Сабақтың тақырыбы : Сөз құдыреті Сабақтың мақсаты

Мысалшы ақын нақыл сөзші

аудармашысазгер

дастан жазған

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

а) Шәкәрім поэмалары туралы түсінік бере отырып,ерлікке,адамгершілікке баулу;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген Шәкәрімнің өмірбаянын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Шәкәрімнің қандай поэмаларын білесіңдер?

2. Кімдердің шығармаларын аударған?

3. Қандай әндерін білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шәкәрім мұрасының қомақты саласы –поэмалары. Ақынның «Еңлік –Кебек» (1891), «Қалқаман-Мамыр» (1888) дастандары қазақ елінің тұрмыс , тарихынан жазылған. «Ләйлі-Мәжнүн» дастаны нәзира дәстүрі негізінде,шығыс аңызы желісімен шығарылған. «Еңлік –Кебек» , «Қалқаман-Мамыр» дастандары -сүйіспеншілікті, адал махаббатты,таза сезімді жыр еткен шығармалар. Ел аузындағы махаббат аңыздарын ақын суреткерлік шеберлікпен жырлап, жеке бас трагедиясынан халық трагедиясын көтереді.

1858 жылы дүниеге келеді

1905-1906 жылдары Меккеге қажылыққа барады.

1908 жылы елден жырақта тастақта тұрады

1931 жылы қайтыс болады
Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

1 Шәкәрімнің қоғам қайраткері жөнінде не білесің?

2. Шәкәрім өзіне кімді үлгі тұтқан?

3. «Еңлік –Кебек» поэмасында қандай тарихи жағдайға тоқталады?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Шәкәрімнің поэмаларын оқып келу

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Жамбыл Жабаев Шу өзенінің бойында дүниеге келген.Ауыл молдасының діни оқуында сауат ашқан Жамбыл,молданың ұрып-соғуына көнбей,оқуды тастап кетеді.Жастайынан ән мен өлеңге құмар ақын естіген өлеңдерін жаттап,өзі де жанынан өлең шығарды.М.Әуезов «Жетісу ақындарының алтын қазығы» деп бағалаған Сүйінбай Аронұлы Жамбылдың өлеңдерін,ұнатып,батасын береді.

Жамбыл Сарбас,Досмағамбет,Құлмамбет сияқты өз өңіріне танымал ақындармен айтысады. Ақынның 1916 жылғы маусым жарлығынан кейінгі халық көтерілісін суреттейтін «Зілді бұйрық», «Патша әмірі тарылды» сияқты өлеңдері бар.Кеңес дәуірінде Жамбыл жаңа тұрмысты жырлап,халыққа бақытты,шаттықты тұрмыс келді деп жазады.

1936 жылы Қазақстанның Москвада өткен әдебиет пен өнерінің онкүндігіне қатысады.1937 жылы грузин ақыны Шота Руставелидің 750 жылдық тойына қатысады.Қазақ ССР-і Жоғарғы Кеңесінің депутаттығына сайланған.

«Ленин» және «Құрмет белгісі» ордендерімен марапатталады.Бұның бәрі ақынға жаңа шабыт,тың күш қосады

Жамбыл Жабаев 1945 жылы 100-ге қараған шағында қайтыс болды.

Жамбыл Жабаев – халық поэзиясының ірі өкілі,жазба әдебиетте өз қолтаңбасын қалдырған, көпшіліктің мұрат мүддесін,арманын шырқаған ақын.
Кітаппен жұмыс: кітаптан Жамбылдың өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Шығармашылық жұмыс: Жамбылдың қандай қыз ақындармен айтысқанын жазады.

(Айкүміспен,Бөлектің қызымен)

2.Бүгінгі күн көзқарасымен қарағандағы Жамбылға берілетін баға қандай?

ә) білімділік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,мамандық таңдай білуге,ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген Ж.Жабаевтың өмірбаянын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. .

1. Ж.Жабаев пен Жетісу ақындары туралы не айтасыңдар?

2.Бүгінгі күн көзқарасымен қарағандағы Жамбылға берілетін баға қандай?

Ақын атағын шығарған,елге танытқан – айтыстары.Жамбыл айтыстарының ерекшелігі қашанда бір бағытты ұстап,сол жолда бар өнерін жарқырата көрсететіндігі.Айтыстағы Жамбыл тақырыбы - әлеуметтік теңсіздік,ел ішіндегі қиянат.Халық басындағы мұң-мұқтажды,арман-тілекті айтып,қашанда ел атынан жырлаған ақын жеңіске жетіп отырған.

Жамбыл айтыстарының ішіндегі ең көрнектісі,ең кең жайылғаны – 1881 жылы Құлмамбетпен айтысы.Құлмамбет Албан,Дулаттың бай,билерін мақтап,өз руын көтеріп,барын әспеттейді. Жамбылдың жеңісі – адамдық байлық мал,дәулет емес,батырлық,татулық, ынтымақ, әділдік сияқты қасиеттер екнін жеткізе айтқанында.Жамбл рулық мақсат,мүддеден халық,жалпы адамшылық тілекті жоғары қояды.

Адамдықты айт,ерлікті айт,батырлықты айт,

Ел бірлігін сақтаған татулықты айт.

Қарынбайдай сараңдар толып жатыр,

Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт.

Досмағамбетпен айтысы 1902 жылы өткен.Бұнда Жамбыл:

Екі жүзді болмасаң,

Байды неге мақтайсың?

Қайыры көпке тимеген,

Әкімдікпен билеген,

Жарлыжалшы сүймеген

Ханды неге мақтайсың?

Халыққа тиген пайдаң жоқ,

Қайтіп тұзыңды ақтайсың? – дейді ,ел тілегі,ой,арманымен қабысыпортақ арна табады.

Жамбылдың Айкүміспен,Жамбылдың Бөлектің қызымен (1880жылы) айтыстарында жастық,мөлдір сезім,сыйластық,жарасым бар.

Жамбыл Жабаев – халық поэзиясының ірі өкілі,жазба әдебиетте өз қолтаңбасын қалдырған,көпшіліктің мұрат мүддесін,арманын шырқаған ақын.

Оқушылармен амандасу,түгендеу.Сабаққа әзірлік жұмысын ұйымдастыру,мақсатын түсіндіру,оқушыларды топқа бөлу.

1. 
   Мағжанның өмірі қандай жерлерде,қай жылдары өтті?
   
2. 
   Мағжанның ата-анасы мен бауырларының аты-жөні кімдер?
   
3. 
   Мағжанның лирикасының тақырыптары қалай бөлінеді?
   
4. 
   Мағжан қандай тілдерді жетік меңгерген?
   
5. 
   Европалық және орыс әдебиетінің қандай ірі тұлғаларын Мағжан арқылы білесің?
   

Суреткер шығармашылығы-оның автопортреті.Ақынның өлеңінен айна-қатесіз оның өзі танылады.Мағжан поэзиясындағы лирикалық кейіпкер – ақынның өзі.

«Ізденіс тенденциясы» сәті.

Ақынның үш өлеңі негізінде 3 топ болып бөлінеді: 1-топ «Сүйемін» өлеңі;2-топ «сағындым» өлеңі; 3-топ «сен сұлу» өлеңі.

Үш топтан шыққан оқушылар ақынның өлеңдерін жатқа айтып,тақтаға тірек-сызба арқылы ой-толғам жасайды.

айдын көлімді анамды жер гүл май бу




елді түн ай




сайран жерімді Сарыарқаны күн жел су сен
Осы үш топтан шыққан оқушылар ақынның өз ойларын ортаға салады.

Мағжан - өлеңдерінде барлық тақырыптарды қамтыған ақын.оның лирикалық кейіпкерлері елі,жері,ата-анасы,сүйген жары,тау-тасы,орман-даласы,қазақ азаматы,ұлты, т.б. болып кете береді.

Мағжан үшін бай-кедей деген ұғым жоқ.Оның жүрегінде тек ұлт қана бар.Ол ұлты – қазақ елі.Ақынның қай өлеңін алсаң да,ақынның өз бейнесі «менмұндалап» көрініп тұрады. «Көбелек» деген өлеңін мысалға алайық.

Отқа ұшар көбелек

Қарамай сорлы алды-артын.

Ойына кіріп шықпайды

Күйдірер деп от-жалын, - деген жолдардан ақынның анық сөзі,сол кезеңдегі өмір сүріп отырған қазақ елі көрінеді.

«жазғы жолда» өлеңінде ақын:

ҚАЗАҚ – ҰЛТ – МАҒЖАН. Осы үш таған арқылы біз ақынның лирикалық кейіпкерін танимыз.

1-топ оқушысы «Қазақ» туралы мәлімет береді. 2-топ оқушысы «Ұлт» жайлы түсінік-пайымын байланыстыра айтып береді.

3-топ оқушысы Мағжанның өлеңдерінен үзінділер оқи отырып суреттеулер жасайды.

Үш топты оқушыларынан бір-бірден шығып,үлестірмелі кестеде берілген тапсырманы орындайды.

Тапсырмалар

1.Мағжанның өзің қалаған бір өлеңінің құрылысын талдап көрсет.

2.Мағжан өлеңдерінде қандай троптар пайдаланылады? Мысал келтір.

3.Мағжанның үлгісімен өлең жазу.

Мағжанның қай өлеңдерінің шумақтары екенін анықтау.

1.Күш кеміді,Айбынды ту құлады.

2.Күнбатысты шаң басқан.

3.Күннен туған баламын,

Жарқыраймын, жанамын.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

2.Өткен сабақты пысықтау.

1.Кіріспе әңгіме.

М.Әуезов 1897 жылы Семей облысы Абай ауданында дүниеге келген.Оның арғы атасы Қаратау өңірінде туған.Мұхтардың атасы Әуез,әжесі Дінәсіл.Жастайынан Абайдың өлеңдерін жаттап өскен.Алғаш Абай ауылындағы бастауыш мектепті,сосын Семей қаласындағы орыс мектебінде оқып,содан кейін білімдерін әр түрлі оқу орындарында жалғастырады.

Мұхтардың ең құнды шығармасы – «Абай жолы» эпопеясы.

М.Әуезовтің өлкемізге келу тарихымен таныстыру.

М.Әуезов өлкемізде.

Зерттеу жұмыстарының тағы бір тарихи тұлғасы ұлы жазушымыз М.Әуезов 1927 жылдары біздің өлкемізде болған.М.Әуезов сол жолы өлкемізге келіп 1916 жылғы Қарқара жәрмеңкесінде болып Албандар көтерілісі туралы жазған (М.Әуезов «Қилы заман» Алматы,1975.10-бет)

Ауданымызда болған жерлердің карта схемасымен таныстыру.

Сабақ өту барысында мәтін бойынша жұмыс істеледі.

3.Әңгімені қысқаша баяндау.(мұғалім)

4.Әңгімені оқушыларға әр абзацтан кезектестіріп оқыту.

5.Сұрақтар арқылы оқушылардың мәтін мазмұнынан түсінгендерін тиянақтау.

1.Бала Мұхтарды атасы неліктен «Қоңыр қозым» деп атады.

2.Атасы Мұхтарды қайда апармақшы болды?

3.Бала Мұхтар ойынға неге араласпады?

4.Ол назарын не нәрсеге аударды?

а) Мәтіннен Мұхтар ауылының суреттелген жолдарын тапқызу.

ә) Абай ауылының көрінісі суреттелген жолдарды тауып,оқыту.

б) Бала Мұхтарға мінездеме беру.

Қаздар көгілдір толқынды көлге қонып,қанаттарын сабалай қағып,жүзіп ала жөнелді. (Сөйлемдегі зат есімнің астын бір,сын есімнің астын екі сызыңдар).

Мәтінді мұғалім басынан аяғына дейін мәнерлеп оқып,оқушылар іштей ілесіп отыруын тапсырады.

Сабақты қорыту.

1.Әңгіме кім туралы?

2.Олар қайда келеді?

3.Бала Мұхтар қандай екен?, т.б.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

ә) өлеңнің,сөздің астарына,қыр-сырына мән беруге,идеясын түсініп,бағалай білуге баулу;

б) оқулық және қосымша материалдар деректерін тиімді пайдалануға,ойын еркін айтуға,өз пікірін қорғап,айқын да айшықты тілмен сөйлеуге машықтыру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, жинақтау,мәнерлеп оқу, баяндау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар,тірек сызба,сурет т.б.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Міржақып Дулатов 1885 жылы 25 қарашада қaзipri Қостанай облысының Жанкелдин ауданына қарасты "Қызбел" ауылында дүниеге келеді. Әкесі Дулат өзіне жетерлік дәулеті, ескіше сауаты бар адам болады. Балаларын жастайынан оқуға береді. Алғашқыда бала Міржақып ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Молдадан екі жыл оқығаннан кейін, 1897-1902 жылдары, ауыл мектебінде орысша оқытатын Мұқан мұғалімнен дәріс алады. Бұл мектеп Міржақьштыц білімін толықтырумен қатар, азамат ретінде қалыптасуына да аса зор ықпал жасайды, Мұқан мұғалім ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин іргетасын қалаған оқу орнының, дәлірек айтқанда, Торғай қаласындағы уездік орыс-қазақ мектебінің тулегі болатын. Өз шәкірттеріне де ол осы рухта тәлім-тәрбие, терең білім береді.

1. 
   М.Дулатовтың қандай шығармаларын білесіңдер?
   
2. 
   «Оян қазақ» шығармасы не себепті қоғамда ерекше әсер қалдырып,неліктен елді дүр сілкіндірді?
   

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

«Батыр Баян»-көркемдігі,кейіпкер бейнесінің ашылуы,оқиғалардың суреттелуі жағынан,қай-қай жағынан алғанда да Мағжан поэзиясының ғана емес,қазақ поэзиясындағы классик шығарма.

Махаббат пен қызғаныш билеген Баян батырдың бауыры Ноян мен қалмақ қызын өлтіруі,оған бүкіл дүние,табиғаттың қоса егілуі психологиялық егіздеумен беріліп,биік талғам мен тұтастық жымдаса өрілген.

Кітаппен жұмыс: кітаптан поэманы мәнерлеп оқиды.

Дәптермен жұмыс: Поэмаға сюжеттік-композициялық жоспар жасай отырып,оқиғаның байланысын,дамуын, шиеленісін тауып жазады.

Топтастыру стратегиясы:
Махаббат бауырмалдық



өкініш қызғаныш



сұлулық нәзіктік
Білімді бекіту: Оқушыларға бірнеше сұрақ қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жуап беремін.

1. 
   Поэмада туған елге,туған жерге деген махаббат,азаматтық намыс мәселелері қалай көтерілген?
   
2. 
   Жоңғарлардың қазақ даласына жасаған шабуылдары қай ғасырда болды?
   
3. 
   Егер Ноянды өлтірмегенде Баянның өкініші қандай болар еді?
   

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Бұл көркем шығарманың жазылуына өмір шындығы негіз болады. Жазушы өзін қызықтырған өмір оқиғаларын жан-жақты зерттеп, байыптап барып, шығармасын жазуға отырады. Көркем туындыда қаламгер өмір оқиғаларын, алуан түрлі тағдырларды суреттей отырып, осы арқылы қоғамдағы бір немесе бірнеше әлеуметтік жайларды көтереді. Міне, осындәй көркем шығармада жазушы көтерген мәселені тақырып деп атайды. Мәселен, "Қараш-Қараш оқиғасы" повесін алайық. Повестің тақырыбы — ескі қазақ аулындағы әлеуметтік теңсіздік мәселесі. Бұл тақырыптың көркемдік шешімі аталған повесте зорлықшыл ел жуандары -Сәлмен мен Жарасбайдан қорлық көрген ағайынды Бақтығұл мен Тектіғұлдың азапты тағдырлары арқылы танылады. Ағайынды екі жігіттің бірі (Тектіғүл) адамгершіліктен ада, өктем де қатыгез Сәлменнің әділетсіз, аяусыз жазасына жазықсыз ұшырап, мерт болса, екіншісі (Бақтығұл) жоқшылық пен жамандықтың екі жақты қыспағына мейлінше түсіп, адамдық намысы үшін күресіп, өзін ашындырған озбырлық иесінен кек алуға — жауыз болыс Жарасбайды өлтіруге мәжбүр болады. Бақтығұлды кісі өлтіруге итермелеген себеп — өмір шындығы, әділетсіздік, ел билеуші жуандардың шектен асқан зорлығы мен қулық-сұмдығы. Демек, тақырып шығармада кейіпкерлердің түрлі мақсат жолындағы іс-әрекеттері, өзара күрес-тартысы, осы бағыттағы жемісі немесе жеңілісі арқылы айқындалады.

Жазушы шығармада адамдардың тағдырын, күрес-тартысын жайдан-жай бейнелемейді. Адамдар тағдырына, оқиғаның сипатына, шешіміне қатысты өз көзқарас-ойын да білдіреді. Яғни жазушы өзі суреттеп, көркем баяндап отырған құбылыстарға бағасын да береді. Бұл бағалау, яғни идея — кейіпкерлер арасындағы тартыстың шешімінен, оқиғаның аяқталуынан, т.б. танылады. Демек, көркем туындының идеясы дегеніміз — жазушының өзі көтеріп, көркем бейнелеген әлеуметтік мәселелер, адамдар тағдыры арқылы айтпақ ой, танытпақ шындығы.

"Қараш-Қараш оқиғасы" повесінде жазушы теңсіздік азабын қанша тартса да, намысымен адамдық арын жоқтай білген нар тұлғалы азамат — Бақтығұл тағдырын оның Жарасбай болысты өлтіріп, түрмеге қамалуымен аяқтайды. Оқиғаның осылай аяқталуы мен тартыстың бұл шешімінен біз жазушының бар ниет тілегі Бақтығүл жағында екенін, ал қарғысы мен қаһары әділетсіздік иелеріне арналғанын көреміз. Жазушы Бақтығұлдың тағдырын суреттей отырып, оның стихиялық күресі арқылы халықтың әділетсіздікке қарсы тура алар қайраты мен биік рухын, жігерін көрсеткен. Повестің басты идеясы да осы.

Повестің жазылуына негіз болған —көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Тұрар Рысқұловтың әкесі — Рысқұлдың басынан кешкен оқиға.