Социумның экологиялануы

Халықтардың тарихи тағдырлары мен өркендеулері ғасырдан ғасырға абиогенді және биогенді факторлар арасындағы өзара қарым-қатынас пен тұрақты байланысқа, яғни адам мен табиғат арасындағы тығыз қарым-қатынасқа байланысты. Жақын уақытта адамдардың табиғи рационды пайдаланулары тұтынушылық сипатта болды. Табиғат әсіресе өндіріс пен тұтынуды қолдау үшін ресурстардың көзі тәрізді адамдарды қызықтырды. Табиғатқа деген қарым-қатынас бойынша тұрақты тұтынушылық сипатына байланысты антагониялық және табиғат ресурстарын пайдалану ғана емес, заманауи және болашақ ұрпақтың өмір сүруіне қолайлы қоршаған ортаны сақтап, сонымен қатар жалпы биосфераны қолдайтын басқа мәдениетке өтуге уақыт келді. Экологиялық мәдениет осылайша табиғатқа адамдардың қарым-қатынас сипатын өзгертуді тұспалдап, келесі ерекшеліктерді сипаттайды:

- жоғары құндылық адам мен табиғаттың үйлесімді дамуын көрсетеді:

адам табиғаттың меншігі емес, табиғат қоғамдастығының бір мүшесі;

- адамның пайдасына әлемнің иерархиялық бейнесінен бас тарту;

- табиғатпен өзара әрекет етудің мақсаты адам қажеттілігімен қатар, барлық экологиялық қоғамдастықтың қажеттілігі тәрізді ең жоғарғы деңгейдегі қанағаттандыру болып табылады;

- табиғатпен өзара әрекет етудің сипаты табиғаттағы экологиялық тепе-теңдікті бұзбайтын оң қағидаға негізделеді;

- әдеп нормалары мен ережелері тең дәрежеде адамдар арасындағы өзара әрекет етуге, сонымен бірге табиғат әлемімен өзара әрекет етуге қатысты;

Экологиялық сана, яғни адамның табиғатқа қарым-қатынасы онтогенездің барлық кезеңдерінде қарастырылатын экологиялық тәрбие мен білім үдерісінде қалыптасады. Осылайша, экологиялық тәрбие адамның барлық өмір сатысында, нәрестелік кезеңінен кәрілік кезеңіне дейін жалғастырылуы керек екендігін атап өтуге болады.

Білім әр адамның өз өмір сапасын арттыру және қоршаған ортаны сақтау үшін мүмкіндік беруді қамтамасыз етуге негізделеді, ол үшін білімнің барлық деңгейлері әрекет етеді:

- мектепке дейінгі, онда қоршаған әлем туралы бастапқы білім беріледі, өз-өзіне және басқа адамдарға, табиғатқа деген құрметі мен саналылығы анықталатын тәртіптерінің ұстанымдары мен әдеттері қалыптасады;

- мектептік, онда адам жалпыбілімдік білімнің негізгі көлемін меңгереді, жауапты шешімдерді қабылдап, өздігінен өмір сүруге дағдыланады;

- орта кәсіптік білім және жоғары оқу орнындағы білім деңгейі, онда кәсіби тұрғыда көзқарастары қалыптасады, әлеуметтік-экономикалық даму мен табиғат пайдалану саласы үшін кадрлар дайындалады;

- жоғары оқу орнынан кейінгі, онда тұрақты дамудың қағидалары мен идеялары кәсіби қызметінде, кәсіби қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесінде қалыптасады.

Заманауи жағдайлардағы экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаттары:

- әрбір өмір құнды, дара, қайталанбас, адам бар тіршілік үшін жауапты;

- табиғат – ғұмырлы және шексіз, сондықтан ол адамнан күштірек және әрқашан да солай болып қалмақ; табиғатпен негізгі өзара қарым-қатынас қарсы күресу емес, өзара көмек болу керек;

- биосфера әр түрлі болған сайын ол тұрақты болады;

- адам тұрақсыздық әрекет көлемі бойынша табиғи ортаға қолжетімсіздік танытады;

- жаратылыстың экоорталықтық түрі антропоорталықты ығыстыру керек;

- Жер адамзатқа өзінің жойылуына қарсы соққымен жауап бере алады;

- адамдар тәртіп пен құндылықтар жүйесінің радикалды өзгеруіне бағдарланулары керек, атап айтқанда артық тұтынудан (дамыған елдер үшін), көп балалы отбасынан (дамушы елдер үшін) және экологиялық жауапсыздық пен бассыздықтан бас тартуға.

Егер табиғат қорғау қағидалары қоршаған ортаны қорғауды насихаттау мен жалпы тәрбие жолымен социумға енгізілмейтін болса, экологиялық мәдениеттің жаңа кезеңіне өтуінің басты тенденциясы тиімді жүзеге асырылмайды.

- қоршаған ортаның жағдайы туралы ақпараттың ашықтылығын қамтамасыз ету;

- қауіпсіздіктеріне маңызды экологиялық ақпаратқа азаматтардың қолжетімділігін қамтамасыз ету;

- қоршаған ортаны сақтау мәселелері бойынша бұқаралық басылымдарын, экологиялық әдебиеттер көлемін ұлғайту;

- қоршаған ортаны сақтау бойынша өзекті сұрақтарды талқылау.

Глобальды экологиялық мәселелер шешімінің негізі әлемдік көзқарастың артық бағалануы мен приоритеттердің ауысуында, сонымен қатар отбасын жоспарлау арқылы тұрғындар санының нормалануында, қоршаған ортаны қорғаудағы негізгі бағыттарды жүзеге асыру бойынша жұмыстарда көрініс табады.