«тарих» кафедрасы
жүктеу/скачать 3.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| Батпақты қалалар. Бұл терминді ХАЭЭ-сының жетекшісі С.П.
Толстов енгізген.Бұл қалашықты мекен еткен халықтар ІХ-Х ғғ. Қуаңдария сағасының жағалауында Жанкент, Күйік қала, Кескен Күйік қала сынды үлкен қалаларда өмір сүрген. «Батпақты қалалар» деп атау себебі: Қуаңдарияның дәл Аралға құяр атырауында яғни сулы батпақты жерде орналасқандығы болуы керек. Бұл жайлы жазба деректері әл-Якуби (ІХғ),әл- Масуди (Хғ), ибн Хаукал (Хғ), ибн Русте (Х ғ), әл Идриси (ХІ ғ) Жувейни және Рашид-ад-дин (ХІVғ) орта ғасырлық тарихшылардың еңбектерінде айтылады. 1946 жылы ХАЭЭ-сы зерттеп, жоспарын түсірді С.П Толстов осы қалашықтардан керамика материалдарына талдау жасап «батпақты қалалардың» тарихы б.з.д. І мыңжылдықтың екінші жартысынан басталады деген пікір айтты. Бұл қалашықтардың өмір сүру мерзімі Х ғ ортасы - ХІ ғ өмір сүруін тоқтатады делінеді. Кескен Күйік қала - «батпақты қалалардың» ішіндегі көлемі жағынан ең ірісі. Көлемі 560х700 м. Қала шикі кірпіштен қаланған сыртқы қорған қабырғамен қоршалған. Оның сақталған биіктігі 2 м. 1963 жылы ХАЭЭ жүргізген археолгиялық қазба жұмыстары (жетекшісі Б.И. Вайнберг) қаланың ең мықты жоғарғы қабаты VII-IX ғғ. мерзімделеді. Сонымен қатар, жинақталған материал Кескен Күйік қаланың дамыған қолөнер орталығы болғандығын қала тұрғындарының керамика өндірісімен қатар, темір мен мыс балқыту шыныдан ыдыстар дайындаумен шұғылданғанын көрсетеді[105,153-160 бет]. Жанкент қалашығы Қызылорда облысы Қазалы ауданында қарасты Өркендеу ауылынан 1,5 шақырым жерде, Сырдарияның сол жағалауында орналасқан (сурет 11-12). Қаланың көлемі 415х230 м (шығыс бөлігінде 320 64 м). Ескерткіш формасы «Т» әрпі тәріздес, шығыстан батысқа қарай созыла орналасқан. Қалашықтың шығыс бөлігі батысына қарағанда кеңірек болып келеді және сыртқы қорғаныс қабырғасы да осы бөлікте жақсы сақталған [107, 113-117; 108, 11-15; 109, 100-115]. Бұл қалашықтан оғыздардың резиденциясы болғандығын жазба деректерден байқаймыз. Жанкент туралы мәліметтер ІХ-Х ғғ. өмір ортағасырлық араб тарихшысы әл-Идрисиде кездеседі. Сырдарияның төменгі ағысы бойын сиппатай келе «оғыздардың қалалары өте көп, олар солтүстікке және шығысқа қарай бірінен кейін бірі жалғасып жатыр» деп жазады. Жинақталған материал негізінде қала халқы кешенді шаруашылықпен –жер өңдеумен, мал шаруашылығымен және балық аулаумен айналысқандығы, Хорезм мәдени-шаруашылық тығыз байланыста болғандығы және қалашықтың оғыздарға тиеслі екендігі туралы айтылады. 2014 жылдан қазіргі уақытқа дейін Қызылорда облыс әкімі Қ.Е.Көшербаетың қолдауымен Жанкент қаласын туристік орталыққа айналдыру мақсатымен, бірнеше археологиялық қазба жұмыстары жүргізіліп келеді. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті «Археология және этнография» ғылыми зерттеу орталығының жүргізілген зертттеулер нәтижесінде көптеген мақалалар жарық көрген. Жанкент қаласында жүргізілген археологиялық зерттеулер кезінде құмыралар, ұршықтар, наным-сенім дәстүрлерінде пайдаланылған қошқар бейнесіндегі керамикалық туындылар табылды. Жанкент қаласы Ұлы жібек жолының бойында ортағасырларда дамыған қала ретінде, әрі Түркі ұлыстарының орталығы ретінде киелі жерлер қатарына кіреді. Қазіргі таңда Жанкент қалашығында археологиялық зерттеу жұмыстары өз жалғасын тауып, болашақта аспан асты мұражайға айналдыру жұмыстары қолға алынып жатыр. Күйік қала қалашығы – тіктөртбұрыш формалы, көлемі 45х290 м болатын үлкен қала жұрты. Қаланың солтүстік қабырғасының орта шенінде көлемі 50х50 м цитадель орналасқан. Қала ені 10 м-ге жуық аса терең емес ормен қоршалған [ 110, 394-310 бет; 111, 11-13 бет; 112, 29-33 бет]. жүктеу/скачать 3.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|