Сабақ мақсаты: Қан айналым жүйесі бойынша білімдерін толықтыру

-Амандасу, түгендеу, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

• 
  Венн диаграммасы: « Кіші және үлкен қанайналым шеңберлерін салыстыру»
  

	Кіші қанайналым шеңбері	Үлкен қанайналым шеңбері
Айыр машы лығы	Оң жақ қарыншадан өкпе артериясы шығып өкпеде газ, зат алмасып , сол жақ жүрекшеге өкпе венасы арқылы келіп құяды. Өкпе артериясында вена, өкпе венасында артерия қаны болады.	Сол жақ қарыншадан қолқа тамырынан артерия арқылы бүкіл денеде газ, зат алмасу өнімдері жүріп оң жақ жүрекшеге қуысты вена арқылы келіп құяды. Артерияда артерия қаны, венада вена қаны болады. Тасымалдау қызметін атқарады.
Ұқсас тығы	Тұйық қанайналым шеңберін түзеді, газ, зат алмасу өнімдері болады. Артерия, артериола, капилляр, венула, вена қан тамырлары тән. Жүректен шығып жүрекке келеді.

Қан айналады жүректің әмірімен,

Қан тілдеседі жүрек деген тәңірімен.

Ақ түсті мөлдір және қызылданып,

Адамға күш береді пәрменімен.

- дей отырып біз жаңа тақырыпқа көшейік.

Жоспар:

• 
  Қанның артериялық қысымы:
  
• 
  Қанның тамырлармен қозғалуы.
  
• 
  Зертханалық жұмыс № 9 «Мөлшерлі жүктемеге дейін және кейін қан тамырдың соғуын есептеу».
  

№9 зертханалық жұмыс.

1. 
   Тамырдың соғуын есептеуге үйрену.
   
2. 
   Тамырдың соғуын есептеу арқылы жүрек жиырылуының жиілігін анықтауды үйрену. Оның әр түрлі жағдайдағы жұмысының ерекшеліктері туралы қорытынды жасау.
   

1. 
   Оқулықтағы §39- ды оқыңдар. Мынадай сұрақтарға жауап беріңдер: тамырдың соғуы дегеніміз не? Оны қайдан анықтауға болады? Неліктен тамырдың соғуын адам денесінің сол жерінен табуға болатыны түсіндіріңдер.
   
2. 
   Кәрі жілік сүйегінің білезік маңынан тамырдың соғуын есептеуді үреніңдер.
   
3. 
   1 минуттағы: а) отырып, ә) тұрып, б) 10 рет отырып, тұрғаннан кейінгі тамырдың соққысын санаңдар.
   

1. 
   Дәптерлеріңе тамырдың соғуы, тамыр соғу жиілігі туралы жазыңдар.
   
2. 
   Дәптеріңе кестені толтырыңдар.
   

3. 
   Алған нәтижелерді салыстырыңдар. Өз жүректеріңнің тыныштық және жүктеме түскен кездегі жұмысы туралы қорытынды жасаңдар.
   

1. 
   Соғады күні-түні алмай тыным.
   

(Жүрек)

2. 
   Қан айналым мүшелерін ата. ( Жүрек, қантамырлар)
   
3. 
   Қанның сол жақ қарыншадан барлық мүшелер мен ұлпаларға, оң жақ жүрекшеге қозғалуы қан айналымның қай шеңбері?(Үлкен)
   
4. 
   Қанның оң жақ қарыншадан өкпеге, одан сол жақ жұрекшеге қозғалуы қанайналымның қай шеңбері?(Кіші)
   
5. 
   Капилляр тамырларының қосылған жерлерін қалай атаймыз? (Артериола, Венула)
   
6. 
   Артериялық қысым қай кезде ең көп болады? (қарынша жиырылғанда)
   
7. 
   Қан қысым неде жоғары? (артериада)
   
8. 
   Қан ағысының жылдамдығы неде жоғары?(қолқада)
   
9. 
   Тамырдың соғуы дегеніміз не? (артерия қабырғасының ырғақты тербелісі.)
   
10. 
    Капиллярдағы қан қозғалысының жылдамдығы (0,5 мм/с)
    

Адамдар көптеген уақыттар бойы қанды құдыретті, қасиетті күш ретінде таныды. Қанмен бір-біріне адал анттарын берісті. Қазақта «қан жылап тұрып айтты» деген сөз бар, бұл да қанның құдыретіне байланысты айтылған сөз қолданысты. Ежелгі гректерде құдайларына құрбандыққа қан апаратын дәстүр болған. Гректер қанды «жан» тасымалдаушы ретінде таныды. Гиппократ жүйке ауруына шалдыққандарға дені сау адамдардың қанын ем ретінде ішуді ұсынған. Ол дені сау адамдардың қаны таза болады деп есептеген.

Қанды ертеректе дәрілік сусындар қатарына жатқызып келді. Ержүрек және ақкөңіл адамдардың қандарын құю адамдарды ұлы батыр қылады деген теріс пікірде болған. Мысалы, Рим папасы Иннокентий VIII қартайған кезінде үш жас өспірімнің қанын өзіне құюды бұйырған, соң өкінішке ұрындырып, Рим папасы да, жас өспірімдер де өлген. Ал Франция ханшайымы Мария Медичи (XVII ғ.) кәрілікке қарсы қан ішіп отырған, бірақ одан оған ешқандай ем қонбаған.

Адамдар қан айналым және жүрек қағысы туралы білсе де, оның себебін түсіндіре алмады. Аристотельдің бұдан 2300 жыл бұрын «Қан мен жылу жүректе түзіледі» деген оғаш пікірі ғылымда XX ғасырдай дұрыс делініп келді.

Мигулэю Сервет Везалий еңбектерінің негізінде кіші қанайналым жолын 1553 жылы ашты. Уильям Гарвей 1628 жылы «Жануарлар қаны мен жүрек қозғалысына анатомиялық зерттеу» еңбегінде қанайналымды толық түсіндіріп берді.

V Үйге тапсырма: §39 «Гипертония», «Гипотония» туралы мәлімет жинақтау.

Қолданылған әдебиеттер: Биология және салауаттылық негізі. 2004ж/ 5-