Тақырып. Таным философиясы
жүктеу/скачать 17.62 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кілт ұғымдар
|
1.5 Тақырып. Таным философиясы 1 Таным философиялық мәселе ретінде. Әртүрлі философиялық концепциялардағы білім мәнінің анықтамалары, таным ұғымдары. 2 Таным объектісі мен субъектісі. Таным құралы (әдістері). Таным деңгейлері. 3 Ақиқат пен адасу. Білім, ақиқаттылық және жалғандық. Қазіргі Қазақстан жаңғыруы аясындағы білім культі. 4 Эмпирикалық және теориялық таным деңгейлері, жалпы сипаты. 5 Таным және шығармашылық. Шығармашылық және интуиция. Кілт ұғымдар: объект, субъект, таным, білім, ақиқат, агностицизм, эпистемология, шығармашылық, интуиция 1 Таным философиялық мәселе ретінде. Әртүрлі философиялық концепциялардағы білім мәнінің анықтамалары, таным ұғымдары. Философия тарихында таным мәселесі ерекше орын алады. Адамның қоршаған болмысты танымының өзі, философия өзінің ғылыми негіздемесін алған кезеңге дейін біздің ата-бабаларымыз қарастырып, талдай бастады. Қарапайым және мифологиялық дүниетаным аясында адам оның өзі туралы және оның қоршаған ортасы туралы түсініктері мен пайымдауларының қалай қалыптасқанын түсінуге тырысты. Алайда философия аясында ғана таным мәселесі шынайы ғылыми сипатқа ие болды. Философиядағы таным мәселесін оның теориялық ұғымынсыз ойлау мүмкін емес. Таным теориясы – гносеологияның маңызды құрамдас бөлігі, ол бір жағынан осы мәселеге қатысты әртүрлі көзқарасқа қатысты негізгі тұжырымдамаларды, ал екінші жағынан - ғалымдар жаңадан пайда болған фактілер мен ашық заңдар мен заңдылықтар тұрғысынан қандай да бір теорияларды қарастыратын осы тұжырымдамаларды сынауды қамтиды. Адамнан тыс таным процесінің болуы мүмкін емес. Сондықтан адам танымы белгілі бір қоғамда, қоғамның тәжірибелік қажеттілігіне сәйкес жүріп жатады. Ендеше адамзат дамуында адам танымының қоғамдық, тарихи сипаты болады. Таным – адам санасын дамытудың негізі. «Таным дегеніміз» – өмір шындығын жай селқос аңғарып қана қою емес, оны қызу түрде, мақсатқа сай бейнелеу болып табылады. Дүниені танып білуге болатындығы туралы адамның ойлауының ақиқатқа жете алатындығы туралы мәселенің ғылым мен практика үшін үлкен маңызы бар. Егер дүние мен оның заңдары танылатын болса, біздің біліміміз шындықты дұрыс бейнелейтін болса, онда табиғат пен қоғамның танылған күштері адамға қызмет етуге жұмсалар еді. Алайда, осы айқын-ақ сияқты фактіні, яғни дүниені танып білуге болатындығын философтардың бәрі бірдей мойындай бермейді. Сонымен бірге адамның дүниені танып-білу мүмкіндігін жоққа шығаратын бағытты – агностицизм деп атайды. Оның негізгі тарихи формалары: антика заманының скептицизмі және Канттың агиостицизмі. Диалектикалық материализм адамның танымының, оның ойлау қабілеттерінің қоғамдық дамуының жемісі, қоғамдық даму адамның айналадағы дүниені пәрменді түрде өзгертуінің нәтижесі деп біледі. Философияда таным мәселесіне екі көзқарас қалыптасты – гностицизм және агностицизм. Гностицизм өкілдерінің пікірінше, әлемді танимыз, ал адам танымда үлкен әлеуетке ие. Агностиктер адамның әлемді тану мүмкіндігіне сенбейді және әлемді тану мүмкіндігін де жоққа шығарады. Агностицизм теориясын И. Кант ұсынды, оған сәйкес, адамда шектеулі танымдық қабілет бар, ал әлем танымайды. Материалистер танымды процес деп санайды, нәтижесінде материяны өзінің бейнелеу қабілеті, санасы арқылы өзін-өзі зерттейді. Идеалистер таным – идеалды ақылдың дербес қызметі деп санайды. 2 Таным объектісі мен субъектісі. Таным құралы (әдістері). Таным деңгейлері. Танымның субъектісі – адам, қоғам. Танымның объектісі – қоршаған орта. Адам қызметінің, іс-әрекетінің екі негізгі жағы, негізгі айқындықтары, соны көрсететін философиялық категориялар. Антика философиясында, мысалы, Аристотельдің еңбектерінде субъект қасиеттердің, қозғалыстардың, белгілердің ненің қасиеттері, қозғалыстары, белгілері екенін көрсететін ұғым деген мағынада қолданған. Яғни субъект – солардың бәрінің негізі немесе иесі. Танымның субьектісі деп жеке адамдарды, таптар мен әлеуметтік топтарды, кең мағынада алғанда, тұтас тарихи нақтылы қоғамды айтуға болады. Сондай-ақ, субьект өз болмысын, өзінің ішкі дүниесін таным обьектісі ретінде қарай алады. Табиғатты, қоғамдық қатынастарды таным обьектісі ретінде қарастыру қажет. Олар субьектінің өндірістік, әлеуметтік және ғылыми қызметі арқылы таным обьектісіне айналады. ХҮІІ ғасырда субъект мен объект терминдері таным теориясында ғана қолданылды. Қазіргі кезеңде ғана субъект пен объект адамның дүниені өзгерту, игеру және тану қызметімен байланысты қолданыла бастады, яғни, субъект өз болмысының, іс-әрекетінің, соның ішінде рухани жаратымпаздық және таным қызметінің бірден-бір иесі, жасаушысы деп түсінетін көзқарас пайда болды. Субъекті, ол – әрбір жеке адам, ал адамдар қоғамдасқан түрінде, олар бәрі бірге – өздерінің тарихи-әлеуметтік дүниесінің, соны жасаудағы тарихының бірден-бір авторы. Яғни әлеуметтік-тарихи дүниеде, адамдар қоғамында ешбір басқа нәрсе олардың пайда болуының, дамуының себепшісі бола алмайды. Субъект осы дүниеде ең ақырғы себеп, әрі ақырғы нәтиже. Объекті – субъектіге қарама-қарсы, бірақ одан ажырамас байланыстағы іс-әрекеттің екінші жағы, кезеңі. Адам жасампаздық қызметінде нені өзгертетін болса, сол объект. Объектіні көбіне адамнан, оның әрекетінен тыс болған, тек сыртқы дүниеден қызметтің шеңберіне тартылған бөлігі деп түсіндіріп келді, мысалы табиғаттың адам өзгертетін заттары. Таным объектісі – бұл субъектінің саналы іс-әрекеті, оның саналы ойының көзқарасы тұрғысынан қалған болмыстың фрагменті. Таным объектілері: - бастапқы, яғни табиғи және әлеуметтік шындық фрагменттері; - екінші – адамдардың рухани әлемінің әр түрлі көріністері; - үшінші – өзінің рухани әлемі. Таным процесі қалайша жүзеге асырылады? Таным процесі сезімдік танымнан және рационалдық танымнан құралады. Танымның бастапқы пункті және негізі – практика (тәжірибе). Таным әдістері – бұл біздің санамызда шындықты жаңғырту тәсілдері, яғни практикалық және теориялық қызметтің қағидалары мен ережелері жүйесі. Философия тарихында танымда қандай да бір әдісті таңдау және оның артықшылықтары туралы үнемі пікірталастар жүргізілді. Ақиқатқа білімге қол жеткізу үшін қандай жол өте өткір және шеткі формаларды қабылдады деген дау жиі. Мысалы, натурфилософтар бақылау мен эксперимент – танымның ең сенімді әдістері (Демокрит, Фалес және т. б.). Платон, Фома Аквинский, Гегель сияқты ең ірі философтар-идеалистер логика ақиқатқа әкеледі деп сенді. Әсіресе, бұл мәселе бойынша өткір пікірталастар Жаңа уақытта (XVII–XVIIIғғ.) өрбіді. Жаңа заман дәуіріндегі гносеология мәселелері екінші жоспарға онтологиялық мәселелерді жылжыта отырып, философияның басты мәселелеріне айналды. Зерттеудің ғылыми әдістерін құру қажеттілігі туралы сұрақ қойған бірінші бірі XVI ғасырдың философы Фрэнсис Бэкон болды. «Ғылымдарды Ұлы қалпына келтіру» жұмысында ол ғылымда патшалық еткен догматтар мен беделдерден бас тарту керектігін айтты. Оның пікірінше, ғылымдағы ашылулар баяу және кездейсоқ жасалған, өйткені ол қажетті әдістерге ие емес. Сондықтан Бэкон индуктивті деп аталатын жаңа әдісті жасауға тырысты. Индукция – табиғат пен қоғамдық өмірдің құбылыстарын белгілі бір дәрежеде болжауға немесе болжауға мүмкіндік беретін фактілерді ұтымды түсіндірудің түрі. Таным құралы (әдісі) – бұл адам әлем туралы шынайы білім алатын рәсімдер жиынтығы, теориялық және эмпирикалық таным әдістері мен операцияларының жиынтығы. Таным әдісінің ерекшелігі – танымдық процедуралардың жиынтығы ретінде таным объектісіне сәйкес келуі тиіс. Әр түрлі объектілер мен олардың қасиеттері субъектілердің танымдық өзара әрекеттесуінің әртүрлі тәсілдерін талап етеді. (Мысалы, физикалық денелердің құрылымын тану, олардың орнын ауыстыру және қоғамды зерттеу). 3 Ақиқат пен адасу. Білім, ақиқаттылық және жалғандық. Қазіргі Қазақстан жаңғыруы аясындағы білім культі. Өмірде ақиқат біреу болса, қателесу көп. Ақиқаттың жолында адамзат талай қателескен. Ғылымның дамуымен қателесу де азаяды. Мысалы, бұрынғы заманда ең ғұлама адамдар да жердің беті теп-тегіс, қозғалмастан тұрады деп ұғыныпты. Ақиқат теориясында өтірік туралы да ұғым бар. Өтірік – ол адамның өзімен байланысты, оны адам ойланып, бір мақсатымен айтады. Ақиқат теориясына келсек, «ақиқат» – танымның негізгі мақсаты. Сонымен, ақиқат теориясы мынадай қағидаларға сүйенеді: 1) ақиқат – әлеуметтік процес; 2) обьективті ақиқатты мойындау – обсолютті ақиқатты мойындау деген сөз; 3) ақиқат барлық жағдайда нақты; 4) практика – ақиқаттың жалпы өлшемі; 5) ақиқатты тану – қайшылықты, күрделі диалектикалық процесс. Ақиқат түсінігі барлық осы тәсілдерді біріктіреді: бұл шын мәнінде бар нәрсе және біздің біліміміздің шын мәнінде бар нәрсеге сәйкестігі, бірақ бұл белгілі бір келісім, осы шындықты қабылдау туралы шарт. Бір уақытта ақиқат: - субъективті және объективті (бұл адам лайықты); - дерексіз және нақты (адам мүлдем жоқ); - салыстырмалы және абсолютті болып келеді (атоммен мысал). Адамдардың дүниеге қатынасының тікелей көріну формасы – олардың іс-әрекеті, грекше халықаралық тіліне енген термин – практика. Практика, іс-әрекеттер – адамдардың дүниені игеріп, сол арқылы өзін, өз болмысын өзгерту, жарату, жасау қызметі. Олар адамдардың қимылдық істеріне, әрекеттерінде болатын өзгерістер. Практика дегеніміз – ол адам баласының табиғат пен қоғамды қайта жасайтын мақсатқа лайық материалдық қоғамдық қызметі. Оған: материалдық өндіріс процесі; әлеуметтік, саяси қозғалыстар; революңиялық-өзгертуші әрекеті; ғылыми байқаулар мен эксперименттер кіреді. Адамдар тек табиғат күштері мен заттарын ғана өзгертіп отырмайды, олар өздерінің бір-біріне қатынастарын да өзгертіп, қайта жасайды. Бұл турасында бірақ белгілі айырмашылық бар. Егер табиғат заңдылықтарын олар тек игеріп жаңартып отыратын болса, яғни, адамдар мұқтаждығына бейімдеп отыратын болса, ал өздерінің қоғамдық қатынастарын олар жаңадан жасайды. Адамдардың осындай заттық-материалдық, нысаналы өзгертушілік қызметін практика деп атайды. Яғни, практика дегеніміз адамдардың табиғатты және қоғамдық құбылыстарды нысаналы түрде өзгертуге бағытталған қоғамдық және материалдық қызметі. 4 Эмпирикалық және теориялық таным деңгейлері, жалпы сипаты. Таным процесіне сезімдік таным, рационалды таным, логика, интуиция қатысады. Он тоғызыншы Қара сөзінде Абай таным процесі туралы жазған: «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды танидыдағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады». Таным процесінің бірінші сатысы – сезімдік таным. Сезімдік таным дегеніміз – сезім мүшелері: көру, есту, сезіну және басқалар арқылы жүзеге асырылатын танып-білу. Сезім мүшелері дегеніміз – ол біздің айналамыздағы дүние жайындағы мәліметтер санамызға келіп- кіретін бірден-бір қақпалар болып табылады. Сезімдік таным негізгі үш формада: түйсіктер, қабылдаулар және елестету арқылы жүзеге асырылады. Бұл формалардың бір-бірінен айырмашылығы неде және олардың өзара байланысы қандай? Адамның дүниені бейнелеуінің алғашқы формасы түйсік. Түйсік – материалдық объектілердің, заттардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуі нәтижесінде пайда болады. Түйсіктер дегеніміз – сезім мүшелеріне тікелей ықпал жасайтын материалдық заттар мен құбылыстардың жеке сапаларын, қасиеттерін, жақтарын мида бейнелеу болып табылады. Түйсіктер негізгі екі топқа: 1) сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардың қасиеттерін бейнелейтін түйсіктерге (көру, есту, иіс, дәм, тері арқылы сезу түйсіктеріне) және 2) денеміздің бөлшектері қозғалысын және ішкі органдарымыздың жайын бейнелейтін түйсіктерге (тепе-теңдікті бұлшық ет, организм арқылы түсіну) бөлінеді. Бұл топтардың арасында әрқашан да тығыз байланыс бар, өйткені, адам сыртқы дүниені енжар түсінбейді, қайта сыртқы заттардың қасиеттеріне сәйкес сыртқы дүниеге белсенді ықпал жасап, көңіл бөле отырып түйсінеді. Сезім мүшелеріне заттардың алуан түрлі қасиеттері әсер ете алады. Біз заттың қаттылығын түйсіне аламыз, дыбыстарды, түстерді аңғарып, қабылдай аламыз, т.т. Әр түрлі заттар мен құбылыстар сезім мүшелеріне әр түрлі әсер етеді. Бір жағдайда сезім мүшелері заттармен тікелей ұштасады. Мысалы, тәтті немесе ащы нәрсені, серпімді не тегіс затты, т.с. сезу осылайша пайда болады. Ал екінші жағдайда біз затты алыстан аңғарып қабылдаймыз. Мысалы, көздің қарашығына бір заттың сәулесі түсуінің не оның шағылысуының нәтижесінде жасалған сол заттың бейнесі осылайша пайда болады. Бірақ зат біздің сезім мүшелерімізге қандай жолмен әсер ететін болса да, түйсік сол сезім мүшелеріне сыртқы тітіркендіргіштің (электромагнит пен дыбыс тербелістері, механикалық қысым, т.б.) әсер етуі нәтижесі ретінде пайда болады. Сезімдік таным тек заттар мен құбылыстарды тікелей қабылдаумен ғана танып қоймайды. Сыртқы заттардың сезім мүшелеріне алуан түрлі әрекет етуі нәтижесінде адамның миында белгілі бір іздер сақталып қалады. Онан әрі бұлар еріксіз немесе әдейі жандануы және адамның бұрын қабылдаған заттарының нақты образдарының тууына физиологиялық негіз болуы мүмкін. Бұл образдар елестету деп аталады. Елестету дегеніміз – ол қазіргі сәтте сезім мүшелеріне тікелей әсер етпейтін, бірақ бұрын олар белгілі бір формада қабылданған заттың сезімдік образы. Елестету де қабылдаулар сияқты нақты, көрнекті образдар. Бірақ олардың қабылдаулардан үш түрлі айырмашылығы бар. 1) Елес қазіргі сәтте заттардың тікелей әсері тимей тұрған кезде санада қайтадан туатын образдар болғандықтан, қабылдауларға қарағанда неғұрлым бұлдырлау келеді де, тиянақсыздау болады. 2) Елестерде көбінесе бұрын әртүрлі жағдайда сан рет қабылданған заттардың образдары, немесе тіпті көптеген ұқсас заттардың образдары да, қайтадан туатындықтан, олардың қабылдаулармен салыстырғанда неғұрлым жалпыланған сипаты болады. 3) Елестету заттың тікелей тигізетін әсері жоқ кезде, бұрынғы қабылдаулардың мида сақталып қалған іздері негізінде туатындықтан, ал бұлардың арасында толып жатқан уақытша жүйке байланыстары орнайтындықтан, осылардың негізінде қабылдау образдарының түрін өзгертуге, оларды қайта құруға, тіпті жаңадан көрнекті образдар жасауға мүмкіндік туады. Адам сезімдік танымның сатысында тоқтап қалмайды. Ойлау қызметінің арқасында сыртқы, жеке, тікелей қабылданатын құбылыстарды сезім арқылы танып-білуден ішкі, жалпы, тікелей қабылданылмайтын заңдылықтарды логикалық жолмен танып-білуге болады. Рационалды таным үш қарапайым формада жүзеге асырылады: ұғымдар, пайымдаулар және ақыл-ойы мен күрделі (жоғары) ойлау формалары: тақырыптар, проблемалар, гипотезалар, теориялар, ғылым және т. б. 1) Ұғым – бұл рационалды танымның бастапқы нысаны, ойлау логикалық нысаны, онда заттың маңызды қасиеттері мен қатынастары бейнеленеді. 2) Пікір – бұл заттар мен құбылыстарға қатысты бірдеңе бекітілетін немесе жоққа шығаратын ой. 3) Ойлау – бұл ойлау формасы, соның арқасында бірнеше өзара байланысты пайымдаулардан жаңалары шығарылады. Ұғым, пікір, ой тұжырымы логикалық (рационалды) танымның негізгі формалары болып табылады. Олар арқылы зерттеліп отырған заттың мәнін ашамыз. Ойлаудың бұл формалары адам психикасының (жан әлемінің) заттар мен құбылыстардың өзіндік бар немесе болуға тиісті болмысы мен мазмұнын білдіретін саласы, әрине, ол құбылыстар тек сыртқы нәрселер ғана емес, адамның өз жан дүниесінің көріністері де. Олар олай болса құбылыстардың қандай, қалай, не (кім) екендігін, болуға тиістілігін анықтауға бағышталған. Ойлаудың негізгі формалары – пікір, ұғым және туйіндеу (ой тұжырымы). «Ұғым» – заттар мен құбылыстарды олардың жалпы және маңызды белгілері түрінде бейнелеу болып табылады. Ұғым шындықтың рационалдық бейнесі, шоғырланған білімнің формасы. Ұғым сияқты, пікір де заттар мен құбылыстар арасындағы, олардың әр түрлі жақтары мен қасиеттері арасындағы байланыстар мен қатынастардың бейнесі. «Пікір» – ол қандай да болсын бір зат жайында мақұлданылатын немесе теріске шығарылатын ой. Пікір – ойлаудың ең қарапайым формасы. Ойлаудың формаларын ең алғаш ыждағаттықпен зерттеген Аристотель (б.д.д. 384-322) еді. Оның түсінуінше белгілі бір ойды айтудың барлығы бірдей пікірге жата бермейді. «Ойлау» – адам миының ең жоғары қызметі, сыртқы дүние заттарын, олардың маңызды жақтарын, байланыстары мен қатынастарын аралық, дерексіз және жалпылама түрде бейнелейтін қызмет. Ұғым – дегеніміз логикалық ойлаудың аса маңызды элементі. Бүкіл ойлау процесі ұғымдар туғызу, оларды жүйеге келтіру және пайдалану жолымен қалыптасады. Рационалдыққа жақын интуитивті таным болып табылады, онда ақиқат адамға бейсаналық деңгейде келеді. «Интуиция» – бұл тікелей кенеттен білім алу. Ол адамның рухани әлемінің білім саласына жатады. Интуиция түрлері: 1 Сезімтал (лезде сезім). 2 Рационалды (логикалық мәселелерді жылдам шешу). 3 Сезімтал және рационалды интуицияның синтезі ретінде эйдикалық. Осылайша, сананың пайда болуы мен дамуының күрделі және ұзақ процессінің нәтижесінде адам объективті әлемді оның заңдылықтарын анықтау қабілетіне ие болды. Саналы субъектінің санасында зерттелетін объектінің бейнесі қалыптасады. Танымның негізгі түрі мен ақиқаттың өлшемі тәжірибе болып табылады. 5 Таным және шығармашылық. Шығармашылық және интуиция. Таным мен шығармашылық – бұл өзара тығыз байланысты екі ұғым. Олар объект пен субъектінің үйлесімді өзара әрекеттесуін білдіреді, соның нәтижесінде адамзат қоршаған әлем туралы маңызды білім алады. Өркениеттік адамдар әр уақытта шығармашылықтың адам өмірінде қандай маңызы бар екенін қызықтырды. Бұл мәселені адамдар антикалық кезеңде көтерген тарихи дәлелдер бар. Сол кезде таным мен шығармашылық сияқты анықтамалар алғаш рет пайда болды. Философия кейінірек пайда болды және адамның қоршаған әлемді үздіксіз зерттейтіндігі және осының арқасында дамитындығы туралы ақиқатты растады. Адамдардың санасы өскен сайын, оларды тек болмыстың проблемалары ғана емес, әлемнің шығу тегі және осы үдерісте таным мен шығармашылық қандай рөл атқаратыны қызықтырды. Сол кездегі атақты ойшылдар осы ұғымдардың мәнін және олардың болмыстың құпиясын ұғынумен байланысын анықтау үшін қызықты әрекет жасады. Қазіргі уақытта ғылым мен қоғамдық қатынастарда жаңа ақпарат пен инновациялардың үздіксіз ағымына байланысты ғылыми және техникалық мәселелерді шешуге шығармашылықпен қарау қажеттілігі туындайды. Бұл аспектіде таным мен шығармашылық тұлғаны белсендіретін және оны толық ашуға мәжбүр ететін ең маңызды факторлар болып табылады. Жалпы, бұл түпкілікті мақсатқа жетуге ықпал етеді. Егер көптеген ғылымдар мен әртүрлі өнер түрлерін қалыптастыру сияқты мәселені қарастырсақ, онда басты рөлдердің бірі мұнда таным мен шығармашылық ойнағандығы түсінікті болады. Философия кейіннен адамды іздеу нәтижелерін жүйелендірді. Ол білімді жинақтап, олардың өзара байланысын анықтауға мүмкіндік берді. «Шығармашылық» – бұл бұрын теңдесі жоқ жағдайларда стандартты емес шешімдер қабылдау. Шығармашылықта ерекше нәрсе ғана емес, адамның мәндік күші, оның қабілеті мен шеберлігі дамиды. Шығармашылық деңгейлері ерекшеленеді. Адам үшін жаңа қоғам үшін жиі жаңа емес. Жоғары шығармашылық алынған нәтижелердің тарихи маңыздылығы ауқымында түбегейлі жаңалығымен анықталады. Шығармашылық – бірегей, жаңалығын жоғалтып, әдеттегі стандартты болып айналады. Айта кету керек, бұл шығармашылық шекарасы дәл осы. Жаңа бірдеңені бір рет жасауға болады. Барлық айтылғандарды ескере отырып, танымды шығармашылықты екі аспектіде ажырату керек екенін атап өту қажет. Оқу үрдісінде белгілі білім беру – бұл белгілі бір субъект үшін жеке шығармашылық. Жаңа жаңалықтар мен жаңа нәрсе ойлап табу, адамзат ауқымында танылмаған зерттеу – танымдағы жоғары шығармашылық. Шығармашылық іс-әрекет бостандық пен күш-жігерді талап етеді. Адамның шығармашылығы еңбекте көрініс табуы тиіс. Еңбек жеке тұлғаны өз бетімен жетілуіне ықпал етеді, оның бейімділігі мен бейімділігін ашады. Шығармашылық – бұл өмір сүру тәсілі. Әлемді таң қалдыруды және басқа ештеңе көрмейтін жерде құпия мен проблемаларды көруді үйрену қажет. Бұл ерекше көзқарас пен таңданыс тамаша шығармаларды жазуға, керемет музыка жасауға мүмкіндік береді… Шығармашылық барлық жан мен жүректі сезінуден басталады. Шығармашылықтың маңызды тетігі – интуиция. Түйсіктің түрлі анықтамалары бар, оның мәні интуиция-санадан жасырын шешім. Интуиция өмірдің түрлі салаларында жиі қолданылады. Оның жалпы белгілері: білім алу жолдарының танымдылығы және тікелей, логикалық шығарусыз тапсырмаларды шешу. Интуитивті шешімді қалыптастыру шарттары: 1) фундаменталды дайындық, зерттеу пәнін негізді білу, 2) іздеу жағдайының болуы, 3) мәселені шешудің үздіксіз әрекеті, 4) ұқсастығы тұрғысынан түсінік. Интуитивті шешімдер жиі қателеседі, сондықтан интуицияны абайлап пайдалану және мүмкіндігінше интуитивті шешімдерді басқа тәсілдермен (логикалық шығару, тәжірибелік тексеру және т.б.) «Елестету» – қазіргі уақытта жоқ немесе сезім арқылы қабылдау мүмкін емес, немесе әлі жоқ ой тәжірибесін жасау. Қиял мүлдем жоқ және жүзеге асырылмаған таным процесінде пайдалы болуы екіталай. Көрініп тұрғандай, танымда қиял белгілі бір рөл атқарады. Интуиция мен шығармашылық формальды-логикалық сипаттамаға берілмейді, бірақ әдістер бар, оларды эвристикалық деп атайды, ол бойынша жаңа іздеу жүргізіледі, ол субъектінің талантын, жадын, назарын, қиялын жұмылдыруды талап етеді. Бекітуге арналған сұрақтар: 1 Білім дегеніміз не? 2 Білім және таным арақатынасы? 3 Әдіс ұғымының этимологиялық мағынасы? 4 Білімнің қазіргі Рухани жаңғырудағы ролі қандай? 5 Танымдағы адасудың себептерін ата? 6 Шығармашылық пен интуицияның өзара байланыс мәні неде? 7 Шығармашыл тұлғаны сипаттаңыз 8 Эмпирикалық танымға мысал келтіріп, маңызын түсіндіріңіз Қолдануға ұсынылатын әдебиеттер: 1 Реми Хесс. Философияның таңдаулы 25 кітабы. Анри Бергсон. Шығармашылық эволюциясы, 1907 (281-293 бб); Жан Поль Сартр. Әдіс мәселесі, 1960 (324-337) 2 Дерек Джонстон. Философияның қысқаша тарихы. Сократтан Дерридаға дейін. «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2018 ж. 3 Энтони Кенни. Антика философиясы. Батыс философиясының жаңа тарихы. «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2018 ж. 4 Эллиот Аронсон. «Көпке ұмтылған жалғыз» әлеуметтік психологияға кіріспе, А. «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры. 2018. - 408 б жүктеу/скачать 17.62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|