Осы сабақ арқылы жүзеге асырылатын оқу мақсаттары
|
Оқушылар орындай алады: бактериялар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар мен адам
адам құрылысы мен қызметін сипаттау; ағзаны біртұтас жүйе ретінде қарапайым біржасушалы жануар
деңгейінде салыстырмалы анализ жасау; көпжасушалылар немесе ұлпалық өсімдіктер деңгейінде
салыстыру; көпжасушалылар немесе ұлпалық жануарлар деңгейінді салыстыру; бактериялар, саңырауқұлақтар,
өсімдіктер, жануарлар мен адам ағзаларын тану; табиғи құбылыстар мен үрдістердің мәнін түсіну үшін тірі
ағзалардың тіршілік әрекеті үрдістерін оқып білуге эксперименттік – тәжірибе жұмыстарын жоспарлау және
өткізу, заңдылықтар заңдарын, сонымен қатар алынған нәтижелерді талдап түсіндіру.
|
Сабақ қезеңдері
Басы
0-10 минут
11-20 минут
21-35 минут
36-40 минут
0-20 минут
21-35 минут
|
Сабақта орындалуы тиіс іс – әрекеттер
Ұлпа –шығу тегі, құрылысы, атқаратын қызметтері ұқсас жасушалар тобы. Адам ағзсында ұлпалардың төрт тобы бар, олар: эпителий(жабын), дәнекер, бұлшықет, және жүйке.
Мақсаты: әртүрлі ағзалардың жасушаларының ерекшеліктерін анықтау, өзара салыстыру; әртүрлі ұлпалардың құрылыс ерекшеліктерімен танысу және олардың атқаратын
қызметтерін анықтау; тақырып бойынша жаңа терминдермен танысу.
Құрал-жабдықтар: микроскоптар, заттық және жабын шынылар, шыны таяқша, көпжасушалы жануарлардың ұлпаларынан әзірленген микропрепараттар; эпителий, бұлшықет, дәнекер, жүйке. Су құйылған стақандар, элодея жапырағы, ашытқы, пішен таяқшасы.
Қауіпсіздік ережелері: микроскоппен жұмыс жасау ережесін сақтау; объективтердікішіден үлкенге ауыстыруда бұрандамен ұқыпты жұмыс жасау.
Жұмыс барысы
Жұмыс 1.
1. Элодея жапырағынан микропрепарат әзірле. (Бір жапырағын алып заттық шыныдағы тамшы суға салып бетін жабын шынымен жап).
2. Микропрепаратты микроскоппен қарау. Жасушадағы хлоропласттарды анықтап қарау.
3. Элодея жапырағы жасушасының суретін салу. Суреттегі бөліктерді атап жаз.
4. 1-суретті қара.
5.Өсімдік мүшелерінің жасушаларының әртүрлілігінің себебін түсіндіріп, қорытынды жазу.
Қарбыздың жұмсақ бөлімінің жасушалары.
Цитоплазмадан,ядродан,вакуольден,пластидтерден,тұрады.клеткалар бір бірінен ажырап, жеке дара орналасады.
Қарбыздың жемісін жарып қарағанда одан өте ұсақ қызғылт қызыл көпіршіктерді көруге болады. Бұл көпіршіктер қарбыздың мацерацияланған клеткалары.Себебі хромопластар жақсы көрінеді.
Жапырақ түктері трихомалар деп аталады.эпидермис клеткаларынан бөлініп шығады.Қажетсіз заттарды сыртқы ортаға шығарады.
Жаңғақ қабығы тіректік беріктік қызмет атқарады.Колленхима қалыңдау барлық өсімдіктерде бірдей болмайды.
Жапырақтың жұмсағының жасушалар пішініне қарай бағаналы және борпылдақ деп екіге бөлінеді.Бағаналы жасушалар жарық мол түсетін үстіңгі өңнің астына жанаса жатады.Бағана тәрізді ұзын.бір-біріне тығыз орналасқандықтан осылай аталады.Жасушалары тығыз орналаспай арасында кеңістіктер болса –борпылдақ жасушалар деп аталады.Жапырақ жүйкелері осы қабатта.Су мен минералды заттар жапыраққа жүйке арқылы беріледі.
Сурет 1. Өсімдіктін әртүрлі мүшелерінің жасушаларының түсі, формалары және пішіні
Жұмыс 2.
1.Ұрттың(щека) ішкі жағынан шәй қасықпен аздаған шырыш(слизь) ал.
2. Шырышты(слизь) заттық шыныға орналастырып, көксиямен боя және жабын шынымен жап.
3. Микропрепартатты микроскоппен қара.
Неге әртүрлі ағзалардың жасушаларының ерекшеліктеріне қалай байланысады? Себебі не болып табылады? деген сауалдарға жауабын сұрай отырып талқылау.
Жұмыс 3
-
Көпжасушалы жануарлар жасушаларынан әзірленген микропрепараттарды қарау.
-
Микропепараттарды суреттегі бейнелермен салыстыру.
|
|
|
Бактерия жасушасы
|
Өсімдік жасушасы
|
Жануар жасушасы
|
-
Жасушаларды өзара салыстыр.
-
Салыстыру нәтижесін 1-кестеге жаз.
Салыстыратын мәліметтер
|
Бактерия жасушасы
|
Өсімдік жасушасы
|
Жануар жасушасы
|
Ядро
|
Дифузиялық ядро немесе шашыранды ядролық заты болады.Сондықтан прокариоттар деп аталады.
|
Арнайы қалыптасқан ядросы бар.Эукариоттар деп аталады.
|
Эукариоттар ядросы толық қалыптасқан.
|
Жасуша қабықшасы.
|
Шырышты затқа толы.Сыртқы орта жағдайында ғана пайда болып, төменгі немесе жоғары температурада ғана пайда болып, қорғайды. Шырыш қалыңдап капсула түзеді.
|
Жасуша азотсыз полисахаридт клетчаткадан, май текті липидтен тұрады Жасушаға тіректік, серпімділік қасиет береді.
|
Жұмсақ ,созылғыш, гликокаликестен тұрады. Сыртқы ортадан бөліп тұрады.ал ішкі қабаты көпіршік түрінде болады да, құрамындағы заттарды цитоплазмалардан ажыратады.
|
Цитоплазмасы
|
Волютин азотты зат.грануллеза , күкірт,валютин тағы басқа заттар бар.
|
Цитоплазмасында ағзалық бейағзалық заттары болады.
|
Цитоплазмасында ағзалық бейағзалық заттары болады.
|
Қозғалыс органоидтары
|
Пили кірпікшелерінен,талшықтарынан тұрады.
|
Қозғалыс органоидтары жоқ.
|
Мембранасыз органоидтар жануарларда көп таралған.Бұл органоидтар қозғалысқа келтіріп отырады.
|
Сұрақтарға жауап бер:
-
Жасушалардың қандай ұқсастықтары мен ерекшеліктері бар?
-
Әртүрлі ағзалардың жасушалардың ұқсастықтары мен ерекшеліктері себебі неде?
Жұмыс 4
1. Эпителий ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Эпителий ұлпасының түрлерін ата.Жалпақ, текшелі,бағана тәрізді,кірпікшелі,сезгіш,безді.
3. Эпителий ұлпасының атқаратын қызметтері.қорғаныштық,денеде су мөлшерінің бір қалыпты болуын реттеу,бастапқы және соңғы кезеңдердегі зат алмасуға қатысу,ағза мен сыртқы орта арасындағы зат алмасуды реттеу.
II. Дәнекер ұлпалыры
Дәнекер ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал. Дәнекер ұлпасының түрлерін ата.Тығыз талшықты,шеміршекті,сүйекті,борпылдақ талшықты,қан сұйық дәнекер ұлпа.
Дәнекер ұлпасының атқаратын қызметтері.Ұлпаларға беріктік қасиет береді(тығыз талшықты)сіңірлер мен терінің негізін түзеді(тығыз талшықты)тірек қызметін атқарады(шеміршекті және сүйекті ұлпа)оттек,қоректік заттармен қамтамасыз етеді(қан ұлпасы)
III. Бұлшықет ұлпасы
1. Бұлшықет ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Бұлшықет ұлпасының түрлерін ата.бірыңғай салалы,көлденең жолақты.бірыңғай салалы бұлшықеттер ішкі мүшелерде кездеседі.көлденең жолақты қаңққа бұлшықеттерін құрайды.
3. Бұлшықет ұлпасының атқаратын қызметтері.Жиырылғыштық жазылғыштық қызмет атқарады.
IV. Жүйке ұлпасы
1. Жүйке ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Жүйке ұлпасының түрлерін ата.қызметіне қарай сезгіш,байланыстырғыш,қозғалтқыш.
3. Жүйке ұлпасының атқаратын қызметтері.қозғыштық және қозу өткізгіштік.қозу орталық жүйке жүйесіне беріледі.
Сұрақтар
1. Бездер қай ұлпаға жатады?Эпителий
2. Дәнекер ұлпасының құрылысындағы ерекшеліктердің себебі неде? Барлық ұлпаларды біріктіріп, дәнекерлеп тұрады.
3. Қай мүшелердің қабырғасында бірыңғай салалы бұлшықеттер болады?асқазан,жатыр,өңештің ішкі қабырғасы,ішектердің қабырғасы.
4. Қандай бұлшықеттер қозғалысты қамтамасыз етеді?көлденең жолақты бұлшықеттер.
5. Қандай ұлпаларға электр сигналдары тән?
Проблемалық сұрақтар
1. Жарақаттардың жазылуына қандай ұлпалар қатысады?
2. Қай ұлпаларда қан тамырлар болмайды?
|
Оқыту ресурстары:
Таратпа материалдар,
презентация,
Грин.Стаут. Тейлор.
Биология.1-3 том.
Рувинский
Общ биология
|
