Сабақтың тақырыбы: Сандық есептер шығару Сабақтың мақсаты

ОҚО, Отырар ауданы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға органикалық қосылыстарға берілген есептерді орындау туралы түсінік беру және жолдарын еске түсіру.

Дамытушылық: ҰБТ ке қатысты есептерді органикалық қосылыстар мысалында тағы да қайталап, тереңдете түсуі. Оқушылардың ойлануын шығармашылығын дамыту

Тәрбиелік: органикалық қосылыстардың алынуына, электрондық құрылысы негізделе халық шаруашылығындағы маңызына тоқталу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, ой қозға, салыстырмалы жүйелек, жеңілден қиынға бару

Пәнаралық, сабақаралық байланыс: биология, математика

Сабақтың жабдығы: кеспе қағаздар интер тақта, есептер жинағы

II. Сабақтың барысы.

Ұйымдастыру: Оқушылармен сәлемдесу, оларды түгендеу. Сабаққа дайындықтарын тексеру. Бағалау парағын топ басшыға беру

Үй тапсырмасын сұрау:

1. Домино ойыны. Оқушыларға химиялық элементтердің қиындылары таратылады, қиындылардан нәруыз бен нуклейн қышқылының формуласын құрастырады да оқушылар сол бойынша 4-топқа бөлінеді және оларға топ басшылары анықтама береді

R – CH – COOH NH2

* Нәруыз - аминқышқылдарының қалдығынан құралған құрылысы күрделі

жоғары молекулалы биополимерлер.

* Нуклейн қышқылы - тірі жасуша ядросының маңызды құрам бөлігі.

2. Жорға сұрақтар (конвертке сұрақ салу).

4 топ бір -біріне сұрақ жазып конвертпен береді , топ мүшелері сұрақтарға кезектесіп жауап береді.

1-топ

құрылысы күрделі, жоғары молекулалы биополимерлер

2. Нәруыздарды не деп атайды? Протейндер

3. Нәруыздардың қасиеттеріқандай? Серпімділік, тасымалдаушы,

қорғаныштық, энергетикалық, қуат көзі.

4. Нәруыздар қызметі қандай? Құрылыс материалы, химиялық реакцияны

Тездетеді

5.Нәруыздар құрамындағы химиялық элементтердің пайызы қандай?

С-50-55%, О 20-24%, Н 6-7% , N 15-19%
2- топ

1.Бірінші реттік құрылымында аминқышқылдар қалай орналасқан

2. Аминқышқылдардың арасындағы байланыс пептидтік

3.Үшінші реттік құрылымда нәруыздың пішіні қандай? оралма шумаққа айналады

4.Нәруызды сапалық анықтау Ксантопротейн (KNO₃ сары түске боялады),

Биурет реакциясы (Cu(OH)₂ ашық күлгін түс пайда болады)

5.Нәруыз денатурациясы дегеніміз? Нәруыздың бұзылуы
3 - топ

1.Нуклейн қышқылы клетканың қай бөлімінде оранласқан? Ядрода, хромосомада, митохондрияда, хлоропластарда

2. Нуклейн қышқылы нешеге бөлінеді? 2-ге ДНК; РНК

3. Нуклейн қышқылы қандай қосылыс? Жоғары молекулалы, гетерополимерлі, биополимер

4. Нуклейн қышқылының нукеотиді(мономері) көміру (пентоза), азотты негіз, фосфор қышқылының қалдығы

5. Нуклейн қышқылын ашқан ғалым Ф.Мишер

4 - топ

1. Нуклейн қышқылының маңызы қандай? тірі ағзалардың ауруларын болдырмау, сапасын арттыру, жаңа сорттар, тұқымдар алу т.б.

3. Нуклейн қышқылының құрамындағы азотты негіздер қалай аталады? Пуринді, пиримидинді

4.Пиримидинді негізге жататыны Урайил, Тимин. Цитозин

5.Пуринді негізге жататыны Аденин, гуанин

Жаңа сабақ 3. Есептер шығару

1-топ

2-топ

9-есеп Егер нәруыздың мономері глицалаланин болып және одан гидролиздегенде 222,5г аланин түзілсе белоктың массасы .

3-топ

4-топ

4. «Сиқырлы сандықша» ойыны (оқушы санына қарай сандықшаға түрлі түсті парақшаға жазылған тапсырмалар салынады, оқушылар ойын тәртібін білмей тұрып парақшаны алады, ойын тәртібі төмендегіше )

Қызыл түсті таратпа «Б» деңгейлі 5-балл,

көк түсті таратпаға «Ә» 4 балл,

жасыл таратпалар 1 балл,

сары таратпа сиқырлы сандықшаның ынталандыру сиы 5 балл

1. «Б»- 6кг пропан жанғанда ( қ.ж ) түзілген көмірқышқыл газының көлемі.

(9,16)

«А»-құрамында 30л сутек атомы болатын, қаныққанкөмірсутекте көміртек атамдарының саны.(C ₁₄ Н₃₀)

2. «Б» 100гр этанды бромдағанда түзілетін бромэтанның массасы

«Ә» 75 г этанның қ.ж адатын көлемі

«А» СН₃ – СН - СН₂ - СН – СН₃ көмірсутек изомерін атаңыз

| |

3. 
   «Б» жану нәтижесінде 134,4л көмір қышқыл газы түзілсе қ. Ж жанған
   

«Ә» пропан молекуласының құрамындағы көміртектің массалық үлесін

есептеңіз 81,8

«А» төменде келтірілген формулалар ішіндегі қаныққан көмірсутек

а) С₅Н ₈ Б) С₆Н₁₄ В)С₇Н₁₄ Г) С₁₀Н₂₀
4. «Б» 101гр хлорметанды алуға жұмсалатын хлордың массасын есептеңіз

73,9

«А » |

СІ С

«ә» 3 моль метанды жаққанда түзілген көмір қышқыл газының (қ.ж) көлемін есептеңіз.

«А» 2,3,4 триметилпентанның құрылымдық формуласын жазыңыз
«А»-құрамында 30л сутек атомы болатын, қаныққанкөмірсутекте көміртек атамдарының саны.(C ₁₄ Н₃₀)

5.Оқушыларды бағалау : бағалау парағы бойынша топ басшыларынан топ мүшелерігің жауап беруне сипаттама береді,

Сабақ соңында топ басшылары бағалау парағы бойынша өз тобындағы оқушылардың сабаққа атсалысуы бойынша сипаттап бағасын айтады , өзімде бақылап қорытындылап оқушыларды бағалаймын

6. Үйге тапсырма: №13-14 есептерді шығарып келу.

Есептердің шығарылу жолдары

1-топ

Шешуі: Метанды пролиздеп ацитилен алуға болады.

2СН₄ → С₂Н₂+3Н₂

Көмір катализаторының қатысуымен ацетиленнен бензол алуға болады

3С₂Н₂→

Бензолға нитрлеуші қоспаның (концентрлі азот және күкірт қышқылының қоспасы) әсерінен нитробензол түзіледі. NO₂

+НNO₃→ +H₂O

Н.Н Зинин реакциясы бойынша тотықсыздандырғаш ретінде аммоний сульфидін, қышқылдық ортада катализатордың қатысуымен темірді немесе сутегіні қолданып нитробензолдан анилинді алуға болады, мысалы:

NO₂ NH₂

+3H₂→

+2H₂O

2-есеп: 39 г бензол және 39 г азот қышқылы өзара ірекеттескенде түзілген нитробензолдың массасы:

Шешуі: C₆H₆+HNO₃=C₆H₅NO₂+H₂Ov(C₆H₆)=m/M=39г/78г/моль=0,5моль;

v=(HNO₃=m/M=39г/163г/моль=0,62моль;

v(C₆H₆)3)v(C₆H₅NO₂)=v(C₆H₆)=0,5моль;

m(C₆H₅NO₂)=v∙M=0,5моль∙123г/моль=61,5г³

3-есеп: Егер шығымы 75 % болса, 1620 г крахмалды гидролиздегенде түзілген, глюкозаның спирттік ашуынан түзілетін этанол массасы:

Шешуі: (C₆H₁₀O₅)n nC₆H₁₂O₆ C₆H₁₂O₆ 2C₂H₅OH+2CO₂↑

v((C₆H₁₀O₅)n)=1620 г/ (162∙n)г/моль=10 /n моль;

v(C₂H₁₂O₆)=n∙v((C₆H₁₀O_5n)=n∙моль=10 моль;

v(C₂H₅OH)=2∙v(C₆H₁₂O₆)=2∙10 моль =20 моль;

m_теор(C₂H₅OH)=v∙M=20 моль∙46г/моль=920 г;

m_прак.(C₂H₅OH)=η∙m_теор.=0,75∙920г=690г.

4-есеп: Тізбек арқылы: крахмал →этанол→көміртек(ІV) оксиді→крахмал. 243 г крахмалдын, үшінші стадияда бөлінетін көміртек (ІV) оксидінің зат мөлшері:

Шешуі: 1)(C₆H₁₀O₅)n nC₆H₁₂O₆

C₆H₁₂O₆ 2С2Н5ОН+2СО₂↑

С₂Н₅ОН+3О₂=2СО₂+3Н₂О

а) 6СО₂+6Н₂О С₆Н₁₂О₆↑

б) С₆Н₁₂О₆→(С₆Н₁₀О₅) n

v(С₆Н₁₀О₅)n)=m/M=243г/(162∙n)г/моль=1,5/n моль;

v(С₆Н₁₂О₆)=n∙v(C₆H₁₀O₅)n)∙моль1,5 моль;

v(C₂H₅OH)=2∙v(C₆H₁₂O₆)=2∙1,5 моль=3 моль;

v(CO₂)=2∙v(C₂H₅OH)==2∙3 моль=6 моль

5-есеп. Этилбензолды нитрлегендегі өнімінің 1 молінің массасы:

Шешуі: C₆H₅-C₂H₅+3HNO₃ C₆H₂)(С₂Н₅)(NО₂)₃+3H₂O

v(2,4,6- тринитроэтилбензол)=1 моль∙241г/моль=241г

6-есеп Егер шығымы 75 % болса, онда 18г глюкозаны тотықтырғанда түзілетін күмістің массасы

шешуі С₆Н₁₂О₆+[Ag(NH₃)₂]OH=2Ag+C₆H₁₂O₇+4NH₃ +H₂O

v(C ₆H₁₀O₆)=m/M=18г/180г/моль=0,1моль;

v(Ag)=2·v(C₆H₁₂O₆)=2·0,1моль=0,2моль;

m_теор(Ag)=v·M=0,2моль·108г/моль=21,6г;m_прак(Ag)=η·m_теор(Ag)=0,75∙21,6г=16,2г

7-есеп. Массасы 9,9г дихлорэтан алу үшін хлорсутекпен әрекеттесетін ацетиленнің (қ.ж) көлемі:

Шешуі: C₂H₂+2HCl→C₂H₄Cl₂

v(С₂H₄Cl₂)=m/M=9,9г/99г/моль=0,1моль;

v(С₂H₂)‹v(C₂H₄C1₂)=0,1моль;

V(C₂H₂)=v∙V_m=0,1моль∙22,4л/моль=2,24л

8-есеп. 85,5г сахараоза гидролизденгенде алынған глюкозаны тотықтырғанда түзілген күмістің массасы:

Шешуі: C₁₂H₂₂O₁₁+H₂O C₆H₁₂O_{6(глюкоза)}C₆H₁₂O6_{(фруктоза)}

C₆H₁₂O₆+2[Ag(NН₃)₂]OH →2Ag↓+C₆H₁₂O₇+4NH₃+H₂O

v(C₁₂H₂₂O₁₁)=m/M=85,5г/342г/моль=0,25моль;

v(C₆H₁₂O₆)=v(C₁₂H₂₂O₁₁ )=0,25моль;

v(Ag)=2∙v(C₆H₁₂O₆)=2∙0,25моль=0,5моль;

m(Ag)=v

Шешуі C₂H₅NO₂(глицин)+С₃H₇NO₂(аланин) → C₅H₁₀ N₂O₃(глицалаланин)+H₂O

v(аланин)=m/М=222,5г/89г/моль=2,5моль

v (аланин)=v(глицилаланин)=2,5моль

m(глицилаланин)v.М=2,5моль *146г/моль=365г

Жауабы 365г

10 –есеп 142г иодметан мен 50г натрий әрекетескенде түзілген этанның (қ.ж) көлемі

Шешуі 2CH₃ І+2Nа→CH₃ - CH₃ +2NаІ

v(CH₃ І)=m:M=142г/142г /моль =1 моль . v(Nа) =m/М=50г /23г/моль =2,17 моль

v(C₂H₆)=v.Vm=0,5 моль.22,4л/моль=11,2л

Жауабы 11,2л

11 –есеп 9,2г толуол толық жану үшін қажет ауаның көлемі (ауадағы оттектің көлемдік үлесі 20%)

Шешуі C₆H₅CH₃+9O₂=7CO₂+4H₂O v(C₆H ₅ CH₃)=m/М =9,2 г/92г/моль=0,1 моль

v(O₂)=9*v(C₆H₅CH₃)= m /М=9*0,1моль = 0,9 моль

V(O₂)=v (O₂).V m *0,9моль*22,4л/моль=20,16л V(ауа)= V (О₂)/φ(О₂)=20,16/0,2=101л

Жауабы 101л

12- есеп Картоптағы крахмалдың массаалық үлесі 20%, өнім шығымы 50%, сыйымдылығы 50кг 5 қап картоптан алынған глюкозаның массасы:

Шешуі: (С₆Н₁₀О₅)_n nС₆Н₁₂О₆

M=50кг*5 υ = 250кг: m(крахмал)=ω*m(картоп)=0,2*250кг=50кг

υ(крахмал)=308,64моль

m_теор(глюкоза) = υ*M=308,64*162г/моль=49,9кг

m_прак(глюкоза) =η* m_теор(глюкоза)η=0,5*49,9кг=10,20кг

13-есеп: Газ тәрізді заттардың мынадай элементтік құрамы эксперименттік жолмен анықталғын: көміртегінің массалық үлесі 0,8571 (немесе 85,71%), сутегінің массалық үлесі 0,1429 (немесе 14,29%). Қалыпты жағдайда бұл газдың 1 л массасы 1,25 г болады. Осы заттың химиялық формуласын табыңдар.

Шешуі: 1. Элементтер атомы санының қатынасын табамыз:

С:Н = 85,71/12 : 14,29/1 ≈ 1 : 2

Демек бұл газдың қарапайым формуласы СН₂

2. Қарапайым формуласы бойынша мольдік массасын табамыз:

М(СН2) = 12+2=14 г/моль. Алайда атомдар 1санының 1: 2 қатынасы көптеген формулаларға, мысалы, С₂Н₄, С₃Н₄ және т.б. сәйкес келеді.

3. Бұл формулалардың қайсысы берілген газ формуласына сійкес келетінін анықтау үшін тағыздығы бойынша мольдік массасын табамыз:

М = V · ρ = 22,4 · 1,25 = 28

М = 28г/моль

28 грамға тең мольдік массасының сандық мәні тек қана С₂Н₄ формуласына сійкес келетін болғандықтан, бұл сол заттың анық формуласы болып табылады.

Жауабы: Зерттелген заттың химиялық формуласы С₂Н₄ (этилен)

1-есеп 132г СН₃СОН ацетальдегид (шығымы 75%) алу үшiн жұмсалатын құрамында 28% қоспасы бар кальций карбидiнiң массасы;

Шешуi: СаС₂ +2Н₂О=Са(ОН)₂↓+С₂Н₂↑ С₂Н₂+Н₂О→ СН₃ СОН

m_теория (CН₃СОН)=m/η=132/0,75=176г

v(СН₃СОН)=m/М=176г/44г/моль=4моль

v(СН₃ СОН)=v(С₂Н₂ )=v(СаС₂)=4моль

m(CaC₂)=v·М=4моль·64г/моль=256г

ω (СаС₂)=100%-28%=72%

m(техникалық карбид)=m(CаC₂)/ω(СаС₂)=256г/0,72г/моль=355,5

2-есеп. 40,5г целлюлозаны нитрлегенде түзілген динитроцеллюзаның массасы;

Шешуі:[С₆Н₁₀О ₅ ]n+2НNО₃→[С₆Н₈О₅(NО₂)₂]+2nН₂О

υ(целлюлоза)= m/М=40,5г/(162n)г/моль=0,25/n моль

υ(динитроцеллюлоза)= υ(целлюлоза)

m(динитроцеллюлоза)=υ*M==0,25/n*252n=63г

3-есеп.Глюкозаны спиртке дейін ашытып,түзілген этанолды қышқылға дейін тотықтырады.Осы алынған қышқыл натрий гидрокарбонатының артық мөлшерімен әрекеттескенде көлемі 8,96л (қ,ж.)газ бөлінді.Ашу реакциясына түскен глюкозаның массасы.(г)

Шешуі:С₆Н₁₂О₆→2С₂Н₅ОН+₂СО₂↑

С₂Н₂ОН СН₃СООН

СН₃СООН+NаНСО₃→СН₃СООNа+СО₂↑+Н₂О

υ(СО₂)=8,96л/22,4л/моль=0,4моль

υ(С₆Н₁₂О₆)=СО₂/2=0,4моль/2=0,2моль

m(С₆Н₁₂О₆)= υ /М=0,2моль*180г/моль=36г

4-есеп.5г формальдегид күміс оксидінің артық мөлшерімен әрекеттескенде бөлінетін күмістің массасы.

Шешуі:.НСОН+Ag₂О→2 Ag↓+НСООН

υ(Ag)=2* υ(НСНО)=2*0,167моль=0,333моль

m (Ag)= υ/М=0,333моль*108г/моль=36г

5-есеп.(Қ.ж.)тығыздығы 0,715г/л болатын көмірсутектің 4,8грамын жаққанда 13,2г көмірқышқыл газы түзілген болса,онда оның молекулалық формуласы.

Шешуі.:M(С_ХН_У)=ρ*V_m=0,715г/л*22,4л/моль=16г/моль

υ(С_ХН_У)=0,3моль

С_ХН_У+О₂→СО₂+Н₂О

υ(СО₂)=m/M=13,2г/44г/моль=0,3моль υ(С_ХН_У)::υ(СО₂)=0,3моль:0,3моль=1:1=>x=1

СН_У=12+y=16 y=4

6-есеп:Егер шығымы 75%болса,20г анилиннен алынатын нитробензолдың массасы:

Шешуі: С₆Н₅NO₂ C₆H₅NH₂

m_теор = m_прак*η=20г/0,75=26,67г

υ(анилин)=m/M=26,67г/93г/моль=0,287моль

m(С₆Н₅NO₂)=υ*M=0,287моль*123г/моль=35,27г

7-есеп. Егер шығымы 90%болса,36г глюкозаданалынатын сүт қышқылының массасы:

Шешуі:С₆Н₁₂О₆→2СН₃СН(ОН)СООН

υ(глюкоза)=36г/180г/моль=0,2моль

υ(сүт қыш.)=2υ(глюкоза)=2*0,2моль=0,4моль

m(сүт қыш.)=υ*M=0,4моль*90г/моль=36г

m_прак=mтеор*η=36г*0,9=32,4г

8-есеп.11,2м³ 3-метил бутадиен-1,3(қ.ж.)толық жағу үшін қажет ауаның көлемі.(Оттектің ауадағы үлесі21%)

Шешуі:υ(3-метил бутадиен-1,3)=V/V_m=11,2м³/22,4л/моль=0,5*10³моль

С₅Н₈+7О₂=СО₂₊4Н₂О

υ(О2)=7*υ(3-метил бутадиен -1,3)=0,5*10³моль*7=3,5*10³моль

υ(О₂)=υ* V_m =3,5*10³МОЛЬ*22,4л/моль=78,4м³;

υ(ауа) = υ(О₂)/φ(О₂) = =373,3м³

Жауабы. 373,3м³

9- есеп: кальций хлоридінің 520 г 7%- ті ерітіндісіндегі судың массасы:

А) 484,0г в) 483,6г с) 483,2г д) 483,4г е( 483,8г

Шешуі: m=(CaCl₂)=ω*m= 0,07* 520г=36,4г

m=(Н₂О) = m_ер-ді - m(CaCl₂)=520г- 36,4г =483,6г

Жауабы: 483,6г

10- есеп: 20 литр пропан мен бутан қоспасын жағу үшңн 124 литр оттегі жұмсалған. Қоспаның пайыздық өқрамын анықта.

Шешуі: Пропан көлемін х(л.) , ал оны жағуға жұмсалған оттек көлемін у(л.) деп белгілейік.

Х л у л

2С₃Н₈+ 10О₂ 6СО₂+8Н₂О

у=5х

(20-х)л (124-5х)л

2С₄Н₁₀+ 13О₂ 8СО₂+10Н₂О

2моль 13моль

Теңдеу құрамыз: 13(20-х) =2(124-5х) бұл теңдеуді шешкенде х= 4л болады, бұл пропан көлемі, бутан көлемі V(С₄Н₁₀) =20л- 4л =16л

ω(С₃Н₈)=4/20*100=20%

ω(С₄Н₁₀)=16/20*100=80%

Жауабы: W(С₃Н₈)= 20% W(С₄Н₁₀)= 80%

11- есеп: 15,68 литр метан, көміртек(ІҮ) оксиді және көміртек(ІІ) оксидінен тұратын қоспа арқылы натрий гидроксидін артық мөлшерде қосқанда, бастапқы қоспа көлемі 8,96 литрге кеміген.Қалған қоспаны жағу үшін 6,72литр оттегі қажет болды.бастапқы қоспа құрамын анықта.

Шешуі: Қоспа құрамындағы СО₂ (ІҮ) оксидімен ғана NaOH әрекеттеседі.

8,96

2NaOH+ СО₂ Na ₂СО₃+Н₂О

Метанның жану теңдеуін құрамыз, метан х(л) ал жұмсаған оттек у(л)

х л у л

СН₄+О₂ СО₂+2Н₂О

у=2х

(6,72-х) (6,72-2х)

СО₂+О₂ 2СО₂

2моль 1моль

Теңдеу құрамыз: 2(6,72-х) =(6,72-2х)*1 бұдан х=2,24л бұл метан V(CO)=6,72-2,24=4,48л

Жауабы: V(CO)=8,96л

V(CO)=4,48л

V(CO)=2,24л

Шешуі: Бұл зат жанған кезде көміртегі (ІV) оксиді және су түзіледі, сонда мұны берілген зат құрамына көміртегі мен сутегі енеді деп есептеуге болады.

1.Көміртегінің массасын табамыз:

М(СО₂) = 44 г/моль

44 г СО₂ құрамында 12г С болады.

4,4 г СО₂ « х1»

44 : 4,4 = 12: х1; х1 ≈ 4,4 · 1,2 / 44 ≈ 1,2; х1 ≈ 1,2 г С

2. Сутегінің массасын табамыз:

М(Н₂О) = 18 г/моль;

18г Н₂О құрамында 2г Н болады.

2,7 г Н2О«х₁»

44 : 4,4 = 12 : Х₁;Х₁=4,4*1,2/18=0,3; Х₁=1,2^Г С

2.Eгер зерттелген зат құрамында оттегі болса, онда оны заттар массасы мен көміртегі және сутегі массасы жиынтығының айырмасы бойынша табады:

M(С) + m(Н) =1,2г + 0,3г=1,5г

M(О) =2,3г – 1,5г=0,8г

4. Элемент атомдары санының қатынасын табыңыз:

С : Н : О=1,2/12 : 0,3/1 :0.8/16=0.1 : 0.3 : 0.05 =2 :6 :1

Демек ,бұл заттың қарапайым формуласы С₂Н₆О

5. Зерттелген заттың молъдік массасы қарапайым формула және оның буынның ауадағы салыстырмалы тығыздығы бойынша табамыз:

М(С₂Н₆О)= 46 г/молъ;

М=29·D_{ауа=29 * 1.59 =46,11; М = 46,11 г/молъ}

Бұл жағдайда С₂Н₆О қарапайым формуласы нақтылы формуласы болып табылады.

Шешуi; М(С_пН_2п)=Д_ауа(С_п Н_2п)·М(_ауа)=2,5*29г/моль=72,5г/моль;

12n+2n=72.5 14n=72.5 n=5

C₅Н₁₀-циклопентан

С₅Н₁₀+О₂=5СО₂+5Н₂О

v(C₅H₁₀)=m/M=35г/м/70г/моль=0.5моль;

v(O₂)=15/2*v(C₅H₁₀)=15/2*0.5моль=3.75моль;

V(O₂)=v*V_m=3.75моль*22,4л/моль=84л; V(ауа)=V(O₂)/φ(O₂)=84/0.2=420л