Сабақтың көрнектілігі: Күй жазылған таспалар. Дина, домбыра туралы фото суреттер

- «Ана» сөзін естігенде ойларыңа не келеді?

Бұл суретте кім бейнеленген деп ойлайсыңдар?

Оның сырт бейнесіне, киім-кешегіне қарап болжап көрейік.

Ал, Дина Нұрпейісованы неге күй анасы деп атаған деп ойлайсыздар?

Дина Кенжеқызы 1861 жылы Батыс Қазақстан облысы қазіргі Жаңақала ауданының Нарынқұм жерінде дүниеге келген.

6. Динаға домбыраны үлкен әпкелерін сүйемелдеп тұруы үшін әкесі Кенже үйреткен. Динаның әпкелері әнді жақсы айтқан.

7. Ол алғаш рет домбыраны 5 жасында қолына ұстаған, ал 9 жасында домбыраның құлағында ойнаған қыздың атағы көпке тараған.

9 жасында Динаны алғаш рет Құрманғазы көріп, кішкентай қыздың өнеріне тәнті болған. 19 жасына дейін Құрманғазы Динаның шеберлігін шыңдап, оған өзінің бірнеше күйін берген. Осының арқасында Құрманғазының ойнау техникасы бізге дейін жетіп отыр.

Алматыға Дина 75 жасында көшіп келген. Ахмет Жұбанов Қали Жантілеуов домбырашыдан домбыраның құлағында ойнайтын кемпір жайлы естиді. Сөйтіп Динаға Смағұл Көшекбаевты жібереді, ол Динаны домбырашылар мен күйшілер слетіне келуге көндірген.

94 жасқа дейін өмір сүрді. Соңғы дәмі таусылғанша басындағы жаулығын өзі байлаған. Немересі Балжаннан өлер алдында домбыра әперуін сұраған. Шанақты саусағымен түртіп: "94 жыл бойы біргеміз, менің жаным мен домбырам бір-бірін қимай жатыр", - деген екен.

Оның бірнеше ұлы соғысқа кеткен, бірақ, бір баласын болса да жанында қалдыруды ешкімнен өтінбеген. Лауазымды тұлғаларға ешқашан өтінішін айтпаған. 1916 жылы жарлыққа сәйкес ұлы Жұрынбайды тыл жұмыстарына әкетеді. Динаның "1916 жыл" деп аталатын күйлер жинағы бар.

"Әсемқоңыр" атты күйі Батыс Қазақстан облысы, Жалпақтал ауылына тұрмысқа шыққан қызы Әсемқоңырға арналған. Күйді Дина қызын сағынып, зарығып отырып шығарған.

Дина 19 жасында тұрмысқа шыққан. Сол заманға сәйкес "отырып қалған" қыз болып есептеледі. Домбыраға қызыққаны соншалықты, тұрмысқа шығуды кеш ойлағанын өзі де айтқан.

Нұрпейіс – бірінші күйеуінің есімі. Нұрпейіс Мақатұлымен Дина бар-жоғы 5 жыл тұрған. Динаға төлқұжат берерде тегін жазу үшін атасының есімін сұраған. Бірақ қазақтың салт-дәстүрі бойынша, келін ата-бабасының, аталарының есімдерін дауыстап атай алмайды. Сондықтан ол: "Менің тегім не үшін керек? Міне, ұлым Жұрынбай Нұрпейісов деп жазылған. Мені де солай деп жазыңыз", - деп жауап берген.

Күйеуінен Дина үшінші баласына екіқабат кезінде қалған. Сондықтан ұлының атын Жұрынбай деп қойған.

Күйеуі өлген соң, әмеңгерлік салтымен оны күйеуінің үлкен ағасы Нұралыға (оны бәрі Шәпек деп атаған) тұрмысқа берген. Нұралыдан 10 бала тапқан, бірақ, көбі жастай шетінеп кеткен.

Аштық жылдары Нұралы өзінің бірінші отбасымен бірге қалып, Дина Астрахань облысына кеткен. Ол жақта жүріп құмаршық теріп, сол өсімдіктен көже жасап, балаларын аштықтан аман алып қалған.

Дина Нұрпейісова халық алдына соңғы рет 1952 жылы 91 жасында шықты.

1955 жылдың 31 қаңтарында ұлы күйші дүние салды. Оның жасы сол кезде 94-те болатын. Дина Кенжеқызы Алматы қаласының орталық зиратында жерленген.

Қазір оқушылар күйлердің шығу тарихымен таныстырып өткді:

1 ТОП

“Ана бұйрығы” – сексен жастағы Дина жалғыз ұлын майданға аттандырады. Оның шығармашылық күш қуаты таси түседі. Ол қолындағы домбырасының жыр алыбы Жамбылдың “Ленинградтық өрендерім” өлеңі сияқты, жауға қарсы жауынгерлік роль атқаратынын біліп, Дина “Ана бұйрығы” деген күйін шығарды. Бұл күйде ол ананың кейпін Отанмен ұштастырып, Ұлы Отан соғысының майдандарында жанқиярлықпен Отанын қорғаған ұлдарына арнады. “Ана бұйрығы” күйі бірден бүкіл Қазақстанға тарап кетті. Ол ерліктің əуеніне, халық қолындағы құралға айналды. Күйде уақыттың қаталдығы айқын берілген, үні асқақ.

“Көгентүп” – ауылда қозыны алғаш рет көгендегенде балаларға қозыға ен салып береді, соны “көгентүп” дейтін. Кедей баланың Кербез берген ақ қозысы болады. Сол ақ қозының енесін қасқыр жеп кетеді, бала үнемі “Ақ қозы” əнін айтып жүреді екен. Дина сол балаға əн айтқызады. Əнде бала өзін ақ қозыдай, ал байларды қасқырдай көріп, өлеңді ерекше сезіммен айтады. Сол кедей балаға арнап осы күйін шығарады.

“Кербез” – күйеуі өлгеннен кейін де Динаға ақыл беріп, демеу болған абысыны Кербезге арнап шығарылған күйі. Динаның абысыны Кербез шынында да сұлу, өткір, ашық адам болғандықтан туысқандар арасында беделді болады. Дина өмірінің ауыр кезеңінде де күй шығаруға уақыт табады. “Кербез” күйі қазақ қыздарының қайғылы өмірін, ауыр жағдайын əсерлеп көрсеткен.

3 ТОП