Құстардың пайда болуы мен эволюциясы

Құстардың пайда болуы мен эволюциясы

Палеонтологтар бойынша, құстар бауырменжорғалаушылардан бір жарым миллион жыл бұрын бірінші сүтқоректілер пайда болысымен жеке бөліне бастады. Ежелгі құстың қалдығы 1861 жылы Баварияда жоғары юра кезеңінің Золенхофен сортандарында табылды, (археоптериксті алғаш рет сол 1860 жылы табылған қауырсын таңбасы арқылы Г. Мейер (1861) сипаттады).

• Палеонтологтар бойынша, құстар бауырменжорғалаушылардан бір жарым миллион жыл бұрын бірінші сүтқоректілер пайда болысымен жеке бөліне бастады. Ежелгі құстың қалдығы 1861 жылы Баварияда жоғары юра кезеңінің Золенхофен сортандарында табылды, (археоптериксті алғаш рет сол 1860 жылы табылған қауырсын таңбасы арқылы Г. Мейер (1861) сипаттады).

Псевдозухилердің ішінде құстарға морфологиялық жағынан өте ұсақ орнитозухилер болған. Олар құстар сияқты артқы аяқтарымен қозғалып жүріп алдыңғы қол аяқтарымен қоректерін қармап ұстаған. Құйрығы ұзын сол сияқты жамбас белдеуінде де құстардың жамбас белдеуіне ұқсас белгілері болған. Денесінің сыртын ұзынша қабыршақтар қаптаған. Қабыршақтардың көлденең өсі болады, оның бүйірінен қысқа құстардың қауырсандарына ұқсас қабыршақ кетеді.

• Псевдозухилердің ішінде құстарға морфологиялық жағынан өте ұсақ орнитозухилер болған. Олар құстар сияқты артқы аяқтарымен қозғалып жүріп алдыңғы қол аяқтарымен қоректерін қармап ұстаған. Құйрығы ұзын сол сияқты жамбас белдеуінде де құстардың жамбас белдеуіне ұқсас белгілері болған. Денесінің сыртын ұзынша қабыршақтар қаптаған. Қабыршақтардың көлденең өсі болады, оның бүйірінен қысқа құстардың қауырсандарына ұқсас қабыршақ кетеді.

Құстардың нағыз тегінің қалдығы әлі табылмаған. Полентологиялық қазбалардың ішінде рептилилер мен құстардың аралық формасы болатын үш факты бар. ¤ткен ғасырда юра дәуіріндегі жер қабатынан алдымен қауырсынның таңбасы соңынан толық скелет табылған. Оның біреуін археоптерис ал екіншісін соған жақын археорнис деп сипаттаған.

• Құстардың нағыз тегінің қалдығы әлі табылмаған. Полентологиялық қазбалардың ішінде рептилилер мен құстардың аралық формасы болатын үш факты бар. ¤ткен ғасырда юра дәуіріндегі жер қабатынан алдымен қауырсынның таңбасы соңынан толық скелет табылған. Оның біреуін археоптерис ал екіншісін соған жақын археорнис деп сипаттаған.

Археоптерикс пен археорнистің дене құрлысына жасалған талдау, олардың тірішілік әрекеттерінің қандай болғанына болжау жасауға мүмкіндік береді. Бұлар ағаштарға өрмелеп ағаштан-ағашқа секіріп тіршілік еткен, бірақ ұша алмаған организмдер. 

• Археоптерикс пен археорнистің дене құрлысына жасалған талдау, олардың тірішілік әрекеттерінің қандай болғанына болжау жасауға мүмкіндік береді. Бұлар ағаштарға өрмелеп ағаштан-ағашқа секіріп тіршілік еткен, бірақ ұша алмаған организмдер. 

Бор дәуіріндегі қалдықтардың ішінен құстардың екі ерекше топтарының : ихтиорнистер мен гесперорнистердің қалдықтары табылған. Гесперорнистер ұшуға қабілеті жоқ, су құстары болған. Қанаттары болмаған алдыңғы аяқтары иығының рудименті түрінде ғана болған. Төс сүйегінің қыр болмаған. Суда жақсы жетілген екі артқы аяғының жәрдемімен жүзген.

• Бор дәуіріндегі қалдықтардың ішінен құстардың екі ерекше топтарының : ихтиорнистер мен гесперорнистердің қалдықтары табылған. Гесперорнистер ұшуға қабілеті жоқ, су құстары болған. Қанаттары болмаған алдыңғы аяқтары иығының рудименті түрінде ғана болған. Төс сүйегінің қыр болмаған. Суда жақсы жетілген екі артқы аяғының жәрдемімен жүзген.

Негізгі 3 гипотеза:

• Марш (1880), Пайкрафт (1910), Бибтың (1915) бірінші гипотезасы: ол бойынша құстардың арғы тегі болып – төрт аяғының көмегімен ағшта өрмелеген және аяқтарының арқасында қанаттың пайда болуына байланысты ұшуды үйренген бауырменжорғалаушылар.
• Нопштың екінші гипотезасы (1907, 1923) – құстардың тегі ағшта өрмелеген емес, екі аяқты, артқы аяқтары көмегімен жерде жүгіретін және жерден ұшуға бейімделеген рептилилер. Кейбір құстар – түйеқұс, нанду, казуар, эму, киви, пингвиндер – төменгі отрядтардың өкілдері де, ұшуға бейімделмеген.
• Штейнер (1915), Хейльман (1926), Такер (1938), Пиветоның (1950) үшінші гипотезасы – құстардың арғы тегі бір уақытта ағашта жорғалау қабілеті мен алдыңғы аяқтары қанаттқа өзгерген рептилилер.
• Г.П.Дементьев (1936) осы түрлі көзқарастарды біріктіріп, болжау түрінде арғы тектері - Эозухиилер

Ихтиорнистер жақсы ұшатын жануарлар болуы мүмкін. өйткені бұлардың қанат скелеттері жақсы жетілген және кеудесінде биік қырлы сүйегі, жақтарында тістері болмаған.

• Ихтиорнистер жақсы ұшатын жануарлар болуы мүмкін. өйткені бұлардың қанат скелеттері жақсы жетілген және кеудесінде биік қырлы сүйегі, жақтарында тістері болмаған.

Жоғарыдағы келтіріген фактылерге сүйене отырып құстардың арғы тегі, систематикалық жағынан псевдозухиларға жақын ерте мезозойлық рептилилер болуы мүмкін деген қорытындыға келеміз. Алғаш олар жер бетінде тіршілік еткен артқы аяғымен қозғалатын жануарлар болған. 

• Жоғарыдағы келтіріген фактылерге сүйене отырып құстардың арғы тегі, систематикалық жағынан псевдозухиларға жақын ерте мезозойлық рептилилер болуы мүмкін деген қорытындыға келеміз. Алғаш олар жер бетінде тіршілік еткен артқы аяғымен қозғалатын жануарлар болған. 

Археоптерикс