Сабақтың тақырыбы : Металдар,олардың периодтық жүйедегі орны, атомдық құрылысы, қасиеттеріндегі ерекшеліктер

Химия пәні мұғалімі

№73НОМ

Қарағанды қаласы

орнын, атом құрылысын, маңызды физикалық қасиеттерiн түсiндiру, меңгерту.

дамытушылық: металдардың тұрмыста, өнеркасiпте қолданылуы, құймалардың пайдасы жөнiнде бiлiмдерiн дамыту, металдар туралы ұғымдарын кеңейту, танымдық қызығушылықтарын арттыру, iзденiмпаздық қабiлеттерiн жетiлдiру, алған бiлiм - дағдысын өмiрде қолдана бiлуге үйрету.

« Металдардың кристалдық торлары»

Бiз сендермен ғажайытптар елiнде қонақтамыз.Бұл елдiң адамдарын былайша атаған ... Оны өздерiң әңгіме барысында табасыңдар.

Олардың біразы өте кедей болған.Бiрақ та қалталарында бiр тиындары (тиын бұл жерде электрондар) болмасада, олар еш қайғырмаған. Бұларға көрші қалталарында бiреу болсада артық тиыны (электроны) бар адамдар тұрған.Олар өздерін бай санаған.Соларға қарап олардың мiнездерi өзгерген. Олар ашуланғыш, тiптен қауiптi бола бастаған .Кедей адамдардан, байлардың айырмашылығы сол, олар сараң. Карыз сұраса әрең берген және де болмашы мүмкiншiлiк болса, олардан тартып алуға тырысқан.

Сұрак: Қалай ойлайсыңдар бұл елдiң адамдары қалай аталған?

Металдар және бейметалдар.Дұрыс, олай болса бүгінгі сабақтың тақырыбы:

Сабақ әңгiмелесу, сұрақ-жауап түрiнде оқушыларды белсендi түрде қатыстыра отырып жүргiзiледi.

Адам металдарды ертеден қолдана бастаған. Металдарды колдану тарихына қыскаща тоқталу.Оқушылар хабарламалары тыңдалады

1 -оқушының хабарламасы. Слайд З

Мыс дәуiрi

2-оқушының хабарламасы Слайд4

З-оқушының хабарламасы Слайд4

Мұғалiм толықтырады: бiздiң заманымызға дейiн алтын, күмiс, мыс, темiр, сынап, қалайы, қорғасын пайда болған. Оған дәлел V-VII ғасырларда өмiр сүрген алтын киiмдi адам 1969 жылы Есiк қорғанынан табылғанын жақсы бiлесiңдер. Бұл жерде 4000-дай алтын детальдар табылған. Тағы да адамзат тарихында тұтас бiр дәуiрлер мыс, қола, темiр дәуiрлерi деп аталуы оларды адамның игеру кезеңiмен байланысты.

Қазбадан табылған қару жарақтар, әшекей бұйымдардың, еңбек құралдарының металдардан жасалғаны анық.

Алтын және күмiс- асыл металдар, қазiргi уакытта да әшекей-бұйымдар жасауда, сол сияқты электроника бөлшектерiнде, авиакосмос өндiрiсiнде, судоқұрылысында қолданылады. Металдардың қоғам дамуындағы маңызы зор, әрине олардың керемет қасиеттерiне байланысты.Осы қасиеттерiн атаңдар.

Оқушылар металдардың мынадай қасиеттерiн:электрөткiзгіштік және жылуөткiзгiштiк, металдық жылтыр, иiлгiштiк, қаттылық (сынаптан басқа) және т.б атап шығады

Күтiлген жауап: заттардың қасиетi,осы заттардың атом жоне молекула құрылысына байланысты.

Яғни металдар — жалпы касиеттерi бiрдей заттар тобы.

1-3 топтың негiзгi топшасы және 4-8 топтың қосымша топшасы элементтерi металдар болып табылады.

Мұғалім:Егерде бордан астатқа дейiн диагональ сызық жүргiзсек, диагональдiң сол жағынан төмен орын алған барлық элементтер металдарға жатады, тiптi сыртқы қабатында 4 электроны (Gе, Sn, РЬ), 5 электроны (Sb, Вi),6 электроны (Ро) бар элементтерде металдар, олар үлкен радиустарымен ерекшеленедi.

Олай болса, ХЭПЖ-дегi 110 элементтің 89-ы металдар.Слайд 7

Элементтің ХЭПЖ —дегi орны, олардың атом құрылысын айқындайды. Сабақтың бас кезінде алған кестенiң көмегiмен,натрий атомы құрылысына ХЭПЖ орны бойынша сипаттама берейік.Слайд 8

Натрий атомы ненi көрсетедi? Жақындатылған натрий атомының моделiне назар аударыңдар,орбита бойынша қозғалған ядро және электрон көрiнiп тұр.

Слайд 9.Натрий атомының моделi

Элемент атомының электрондық кескiнi(схема) қалай құрастырылатынын естерiңе түсiрейiн.

Металдардың электрондық құрылысы туралы қандай қорытынды жасауға болады?

Сыртқы деңгейлерiнде 1-3 электрон.Бiздiң есiмiзде, химиялық қосылысқа түскенде, атомдар сыртқы деңгейлерiн толық аяқталған 8 электрондық қабатқа айналдыруға тырысады.Бұл үшiн металл атомдары сыртқы қабаттағы 1-3 электрондарын берiп жiберiп, оң зарядталған ионға айналады .Сол себептi олар тотықсыздандырғыштық қасиет көрсетедi.

Слайд 12.

Металдар- сыртқы энергетикалық деңгейiнде 1-3, сирек 4-6 электроны бар элементтер.

Металдар- атомдары сыртқы (кейде iшкi) электрондық қабатындағы электрондарын оңай беретiн химиялық элементтер.

Металдар-тотықсыздадырғыштар. Себебi металдардың сыртқы энергетикалық деңгейiнде электрондар саны аз және атом радиусы үлкен.

Ертеден белгiлi жетеудiң бiрiмiн,

Электроника саласында iрiмiн.

Көптеген құймаларга кiремiн,

Әдемiлiгiм жөнiнде алтынмен тең жүремiн.(Мыс)

Менделеев ауылының 6-шы көшесiнде тұрағым,

Әр түнде адамдармен жүздесiп тұрамын.

Менi балқыта алмай қиналды көбiсi,

Қазақстан әлемде, кенiм жөнiнен бiрiншi.(Вольфрам — -3410^о С)

Адамдар менi салмақты деп мақтайды,

Сонда да мен химиктерге жақпаймын.

Өндiрiсiм жөнiнде Азия мен ТМД-да,

Өзiмдi бiрiншi қылмай тынбадым. .(Күмiс)

Менi электроникада дәнекер ғып қолданады,

З- орын алғандар құймамды қанағат тұтады.

Консерв қалбырын жасауға қатысамын,

Валенттiгiм II мен IV арасында ауысады.(Қалайы)

Машина мен трактордың жанымын,

Қара металлургияның нанымын .(Темiр)

Жай зат металды қарастырамыз.

Алдымен ,металл атомдарында түзiлетiн химиялық байланыстың типi және кристалдық тордың құрылысы жөнiндегi мәлiметтi қорытындылаймыз:

-салыстырмалы аздаған электрондар бiрмезгiлде көптеген ядроны байланыстырады, байланыс деколизацияланады.

-валенттiк электрондар,тұтастай электронейтралданған металдың барлық бөлiктерiнде еркiн араласады.(демонстрация)

Оқушылар металдар осындай құрылыстарына сәйкес, физикалық касиеттерi жалпылама сипатта болады деген қорытындыға келедi.

Мұғалім :Металдардың физикалық касиеттерi, әлбетте олардың құрылысымен анықталады.(Оқулықпен жұмыс)

- металдар жеңiл (тығыздығы5 г/см) және ауыр (тығыздығы 5 г/см-ден жоғары) болып бөлiнедi(демонстрация)

Қиын балқитындар (10000⁰ –жоғары температурада балқитындар)

Ең қиын балқитын металл — W ( t_б -33900⁰ С)

Оңай балкитындар (10000⁰ С-тан төмен температурада балқитындар)

Ең оңай балқитын металл - Нg ( t_б- 38, 90С)

Қол қызуымен балқитын металл – Li ( t_б- 290С)

(демонстрация)

в) электрөткiзгiштiк, жылуөткiзгiштiк — электр өрiсiнiң әсерiнен электрондар бағытты қозғалысқа ие болады, сөйтiп, электр тогы пайда болады.

Электрөткiзгiштiгi ең жоғарғы металдар күмiс пен мыс, одан кейiн алтын, алюминий, темiр болып келедi. Ең аз электрөткiзгiштiк сынапқа тән.

Жылуөткiзгiштiк те электрөткiзгiштiк тәрiздi электрондардың қозғалғыштығына және кристалдағы бөлшектердiң тербелмелi қозғалысына тәуелдi. Осы құбылыстардың арқасында металл кесегiндегi қызу бөлшектердің бiрiнен бiрiне берiлiп, өзара тез теңеседi Мысалы күмiс қасық шыны стақанға қарағанда жылуды 500 еседей көп өткiзедi.

Металдардың электр мен жылу өткiзгiштiгi температура артқан сайын азаяды, себебi электрондардың еркiн қозғалысы артып, олардың бағытталған қозғалысы ретсiз бола бастайды.

Нg РЬ Fе Zn Мg А1 Аu Сu Аg

Металдардың электр және жылу откiзгiштiгiнiң арту қатары

Температура жоғарлағанда кристалдық тор түйiндерiндегi атомдар және иондардың қозғалыс аплитудасы кенеттен жоғарылайды, бұл

электрондардың қозғалысына кедергi келтiредi, және металдардың электрөткiзгiштiгi төмендейдi.

Айта кету керек,температура жоғарлағанда кейбiр бейметалдардың электрөткiзгiштiгi артады, мысалы графитте температураның жоғарлауынан кейбiр коваленттiк байланыстар бұзылады, және еркiн араласатын электрондар саны артады. (демонстрация)

Металл кристалдарының iшiндегi бос кеңiстiкте электрондар бар, олар күн сәулесiн жұтып тербелiске ұшырайды да, өзiне тән толқындар шығара бастайды, соған сәйкес түстi адам көредi.

Металдық жылтыр - металдардың барлығына тән қасиет Осы қасиетiн адамдар жоғары бағалап, кейбiр көркемөнер туындыларын жасауға пайдаланады. Яғни барлығы мөлдiр емес, бiрақ өздерiне тән жылтыры бар. Олар көбiне сұр түстi болады. Металдар жарық сәулесiн, сондай-ақ ультракүлгiн сәулелердi де шағылыстырады. Мәлiмет: Алтын ультракулгiн сәулелердi шағылыстырады, сондықтан ғарышкерлердiң скафандр иллюминатрларын қаптау үшiн пайдаланады. Айнаны шынының бетiне жұқа қабат металл жағып жасайды, көбiне шыныны кумiспен жалатады, себебi ол жарықты жаксы шағылыстырады. Шырша ойыншықтары да күмiспен қапталады.

Түсi. Қалай ойлайсыңдар, алтын сары, мыс неге қызыл, сары түстi болады? Алтын, мыс, висмут жарық спектрiнiң жасыл, көк сәулелерiн сiңiредi, сондықтан олардың түсi қызыл, қызыл-сары, сары түстi болып келедi. (демонстрация)

Иiлiмдiлiк қасиет алтында бар.Мысалы: алтынды таптап, қалыңдығы 0, 003 мм жұқа қабықшаға айналдыруға болады, бұл адам шашынан да 500 есе жұқа. Оны әртүрлi денелерге алтын «жалатқанда» қолданады.

Аu Аg Сu Sn РЬ Zn Fе

Металдардың иiлiмдiлiк қатары

Металдар иiлiмдiлiгiнiң әр алуандығы олардың кристалдық торы құрылысының әртүрлi болуына тәуелдi.

Металдар куб (бүйiрлi және көлемдi орталықтанған) және гексональдi торлар түзе алады. (демонстрация)

IV.Сабақты бекiту

Мұғалім:бiз металдардың Д.И.Менделеевтiң периодтық жүйесiндегi орны, құрылысы, физикалық қасиеттерiн қарастырдық. Ендi сабақты бекiту мақсатында тест жұмысын орындауға ұсынамын.

а) 1S²2S²2Р⁶3S¹

б) 1S²2S²2Р⁶3S²

в) 1S²2S²2Р⁶3S²3P⁶4S¹

г) 1S²2S²2Р⁶3S²3P⁶4S²

2) Мына электрондық формула 1S²2S²2Р⁶3S²3P⁶4S² тән атом:

а) Na б) Са

в) Сu г) Zn

З) Металдардың электрөткiзгiштiгi, металдық жылтыры, иiлгiштiгi, тығыздығы анықталады:

а) атомдық массасы

6) металдардың балқу температурасы

в) металл атомдарының құрылысы

г) жұптаспаған электрондардың болуы

4) Металдар бейметалдармен әрекеттескенде көрсететiн қасиетi

а) тотықтырғыш

6) тотықсыздандырғыш;

в) әрi тотықтырғыш, әрi тотықсыздандырғыш

г) тотығу-тотықсыздану реакциясына қатыспайды

5)Периодтық жүйеде типтiк металдар кайда орналаскан?

а) жоғарғы бөлiкте; б) төменгi бөлiкте;

в) жоғарғы оң жақ бұрышта; г)томенгi сол жақ бұрышта;

Жауап кілті арқылы көршіміздің жауабын тексереміз

1) лақайы — қалайы – олово – эстанум

2)-напыс — сынап – ртуть – гидроргениум

3)сынғақор — қорғасын – свинец – плюмбум

4) тынал — алтын – золото – аурум

5) мiрте – темiр – железо – феррум

1 .Ең қиын балқитын металл?(вольфрам)

2.Адамга ең алғаш белгiлi болған металл?(алтын)

3.Жер бетiндегi ең көп таралған металл?(алюминий)

4.Адамзат баласы ең алғаш өндiрген металл?(мыс)

5.Ең жеңiл металл?(литий)

6.Ең оңай балқитын металл?(цезий)

7.Ең қатты металл?(хром)