды оң аяқпен алға шығару, оң қолмен оң аяқты белсенді алға шығару арқылы қозғалысты бастау.

Қимыл құрылымы – жүріс циклындегі шаңғышы қимылдарының белгілі өзара байлынысы мен құрылымы.

Шаңғы жүрісінің циклы – бірізді өзара байланысқан қимылдар жиынтығы, олардың нәтижесінде шаңғышы қозғалысты бастаған жағдайға қайта оралады. Ол аяқталған қимылды құрайды, ол жылжу процесінде міндетті түрде қайталануы тиіс. Жүріс циклының уақыт және кеңістік мөлшерлемесі бар.

Циклдың ұзақтығы – уақыт аралығы (м/сек), оның мерзімі біткеннен кейін шаңғышы қозғалысты бастаған жағдайға қайта оралады.

Циклдың ұзындығы – бір циклда шаңғышының тігінен өткен қашықтығы.

Аяқты тіреу уақыты – итерілістің басынан аяғына дейінгі аралық; сілтеу аяғын ауыстыру уақыты аяқпен итерілістің аяқталуы кезінде басталып, оған дененің салмағы салынғанда аяқталады.

Тірек реакциясы – шаңғышының қысымына немесе оның белсенді әрекетіне жауап беретін тіректен шығатын күш. Тірек реакциялары көлемі жағынан да, бағыты жағынан да өзгере алады. Тірек реакциясының бағыты белсенді күштің әрекет бағытына кері, ал көлемі оған тура пропорционалды.

Қайраң – шаңғышы денесінің бір шаңғымен аяқ итерілімінің аяқталуынан кейін екінші аяқ итерілімінің жағдайына ауысуы (4.1 сурет).

Циклдың жұмыс кезеңі – шаңғышының белсенді әрекеті шапшаңдатуды немесе оның қимыл жылдамдығының төмендеуіне кедергі жасайтын кезеңі.

Циклдың біршама пассивті кезеңі – шаңғышы қимылы жұмыс кезеңіне бағытталған кезеңі.

Прокат – бұрындары жеткен жылдамдық арқылы болатын цикл кезеңі (бір шаңғымен сырғанау кезеңі).

Қимыл қарқыны – уақыт бірлігіндегі аяқталған қимыл саны.

Қимыл ритмы – шаңғышының жүріс цикліндегі уақытта, кеңістікте және тырысу сипаты бойынша қатаң белгіленген қимылдарының заңды алмасуы.

4.1 сурет – Перекат

Қозғаушы және тежеуші күштің өзара байланысына байланысты екі адымды жүрістегі цикл ұзындығы 3,5-6,5 м шамасында құбылады, ал ұзақтығы 0,8-1,5 сек шамасында. Ең кең тараған қарқындық – минутына 40-75 цикл; жазықтағы қимылдың орташа жылдамдығы 4-6,4 м/сек тең келеді.

Ауыспалы екі адымдағы жүрістегі сырғу адымы анализінің қолайлылығы үшін шартты түрде оны екі кезеңге бөліп қарастырайық – қозғау салу және сырғанау. Қозғау салу кезеңі екі фазаға бөлінеді: аяқты бүгу және тік ұстау арқылы итрілу; сырғанау кезеңі үш фазаға бөлінеді: амортизациямен сырғанау, аяқты тік қою және топпен.

Ауыспалы екі адымды жүрістің техникасын дұрыс талдау үшін шаңғышының жақсы жағдайда жазықтағы қимыл процесін қарастырған жөн.

Аяқпен қозғау салғаннан кейін шаңғымен сырғанау басталады (5.1 сурет). қозғау салудың ұзақтығы 0,12-0,20 сек., бұл ретте бірінші бөлім а – б екіншісінен б – в біраз қысқа (5.1 сурет).

5.1 сурет – Аяқпен қозғау салғаннан кейін бір шаңғымен сырғанау

Аяқты тік қойғаннан кейін жарыскер итеріліске дайындалады – сырғанаудың үшінші фазасы басталады – сирақты түсіріп сырғанау. Дайындық бос аяқтың тірек аяғынан 40-50 см аралықта тұрған жағдайда басталады.

Сонымен қатар жарыскер аяқпен қозғау салудың басталуына қарай бәтеңке тақасын шаңғыдан ажыратпай дене салмағы аяқтың саусақтарына жұмылдыруға тырысады. Дененің осы қалпы өтпелі болып табылады. Ол итеріліске қолайлы жағдай жасайды (5.2 сурет), әйтпесе, оптимальды амплитудамен жылдам қозғау салуды орындау қиынға түспек.

5.2 сурет – Қозғалыс басында шаңғышының отыруы

а – шеттегі артқы қалыбы, б – бір аяқпен сырғанау процесінде, в – шеттегі алдағыға ауысады

5.3 сурет – Аяқпен қозғау салуды аяқтағаннан кейін перекат басталады: дененің жалпы ауырлық орталығының
Қимыл бағытына қарай жұмсалатын күшті зерттей келе, шаңғышының қозғалыс салудың алдында тірек аяғымен көтерілетіндей болатынын аңғаруға болады. Қозғау салудың алдында пайда болатын күш екі бірдей шаңғышының салмағына тең келеді. Күштің көлденең құрылымын қозғау салудың бірінші кезеңі барысында өсетін қисық ретінде қарастыруға болады. Тәжірибе түрінде аяқпен қозғау салудың 2/3 бойында өседі, содан кейін барып төмендейді және соңына қарай нөлге дейін жетеді (5.4 сурет).

Қозғау салудың көлденең құрылымының максимальды мөлшері 30 кг-ға дейін жетеді. Бұған бос аяқтың тежеліп, тірек аяқтың алдына 50-60 см дейін жеткенде пайда болатын күш әсер етеді. Бос аяқтың тежелгендегі инерция күшінің салмағы 5-7 кг дейін жетеді.

Шаңғымен кез-келген жүріс, әсіресе, ауыспалы екі адымды жүріс техникасында маңызды сәт болып (5.5 сурет ) дене салмағын бір аяқтан екінші аяққа ауыстыру табылады. Ол аяқпен қозғау салудан басталып (5.5 сурет, а), бос аяқтың алға қарай тежелуімен қатар аяқталады (5.5 сурет, в). Бұлшық еттерді бос ұстап оларды тек тежеу кезінде ғана қатайтып, аяқты алға қарай шығару. Аяқты алға шығару кезінде аяқ табаны артта қалып, алға шығару жылдамдығын тежеу кезінде тіземен бір қатарға шығарылады.

5.4 сурет – Аяқпен қозғау салудың Fкг көлденең құрылымының қисығы

Бос аяқ ауырлық күшінің қысымымен төмек түсіріледі, содан кейін шаңғышы оны белсенді алға шығарады, нәтижесінде ол тізе буынында сәл бүгіледі (5.5 сурет, г, з). Бұл қимылдардың барлығы біркелкі, тоқтаусыз орындалады.

Мықты шаңғышы-жарысушылар бос аяқты алға шығарудың сипаты бойынша екі түрлі нұсқасын қолданады. Бірінші нұсқасында шаңғышы сан жанбасты алға шығарады, бұл жағдайда аяқ тізе буынында көбірек бүгіледі. Екінші нұсқада сирақты алға шығаруға назар қойылады. Нәтижесінде аяқ аз бүгіледі де бұл қимыл бос аяқты сілтеу күшін күшейтеді. Аяқпен сілтеуді күшейту жүрістің тиімділігін ұлғайтады. Мұнымен екінші нұсқаның кең таралғандығы түсіндіріледі (5.5 сурет, ж, з). Қозғау салудан кейін бір аяқпен сырғанауға көшкенде шаңғышы бірнеше рет жүріп өткеннен кейін таяқтарды жерге қояды (5.5 сурет, г, з). Нәтижесінде циклда жарыскердің жылдамдығы көп жағдайда бір дәрежеде сақталады. 15-20 кг жететін қолмен қозғау салу сырғанаудың орташа жағдайларында бір шаңғымен сырғанау жылдамдығын сақтауға, тіпті оны қозғау салудың ортасында ұлғайтуға жеткілікті. Қимыл жылдамдығын төмендету пассивті сырғанаудың ұзақтығына байланысты.

5.5 сурет – Ауыспалды екі адымды жүрістің жазықтағы техникасының ерекшелігі

5.6 сурет – Қолмен қозғау салудың фазалары

А – жазықта сырғанаудың қолайлы жағдайындағы қажымаған жарысушының; Б, В – сырғанаудың қолайсыз жағдайларындағы

5.7 сурет – Ауыспалы екі адымды жүріс циклындегі күш салу құрылымының сызбанұсқасы
Ауыспалы екі адымды жүрісте кететін негізгі қателіктер:

Отыру:

• 
  аяқтар қатты бүгілген;
  
• 
  перекат кезінде аяқ тік қойылған;
  
• 
  тірек аяғының табаны алға шығып кетеді;
  
• 
  дене қатты бүгілген;
  
• 
  дене салмағы аяқ табанының артқы жағында көбірек орналасқан;
  
• 
  басты алға қарай түсіру.
  

• 
  қозғау салудың ІІ фазасында аяқты тік қоймау;
  
• 
  қозғау салу жоғары қарай бағытталған;
  
• 
  қозғау салудың І фазасының басында табанды ажырату;
  
• 
  аяқты бірдей ажырату (қозғау салудың соңында аяқ тік қойылмаған).
  

• 
  қозғау салудың әлсіз басталуы (қолмен төмен жасалатын соққы қимыл жоқ);
  
• 
  аяқталмаған қозғалыс салу; тік немесе қатты бүгілген қолмен қозғау салу.
  

• 
  жүрістің ұяңдығы;
  
• 
  қозғалыста емін-еркіндік, қарқындықтың болмауы;
  
• 
  қол мен аяқ қозғалысында өзара байланыстың бұзылуы.
  

1. Шаңғышы тұрысын меңгеру

Тәсілдер:

1.1 Бір орында шаңғышының тұрысын бірнеше рет орындау.

1.2 Осыны қолдармен жұмыс істеп орындау.

1.3 Негізгі тұрыста түзу беткейлерден құлама жасау.

Әдістемелік нұсқаулар: жаттығуларды орындау кезінде аяқтардың бүгілу деңгейіне, дененің, бастың қалыбына, дене салмағанының үлестірілуі, жамбастың тірек үстінен орналасуына көңіл аудару. Қолдар қатаң түрде параллельді, еркін, оптимальді амплитудамен жұмыс істейді. Көлденең тербелістерді болдырмау.

2. Аяқпен қозғау салуды үйрену

Тәсілдер:

2.1 Жалпақ дөңге дұрыс отырудан аяқтармен ауыспалы қозғау салу 2-3 градус.

2.2 Осыны бір аяқпен бірнеше итерумен қатар.

2.3 2-3 градус бұрыштағы конькилік жүріс және жазықта.

2.4 бір орында табанмен қорытынды қимылды орындау: алға шығарылымдағы бастапқы қалыптан, дене салмағы арттағы сәл бүгілген тірек аяғында, алға және жоғары аяқ табанын аяқты тізеде бүгуді аяқтаумен қатар шығару (екі таяққа тірелу және тірексіз).

2.5 Аздаған сырғанаумен шаңғымен 2-3 градус бұрышта жүгіру.

Әдістемелік нұсқаулар; дене салмағын толық тірек аяғына ауыстыру, оның бүгілуіне және алға және жоғарыға қарай аяқпен қатты қозғау салуды орындауға көңіл бөлу. Сондай-ақ, бос аяқты сілтеу және ыңғайлы қоюына және қозғау салғаннан кейін оның салмағын денеге салуына назар аудару керек.

3. Аяқ және қолдармен сілтеу қимылдарының үйлесімділігін үйрену

Тәсілдер:

3.1 Отыру орнында қолдармен ауыспалы жұмыс жасау.

3.2 Осыны бос аяқта алға жылжытумен қатар қолды алға сілтеудің синхрондығын сақтай отырып орындау.

3.3 Аяқ қимылдарымен таяқтарды алға шағару және қоюдың үйлесуіне назар аудара отырып таяқты ілмектен төмен ұстап шаңғымен жүгіру.

3.4 Осыны аздаған сырғанаумен бірге орындау.

Әдістемелік нұсқаулар: қолды жартылай бүгіп алға шығарады, шынтақ төмен түсірілген; бос аяқ пен қарсы қолмен жасалатын сілтеу қимылы бірге орындалуы тиіс.

4. Бір шаңғымен сырғанау кезінде тепе-теңдікті сақтау

Тәсілдер:

4.1 Аяқпен ауыспалы қозғау салу және әрі қарай жазық бойымен бір шаңғымен сырғанау.

4.2 Осыны 2-4 градус бағытында.

4.3 Осыны қолдарды арқа қарай қою арқылы; 2-3 градус бағытындағы конькилік жүріс.

4.4 Түрлі жаттығуларды орындап сырғанау.

4.5 Бір орында бір тіректі қалыпты нақтылау.

Әдістемелік нұсқаулар: аяқпен итерілісті орындауды нақтылау, сырғанау шаңғысына дене салмағын уақытылы ауыстыру; оптимальды біртіректі сырғанауға жету, алға шығарылған қолға ұмтылу.

5. Сырғанау адымын ұзарту

Тәсілдер:

5.1 Отырысты, қозғау салуға дайындық, оның орындалуы мен аяқталуын нақтылай отырып сырғанау адымды орындау.

5.2 адым санын есептей отырып 30-50 метрлік кесіндіні өту.

Әдістемелік нұсқаулар: сырғанау адымын жетілдіру үшін қимылдың біркелкілігі мен еркіндігіне жете отырып жаттығу жерлерін ауыстыру; кесіндіде адым көлемін азайтуға немесе ұлғайтуға тапсырма беру; жоғары сипатталған жаттығуларға мерзімімен оралу.

1 Мақсат. Таяқтарды қолдана отырып ауыспалы жүрісті меңгеру.

Тәсілдер:

1.1 Қолдармен жұмыстың салыстырмалы мәні мен сипатын түсіндіру.

1.2 Қолды алға шығару, қою, қозғау салу және қол және аяқтармен үйлесімді жұмысына назар аудара отырып қолдардың таяқтармен қимыл жасауын көрсету.

1.3 Бір орында бір тіректі қалыпты ұстай отырып, таяқты алға шығару және қарға қоюды нақтылау.

1.4 Таяқты ортада ұстап отырып қолды сілтеп сырғанау адыммен жүру.

1.5 Осыны таяқты ілмектен төмен ұстай отырып, оларды қарға мерзімімен қойып, аяқтармен үйлестіре отырып жасау.

1.6 2-3 градус жалпақ көтерілісте, жазықта еңісте таяқтармен ауысып итерілу.

1.7 Таяқты ілмектен төмен ұстап, таяқты алға шығаруға, қойылымға және дер кезінде қолмен қозғау салуға назар аудара отырып аздап жүрумен шаңғымен жүгіру.

1.8 Қолмен белсенді қозғау салусыз ауыспалы екі адымды жүріспен қимылдау.

1.9 Осыны қолмен белсенді қозғау салу арқылы орындау.

Әдістемелік нұсқаулар: қол және аяқпен қозғалысты жақсы меңгеру үшін қолмен қозғау салуды бастапқы кезде белсенділіксіз орындау және 2-3 градус жалпақ көтерілісте шаңғымен жүру керек; толық үйлесімде жүрісті орындау кезде қолдардың толық тік тұруына дейін біртіндеп ұлғаюмен таяқты қарға қою арқылы қолмен қозғау салудың жігерлі басталуына жету.

2 мақсат. Жүрісті жалпы жетілдіру.

Тәсілдер:

2.1 Жаттығатын шаңғы жолында түрлі жылдамдықпен ауыспалы екі адымды жүріспен жүру.

2.2 Осыны қиылысқан жерде орындау.

Әдістемелік нұсқаулар: ауыспалы екі адымды ауыспалы екі адымды жүрістің техникасын жетілдіру кезінде аяқ және қолмен қозғау салуды (күш, бағытты және соңын бақылай отырып) жетілдіру керек, шаңғымен сырғанауды қолдану және оның негізінде әрбір жаттығулардан олардың ұзындығы мен жиілігінің оптимальды байланысын орната отырып адымдар жиілігін арттыру керек.

Ауыспалы екі адымды жүрістің көптеген жаттығуларын қолдануды ұсынатын әдістеме жүрістің жеке элементтері, қимыл фазадарын және техникасын жалпылай меңгеруге мүмкіндік береді. Барлық жаттығуларды орындау міндетті емес – ол жаттығушылардың дайындықтарына байланысты. Кейбір жаттығушылар жүрісті бірден меңгеріп алады, сол кезде бұл жаттығулар жүріс детальдарын нақтылауға және бекітуге арналады. Алайда, спортшының қозғалу мүмкіндігінің диапазонын кеңейту техника элементтерін тез меңгеруге және қалыптасқан жағдайға байланысты оларды ұтымды қолдануға мүмкіндік беретінін естен шығармаған жөн.

Қорытынды
Шаңғы тебу спорты мемлекеттік оқу орындары мен қарулы күштерінде міндетті бөлім болып табылады. Оның міндетіне арнаулы кіріспелі қолданбаны, шаңғымен қозғалудың негізгі техникасын, құрылған нормативтік көрсеткіштерді орындау және шаңғыны қолданумен байланысты кейбір қарапайым білімді жетілдіруді оқыту кіреді. Оқу мазмұны жоғары дәрежелерге жетуге, көп ауқымды жалпы техникалық және тактикалық арнаулы дайындықтарға бағытталған. Бұл спорт күш, жылдамдық, шыдамдылық, қозғалыс координациясы сияқты физикалық қасиеттерді дамытады.

Әдебиеттер
1 Аграновский М.А. Лыжный спорт. – М. : ФиС, 1983. – 101 с.

2 Аграновский М.А. Лыжный спорт. – М. : ФиС, 1966. – 28 с.

3 Бутин И.М. Лыжный спорт. – М. : Академия, 2000. – 61 с.

4 Бутин И.М. Проложи свою лыжню. – М. : Просвещение, 1985. – 112 с.

5 Бутин И.М. Лыжный спорт. – М. : Просвещение, 1983. – 66 с.

6 Матвеев Э.М. Лыжный спорт. – М. : ФиС, 1966. – 28 с.

1 Жалпы жағдай...........................................................................................4

2 Сырғанау адымның фазалары.................................................................4

3 Негізгі жағдай...........................................................................................6

4 Қимылдың сыртқы сипаттары................................................................8

5 Ауыспалы екі адымды жүріс..................................................................9

6 Ауыспалы екі адымды жүрісті үйрету.................................................16

Қорытынды.............................................................................................19

Әдебиет...................................................................................................20

БЕКІТЕМІН

ОІ жөніндегі проректор

« » 200 ж.

Құрастырушы: аға оқытушы Е.Н.Выдрин

Дене тәрбиесі кафедрасы

« » 2007 ж. кафедра жиналысында бекітілген № хаттама

Кафедра меңгерушісі Ю.А.Мастобаев

Биология-химия факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданған « » 200 ж. № хаттама

ӘК басшысы К.Х. Жапарғазинова

КЕЛІСІЛГЕН

БХФ деканы К.У.Базарбеков « » 200 ж.

СМБ нормобақылаушысы Г.С. Баяхметова « » 200 ж.

МАҚҰЛДАНДЫ

ЖжӘҚБ бастығы Л.Т. Головерина « » 200 ж