Технологиялық машиналарды ажж

КЕЛІСІЛДІ

БСМмБжСЖБ ____________ Баяхметова Г. С. «___»_____2012 ж.

ОӘБ бастығы ___________ Варакута А. А. «___»_____2012 ж.

Кәсіпорындарға жаңа бұйымды құрастыру және оны өндіріске қоюды автоматтандырылған жобалау жүйесі (АЖЖ) арқылы жүзеге асыруға болады. Олар: авиажасау, автомобильжасау, ауыр машинажасау, электротехника және электроника, сәулет, мұнайгаз өндірісі сияқты әртүрлі халық шаруашылығында қолданылады.

Заманауи АЖЖ конструкторлық-технологиялық дайындық пен физикалық бірыңғай ақпараттық платформа (беріліс базасы) шеңберінде өндірісті басқаруды біріктіруге мүмкіндік береді. Бұл, жобалау барысында бірнеше мамандықтарды біріктіруге, инженерлік және өндірістік компаниялардың тауар нарығында жедел қимыл-әрекет етуіне, жаңа тауар өндіруге шығындалатын уақыт пен материалдық шығындарды едәуір төмендетуге септігін тигізеді.

Машина жасау саласында АЖЖ тауардың жаңа түрін жобалаудан бастап, конструкторлық және технологиялық құжаттар дайындауға дейінгі барлық стадияларда қолданылады. Сандық бағдарламалық орнақтарды басқару бағдарламаларын, сонымен қатар жабдықты жүктеді жедел жоспарлауды қамтамасыз етуге болады. Автоматтандырылған жобалау жүйесі бұйымның және оның жеке бөлшектерінің безендірілген үшкеңістікті бейнесімен жұмыс істеуге мүмкіндік беріп: жобаланып отырған құрылмды инженерлік талдау жасауға, өндірісті технологиялық дайындауға болатын кешенді жүйе болып табылады. АЖЖ арқылы конструкторлық-технологиялық құжаттардың әртүрлі өндірістік құрылымдар мен жеке қызметкерлер арасындағы қозғалысты реттеуге де болады.

Машина жасаудағы АЖЖ кең таралуына мына факторлар итермелейді:

- өнеркәсіп орындарының жаңа бұйымдарды жобалау және дайындауға байланысты мейлінше сапалы және арзан шешімдерді қабылдау;

- жаңа өндірісті енгізу жұмыстарын орындау уақытын үнемдеу қажеттігі;

- жобалау құжаттарынна қойылатын талаптардың жоғарылауы;

- өнеркәсіп пен мекемелердің жұмыстарын толық автоматтандыру кезіндегі жүйелердің қажеттігін қамтамасыз ету.

Өнеркәсіптің өндіруге дайындалған өніміні неғұрлым технологиялы және күрделі болған сайын АЖЖ кешенді енгізуге де қажетті шығын ұлғая түседі. Конструкторлық, есептік және технологиялық құрылымдардың заманауи автоматтандыру жүйелерімен төмен дәрежеде жарақтандырылуы өндірісті жобалау немесе дайындау стадияларындағы шығындарды ұлғайтып жаңа шешімдерді толық қабылдауға мүмкіндік бермейді.

AutoCAD бағдарламасы жобалау және сызудың автоматтандырылған жүйесі болып табылады. Аталмыш жүйенің заманауи әдіснамалары жазықтықта (2d графика, жазықтықты сызба) екіөлшемді объектілермен ғана емес, жазықтықтағы үшөлшемді модельдермен (3d графика, 3d модельдеу) жұмыс істеуге мүмкіндік береді. AutoCAD 1982 жылы Американдық Autodesk фирмасымен құрастырылып, фирманың бастапқы дамуына түрткі болған. Қазіргі күні AutoCAD жүйесі – әлемде ең кең тараған АЖЖ болып табылады. Ол бұл жетістікке сызбалаудың ең тиімді және жеңіл құралдарының арқасында қол жеткізіп отыр.

Сызу және тетіктерді бөлщектеу аясында AutoCAD мүмкіншілігі: жобалау идеяларын тиімді қолдану; жұмыс үрдісін оңтайландыру; бірлесіп атқаратын жұмыстарды ұйымдастыру болып табылады. AutoCAD – бұл жобалаушының еңбек өнімділігін едәуір арттыруға ықпал ететін және салалық стандарттарға сай құжаттар дайындауға мүмкіндік беретін кәсіби шешім.

AutoCAD – Autodesk (АҚШ) фирмасының автоматтандырылған әмбебап жобалау жүйесі (АЖЖ), дүние жүзінде 76 % AutoCAD-ты қолданады. AutoCAD-пен жұмыс істеу инженерлерге қолайлы, себебі бұл жүйе өте жиі қолданылады.

1-сурет – AutoCAD 10 АЖЖ құрылымы

Графикалық редактордың чертеждың көмегі өте маңызды, бірақ AutoCAD-та емес. Ол жаңа дайындаманың жұмасында қолданылады және дәстүрлі сызуда маңызды емес, бірақ автоматизация өлшеулері штрихтеу, сызу элементтерін көбейту, рамкаларды және жазбалардың жұмыстарын жеңілдетеді. Дайындаманың өсу деңгейі 15...20 рет AutoCAD-та қамтамасыздандырады, АЖЖ-дың көмегімен Автолисп тілді программалау.

AutoCAD (сонымен CorelDRAW, Visio және т.б.) векторлық графиктерге жатады: координаттық базалық нүктелер бейнелеуде сақталады. Сонымен қатар растровалық графика (Adobe Photoshop, Paint), бейнелеулерде көптеген нүктелі-пиксерлерге және пиксердің әрбір түсі сақталады. Векторлық график, растровалы графиқа қарағанда, жеңіл өзгертуге және сапасын жоғалтуға мүмкіндік береді. Сол үшін АЖЖ-да векторлық график қолданылады. Осыдан басқа, векторлық бейнелеу ешбір кедергісіз растровойға ауысады, ал кері ауысым мүмкін емес.

AutoCAD-тың көмегімен не істеу керектігін түсіну керек.

Copyright (C) 1982,83,84,85,86,87,88 Autodesk, Inc.

Release 10 (10/7/88) IBM PC

Advanced Drafting Extensions 3

Serial Number: 10–208815
Main Menu ( Главное Меню)
0. Exit AutoCAD (Выйти из AutoCADа)

1. Begin a NEW drawing (Начать НОВЫЙ рисунок)

2. Edit an EXISTING drawing (Отредактировать СУЩЕСТВУЮЩИЙ рисунок)

3. Plot a drawing (Вычертить рисунок на плоттере)

4. Printer Plot a drawing (Распечатать рисунок на принтере)

5. Configure AutoCAD (Настроить AutoCAD)

6. File Utilities (Работа с файлами)

7. Compile shape/font description file (Компиляция файла форм или шрифтов)

8. Convert old drawing file (Обновление рисунка, созданного старой версией AutoCADа)
Enter selection: (Ваш выбор)
2-сурет – AutoCAD 10 бастапқы мәзірі
Бізді әзірше алғашқы үш пункт қызықтырады.

Жаңа сызба жасау үшін 1 санды енгізу керек, содан кейін осы сызба сақталатын файлдың атын көрсету керек. Файл аты 8 саннан немесе ағылшын әріптерімен аталады. Кеңейтілуін жазу қажет емес, онда автоматты AutoCAD-тың сызбалары dwg. (drawing) кеңейтілуі қолданылады.

Егер файлды ағымдағы директорияда құру керек болса, онда атының алдына жол көрсетіледі. Бірақ та, ескеретін бір жайт бар, егер файл көрсетілген сәйкес аты бар болып шықса онда, AutoCAD бұл атты өшіру керек немесе ауыстыру керек деп сұрайды. Файлдың атын енгізгеннен кейін графикалық редактор терезесі шығады.

3-сурет – Графикалық редактордың экраны

Командалық жол командасын теру арқылы AutoCAD-ты басқаруға болады. Команданы теру және оның форматы қатаң түрде бекітілген және бір версия аумағында бірдей. Кез келген сызбаны клавиатураны қолданып жасауға болар еді, бірақ ол өте ыңғайсыз. Сондықтан да AutoCAD-та құлайтын мәзір және экранды мәзір көрсетілген. Пункті таңдау кезінде мәзірде қарапайым имитация енгізу кезінде символдар кезектілігі болады. Мәзірді келтіруге болады. Әртүрлі ұйымдарда AutoCAD-тың мәзірі әртүрлі болады.

Графикалық редактор және мәзірмен жақынырақ танысамыз. Ең алдымен экранның төменгі жағында үш жол белгіленген, олар команда еңгізу және AutoCAD көмегі шығады.

Орындалатын команданы және “таза” шақыру “command” тоқтату үшін, бірден үшке дейін Ctrl+Break пернесін басу керек. Барлық командалар ағылшын тілінде еңгізіледі.

Енгізудің аяқталуы Enter пернесі немесе “пробел” пернесі арқылы жүзеге асады. Экран мәзірінің пункті тышқанмен немесе пернетақтамен таңдалады. Экран мәзіріне кіру және шығу үшін Ins.пернесін қолданамыз. Құлайтын мәзірді тышқанмен ғана шақырамыз, клавиатурамен шақыру мүмкін емес.

Қарқынды жұмыс кезінде қандай командалар еңгізілгенін және AutoCAD-тың жауабын жиі қарау керек. Бірақ та, экранның төмеңгі жағында мәтіннің үш жолы ғана шығады. Бұл қиындықтан өту үшін AutoCAD біруақытта екі экранмен жұмыс істейді: графикалық және мәтіндік. Оларды ауыстыру F1 пернесі арқылы жүзеге асады. Егер графикалық редактордың орнына қара экранды көрсеңіз F1 пернесін басыңыз.

Сызба өрісіндегі тышқан орын ауыстырғанда қиылысқан–нұсқағыш қозғалады. Бір уақытта жағдай жолында қиылысудың ағымдағы координатасы шығады. Егер де нұсқаушы қозғалғанда, ал координата өзгермеген жағдайда ол сөніп тұр. Жағдай жолындағы координатасы белгісі F6 пернесі арқылы қосылады және сөнеді.
1.4 Сызуды бастаймыз

Бұйым контуры және көмекші сызба элементтері (мысалы, осьтік сызықтар) нүктеден-нүктеге қима және доғамен AutoCAD арқылы сызық – LINE және жартылай сызық – PLINE арқылы жүзеге асады. Сызудан бұрын сызық түрін (жалпылай, штрих - пунктирлі...), сызық түсі және примитивті анықтау керек.

Примитив түсі ең алдымен басылым кезінде сызық енін беру қажет. Бұлай істеу себебі, экранда сызық қалыңдықтарын ажырату қиындығы. Плоттер немесе принтермен сызбаны шығаруда AutoCAD сызық түсі мен ені арасында сәйкестік туындатады. Сондықтан, барлық жіңішке сызықтар қызыл түспен, ал басты қалың сызықтар ақ түспен белгіленеді.

LINE және PLINE баламаларын қай кезде қолдану керек екенін анық білу керек:

Қасиеттер LINE PLINE

Түсі ۷ ۷

Ауыспалы қалындық Біріңғай 0 ۷

Доға салынуы жоқ ۷
LINE қалыңдығы болмайды және тек қана түзу сызықты көрсете алады, сондықтан, оны көмекші сызба сызықтарына қолданады. PLINE қалыңдығы бар (мысалы, егер бастапқы ені 2 мм, соңғысы 0 мм, бағыттауыш салынады) және түзу сызықты учаскісімен немесе доғасымен тұруы мүмкін.

Барлық бөлшектердің контурлары, сонымен қатар әрбір доғалары мен шеңберлері, PLINE арқылы салынады.

LINE	PLINE

Ең бірінші осьтік сызық жүргізіледі. Егер бөлшек симметриялы болса, онда оның контурының жартысы сызылады, ал қалғанын AutoCAD автоматты түрде өзі сызылады. 4 суреттегі бөлшек сызбасының процесін қарастырамыз.

4-сурет – Бөлшек сызбасы

1.5.1 Тышқанмен жағдай жолындағы арақашықтығы және алдыңғы нүктедегі бұрышы көрінеді, мысалы “32º < 0”. Бұрыштар сағат тіліне қарсы бағытта саналады, ОХ осі 0º бұрыш береді. Остік сызықтың ұзындығы 110 + 2 х 5 = 120 мм. Осындай жолмен тышқанмен координатасы 120º < 0º нүктесін ұстап алуға болады.

1.5.2 Тышқанмен тор көздің көмегімен. Егер, тордың адымы 5 мм болса, онда 120 / 5 = 24 тор нүктесін санасақ жеткілікті.

1.5.3 Пернетақтаға қатынасты декартты координаталар. Біз қанша және қай бағытта – жағымды және жағымсыз алдындағыдан, жаңа нүктеден, түсу координата остерінде орын ауыстыру керек екенін көрсетеміз. Біздің жағдайда +120 мм ОХ осі және 0 мм ОУ осі бойынша орын ауыстыру керек. Пернетақтадан енгізіледі: @ 120,0 [@ – координатқа қатысты белгісі: ары қарай тығыз, пробелсіз, ОХ осі бойынша приращение енгізіледі (“+” белгісін қоймауға болады), үтір, ОУ приращение].

1.5.4 Пернетақтаға қатынасты полярлы координаталар. Біз ағымдағы нүктені жаңа нүктемен қосатын еңкею векторының ұзындығымен және бұрышын көрсетеміз. Біздің жағдайда вектордың ұзындығы 120 мм және бұрышы 0º-ге тең. Клавиатурадан енгізілетін: @120 < 0 [@ – координатқа қатысты белгісі; ары қарай тығыз, пробелсіз, вектор ұзындығы енгізіледі, белгі “<” (бұрыш белгісі), бұрыш (теріс болуы мүмкін)].

Егер, алдыңғы нүктеге қатынасты координаттар болса (5-сурет) келтірілген әдістер барлық жерде және барлық примитивтер үшін қолданылады.

5-сурет – Нүктелердiң салыстырмалы координаталары

Сонымен, осьті сызық жүргізілді, не істейміз?

AutoCAD-тың көптеген командалары өз жұмысын сөндіруді қажет етеді.

AutoCAD, біз әрі қарай сынық сызықты сызады деп ойлайды және “To point” командасын шақыруын жазады.

• 
  он жақты тышқаннын пернесіне бас
  
• 
  экрандық мәзерінің "AutoCAD" пунктін таңда;
  
• 
  Ctrl+Break немесе Enter пернелерді бас.
  

Displey мәзір бөлімдерінде келесі командасы:

“File→End” мәзірінде жұмыс аяқталуы файлда сақталады. “File→Save” файлда сызбаны жазады (оны әр 15...20 мин сайын қайталау керек). “File→Quit” пункті AutoCAD-тан файлды жазбай шығуға мүмкіндік береді. Редактордан шыққан сон сіз негізгі мәзірінде боласыз (2-сурет), 0-ді еңгізгенде сіз мәзірден автоматты түрде шығасыз.

Cіздің үлкейтілген .dwg және acad.exe файлы сол директорияда орналасқан. Файл сондай атымен, бірақ та үлкейтілген резервтік көшірме болып саналады, онда сызба AutoCAD-ты қосқанға дейінгі түрде болады. Егер оның бұрыңғы түрі керек жоқ болса, онда оны алып тастаған дұрыс.
1.8 Сабақтың қорытындысы

1.8.1 AutoCAD – ең көп таралған әмбебап АЖЖ, ол сызбаны сызуға және біркелкі бұйымдарды автоматты жобалау ушін арналған.

1.8.2 AutoCAD-ты іске қосуға acad.exe файлы қызмет етеді. Сызылған файл .dwg үлкейтілген. Көрсетілген файлда үлкейту жазылмайды, ал керісінше қисық сызық түзу сызыққа ауысады.

1.8.3 Графикалық редакторда комбинациялық баспасы тағайындалады:

F1 – мәтінік және графикалық экранға қосылуы;

F6 – қосу/сөндіру координата жолында бейнеленеді;

F7 – қосу/сөндіру тор;

F8 – қосу/сөндіру ортогональді режим;

F9 – қосу/сөндіру координата адымы;

Ctrl+Break – команданың үзілуі.

1.8.4 AutoCAD-пен клавиатураға команданы енгізу немесе екі мәзір: көрсетілген және экранды, арқылы жұмыс істеуге болады.

1.8.5 Баспада оның еніне сызық түсі береді. Контур бөлшегі Pline примитиві арқылы, көмекші құру – Line примитиві арқылы бейнеленеді.

1.8.6 Координата нүктелерін оське қатысты беруге болады: @ + dx, + dy және полярлы координатта: @ r < a.
2 Сызбаны құру және редакциялау
2
.1 Фасканы салу
6-сурет – Бөлшек сызбасы
Симметриялық бөлшектің үстіңгі бөлігін сызамыз. Көрсетілген мәзірге “Continuous” сызық типін құрамыз – ол автоматты түрде ақ түсті береді және “Draw” мәзірін шақырады, онда Pline пунктін тандау керек.

Сол жақ нүктеден контурдың осьтік сызық қиылысынан сызық жүргізуді бастаймыз – тордың көмегімен оны оңай ұстап алуға болады. Келесі нүкте көлденең бастапқыдан 37 мм-ге қалып келеді. @ 0,37 және @ 37 < 90 пернеден енгізу оңайырақ. Енді фасканы сызу керек.

Фасканы сызуда полярлы координаталы емес, декартты координатаны көрсету керек.

Өйткені бұрышы көрсетілген, @ 3 < 45 координатасын еңгізгіміз келеді. Бірақ та бұл қате болады. Себебі, гипотенузаның ұзындығы катеттің ұзындығына тең емес. @ 3,3 еңгізу керек – себебі, арасында 3 мм солға, 3 мм жоғары жылжытуымыз керек. Ары қарай кесіндіні он жаққа 110 – 15 – 3 = 92 мм ұзындыққа сызамыз. Ал енді полисызық көмегімен доғаны сызамыз.

Геометриялық доға әртүрлі көптеген әдістермен берілуі мүмкін: үш нүктемен, орталығымен, радиуысымен және екі бұрышымен. AutoCAD доғаны анықтаудың 18 әдісін қолдайды. Ең алдымен Pline командасына, енді кесінді емес, доға сызу керектігін айту қажет. Команда бағанасына қараңыз, онда пернеге не еңгізу керектігінің барлығы көрсетілген:

Командалық бағанда ақпарат келесі жолмен беріледі:

1) бұрыштық жақшада “<> ” мағынасы өзі беріледі, оны дәл сол уақытта енгізуге болады. Бұл жағдайда келесі нүктенің координатасын енгізуімізге болады;

2) қайтымды қисық сызықтан кейін кілтті сөздер көрсетілген. Олар қазіргі команданың жұмыс режимін ауыстырады. Әр кілтті сөздерінде бірнеше бірінші әріптер - бас болып кедледі. Басты сөзді еңгізгенде пернетақтадан тек осы әріпті еңгізу жеткілікті. Мысалы, “Arc” орнына тек “А”.

Басты сөздерді пернетақтамен термеу үшін, олар экран мәзірімен бірге шығады және мәзір пункттері жұмыс барысында орындалу командаларына сай өзгеріп отырады.

Сонымен, біздің жағдайда экран мәзірінен “Arc” пунктің таңдау жеткілікті. Сонымен қатар, командалар жолындағы басты сөздер және экран мәзіріндегі пунктер өзгеріп отырады, Pline командасы доға сызу режиміне ауысады:

“Line” сөзі мәзір тақтасында бейне кесіңділерге қайта келеді. Доға сызуға арналған басты тәсілдері:

Доғаның үш нүктесі бейнеленеді – машинажасау сызбаларында өте сирек кездеседі. Біздің жағдайда доға центрі у бұрышта тіркелген. Сондықтан доғаны келесі түрде берген дұрыс: экран мәзірінде Angle командасын таңдаймыз, содан кейің бұрыш енгіземіз: – 90 (“–” белгісі маңызды, себебі доға сағат тілі бойымен салынады), содан кейін Center командасын және нүктесін таңдаймыз. Доғаның бастапқы нүктесі 0 мм ОХ осьімен және – 15 мм ОУ осьі (немесе 15 мм 270°), @ 0, – 15 немесе @ 15 < 270. Болды, доға салынды.

AutoCAD-та сызба әртүрлі примитивпен жиналады. Примитив бейненің бір бөлігі болып саналады, бір командамен салынған ешбір кедергісіз (бір ескертуде примитивті блокка біріктіру). Сондықтан біздің сызбада төрт примитив бар: кесіңді және үш көпсызық. Примитив – кіші сызбаның құраушысы. Оны оңай өзгертуге болады, мысалы, сызықтың түсі, бірақ, оның бір сегменті қызыл болуы керек, ал қалғаны – жасыл. Примитивті өшіру, орын ауыстыру, көшірме жасау, бұру, айналық шағылысу, масштабтау, көбейтуге болады. AutoCAD-та примитивті өзгерту операциялары бар: оларды қиып тастау, жұлып тастау және созуға болады. Қай жағдайда болмасын, тек қана примитивпен операция орындалады.

Мәзірде “EDIT” командасын таңдаймыз, бұл операцияда барлық өзгертулер жинақталған, “Mirror” пункт және AutoCAD команда жолында не сұрайтының байқаймыз: “Selekt objects”. Сонымен қатар қиылыстыру жоғалады, тек қана тіктөртбұрыш қалады, примитивті таңдау үшін,тышқанды сол мезетте басу керек, нұсқаушыға бір бөлігі түскен кезде. Сол кезде примитив жарқырайды, ал команда жолында “1 selected, 1 found” жазылады. (егер сіз тигізе алмасаңыз және нұсқаушыға ештеңе түспесе, табылған примитивтер саны нольге тең болса). Тышқанды басып, өзімізге керекті барлық примитивті таңдай аламыз – олар үшеу болу керек.

Егер қиын сызбада жүздеген примитивпен жұмыс істеу керек болса не істеу керек? Бұл үшін AutoCAD-та бірнеше топтық примитив таңдау қарастырылған. Примитивтер жинақ ішіне орналасады. Экран мәзірінің пункттеріне қараңыз:

Тәсіл Әрекет;

Widow Жинаққа примитивтер кіреді, тышқанмен созылған рамка ішіне орналасады;

Previous Жинаққа соңғы құрылған примитив кіреді;

Last Жинаққа алдыңғы дұрыстамалық командалар орындалған примитивтер кіреді;

Crossing Жинаққа толықтай немесе бөліктей тышқанмен кеңейтілген жақтауға енетін примитивтер кіреді;

Remove Жинақтан көрсетілген примитив шектетіледі; қисық таңдалған примитивті шектетуге ыңғайлы;

Add Басты режим – таңдалған примитив жинаққа енеді.

Undo Жинақтағы соңғы операцияны қайтарады.

Примитив таңдауды аяқтау үшін тышқанның оң жақ пернесін немесе ENTER пернесін басу керек.

Қолданау: тышқанның оң жақ пернесін басамыз. Көмекші сол мезетте "First point of mirror line:” ("Бейнелеу осьінің біріңші нүктесі:”) мәзіріне ауысады. Назар аударыңыздар, примитив емес, бейнелеу осьі өтетін екі нүкте сұраныста болады, өйткені сызбада ось болмауы да мүмкін. Байқағанымыздай, тек қана обьектілік байланыс арқылы бейнелік ось нүктесі ретінде осьтік сызықтың соңғы нүктелерін алу ыңғайлы. Егер бейнелік ось координата осьінің біріне параллель болса және ортогональдық режим қосылған болса, екінші нүктені кез – келген жерден алуға болады. Содан кейін AutoCAD “Delete old objects? ”(“Ескі обьектілерді өшіру? <Н>”) сұрайды. Бұрыштық жақшаларда негіздік “жоқ” мәні берілген. Сондықтан тек ENTER пернесін басу жеткілікті. Егер шығыстық примитивті өшірер болсақ, пернетақтадан “Ү” енгізер едік.

Операция орындалды – сызба дайын.
2.4 Шеңберлер салу

Құлаушы мәзірде «Arc» және «Circle» болғанымен, бұйым аймағы тек қана жартысызықпен сызылатынын (шеңбер және доға кесінді сиқты қалыңдығы болмайды) білеміз. Жартысызықпен доға салуды біз білеміз. Шеңбермен екі қиындық туындайды:

1) жартысызық доғаны 360º бұрышын көрсетуге мүмкіндік бермейді;

2) жартысызықты саларда ол өтетін нүктелерді көрсету қажет. Шеңбер үшін центр берілген.

Бірінші қиындық тез шешіледі: шеңбердің жартысын салу керек, содан кейін бейнелік шағылысу командасын орындаймыз.

Екінші мәселе қиынырақ болады. Егер, байланысуға болмайтын нүктеден бастап примитив салу керек болса, алдымен көмекші құрама тұрғызуымыз керек (мысалы, нүкте арқылы кесінді сызып, кейін оны өшіру).

Шеңбер салу үшін былай істейміз: центрден Г– бейнелі көмекші қисық өткіземіз (7-сурет). Бірінші аймақ ұзындығы оның шеңберінің радиусына тең, екіншісі – ерікті таңдалады.

а) б) в)
7-сурет – Шеңбер салудағы көмекші құрылым

Доға және жартысызық сызбасын көрсетуін тездету үшін көпбұрыштармен қорғашталады. Шеңбердің бұрыштылау екеніне таң қалмаңыз – басылым кезінде ол шеңбер болып шығады. «Displey→Redraw» құлаушы мәзір пункті сызбаны қайта сызуға көмектеседі, бірақ ол көру немесе көру нүктесінің масштабының бірінші өзгерісіне дейін ғана сақталады.

Жою, примитивті бұру кезіндегі әрекеттерді қысқаша қарап өтейік. Оларды графикалық түрде көрсету қолайлырақ.

Көшірме жасағанда және орын ауыстырғанда екі нүктені көрсетеді: біріншісі ол біз таңдап алынған объектіні тартып алуға болатын қалам, ал екіншісі ол нүкте. Көшірме жасағанда шынында таңдап алынған объектінің көшірмесі пайда болады. Айналғанда айналудың ортасын көрсету керек. Айналу бұрышы пернетақтадан енгізіледі.

Редакциялаудың кез келген командаларынан алынған нәтиже біздің күткенімізден өзгеше болады. Бұзылған сызбаны көргенде қолданушы AutoCAD-та откад командасы колдананады, түгел енгізілген командаларды басынан аяғына дейін шегіну қарастырылған. Егер команданы орындағаннан кейін күткеніміз шықпаса, онда ең бірінші «Tools» мәзірінен «Undo» пунктін таңдаймыз. Бұл пункті шақыру ақырғы орындалған бір команданы қайтарады.

Удаление (Жою)

Erase(Cотри)Select objects (Выбор объектов)

Копирование (Көшіріп алу)

Copy (Копируй) Select objects (Выбор объектов)Base point or displacement (Выбор начальной точки)Second point of displacement (Выбор конечной точки)

Перенос (Көшіру)

Move (Перенеси) Select objects (Выбор объектов)Base point or displacement (Выбор начальной точки)Second point of displacement (Выбор конечной точки)

Поворот (Бұру)

Rotate (Поверни) Select objects (Выбор объектов)Base point (Выбор точки центра поворота)Rotation angle (Указание угла поворота)

2.6 Автоматты түрде фаскаларды және жанасу салу

AutoCAD-ты ойлап тапқандар фасканы құрудың жеңіл жолын тапқан. Бірақ та, ол автоматтандыру көптеген нәрсені шектейді. Біріншіден, егер бізге фасканы шешуге және берілген радиуста екі кесіндіні доғамен қосу керек болса, онда алғашында олардың қиылысуын доғасыз және фаскасыз сызу керек. Екіншіден, осы екі команда да екі кезеңде орындалады. Және оларды қолдануда кілтті сөздерді пернетактамен еңгізу керек болады.

Қос команда да “Edit” мәзірінде орналасқан. Фаскада екі ұзындық көрсетілген, және олар үш бұрыштың катеті, ал онда фаска – гипотенуза болып саналады. Жанасу дөнгелету радиусын тандаймыз.

Егер де екі әр түрлі сызықты қосу керек болса (жанасу), онда «Пол» кілтті сөзінің орнына екі примитивті таңдап аламыз.

Масштабтау примитивтің өлшемінің өзгеруіне әкеледі және ол сызбаның таңдап алынған масштабына қатысы жоқ. Мысалы, сызба аяқталған соң орындау керек және оны форматқа сыйдыру керек. Ол үшін “Scale” (“Масштаб”) пунктін тандаймыз, примитивті масштабтауды көрсетеміз, таңдап алуды аяқтау үшін тышқанның оң жақ батырмасын екі рет басамыз, содан кейін нүктені көрсетеміз, сол кезде оған қатысты масштабтау орындалады. Егер оны көрсетсек сызба ортасында примитивтер жан жаққа жайылады, ал егер сол жақ бұрышқа көрсетсек примитивтер оңға және жоғары қарай жылжиды.

Масштабты берілген стандартты қатардан алу керек: 1; 2; 2,5; 4; 5; 10; 15; 20; 25; 40; 50; 75; 100; 200; 400; 500; 800; 1000.

2.8 Примитив құрамын редакциялау

Құрамы деп олардың геометриясына тиіспейтін примитив параметрлерін айтамыз: түсі, сызық түрі және т.б. Примитивтердің құрамын оны «Settings» мәзірінің көмегімен салу ыңғайлы болады. Егерде сіз қателесіп жалпы немесе бұйымның контуры жасыл болса онда ештеңе етпейді. «Edit» мәзірінде «Chprop» командасы арқылы белгіленген примитивтер қабатын сызық түрін, түсін өзгертуге мүмкіндік береді. Экранның қалындығын түгел сызық өріс сегменттарын өзгерту үшін «Pedit» командасы бар. Айтып кететің бір жайт, мәзірден шақырылған түс өзгерту, сызық түрін, қалындығын өзгерту командалары AutoCAD-тың «туған» командалары емес.

Сызбаның өлшемі берілгенмен бірдей екендігіне көз жеткізу үшін мәзірдегі Induiry пункті Dist бар. Ол екі нүкте беріп арасын өлшеуге мүмкіндік береді

Сызбаның жеке аудандарын штрихтау есепті автоматизациялауға сұранады. Барлығы оңай көрінгенмен – аймақ ортасындағы нүктеге көрсетеміз, ал қалғаның AutoCAD өзі істейді деп жорамалдаймыз. Бірақ та, ондай мүмкіндік AutoCAD-тың соңғы версиясында пайда болды, дегенмен оның өзі де қателесіп жұмыс істейді.

Сызба аймағын штрихтау үшін ең алдымен осы аймақтың периметрін тұйықталған сызықпен сызып, содан штрихтаудан кейін бұл тұйықталған контурды өшіреміз.

Тұйық контурдың бары штрихтау дұрыс орындалуына көзімізді жеткізеді.

Салынғанның үстінен өріс сызығын сызу – оңай шаруа емес. Оны жеңілдететін екі жол бар:

1) контурды басқа түспен сызу керек, мысалы жасыл. Ол үшін пернетақтадан «Colour» командасын енгізіп және түс санын көрсету керек: 1 – қызыл, 2 – сары, 3 – жасыл, 4 – көгілдір, 5 – көк, 6 – күлгін, 7 – ақ. Штрихтардың алдынан қызыл түс орнатып – жіңішке сызықтар түсін, сонымен қатар жалпы сызық түрін құруды ұмытпаңыз;

2. 
   контурды салу обьекті байланыстыру арқылы салу керек, бірақ та 20 нүктеден тұратын контурды айналып өтіп және қайта- қайта байланыстыру обьектісінің мәзіріне кіру ыңғайсыз. Ол үшін «Osnap» командасының көмегімен тұрақты байланыстыру обьектісін қосамыз. Ол сонымен қатар пернетақтадан енгізіледі. Байланыстыру обьектісі пернетақтадан Osnap→None командасы арқылы өшіріледі;
   
3. 
   контур тұйық болу үшін ақырғы сегментті Close сөзі арқылы жүргізу талапты түрде ұсынылады.
   

Ары қарай штрихтау масштабын көрсету керек – штрих арақашықтығын анықтайтын шартты сандық мән. Масштабтың бір бірлігігінің ара қашықтығы 0,125 мм. Егер штрихтар арасын 10 мм болдыру үшін сызықты үзсек, 10 / 0,125 = 80 мәнін енгіземіз. Масштабтың қолданымдағы мәндері 40...60 диапазонында жатыр.

Масштабтан кейін еңкіш бұрышы көрсетіледі. 45º енгізу міндетті емес – штрих берілген бұрышқа еңкіш. Еңкіш бұрышы 0º немесе 90º болуы мүмкін.

0 ^o 90^o

Айналық бейне көмегімен салынып жатқан симметриялық бұйымдарды штрихтау кезінде абайлау керек, өйткені «шырша» тәріздес штрих пайда болады. Ол үшін былай істеу қажет: бұйым жартысына тек штрихтау контуры салынады, бірақ штрихталмайды. Одан кейін бұйым мен контурдың айналық бейнесі орындалады. Соңғысы, екі контур да штрихталады және өшіріледі.

Алынған штрих – жалғыз примитив. Оның геометриясын өзгерту мүмкін емес, тек өшіріп қайта істеу мүмкін. Өкінішті, AutoCAD арасында қателеседі, штрихтың бірнеше кесіндісі контур сыртына шығып кетеді. Штрихтауға қатысты мұңдай іске «Edit» мәзірінде орналасқан «Explode» командасын қолданады. Бөлшектеуден кейін штрихтар кесінділерге айналады, сондықтан оны өшіруге немесе қысқартуға болады. Оны қалай істейтінін біз келесі тақырыпта білеміз.

3.2 Примитив геометриясын өзгерту

Геометрия өзгерту екі жағдайда қажет: біріншіден, өзінің немесе AutoCAD-ғы қателерін түзеткенде; екіншіден, қиын тұрғызуларда, артық салып, содан кейін керек емесін қиып тастау арқылы (мысалы, шеңбер немесе доға хордасының бейнесі, білікті салу кезеңде).

Көп таралған операциялардың бірі – примитив бөлігін кесу. Кескіш құрал ретінде примитивтің өзі қолданылады (егер ол өзімен – өзі қиылысса). Сызба құрастыруда кесудің қолданылуын көреміз.

а)

б)

в)

г)

9-сурет – Кесу арқылы құрудың мысалы

Примитивтен бір нәрсе кесіп алу үшін мәзірдегі «Modifi→Trim» пункті көмектеседі. Басында кескіш құрал примитив көрсетіледі. Содан кейін нені және қай примитивті кесу керектігін көрсету қажет. Назарыңызға: примитивтің қай бөлігін көрсетерініз маңызды. Тышқанмен көрсетілген бөлігі өшіріледі. «Trim» командасы («Кес»), басқалар сияқты, еріксіз тоқтатуды талап етеді.

Қиюға қарсы операция – ұзарту және созу. Олардың айырмашылығы сол, ұзартуда примитив алдын – ала көрсетілген белгіге шейін созылады, ал созған кезде примитивтің жаңа ұзындығы қолмен көрсетіледі.


Ұзартуды мысалда қарастырамыз. Контурды сызу кезінде біз полилинияны оське дейін жеткізбедік деп жорамалдаймыз (10-сурет, а). Бұл жағдай түзетіледі: «Edit→Extend» мәзірі, шекаралық қию құралы ретінде осьтік линияны көрсетеміз, содан кейін полилинияның тік сегментін ұзарту үшін объект ретінде көрсетеміз. Созу кезінде бір ғана емес, барлық примитивтердің өлшемдері өзгереді. Мысалы бұйым проекциясын толығымен жіңішкертуге немесе созуға болады. Мысалы, біз өлшемдерден қателесіп, проекция 10 мм қысқарақ шықты.

а)

б)

 – шектi шет;

 – ұзартылатын примитивты таңдауының нүктесi
10-сурет – Примитивты ұзарту

 – созылудың негiзгi нүктесі

Бөлгіш линияларды және т.б. доға арқылы сызуға тырмыспаңыз – бәрібір ештеңе шықпайды. Барлығы оңай шешіледі: бірінші сынық полилиния сызылады, кейін «Pedit→Fit curve» командасымен толқындық сызыққа айналады (12-сурет).

Тегістеу кезінде келесіні есте сақтау керек:

1) сынық линия ерікті салынады, бірақ ол тісті болуы шарт. Салуда оның ортогональдық режимін ұмытпағаныңыз жөн;

2) сынық сызық жеке примитив болуы керек, әйтпесе онымен бірге бұйымның қалған контуры тегістеліп кетед;

3) егер толқындық сызыққа штрих жатқызылса, онда бірінші сынық, кейін онын бетімен – штрих контуры, аймақ штрихталады, контур өшіріледі, содан кейін барып тегістелу орындалады. Егер штрих толқындық линияда нашар жатса, оны бөлшектеп және «Extend» және «Trim» командалары арқылы жекелеген кесінділерді өңдейміз.

12-сурет – Бөлгіш линияларды бейнелеу
3.4 Объекттердiң автоматты көшiрмесiн алуы

М
ашина жасаудағы көп бөлшектер үнемi орналасқан элементтерде болады. Мысалы, шкивтердегi саңылаулар, тақталардағы тiреу саңылаулар тағы басқалар (13-сурет).

13-сурет – Бөлшектерді салу кезінде "Array" ("Массив") командасының ыңғайлы болуы

Элементтер тiк тікбұрышты массив үшiн бастапқы оңға және жоғары жүрер едi, сондықтан 13, б) суретте, бейнелелген бөлшекке жағдайында сол астыңғы тесікті салу және содан соң массивты салу. Айналма массив үшiн толтыруды бұрыш көрсетiледi – элементтер барлық дөңгелекке ғана арналған емес, көрcетiлген сектор шектерiндегi де бiр қалыпты бөлiп беруге болады. Бұдан басқа айналма массивтағы қарапайымдары олардың көбейтуiнде автоматты қайрылу болуы мүмкiн. Бұрылысы бар массивтардың арасындағы айырмашылық және 14 суретте бұрылыссыз көрсетiлген.

14-сурет – Екi айналма элементтер массивтың нұсқасы: бұрылы бар және бұрылысысыз

AutoCADтағы мәтiннiң бейнелерi үшiн шрифттардың меншiктi жиынында болады. Кез келген мәтiн нақтылы стильмен сырғытпа жауап бередi. Стильге (әрiптердiң пiшiнi) шрифттiң гарнитурасы, қысуды биiктiк, көлбеу бұрышы, коэффициенттер кiредi.

«Draw>Dtext» мәзір командасы арқылы жазуларды бейнелеу оңайырақ. Ең алдымен сізге мәтінің орын ауыстыруын көрсету керек. Егер бастапқы нүктені көрсетсек, онда ол мәтінің бірінші бағанның астыңғы сол жақ нүктесі болады. Одан басқа келесі нұсқалар болуы мүмкін:

Aligned (еңгізілген) – мәтін екі нүктенің арасына еңгізіледі. Әріптер сығылады немесе созылады;

Center (центрі) – мәтін жолының центрі көрсетіледі. Мәтін центрден барлық жаққа жазыла алады. Әріптердің ені өзгермейді;

Fit (теңестірілген) – мәтінің барлық жолының ұзындығы бірдей болады. Егер енгізілген жол тым еңірек болса, әріптер сығылады;

Middle (ортасы) – мәтінің бірінші жолының ортасын көрсетеді. Мәтін центрден солға, оңға, төмен жазылады. Әріптің ені өзгермейді;

Right (оңға) – мәтіннің ақырғы нүктесін көрсетеді. Әріп ені өзгермейді.

Содан кейін әріп биіктігі көрсетіледі (5 мм) және еңкейу бұрышы. Бұл әріптің еңкейу бұрышы емес, ол түгел мәтіндік жолдың еңкейу бұрышы. Мысалы, мәтін вертикальды түрде астынан үстіне қарай болуы үшін еңкею бұрышын 90º бұру керек.

Мәтін жолын енгізгенде ол экранға шығады. Есіңде болсын: мәтіннің соңғы нүктесі енгізілгенде оның толық мәтінін енгізгеннен кейін болады. Ал, енгізу кезінде әріптер экранның ойлаған жерінде емес, басқа жерде болуы мүмкін. Басқа жолға өтуі үшін Еnter пернесін басу керек.

Мәтінде пернетақта жоқ символдар кездесуі мүмкін. Олар шрифтта болады, аз қолданылатын символдар түрін алмастырады.

Мәтін енгізген кезде экран мәзірінде арнайы символдың көмекшісі шығады. Бірақ та мәзірдің өзі жұмыс істемейді.

Мәтінді енгізуді аяқтау үшін Еnter пернесін екі рет бас.

Алынған мәтін AutoCADтың қарапайым примитиві болып табылады. Оны көшіруге, өшіруге, айналдыруға, түсін өзгертуге және т.б. болады.

Өлшемдерді орналастыру автоматизациясы конструктордың еңбегін айтарлықтай жеңілдетеді.

Өлшемдерді орналастыру алдында бір рет өлшемдік ауыспалылықты құру керек.

Өлшемдік ауыспалылық өлшемдерді орналастыру арқылы сол немесе басқа стандартқа өзгертуге болады. Олар сызбаның файылына жазылады. Сондықтан, оны бір рет құрса да жеткілікті. Ауыспалы өлшемдер, AutoCADтың ауыспалы жүйесіндегі сияқты мәзірдегі “Dim→status” арқылы құрамыз. Сонымен қатар экрандық мәзірде ұзын көпжолды ағылшындық ауыспалы тізім шығады. Ауыспалылық өлшемдер аты арқылы Dim басталады. Келесілерді орналастыру қажет:

Ауыспалы Берілгені Мәні

DIMASZ 3.5 Бағыттаушы өлшемі

DIMTAD 1 Өлшемдік сызық үстіндегі мәтін

DIMTOH 0 Шығарылмайтын сызықтардағы мәтін горизонтальды

DIMTIH 0 Шығарылатын сызықтардың ішкі мәтіні горизонтальды

DIMEXE 2.5 Шығарылатын сызық өлшемдерінің шығысы

DIMTXT 5 Өлшемдік мәтін биіктігі

1, 2 – шығару сызықтардың бастамасы;

3 – мөлшер сызықтың орыны
15-сурет – Сызықты мөлшерлерді жазу
ЕСКД талабы бойынша ауыспалылық өлшемдер құрылғаннан кейін, мәзірдегі Dim арқылы кейін өзінің өлшемдер орналастыруын бастаймыз. Пайда болған графикалық мәзірден өлшемдер типін таңдау керек: сызықты горизонтальды, сызықты вертикальды, аударылған, радиус, диаметр, бұрыш.

Ең алдымен көлбеу және көлденең өлшемдерін қоюымыз керек. “linear” пунктін мәзірде таңдаймыз, содан кейін екі нүктені тандаймыз – басты кесінді (1 мен 2 нүкте 15 суретте; назар аударыңыздар, осыдан кейін автоматты түрде ақырғы нүкте іске қосылады). Осыдан кейін контурдың ара қашықтығы кесінді өлшемдерінің кесіндісі қалай өтетінін білуіміз керек. Осыған байланысты кез келген нүкте аламыз, осы нүкте арқылы өлшем кесіндісі өтуі керек (3 нүкте 15 сурет).

Содан кейін өлшемді мәтіні еңгіземіз. Егер біз Enter батырмасын бассақ, онда AutoCAD өзі арақашықтығын табады және керек мағынаны қояды.

Егер сызба корректі болса, онда ол автоматтық өлшем мағыналары тапсырмалармен бірге сәйкес болуы керек.

Сандық өлшем мағыналарын пернетақтада еңгізу, өте зиянды. Өлшем мағыналары пернетақтада немесе автоматтық түрде енгізілгенін AutoCADта өте оңай тексеруге болады.

Өлшемді мәтінде өте жиі әр түрлі символдарды қосу керек, номиналдық өлшем мағыналардан басқа. Мысалы, дөңгелек бұйымдарда көлбеу өлшемдерге диаметр белгісі керек. Осыны орындау үшін, өлшемді мәтін енгізуіміз керек, мұндағы “‹›” символдар номиналдық өлшемдермен бірге тұрады. Мысалы,  осы символды өлшемнің алдында алу үшін, өлшемді мәтіні енгізуіміз керек @ ‹ ›. “<>” осы символдан кейін жасау өте ыңғайлы, өйткені AutoCAD бір символдың үстіне екінші символды енгізеді.

Егер өлшемді мәтін кесінділерде сыймаса, ол шетке шығарылады. AutoCAD мәтін сызықтардың ортасында немесе шетте жатқанын анықтайды.

Сызықтардың арасында сыймайтын өлшемді мәтін шеткі сызықпен бейнелейді.

15 суреттегі сызбаға байланысты, мәтін оңға қарай шығарылды, себебі оң жақтағы сызық (2 нүкте) ақырғы болып көрсетілді. AutoCADта шетке қарай шығарылған өлшемді сызық өлшемді мәтінен шығармайды.

Радиалдық және диаметралдық өлшемдер қиынырақ, себебі олар жартылиниялы шеңбердің салуын қабылдамайды. Оның ең оңай тәсілі “Circle” командасы бойынша шеңберді салу, содан кейін өлшемдерін енгізу, содан кейін оны өшіру.

Бұрыштық өлшем: бұрыштық өлшем бойынша екі кесінді, шыққан бұрыш кесінді (сызық). Бұрыштық өлшемге бағыттаушысы бар доға мен өлшемді мәтін кіреді.

Қойылатын өлшемдер ассоциятивтік болып саналады – олар біріктіру объектісі болып, контур бұйымдарымен байланысқан. Егер сызықтардың арасындағы кесінділер ауысса, (мысалы, “Move” немесе “Streth” командалары бойынша), номиналдық өлшем ммағыналары да ауысады.

DWG файл форматтары құжатталмаған және Autodesk фирмасының өз меншігі болып саналады. Егер AutoCADтан сызбаны басқа векторлық графикалық программаға ауыстыру керек болса (CorelDRAW,Visio…), онда оны DXF форматта сақтауымыз керек (ең ыңғайлы формат векторлық бейнелеу форматы таратылған), клавиатурадан “DXFOUT” (ЭКСПОРТА), файл аты мен өлшемдердің дәлдігін сақтауын көрсету (6 белгі үтірден кейін).

1. 
   Кишубаева А. Т. Инженерлік және компьютерлік графика : есептеу техника және бағдарламалық қамтамасыздандыру мамандығының студенттеріне тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар. – Павлодар : «Кереку» баспасы, 2010. – 63 б.
   
2. 
   Медешова А. Б., Габдуллаев Д. Г. Компьютер архитектурасы : оқулық. – Алматы : «Дәуір», 2011. – 304 б.
   
3. 
   Сержанов Р. И., Биякаева Н. Т. Методические указания к выполнению лабораторных работ по дисциплине «САПР технологии и оборудования КШП». – Павлодар : Издательство «Кереку», 2004. – 30 с.
   
4. 
   Сержанов Р. И., Джиенбаева Ж. К. Автоматизация черчения отливок и поковок : методические указания. – Павлодар : Издательство «Кереку», 2004. – 30с.
   
5. 
   AutoCAD 2000. Библия пользователя : пер. с англ. – М. : Издательский дом “Вильямс”, 2003. – 1040 с.
   
6. 
   Кондрашев В. Е., Королев С. Б. Matlab как система программирования научно-технических расчетов. – М. : Мир, 2002. – 350 с.
   
7. 
   AutoCAD 2002, 2002LT, 2000. Справочник команд. – М. : Кудиц-образ, 2002. – 720 с.