Сабақтың тақырыбы: Абайдың қара сөздері Сабақтың мақсаты

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Абай қара сөздерінің тәрбиелік мәнін түсіну, адамгершілік тәрбие берудегі ақынның философиялық шолуларының маңызын түсінуге үйрету.

Тәрбиелік: Оқушы дүниетанымын қалыптастыру, адамгершілік қасиеттерді оқушы бойына сіңіру, ойшыл көтерген проблемалар тағылымынан үлгі алып, оқушының азаматтық бейнесін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушыларды өзінше ой қорытуға, ой түюге баулу, шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным-түсініктерін дамыту.

Сабақтың типі: Жаңа білімді игерту сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап, электрондық оқулықпен жұмыс, мәтінмен жұмыс, ауызша тіл дамыту, шығармашылық жұмыс, талдау, бейнесюжет.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқушылармен сәлемдесу
  
• 
  Сынып оқушыларының сабаққа дайындығын, қатысу деңгейін тексеру.
  

ІІ.Жаңа сабаққа кіріспе

Бүгінгі сабағымызды:

Асыл сөзді іздесең,

Абайды оқы, ерінбе!

Адамдықты көздесең,

Жаттап оқы көңілге!-деп Сұлтанмахмұттың өлең жолдары арқылы бастағым келіп отыр.

Өткен сабақтарға шолу. Жаңа сабағымызды бастамас бұрын, біз тек қазақ елі ғана емес, бүкіл дүние жүзі таныған Абай атамыз туралы не білеміз, «Кім жылдам?» ойынын мына суреттер мен сандарға сүйене отырып, шолу жасап кетейік.

1. 
   -Абайдың қандай өлеңдерімен таныстық?
   

2. 
   -Абайдың қанадай күйлерін білесіңдер?
   

3. 
   -Абайдың өз әндерін ата ( «Көзімнің қарасы», «Желсіз түнде жарық ай», «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Бойы бұлғаң», «Татьянаның хаты», «Қор болды жаным», «Қараңғы түнде тау қалғып»)
   
4. 
   Алаш көсемі , бұл кім?
   

Абайдың ең алғашқы өлеңдер жинағының басылып шығуына атсалысқан кісі. Абайдың өмірі мен шығармашылығы жөнінде алғаш1913 жылы «Қазақтың бас ақыны» зерттеу мақаласын жазған. )

5. 
   1845-1904 жылдары қандай белгіні көрсетеді? (туған жылы мен өлген жж)
   
6. 
   Ақын алғаш өлеңдерін кімнің атында берді? (Көкбай)
   
7. 
   Абайдың алғаш өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді? (1909ж)
   
8. 
   Абай ескерткіші тұңғыш қай қалада ашылды? (Алматыда)
   
9. 
   Абай аударманы кімдерден аударған?
   
10. 
    Ұлы ақын туралы жазылған роман эпопея калай аталды, кім жазған?
    
11. 
    Абайдың Шығыс және Батыс әдебиеттерімен таныстығы қалай басталды?
    
12. 
    Абайдың шын есімі? (ИбраҺим)
    
13. 
    Ұлы ақын қайда жерленген? (Қасқабұлақта)
    

1845 -1904

Абай

Күйші

Ю.Лермонтов

«Бородино» (27)

Композитор

ІІІ. Жаңа сабақ . «Ой шақыру» стратегиясы.

Абайдың философиялық ойшылдығын білдіретін прозалық шығармасы қалай аталады? (Қара сөз)

Бүгінгі сабағымызда Абай шығармаларымен таныстығымызды ары қарай жалғастырамыз, соның ішінде Абайдың философиялық ойлары берілген қара сөздерімен танысамыз.

Дәптерлеріңді ашып, бүгінгі күн ретін, тақырыпты жазып қойыңдар.

- Абайдың неше қара сөздері бар?

- 45.

Қазақ әдебиеті тарихында ең алғаш жазба әдебиетінің негізін қалаған Ы.Алтынсарин болса, оны ары қарай жалғастырған Абай болған. Ыбырай Алтынсарин көркем сөз әдебиетінің атасы болса, Абайдың қара сөздері ғақлиялық даналық сөздері болған. Абай өз қара сөздерін 1890-1898 жылдар арасында жазған. Қара сөздерін жазуды бастағанда Абай 45 жаста болған. Ақыл-ойы толысып, жасы кемелденген, көрген-білгенін ой елегінен өткізіп, сараптар жасқа жеткен кезінде қара сөздерін жазуды қолға алған. Бұған дейін Шығыс ойшылдары Әл-Фараби, Фирдоуси, Бабыр, Батыс философ, ғалымдары Галилей, Коперник, Спенсер, Дарвин, Ньютон, Пифагор еңбектермен танысып, үлкен дайындықтан өтіп келеді.

«Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ».

Абай қара сөздері - өмір тәжірибесінен туған ой толғамының қорытындысы.

«Әкем балаларын 7-8-ге шыққанда оқуға беретін, балалармен қабат, қыздарын да оқытатын, қазақ тілінде кітап жоқ болатын. Сондықтан, балалардың ойы, дүние тануы кемшін болады деп әкем көп айтып жүрді. Әлі есімде, бір күні біздің оқып отырған үйімізге әкем келді. Молдаға қарап: «Балаларға мына кітапты әкелдім. Осыны көшіріп, көбейтіп бала басына бірден таратып бер, бүгіннен бастап осы кітапты қоса оқыт» деді. Біз қуанып кеттік. Әкем үйден шыққан соң, молда әлгі кітапты алды да, бас салып оқыды, кітап қолжазба екен. Біз ол кітапты көшіріп алып оқи бастадық. Өйткені, бұл жаңа кітаптың тілі ұтымды, сөзі түсінікті, ыңғай ақыл айтып отыратын жақсы кітап болды. Кейін байқасам, сол кітап әкемнің «Ғақлия» атты қара сөзбен жазған кітабы екен».

Қара сөздерінде Абай әңгіме-сұхбат жанрының өзіндік ерекшелігін пайдаланады.

Абай қарасөздері туралы мүмкіндігіне орай батыл, ірі негізді пікірлер айтқан М.Әуезов еді. «...Абайдың осы қарасөз дейтін мұралары көркем прозаның өзіне бөлек, бір алуаны болып қалыптанады. Бұлар сюжетті шығармалар емес. Бұрынғы жазушылар қолданған естегі, мемуар да емес. Стиль мазмұн жағынан алғанда, осы шығармалар Абайдың өзі тапқан, бір алуан көркем сөздің түрі. Кейде бұлар сыншылдық, ойшылдық және көбінше адамгершілік, мораль мәселелеріне арналған өсиет, толғау тәрізді». (М.Әуезов. 20-том).

Қара сөздері тақырып жағынан алғанда ақынның өлеңдерімен астасып жатады. Абай адал еңбек ету, егін салу, саудамен айналысу, өнер үйрену, білім-ғылымды игеру, қоғамдағы әр түрлі топтардың қылып жүрген харекеті, мінез-құлқы, адамгершілік, имандылық секілді, бірталай мәселелерді қара сөздерінде кеңінен толғайды, үлкен көрегендікпен көптеген құнды пікірлер түйеді.

Сергіту сәті: Осы жерде Республикалық «Абайтану байқауының» ІІІ орын иегері мектебіміздің мақтанышы 7-сынып оқушысы Қайырхан Құрманғазыұлының Шымкент телеарнасынан түскен «Білім бұлағы» бағдарламасының дикісін көрсету.

тылсым

7, 19, 31, 38, 43

Ар-ұят,

5, 9, 11, 18, 24, 40

білім, өнер:

25, 32, 33,

Абайдың

2, 4, 25, 42

Қазақтардың

мінез-құлқы:

4,10, 12, 15, 22, 24, 35,38

Қазақ мақалдары:

5, 6, 37, 39

Бұған дейін біз «Отыз бірінші» қара сөзімен танысқан болатынбыз. Қане, кім есімізге салып жібереді?

(«Отыз бірінші» қара сөзін оқушыға айтқызу)

«Мағынаны тану» стратрегиясы. «Он жетінші қара сөзі» , «Отыз төртінші сөзі» екі партаға беріп, Абайдың кейбір қара сөздері қазақтың мақал-мәтелдерін талдауға жұмыс беріледі. Бүгінгі сабақта «Жиырма тоғызыншы» қара сөзімен танысатын боламыз. Барлығымыз назарымызды салып, тыңдайық

«Жиырма тоғызыншы» сөзді оқып тыңдатамын. (3 мин.)

«Ой тудыру» статегиясы. Сұрақ-жауап түрінде

-Қане, кім айтады, «Жиырма тоғызыншы» қара сөзінде ақын не нәрсені тілге тиек еткен?

- Қандай мақалдарға сын айтады? ( қазақтың мақал-мәтелдерінің ішіндегі оң-теріс дегендерінің, жақсылыққа емес, жамандыққа тәрбиелейтіндерінің астарлы сырын сынға алады.)

ІҮ. Жаңа сабақты бекіту

«Пікірі жоқ адамнан қорық» дейді шығыс даналығы. (Ауызша тіл, ой дамыту)

Әрбір адамның өзіндік мені, өз пікірі болуы керек. Абай қара сөздерінің бізге, кейінгі ұрпаққа берері көп екені, тәрбиелік, үлгі аларлық насихат сөздерге толы екеніне көзіміз жетті.

Эссе жазу

«Абай қара сөзін оқығаннан кейінгі түйген ойым» немесе Абай атаға хат

Ү. Қорытынды:

Абай – ұлы ақын, ғалым, философ, көркем әдебиеттің темірқазығы.

Абай насихаты – ынтымақшыл, арлы, адал, еңбекқор, иманды, талапты, үлкен жүректі кісі болу. Абай «Жиырма тоғызыншы» қара сөзі арқылы кез-келген нәрсені сол қалпында қабылдай бермей, сын көзбен қарауға, өзіңе керекті нәрсені танып, талғап ала білуге шақырады.

Абайдың өз сөзімен айтсақ:

Терең ойдың түбінде теңізі бар,

Тесіле көп қараса, көңіл ұғар.

ҮІ. Бағалау. Жетонды кім көп жинаса соның ұпайы көп, бағасы жоғары болады.

ҮІІ. Үйге тапсырма: Абайдың «Жиырма тоғызыншы» қара сөзін оқып келу.

Абайдың қара сөздерін үшеуден жаттап келу.