Сабақтың тақырыбы: Жұқпалы аурулардың негізгі топтары мен бактериологиялық зақым ошағына сипаттама

_____________

Мектеп директоры

1. 
   Сабақтың тақырыбы: Жұқпалы аурулардың негізгі топтары мен бактериологиялық зақым ошағына сипаттама
   
2. 
   Сабақтың мақсаты:
   
3. 
   Уақыты: 45 минут.
   
4. 
   Өткізілетін орны: 10 сынып
   
5. 
   Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы.
   
6. 
   Сабақтың барысы:
   

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

1. 
   Химиялық қару дегеніміз не?
   
2. 
   Химиялық қаруды қолданудың мақсаттары қандай?
   
3. 
   Улағыш заттардың жіктелуін атаңдар.
   
4. 
   УЗ адам ағзасына қалай әсер етеді?
   
5. 
   Қандай жер химиялық зақым ошағы деп аталады?
   
6. 
   КӘУЗ деп нені атайды?
   

Жұқпалы (инфекциялық) аурулар ерте заманда-ак олардың жаппай таралуы мен ауыр түрде өтуін сипат-тайтын өр түрлі атаулармен белгіш болды (індет, жаппай ауру өлемдік аурулар). Бұл аурулар ерекше "миазма" — ауаның улы булануымен байланыстырылады. Жұқпалы аурулар туралы ғылымның дамуында өр түрлі қоздырғыш микробтардың ашылуы үлкен рөл аткдрды. "Іп£есіо" деген латын сөзі "ластану" дегенді білдіреді. Жұкпалы аурулар адам ағзасына қоздырғыштың енуінен кейін пайда болады. Қоздырғыш-микробтар ауру адамнан сау адамға беріле алады. Белгілі бір жағдайларда ауру жаппай таралады (індет).

Ауру туғызатын микробтар бактериялар, вирустар, спирохетар, саңырауқұлақтар болуы мүмкін.

Ауру туғызатын микробтар, өдетте, сыртқы ортада тез өледі. Олардың өмір сүріп, көбейетін жері — адам немесе мал ағзасы, сондыктан адам жұқпалы көзі болып табылады. Зооноздардың көпшілігі табиғи-ошактық аурулар туғызады, яғни белгілі бір климаттык географиялык жағдайларда кездеседі, бұл жерде қоздырғыштарды табиғи сақтаушылары жабайы аңдар мен қоздырғыштардың ерекше тасымалдаушылары — жөндіктер мен кенелер өмір сүреді.

Жүқпалы аурулардың қоздырғыштары жеке қожайы-ны есебінен паразиттік емір кешеді, белгілі бір уақытка дейін қажетті нөрсемен камтамасыз етіледі, осы уақыт біткеннен кейін қожайынды ауыстыру қажеттілігі туады. Бұл берілудщ тиісті механизмі көмегімен жүзеге асырылады. Бұл жүйелі пайда болып отыратын жөне өзара байланысты жұқпалы (инфекциялы) жағдайдың үздіксіз тізбегі, ол

клиникалық айқын немесе жасырын формада көрініп отьфады, бұл эпидетіялық процесс деп аталады. Эпидемия-льщ ошақ дегеніміз—инфекция көзінің езін қоршаған аумак шегінде нақты жагдайда жұкпалы бастауды беруге қабілетті орны.

Эпидемиялык процестін пайда болуы жөне үздіксіз етуі үтттін үш фактордың өзара қимылы кажет: жұқпа қоздыр-ғышының көзі, жұкпаның берілу механизмі жөне қабыл-дағыш ағза. Жоғарыда айтқандай, ауру адам немесе жұқпалы (залалданған) жануар жүқпа көзі болса, тағы бір жұкпа кезі — тасушы (бацилло — "таратушы"). Кейбір аурулар кезінде (тырысқак, іш сүзеіі) ауру адамның айығуы ағзаның қоздырғыштан босауымен кабаттаса жүреді, яғни клиникалық тұрғыдан сау адам коздырғыштар бөлуі мүмкін, бұл "тасушы" деп аталады.

Қоздырғыштың залалданған ағзадан сау ағзаға өтуі эволюциялық қалыптасқан өдіспен өтеді. Бұл — жуқпа қоздыргыштарыньщ берілу механизмі деп аталады. Ағзада коздырғыштың орналасуы мен жұкпаның берілу механизмі-не байланысты бар жүқпалы аурулар 4 топқа бөлінеді: ішек жұкпасы, тыныс алу жолдарыньщ жұкпасы, қан жұкпасы жөне сыртқы кабат жұқпасы.

Ішек жүқпасына қоздырғыштардың ішекте орнығуы мен соған сөйкес олардың

сыртқы ортаға, негізінен, нөжіспен бөлінуі төн. Бұл аурулардың қоздырғыштары сау адамдарға ауыз аркылы азық-түлікпен, ауыз сумен немесе лас қолдармен ағзаға түсуі нөтижесінде жұғады. Оларға — дифтерия, іш сүзек, тырысқак, ішек уытты жұқпалары жатады.

Тыныс алу жолдарының жұқпасына тыныс алу жолдарының шырышты кабықшаларда өсіп-енетін жөне сыртқы ортаға жөтелу, түшкіру, қатты сөйлеу, шулы тыныс алу кезіндегі шьфыштьщ ұсақ беліктерімен, кақырықпен бөлінетін қоздырғыштары бар аурулар жатады. Сау адамға, сондай-ақ шырыштың жұкпаға ұшыраған белігінің жоғары тыныс алу жолдарына түсуі нөтижесінде жұғады. Бұл ауруларға — тұмау, табиғи шешек, дифтерия жатады.

Қан жұқпа тобына қоздырғыштары кан ағысына қансорғыш буынаяқтылардың (бүрге, маса) шағуы кезінде түсетін, сөйтіп, негізінен, қанда орнығатын қоздырғыштары бар аурулар жатады. Бұл ауруларға — бөртпе сүзек, безгек, оба жатады.

Сырткы қабат (жамылғыш) жұкпалары—сау адамның шырышты қабыкшасы немесе керісінше ауру тудыратын қоздырғыштардың түсуі нөтижесінде жұғады. Қоздыр-ғыштардың берілу факторлары төсек жайма заттары, киім, ыдыс-аяқ, су, шырышпен, ірумен немесе кабыкпен ластану. Жара жұқпа жарақат нөтижесінде сыртқы жамылғыш қабат түтастығының бұзылуы төн. Сыртқы жамылғыш қабат жұкпасына — түйнеме, туляремия, саңырауқұлақтық аурулар жатады.

Өте ауыр өтетін, өлім жағдайы көп кездесетін жөне жүғудың жоғары деңгейімен, яғни адамдар арасында тез тарау кабілеттілігімен (жоғары контагиозды) сипатталатын ауру аса қауіпті жуқпа деп аталады. Бұған: оба, тырысқақ, шешек жатады.

Аурутуғызғыш микроағзаларды зақымдау кұралы ретінде колдану идеясы жұкпалы аурулардын үнемі көп адам өмірін киюы, ал соғыстармен кабаттаса жүретін әпидемиялардың өскерді орасан шығынға үшыратьш, кейде шайқас немесе тұтас компанияның қорытындысына ықпал жасауы нөтижесінде туды.

Соғыс уакытында терең тылдағы халық арасында элидемияның тарауының өндіріс, көлік жөне тұтастай мемлекеттік аппараттың ыдырауына өкеп соғатын ауыр салдары болды. Бірінші дүниежүзілік соғыста шетел мемлекеттерінің биологиялық кару қолдануы бүкіл өлемде наразылык толқынын туғызды, сөйтап Женевада 1921 жылы соғыста тұншықтырғыш, улы жөне басқа да осы төріздес газдар мен бактериологиялык кұралдарды колдануға тыйым салу туралы хаттамаға кол койылды.

Бактериологиялык қару дегеніміз — адамдарды, ауыл шаруашылық малдарын, азык-түлік корларын, жем-шөпті залалдауға арналған жөне жеткізудің техникалық кұралдарына орналасқан жұкпа көздері—кеміргіштер мен тасығыш-жөндіктер, ауру туғызатьш микробтар жөне олар бөлетін уыттар.

Бактериологиялық зақым ошағы биологиялык кұралдардьщ тікелей өсеріне тап болған халык, жануарлар, су қоймалары, өсімдіктері, кұрылыстары мен баска да объектілері бар аумак болып табылады. Егер закымдану ошағын залалсыздандырмаса, онда закьімданған адамдар мөн жануарлар арқылы ауру одан тыс аймакка да тарап кетеді.

Улағыш заттарды қолдану төсілдері: аэрозольді, трансмиссивті, деворсионды. Метеорологиялық факторлар, халықтьщ қоныс аударуы, кеміргіштер, жөндіктер жөне басқа да жұкпа тасығыштардың таралуы салдарынан УЗ-дьщ жайылу жоддары күрт өзгеруі жөне жаңа аумақтарды басып алуы мүмкін. Зақым ошағының тұрақтылығы бактериологиялық құралдарды қолданудьщ биологиялық қасиеттеріне, жыл мезгіліне, метеорологиялық факторларға байланысты болып келеді. Ошак аумағы бактериологиялық рецептура, қолдану көлемі мен төсілдері, аныктау жылдамдығы, алдын алу, емдеу, дезинфекцияны уақтылы дер кезінде жүргізуге байланысты.
в) Қорытынды бөлім – 10 минут.

Сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Ауруды нелер тудырады?

2. Жұқпа қоздырғыштарының берілу механизмі дегеніміз не ?

3. Аса қауіпті жұқпаларға нелер жатады?