鷗ШÊ 042-18-38-43/03-2013 №1 басылым 11. 09. 2013ж
жүктеу/скачать 1.08 Mb.
|
鷗ШÊ 042-18-38-43/03-2013 №1 басылым 11.09.2013ж. 55-ші беттіЈ -сі
Ал“ы сйз 1 љ°РАСТЫРЫЛДЫ љ±растырушы - Желдыбаева Бал“ын Сембаевна «Физика» кафедрасыныЈ а“а о›ытушысы, п.“.к.
2.1 «Физика» кафедрасыныЈ отырысында №1 хаттама, 11.09. 2013. Кафедра меЈгерушісі _______ п.“.д., профессор Маусымбаев С.С. 2.2 Физика-математика факультетініЈ о›у-Щдістемелік кеЈесініЈ отырысында №1хаттама, 12.09. 2013. Тйра“а ________ Батырова К.А.
УниверситеттіЈ о›у-Щдістемелік кеЈесініЈ отырысында ма›±лданып жЩне баспа“а ±сынылды № хаттама, 2013 ж. ОШК тйра“асы ________ Искакова Г.К. 4 АЛ’АШ ЕНГІЗІЛДІ Мазм±ны: 2 ДЩрістер 3 Практикалы› жЩне зертханалы› саба›тар 4 Курсты› жЩне рефератты› ж±мыстар тізімі 5 СтуденттіЈ йздік ж±мысы 6 Шдебиеттер тізімі ПЩн бойынша глоссарий: Кирхгоф ережелері – бірінші ереже – тЇйінде то“ысатын токтардыЈ алгебралы› ›осындысы нольге теЈ; екінші ереже – тарма›тал“ан электр тізбегініЈ кез келген т±йы› контурында“ы ток кЇштерініЈ ,иток жЇретін бйліктердіЈ кедергіліріне кйбейтіндісініЈ алгебралы› ›осындысы, сол контурда“ы ЭљК діЈ алгебралы› ›осындысыны теЈ. Кулон - электр мйлшерініЈ абсолюттік жЩне МКСА системасында“ы йлшеу бірлігі. Парамагнетизм - кейбір заттардыЈ сырт›ы магниттеуші йрісініЈ ба“ыты бойынша магниттелу ›асиеті. Сегнетоэлектриктер - сырт›ы йрістіЈ Щсерінсіз – а› йздігінен поляризацияланатын айма›тары бар жЩне диэлектрик йтімділігі жо“ары диэлектриктер Электростатика деп ›оз“алмайтын зарядтардыЈ кеЈістікте ту“ыз“ан электр йрістерініЈ ›асиеттерін зерттейтін физиканыЈ бйлімін айтады. Электр йрісі деп кймегімен кеЈістікте зарядтар арасында“ы йзара Щсерлесу жЇзеге асатын материалды› ортаны айтады. Электр йрісініЈ кернеулігі деп йрістіЈ берілген нЇктесіндегі бірлік оЈ заряд›а Щсер ететін кЇшпен аны›талатын шаманы айтады. Электр йрісініЈ потенциалы деп йрістіЈ берілген нЇктесіндегі бірлік оЈ зарядтыЈ потенциалды› энергиясымен аны›талатын шаманы айтады. Электр йрістерініЈ суперпозиция принциптерініЈ мЩні электр зарядтары жЇйесініЈ ›орыт›ы йрісініЈ кернеулігі Щрбір жеке заряд ту“ыз“ан йріс кернеуліктерініЈ векторлы› (геометриялы›) ›осындысына теЈ болатынды“ымен байланысты. Электрлік диполь деп бір-бірінен белгілі бір ара ›ашы›ты›та орналас›ан шамалары теЈ, таЈбалары ›арама-›арсы екі зарядтыЈ жЇйесін айтады. Электр тогы деп зарядтыЈ ›андай да бір  бет ар›ылы йтуін айтады.
Механика - механикалы› ›оз“алыстыЈ заЈдылы›тарын жЩне б±л ›оз“алысты ту“ызушы немесе йзгертуші себептерді ›арастыратын физиканыЈ бйлімі. Кинематика – денелердіЈ ›оз“алысын осы ›оз“алысты ту“ызушы себеппен байланыстырмай зерттейді. Динамика – денелердіЈ ›оз“алыс заЈдарын жЩне б±л ›оз“алысты ту“ызушы немесе йзгертуші себептерді зерттейді. Материалды› нЇкте – берілген есептіЈ шарттарында йлшемдерін есепке алмау“а болатын массасы бар дене. Абсолют ›атты дене – ешбір жа“дайларда деформацияланбайтын жЩне барлы› жа“дайларда екі нЇктесініЈ (дЩлірек айтса, екі бйлшегініЈ) ара ›ашы›ты“ы йзгермейтін дене. Абсолют серпімді со››ы – нЩтижесінде толы› механикалы› энергия (потенциалды› жЩне кинетикалы› энергияныЈ ›осындысы) са›талатын со››ы. Абсолют серпімсіз со››ы нЩтижесінде толы› механикалы› энергия (потенциалды› жЩне кинетикалы› энергиялардыЈ ›осындысы) са›талмайды жЩне ол энергияныЈ бас›а тЇріне, мысалы жылулы› энергия“а ауысады. ДененіЈ массасы – дененіЈ инерттілігініЈ санды› йлшемі болып табылатын физикалы› шама. КЇш – денелердіЈ йзара ЩсерлесуініЈ санды› йлшемі болып табылатын физикалы› шама. љоз“алыс траекториясы – ›оз“ал“ан материалды› нЇктеніЈ кеЈістікте уа›ыттыЈ йтуіне байланысты сызатын сызы“ы. ДененіЈ импульсі – сан жа“ынан дененіЈ массасыныЈ жылдамды“ына кйбейтіндісіне теЈ жЩне ба“ыты жылдамды›тыЈ ба“ытымен бірдей векторлы› шама. Молекулалы› физика – заттыЈ ›±рылысы мен ›асиеттерін барлы› денелер Їздіксіз хаосты ›оз“алыста“ы молекулалардан т±рады дегенге негізделген молекулалы› – кинетикалы› тЇсініктерді басшылы››а лаып ›арастыратын физиканыЈ бйлімі. Моль – молекулаларыныЈ немесе атомдарыныЈ саны Авогадро санына (моль) теЈ зат мйлшері.
Физикалы› процесс – жЇйеніЈ бір кЇйден екінші кЇйге йтуі. ДетальдыЈ тепе – теЈдік принципініЈ мЩні мынада: тепе-теЈдіктік макрожЇйедегі кез келген микропроцесс о“ан кері процестіЈ жылдамды“ындай жылдамды›пен йтеді. Механикалы› жЇйеніЈ еркіндік дЩрежелер саны деп жЇйеніЈ кеЈістіктегі орнын аны›тайтын тЩуелсіз шамалардыЈ санын айтады. Бірінші текті мЩЈгі ›оз“алт›ыш деп сыртттан ал“ан энергиядан арты› ж±мыс жасайтын, периодты Щрекет ететін ›оз“алт›ышты айтады. Политропты› процесс деп дененіЈ жылу сыйымдылы“ы т±ра›ты болып ›алатын процесті айтады. Жылу сыйымдылы› деп дененіЈ температурасын бір кельвинге арттыру Їшін о“ан ж±мсалатын жылу мйлшеріне теЈ шаманы айтады. Барометрлік формула деп, атмосфералы› ›ысымныЈ биіктікке байланысты экспоненциалды кемуін йрнектейтін формуланы айтады. Еркін жЇріс жолыныЈ ±зынды“ы деп газ молекуласыныЈ кезектес екі со›ты“ысуларыныЈ арасында“ы уа›ыт ішінде жЇріп йтетін йтетін жолын айтады. Сименс – электрлік кедергіге кері шама заттыЈ электр йткізгіштігініЈ бірлігі. ТізбектіЈ Щр текті бйлігі деп электростатикалы› кЇштермен бірге бйгде кЇштер Щсер ететін бйлікті айтады. Т±ра›ты электр тогы деп шамасы мен ба“ыты уа›ыт бойынша йзгермейтін электр тогын айтады. Магнит йрісі ›±йынды йріс, себебі магнит йрісі индукциясыныЈ циркуляциясы нольден йзгеше. Магнит индукциясы векторыныЈ дивергенциясы Щр›ашан нольге теЈ, себебі таби“атта магнит зарядтары жо›. ОртаныЈ магниттік йтімділігі ортада“ы магнит йрісініЈ индукциясы вакуумда“ымен салыстыр“анда неше есе арты› екендігін кйрсетеді. Кюри нЇктесі деп температураныЈ одан жо“ары мЩнінде заттыЈ ферромагнетиктік ›асиеттері жойылып, ол парамагнетикке айналатын мЩнін айтады. Электромагниттік индукция ›±былысы деп т±йы›тал“ан йткізгішконтурмен шектелген магнит а“ыны йзгергенде осы контурда индукциялы› электр тогы деп аталатын электр тогыныЈ пайда болу ›±былысын айтады. Генри – контур индуктивтілігініЈ бірлігі. Тербеліс деп белгілі бір ›айталану дЩрежесімен сипатталатын процесті айтады. Тербеліс периоды – толы› бір тербеліс уа›ыты. Герц (Гц) – уа›ыт бірлігі ішіндегі бір тербеліске сЩйкес тербелістер жиілігініЈ бірлігі. Гармоникалы› тербеліс деп синусты› немесе косинусты› заЈ бойынша йтетін тербелісті айтады. Математикалы› маятник – салма›сыз. Созылмайтын жіпке ілінген жЩне ауырлы› кЇшініЈ Щсерінен тербеле алатын материалды› нЇкте. Тол›ын ±зынды“ы деп 2 -ге теЈ фазалар айырымымен тербелетін екі нЇктеніЈ ара ›ашы›ты“ын айтады.
Жылулы› сЩуле деп денелердіЈ ішкі энергиясы есебінен шы“атын электромагниттік сЩулені айтады. ДененіЈ энергетикалы› жар›ырауы (немесе сЩуле шы“ар“ышты“ы) деп дененіЈ бірлік бетінен барлы› ба“ытта шы“атын энергия а“ынын айтады. Абсолют ›ара дене деп кез келген температурада йзіне тЇскен жары›ты оныЈ жиілігіне, поляризациясы мен таралу ба“ытына байланыссыз ж±татын денені айтады. Планк гипотезасы электромагниттік сЩуле жиілігіне пропорционал энергияныЈ жеке Їлестері (кванттары) тЇрінде шы“ады. «УльтракЇлгін кЇйреуі» деп классикалы› физиканыЈ Кирхгоф функциясына арнал“ан ›ара дененіЈ сЩуле шы“ар“ышты“ыныЈ жиілікке тЩуелділігініЈ тЩжірибелік мЩліметтерін ›ана“аттандыратын йрнегін классикалы› физика Щдісімен іздеудіЈ мЇмкін еместігін айтады. Сырт›ы фотоэффект (немесе фотоэлектронды› эмиссия) деп ›атты жЩне с±йы› денелердіЈ электромагниттік сЩуле Щсерінен электрондар шы“аруын айтады. де Бройль гипотезасыныЈ мЩні мынада: бйлшектердіЈ корпускулалы› ›асиеттерімен бірге тол›ынды› ›асиеттері де болады. де Бройль тол›ыны – классикалы› физикада“ы тол›ындармен ±›састы“ы жо›, ерекше квантты› таби“аты бар тол›ын. ГейзенбергтіЈ аны›талма“анды› принципініЈ мЩні мынада: микробйлшектіЈ координаталары мен олар“а сЩйкес импульстерініЈ аны›талма“анды›тарыныЈ кйбейтіндісі Планк т±ра›тысынан кем болмайды.
Шредингер теЈдеуі – микробйлшектер ›оз“алысыныЈ заЈдарын сипаттайтын релятивистік емес квантты› механиканыЈ негізгі теЈдеуі. Тол›ынды› функция - микробйлшектіЈ кЇйін сипаттайтын функция.
Туннельдік эффект деп бйлшектіЈ ені ша“ын потенциалды› бйгеттен энергиясы осы бйгеттіЈ биіктігінен аз бол“анда йтіп кету ›±былысын айтады. Квантты› гармоникалы› осциллятордыЈ нольдік энергиясы деп оныЈ толы› энергиясыныЈ еЈ аз (ноль емес) мЩнін айтады. Резерфорд атомыныЈ ядролы› моделі атомныЈ іс жЇзінде жЇзеге асырды. Планк гипотезасы электромагниттік сЩуле жиілігіне пропорционал энергияныЈ жеке Їлестері (кванттары) тЇрінде шы“ады. «УльтракЇлгін кЇйреуі» деп классикалы› физиканыЈ Кирхгоф функциясына арнал“ан ›ара дененіЈ сЩуле шы“ар“ышты“ыныЈ жиілікке тЩуелділігініЈ тЩжірибелік мЩліметтерін ›ана“аттандыратын йрнегін классикалы› физика Щдісімен іздеудіЈ мЇмкін еместігін айтады. Сырт›ы фотоэффект (немесе фотоэлектронды› эмиссия) деп ›атты жЩне с±йы› денелердіЈ электромагниттік сЩуле Щсерінен электрондар шы“аруын айтады. де Бройль гипотезасыныЈ мЩні мынада: бйлшектердіЈ корпускулалы› ›асиеттерімен бірге тол›ынды› ›асиеттері де болады. де Бройль тол›ыны – классикалы› физикада“ы тол›ындармен ±›састы“ы жо›, ерекше квантты› таби“аты бар тол›ын. ГейзенбергтіЈ аны›талма“анды› принципініЈ мЩні мынада: микробйлшектіЈ координаталары мен олар“а сЩйкес импульстерініЈ аны›талма“анды›тарыныЈ кйбейтіндісі Планк т±ра›тысынан кем болмайды.
Шредингер теЈдеуі – микробйлшектер ›оз“алысыныЈ заЈдарын сипаттайтын релятивистік емес квантты› механиканыЈ негізгі теЈдеуі. Тол›ынды› функция - микробйлшектіЈ кЇйін сипаттайтын функция.
Туннельдік эффект деп бйлшектіЈ ені ша“ын потенциалды› бйгеттен энергиясы осы бйгеттіЈ биіктігінен аз бол“анда йтіп кету ›±былысын айтады. Квантты› гармоникалы› осциллятордыЈ нольдік энергиясы деп оныЈ толы› энергиясыныЈ еЈ аз (ноль емес) мЩнін айтады. Резерфорд атомыныЈ ядролы› моделі атомныЈ іс жЇзінде барлы› массасы шо“ырлан“ан оЈ зарядтал“ан ядродан жЩне ядроныЈ маЈайында айналатын электрондардан т±ратын жЇйе болып табылады. ЭлектронныЈ Бор орбиталары электронныЈ бай›алу ы›тималды“ы барынша Їлкен болатын нЇктелердіЈ геометриялы› орны болып табылады. Спин деп микробйлшектіЈ классикалы› физикада ±›састы“ы жо› меншікті механикалы› моментін айтады. Фермион деп жарты спині бар бйлшекті айтады. Бозон деп нйлдік немесе бЇтін санды спині бар бйлшекті айтады. ЯдроныЈ байланыс энергиясы деп ядроны ›±райтын нуклондар“а кинетикалы› энергия бермей ыдырату Їшін жасалатын ж±мыспен аны›талатын шаманы айтады. Радиоактивтілік деп бір атом ядроларыныЈ екіншілеріне элементар бйлшектер шы“ара отырып тЇрленуін айтады. Жартылай ыдырау периоды – ядролардыЈ ал“аш›ы мйлшерініЈ жартысы ыдырайтын уа›ыт. Ядролы› реакция деп ядроны ( немесе ядроларды) тЇрлендіруге келтіретін атом ядросыныЈ элементар бйлшекпен йзара Щсерлесу процесін айтады. Элементар бйлшек деп ›азіргі кезде белгілі материяныЈ еЈ ±са› бйлшегін айтады. Аннигиляция деп нЩтижесінде бас›а бйлшектер тЇзілетін бйлшектер мен антибйлшектердіЈ йзара Щсерлесу процесін айтады. Кварктер – ›азіргі кездегі тЇсінік бойынша адрондарды ›±райтын іргелі бйлшектер. изара ЩсерлесудіЈ біріЈ“ай теориясы ( «±лы бірігу») - йзара ЩсерлесудіЈ тйрт типін (гравитациялы›, электромагниттік, кЇшті жЩне Щлсіз) біріктіретін теория. љЫСљАША ДШРІС КОНСПЕКТІЛЕРІ: Та›ырыбы: 1. Электрлік заряд жЩне вакуумда“ы электромагниттік йріс ДЩріс ма›саты: Электрлік заряд жЩне вакууммда“ы электромагниттік йріс туралы ма“л±мат беру.
Таби“атта электр зарядыныЈ екі “ана тЇрі бар: оЈ (теріге ыс›ылан“ан шыныда“ы) жЩне теріс таЈбалы (жЇнге ыс›ылан“ан эбониттегі). Электр заряды дискретті, я“ни кез-келген денедегі заряд , (1.1) м±нда“ы бЇтін сан.
ОЈ жЩне теріс элементар зарядын тасушы элементар бйлшектер – протон ( Шр тЇрлі таЈбалы зарядтар бір-бірін жойады. ЗарядталудыЈ кез келген процесі зарядтыЈ ажырауы ар›ылы жЇзеге асады. СоныЈ нЩтижесінде денелердіЈ біреуінде (дененіЈ бір бйлігінде) арты› оЈ заряд, ал екіншісінде (дененіЈ бас›а бйлігінде) – арты› теріс заряд пайда болады.
Электр заряды – релятивистік-инвариантты шама. НЇктелік заряд деп Щрекеттесетін бас›а зарядтал“ан денеге дейінгі ара ›ашы›ты›пен салыстыр“анда йлшемдері Щлде-›айда кіші болатын зарядтал“ан денені атайды. Кулон заЈы: екі тынышты› кЇйдегі нЇктелік зарядтыЈ йзара Щсерлесу кЇші зарядтардыЈ жЩне шамаларыныЈ кйбейтіндісіне тура пропорционал жЩне олардыЈ ара ›ашы›ты“ыныЈ квадратына кері пропорционал:
.
КЇш йзара Щрекеттесетін зарядтарды жал“айтын тЇзудіЈ бойымен ба“ытталады. Кулон заЈыныЈ векторлы› тЇрі: ,
м±нда“ы СИ бірліктер жЇйесінде пропорционалды› коэффициент м±нда“ы Жа›ыннан Щсер етуші теория“а сЩйкес о›шаулан“ан денелердіЈ арасында“ы кЇштік йзара Щсерлесулер денелерді ›оршайтын кейбір ортаныЈ бар болуы ар›асында “ана таралады. КЇштік йзара Щсерлесулер сол ортаныЈ бір бйлігінен екіншісіне бірте-бірте шектелген жылдамды›пен таралады. Тынышты› кЇйдегі зарядтардыЈ арасында“ы Щсер етуші кЇштердіЈ пайда болуын жЩне берілуін тЇсіндіру Їшін электростатикалы› йріс ±“ымы еЈгізіледі. Электростатикалы› йріс тынышты› кЇйдегі зарядтардыЈ йзара Щрекеттесуін ›амтамасыз ететін материяныЈ ерекше тЇрі болып табылады. Электр йрісі 1) электростатикалы› йріс кез келген электр зарядыныЈ айналасында пайда болады, 2) сол йрісте орналас›ан кез келген бас›а заряд›а белгілі кЇш Щсер етеді. Электростатикалы› йрістіЈ кЇштік сипаттамасы ретінде берілген нЇктедегі электр йрісініЈ кернеулік векторы алынады: , (2.3) м±нда“ы - йрістіЈ сол нЇктесінде орналас›ан сыншы заряд›а Щсер етуші кЇш..Вакуумдегі нЇктелік заряд йрісініЈ кернеулігі: немесе . (2.4)
Электр йрісі кернеулігініЈ йлшем бірлігі – В/м. Кернеулік сызы›тары деп Щр нЇктесінде жЇргізілген жанамалары йрістіЈ сол нЇктесіндегі кернеулік векторымен ба“ыттас болатындай етіп жЇргізілген сызы›тарды атайды.
Кернеулік сызы›тарын олар“а перпендикуляр орналас›ан бірлік бет ар›ылы йтетін сызы›тар саны сол жердегі йріс кернеулігініЈ Егер йрістіЈ кез келген нЇктесінде кернеулік векторыныЈ модулі жЩне ба“ыты бірдей болса м±нда“ы Негізгі с±ра›тар:
Та›ырыбы: 4. ЭлектродинамиканыЈ эксперименттік негіздері ДЩріс ма›саты: ЭлектродинамиканыЈ эксперименттік негіздері туралы ма“л±мат беру.
Егер элементар орын ауыстыруында“ы кЇшініЈ ат›аратын ж±мысы
.
Сонда (7.6)
йріс кЇштерініЈ ж±мысы жолдыЈ траекториясына тЩуелсіз болады да, бастап›ы 1 жЩне соЈ“ы 2 нЇктелердіЈ орындарымен “ана аны›талады. Б±л ›орытынды кез келген электростатикалы› йріс Їшін орындалады. Демек, электростатикалы› йріс потенциалды йріс болып табылады. КЇштіЈ потенциалды› йрісінде орналас›ан дене потенциалды› энергия“а ие болады да, соныЈ есебінен йріс кЇштері ж±мыс ат›арады. иріс кЇштерініЈ ат›аратын ж±мысы потенциалды› энергияныЈ кемуіне теЈ:
Демек, .
КонстантаныЈ мЩні зарядты шексіздікке алыстат›анда (я“ни, ирістіЈ берілген нЇктесіндегі йріс потенциалы деп аталатын
скалярлы› шама, .
Электростатикалы› йрістіЈ 1 жЩне 2 нЇктелерініЈ потенциалдар айырмасы бірлік оЈ зарядты 1-ші нЇктеден 2-шіге орын ауыстыр“анда“ы йріс кЇштерініЈ ат›аратын ж±мысына теЈ:  . (7.8)
ПотенциалдыЈ йлшем бірлігі – вольт (В): 1Кл зарядтыЈ 1Дж потенциалды› энергияны иеленетін йріс нЇктесініЈ потенциалы 1В-›а теЈ деп алынады. жүктеу/скачать 1.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|