Тақырыбы: Ерік және ерік сапалары
жүктеу/скачать 21.74 Kb.
|
|
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті СӨЖ
Тақырыбы:Ерік және ерік сапалары
Орындаған:Жұмабай Ақжан Қабылдаған:Оралымбетова Гүлжанар 2022-2023 оқу жылы Ерік – бұл адамның өз мінез-құлқы мен іс-әрекетін саналы түрде басқара білуі. Ол мақсатқа жетудегі кедергілерді жеңуге көмектеседі.Кедергілер қаншалықты көп болса және адамның мақсатқа жетуге деген құштарлығы күшті болған сайын, ерік әрекетте бұлшық еттік және жүйкелік қысымның соншалықты жоғары болғандығын талап етеді. Бұл қысымды адам, ерікті күш жұмсау ретінде бастан кешіреді. Ерік – бұл адамның өз мінез-құлқы мен іс-әрекетін саналы түрде басқара білуі. Ол мақсатқа жетудегі кедергілерді жеңуге көмектеседі. Кедергілер қаншалықты көп болса және адамның мақсатқа жетуге деген құштарлығы күшті болған сайын, ерік әрекетте бұлшық еттік және жүйкелік қысымның соншалықты жоғары болғандығын талап етеді. Бұл қысымды адам, ерікті күш жұмсау ретінде бастан кешіреді. Ерік жігерлік қысым жағдайын адам өз әрекетін, тежеу және өзінің басқада сырттай сезімдерін білдіруден тежелу кезінде де бастан өткізеді. Табандылық, қалауыңнан бас тару, қоғамдық мәні бойынша анағұрлым жоғарғы мотивтерге төтеп беру де ерікті қысымды, күш жұмсауды, яғни шынайы ерікті әрекетті талап етеді. Ерік-жігерді тәрбиелеуде баланың жеке басын жақсы тани білу, оның әрекетінің негізгі мазмұнын түсіну, осыған орай тиісті тәрбие тәсілдерін қолданып отыру қажет болады. Бұл үшін тәрбиеші баланың ақыл-ой әрекетін өсіру, оны тәртіптілікке үйрету, өз еркін ұжымға бағындыра алу, жақсы әдеттерге машықтандыру, ұлы адамдардың өнегелері мен істеріне еліктеу, дене шынықтыру мен спортқа әуестендіру, дүниетанымы мен сенімін қалыптастыру сияқты жұмыстарды ретіне қарай жүргізіп отыруы тиіс. Ерік тәрбиесінің мақсаты – еріктің жеке сипаттарын дамыту ғана емес, жеке сипаттарды орнықтырып, адамның меншікті қасиетіне, даралық сапасына айналдыру. Жеке адамның меншікті сапасы, мінезінің қасиеті болады. Сондықтан еріктің тәрбиесі мінездің сапасын да дамытып, қалыптастырады. Ерікті дамыту ерік сапасы жоғары кісілердің үлгі-өнегесі әсер етеді. Өнегелі үлгіге бала да, үлкен де еліктейді. Өзінің әрекет, қылығында еріктің биік сапалы үлгілерін балаларға көрсету — ата-ананың, тәрбиешінің, мұғалімнің ардақты міндеті. Ерік күші. Еріктік әрекет азды-көпті қиналу жағдайында өтеді. Осындай жағдайда ерік күші көрініс береді. Ол мақсатты орындауға немесе одан бас тартуға жүмсалған қуат көлемімен сипатталады. Мысалы, бір оқушы үшін математикадан үйге берілген тапсырманы орындауға үлкен күш жұмсаудың керегі болмайды, ал екінші оқушыға тапсырманы орындау үшін біраз еңбектеніп,,«терлеуге» тура келеді. Бірінші және екінші жағдайда да күш жұмсалады, бірак олардың шама-шарқы әр түрлі. Ерік күшін жүмсаудың әр түрлі дәрежеде болуы барлық іске даярлығы да, құлқы да бірдей болмағандықтан бір адамның өзінің бойында да кездесе береді.Ерік күшін жүмсау еріктік әрекеттің мақсатты аңғару, шешім қабылдау, тәсіл таңдау және шешімді практика жүзінде орындау сияқты ерік актыларының бәрінде де бар. Бірақ ол киыншылықтарға байланысты туады. Кедергілер санада бейнелене отырып, қиындық жағдайларды туғызады, одан қиындықты жеңуден бас тарту, яғни мақсаттан бас тарту, немесе ерік күшін жүмсай отырып, практикалық әрекетпен жеңу арқылы ғана қү-тылуға болады. Қиындық барлық ,кезде де бір-біріне сай келетін толғаныс пен ерік күшін туғыза бермейді. Кейде шын “мәнісінде шағын, болмашы кедергілердің өзі көп толғануды едәуір ерік күшін жүмсауды керек етеді. Мысалы, жас бала таныс адамдардан барып керекті нәрсені сүрап алғысы келмей, тартыншақк-тайды. Бұл, әрине, жай ғана әрекет. Оңай болғанымен ол алда түрған кездесу, сөйлесу кезіндегі кеңіл күйінен, «бермей қояр ма екен» деген күдіктен туатын, психологиялық кедергіні, ұялуды жеңу үшін, едәуір ерік күшін талап етеді. Бұл жерде қиындықтардан туатын субъективті кеңіл күйі іс жүзіндегі нақты кедер-гілерге сай келмей отыр.Психологиялық зерттеулер көрсетіп отырғанындай, ерік күшінің мықтылығы, оның беріктігі көпжағдайларға байланысты болады. Ең алдымен, жеке адамның дүниетанымы, идеялық бағыты және оның шешетін мәселесінің қоғамдық мәні туралы айтқан жөн. Бұл элементтер ерік күшімен тікелей байланысты. Адамның ерік сапалары. мақсатқа ұмтылыс; принциптілік; дербестік; инициативалық; шешім қабылдағыштық; табандылық; ұйымдасқандық; батылдық; тәртіптілік. Күрделі еріктік әрекеттер көбінесе үзақ мерзім ішінде жүзеге асады. Бірақ шапшаң әрекетті қажет ететін жағдайлар да аз кездеспейді. Ондай кезде ерік әрекеттерін буынға бөлу қиын. Олар тұтасып кеткендей болады.Мақсатты аңғару, шешім қабылдау, мақсатқа жету жолдарын табу практикалық әрекет төңірегінде жүзеге асады. Бір қарағанда, бүкіл ақыл-ой жүмысы дене жұмысымен қатар жүріп жатқандай болып көрінеді. Бірақ, бұл олай емес. Санамен аңғарылған еріктік әрекетте бейне, ой аз ғана болса да атқару бөлімінен бүрынырақ жүреді. Қимыл мүшелері санада бейнелендірілген, ассоциациялық жолымен ми қыртысының қимыл учаскесіне берілгендерді жүзеге асырады. Бұдан кейін қимыл (әсіресе дағдылысы) сананың мұқият бақылауынсыз-ақ жүзеге асады. Санада, қимыл мүшелеріне беріліп отыратын, жаңа ассо-циациялар қүрылады жаңа мазмүн туады. Бұл, мақсатты толық жүзеге асырғанға дейін осылай бола береді. Қорытындыласақ, ерік сапалары мектеп жасында, оқу, тәлім-тәрбие процестері барысында кемелденеді. Ерік тәрбиесінің мақсаты – баланың бойында жағымсыз сипаттар көрініс берсе, оларды тежеп, шегеріп, ұнамды бағытын дамытып отыру. Ерік сипаттарын арман қалыптастырады. Ойлау қабілеті дамыған сайын бала әрбір нәрсенің мәнін түсініп, мақсат таңдайды, ниет-тілек таласын терең түсініп, шешімге келеді, түрлі әрекеттер жасайды. Отанды сүю, ата-анасы мен өзгелерді құрмет тұту баланың адамгершілік сезімін оятып, еркін дамытуға себепші болады. Ерікті тәрбиелеу оның жеке сипаттарын дамытумен шектелмей, оларды адамның меншіктік қасиетіне, даралық сапасына айналдыру мақсаттарын көздейді. Ерік тәрбиесі адам міңезінің қасиеттерін де қалыптастыруға тікелей ықпал етеді. Еріктің ұстаздар мен тәлімгерлердің, ата-аналардың, жалпы, ересектердің міңез-құлқындағы жақсы сапалары өскелең ұрпаққа қашан да үлгі-өнеге болмақ. Пайдаланылған әдебиеттер: https://www.freepapers.ru/18/erk-turaly-zhalpy-ym/241307.1629707.list2.html https://melimde.com/pedagogika-filiminda-tejiribe-jasau-erekshe-orin-aladi-basa-fi.html?page=113 жүктеу/скачать 21.74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|