ТӘжірибелік сабақтарының жоспары бизнесті бағалау пәнінен 5В050600

Павлодар

Берілген әдістемелік нұсқаулар 050508 «Есеп және аудит» мамандығының күндізгі және сырттай формалары бойынша оқитын студенттерге арналады. Практикалық сабақтардың мазмұны мамандықтың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартқа «Бизнесті бағалау» типтік бағдарламасына (21.04.06 жылдан, Т.Рысқұлов атындағы қазақ экономикалық университет) және жұмыс бағдарламасына сәйкес келеді.

Бұл әдістемелік нұсқаулар «Бизнесті бағалау» пәні бойынша оқу -әдістемелік комплекстің құраушы бөлігі болып табылады және де дәрістік курста берілген теориялық материалдарды бекіту үшін практикалық сабақтарда қолдануға арналған, сонымен қатар объектілерді сату кезінде, кәсіпорында шаруашылық басқаруға тапсыру кезінде, негізгі капиталды лизингтеуде, ипотекалық несиелеуде, сақтандыруда, инвестициялауда, салық базасын есептеуде, банкроттану кезінде,соттан тыс процедураларды өткізу барысында, соның ішінде санкцилар мен сыртқы басқаруға тапсыруда, антикризистік басқаруда бизнесті бағалауға тиісті сұрақтарды шешу кезінде білім мен дағдыны қалыптастыруға арналған.

Әдістемелік нұсқаулар келесіні қарастырады: тестер мен есептерді шешу, дәріс сабақтары материалдары бойынша сұрақтарға жауап беру. Ал бұл өз қатарында студенттерге кейін практикалық іс-әрекетінде керекті тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға көмектеседі: сабақты өткізу әдістемесі жеке, топтық және өзіндік жұмыстардан тұрады.

Практикалық сабақтар мақсаты –дәрісте берілген теориялық материалдарды бекіту, аналитикалық ойлаудың білімі мен дағдысын қалыптастыру,аргументацияның дағдыларын дамыту, талқылау барысындажаңа ақпараттар ұсыну және оны қабылдау, сонымен қатар бизнес құнын бағалауда практикалық дағдылардың қалыптасуы.

Практикалық сабақтар басталуына дейін студент келесіні білуі қажет:

-дәріс материалдарын оқып, әдістемелік нұсқауларды соңында келтірілген әдебиеттермен танысу;

- өзіндік жұмыстарда алынған тапсырмаларды орындау;

Практикалық тапсырмалар толық орындалып, оқытушыға тексеріске тапсырылады.

Практикалық тапсырмалардың міндетті элементтеріне: тапсырма шарты, тапсырмаларды шешуге арналған формулалар түрінде берілген нұсқаулар, орындалған есептеулер, қорытындылар жатады.

Есептерді шешу бойынша нәтижелі қорытындылар студенттермен қорғалу керек.

Практикалық сабақтардың нәтижелі болуына: практикалық сабақтар тақырыптары бойынша дәріс материалдарын білу, және Экономикалық теория, Микроэкономика, Макроэкономика, Экономиканы мемлекттік реттеу, Баға белгілеу, Тауар және қызмет көрсету нарығының статикасы, Бухгалтерлік есеп, және т.б.курстарында өткен материалдарды білу, сонымен қатар әдістемелік нұсқауларда келтірілген әдебиеттерді оқу жағдай жасайды.

Сабақ мақсаты:

-студенттерге бизнесті бағалаудың пәнін және мақсттарын толық түсіндіру;

-сұрақтарды талқылау барысында аргументациялау дағдыларын және жаңа ақпараттарды ұсыну және қабылдауды дамыту;

-аналитикалық ойлау дағдыларын үйрету.
1 сабақ.

1.Ауызша сұрау.

1.Бизнесті бағалау мақсаты мен мәні неден құралады?

2.Шаруашылық етуші етіші субьект құнын бағалау теориясының және бағалау теориясының мазмұнын ашыңыз.

3.Актив құнын бағалауда қандай факторлар әсер етеді?

4.Кәсіпорын сыртқы ортасы өзіне нені қосады және бизнестің құнын бағалауға қалайша әсер етеді.

5.Бизнесті бағалау қандай құқықтық және нормативтік актілермен реттеледі.
2 сабақ.

1.Тест тапсырмаларына жауап беру

$$$1.Бағалау бұл -…

а)Құнды бағалау ыңғайына тәуелді түрленетін құнды анықтау тәсілі.

б)бағаланатын обьект құны туралы сарапшы бағалаушылардың ғылыми негізделген көзқарасы;

в)обьектінің құнын анықтау процесі;

г)б,в нұсқалары

д)жоғарыда аталғандардың барлығы.

$$$2.Бағалау обьектісі:

а) тиісті кәсіби дайындықтан өткен, аттестат және лицензия алған және және де бағалауды іске асыратын азамат;

б) қолданылатын бағалау әдістері;

в)иесі иеленген құқықтардың жиынтығындағы меншіктің кез келген обьектісі бизнес, компания, кәсіпорын, фирма, банк, активтердің материалды және материалды емес сияқты жек түрлері;

г) ақпараттық негіз, мүлік;

д) бизнес иесі иеленген құқықтардың жиынтығы.

$$$3.

...-өзіне сарапшы- бағалаушы мінез құлқының этикалық ережелерін, бағалау технологиясын реттелмейтін және бағалау жайлы есеп беруді дайындау мен тексерудің нормаларын қамтитын бағалаудың негізгі талаптарын қосатын сарапшы -бағалаушы мамандығына қойылатын қазіргі заманғы талаптар.

б)бағалау әдістері

в)а, б нұсқасы

г)бағалау технологиясы

д)бағалаудың бірыңғай кәсіби стандарттары.

$$$4

а) тиісті білім;

б) нарықтық мәліметтер базасын қалыптастыратын және өз білімін жетілдіретін тұрақты жұмыс, жұмыс тәжрибесі;

в) тәуелсіздік және әділтік, балаушылардың қоғамдық ұйымдарында өткізілетін жұмыстарына белсеңді қатысу;

г) бағалаушының жоғары тұлғалық қасиеті, келісім-шартты уақытында орындауы;

д) жоғарыда көрсетілгеннің барлығы.

$$$5. Бизнесті бағалау мақсаттары:

А) Кәсіпорынды, фирманы ағымдағы басқару тиімділігін жоғарлату; қор нарығында кәсіпорын акцияларын сату – сатып алу жағдайында бағалы қағаздардың құнын анықтау, кәсіпорын құнын оны толығымен немесе бөлшектеп сату – сатып алу жағдайында анықтау; кәсіпорынның құрылымын өзгерту; кәсіпорнның даму жоспарын құрастыру.

Б) Сақтандыру, дәлелді басқарушылық шешімдерді қабылдау;

В) А, Б нұсқалары.

Г) Бағалаудың объектісін, пәнін, мақсаты мен қызметтерін анықтау; қажетті ақпаратты жинау және талдау; әр түрлі әдістерді қолдану арқылы кәсіпорын құнын бағалау.

Д) Жоғарыда аталғанның барлығы.

Сабақтың мақсаты:

• 
  бизнесті бағалау қағидаларын зерттеу;
  
• 
  құнның түрлерін анықтау дағдыларына алу;
  

Сұрақтарға ауызша жауап беруі.

1. 
   Пайда әкелетін меншік қандай сипаттамаларға ие?
   
2. 
   Бағалау объектілері ретінде бизнес, кәсіпорын, фирма, капитал, өндірістік қорлар арасында қандай айырмашылықтар бар және олардың жалпы мінездемелері қандай?
   
3. 
   Бизнесті бағалау қандай жағдайларда жүргізіледі?
   
4. 
   Бағалаушы қандай жағдайларда құнның қандай түрлерін анықтайды?
   
5. 
   Нарықтық құнға анықтама беріңіз және оның шығындар мен бағадан қандай ерекшеліктері бар?
   

Тест сұрақтары.

1. 
   Төменде келтірілген құн түрлерінің қайсысы «айырбастағы құн» ұғымына синоним болады;
   

Б) нақты өндірістегі құн

В) Жойылу құны

Г) нарықтық құн

2. Өз жоспарларына негізделген, нақты инвестор үшін бизнес (кәсіпорын) құны:
А) Қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған кәспорын құны;

Б) Инвестициялық құн;

В) Дәлелді нарық құны;

Г) Баланстық құн.

3. Төменде келтірілгендердің қайсысы жойылу құны анықтамасына сай келмейді:

А) Кәсіпорын активтерін бөлшектеп өткізу негізінде есептелген құн

Б) Кәсіпорын активтерін бөлшектеп сатудан түскен ақша арасында айырмасы;

В) Нақтылы факті бойынша есептелген құн;

Г) Нақты инвестордың жеке талаптарын есепке алатын құн;

4. Ұқсас объектілерге ие болу жағдайында ие болу жағдайында, ең төмен бағаға иеленген жоғары сұранысқа ие болады деген экономикалық принцип – бұл:

А) орын басу принципі

Б) сәйкес келу принципі

В) прогрессия және регрессия принципі

Г) пайдалылық принципі

5. Жылжымайтын мүлікті пайдаланудың ең тиімді және ең жақсы әдісін анықтауда төменде көрсетілген шарттардың қайсысын ұстану міндетті емес:

А) берілген нарықта ұсынылған қолданысты дәлелдеу үшін жеткілікті экономикалық мүмкіндіктер бар;

Б) топография сәйкес келеді немесе қолданудың берілген нұсқасына сәйкестірілуі мүмкін;

В) район тұрғындары ұсынылған нұсқасы аймақтандырдың бар немесе бар болуы мүмкін нормаларына сай келеді.

Г) қолданыстың ұсынылған нұсқасы аймақтандырудың бар немесе бар болуы мүмкін нормаларына сай келеді

6. Бизнесті бағалау барысында кәсіпорынның өткен кезеңдегі көрсеткіштері мне қазіргі уақыттағы жағдайы маңызды болуына қарамастан, болашақ жағдайы бизнесіне экономикалық құн береді. Бұл тұжырым келесі принциптен көрінеді:

А) Баламалық

Б)орын басу

В)күту

Г) келешек өнімділік

А) пайданың артылу әдісі;

Б) пайданы капитализациялау әдсі;

В) таза активтер әдісі;

Г) дисконтталған ақша ағыны әдісі.

8. Бизнесті бағалау ыңғайлы үшін орын басудың экономикалық принципі негіз болады:

А) салыстырмалы ыңғай;

Б) шығынды ыңғай;

В) пайда ыңғайы;

Г) аталғанның барлығы.

Жазбаша бақылау жұмысы.

Есеп берудің инфляциялық түзету жасау. Бухгалтерлік есеп берудің трансформациялау және нормализациялау. Есептеулерді тексеру, объектінің құнын бағалау бойынша есеп беру құрастыру.
Тақырып 4. Бағалау процедурасы.

Сабақ мақсаты – қаржылық есеп берудің қаржылық коэффициенттерін талдау әдістемесін меңгеру; аналитикалық ойлау дағдыларына үйрету.

Берілген кесте 1 негізінде бухгалтерлік есеп беру мәліметтерінің көлденең және тік талдауын жүргізу. Өтімділік, іскерлік активтілік, баланс құрылымы коэффициенттері, пайдалылық және инвестициялық көрсеткіштерін есептеу талдау нәтижелі бойынша қорытынды жасау.

Кесте 1 - Бухгалтерлік есептің (форма №1, форма №2) алғашқы мәліметтерін бағалау процесі ретінде салыстырамыз.

Көрсеткіштер	Жыл басында		Жыл аяғында
	мың теңге	%	мың теңге	%
БАЛАНС I. Айнымалы емес активтер – барлығы соның құрамында негізгі құралдар II. Айнымалы активтер – барлығы соның құрамында: Запастар Дебиторлық қарыз Ақшы құралдары III. Капитал және резервтер IV. Ұзақ мерзімді пассивтер V. Қысқа мерзімді пассивтер	548715121 456313002 383613755 92302822 50758467 37943611 329229 450456558 11177921 87041475	100	564478959 458158881 382791434 106320390 59104565 39953350 451583 450467662 11068897 102942399	100
Өткізуден түскен табыс Өткізілген тауардың өзіндік құны Негізгі іскерліктен түскен табыс Салық салудан кейінгі табыс	53520338 25743283 26599608 4923871	100	61923037 24397676 36919360 5387304	100

Әдістемелік нұсқаулар

Ағымдағы және өткен іскерлік негізінде келешек бизнес потенциалын анықтау мақсатымен ретроспективті қаржылық есеп соңғы 3-5 жылдарында бағалаушымен талданады.

Тігінен және көлденең қаржылық құжат талдау фирманың қаржылық жағдайының экспресс – анализ бөлігі болады және қаржылық табыстың көздерінде кәсіпорын капиталындағы өзгерістер болып жатқанын көріге болады.

Тігінен талдау – баланс баптарының әр түрлі мәліметтерді ұсынады, табыс және шығын есебі және тағы басқа операцияға қатысты көрсеткіштермен ретроспективті қаржылық құдатының инфляциялық түзетуден аулақ болуға мүмкіндік береді.

Көлденең талдау – базистік жыл және талдамалы кезең баптар бойынша пайыздық өзгеруі, мәліметтерді индекс ретінде көрсету. Алынған мәліметтерді салыстыру.

Негізгі қаржылық коэффициентінің есеп фомуласы 2 кестеде көрсетілген.
Кесте 2 – Қаржылық коэффициенттерінің жиынтық кестесі.

Коэффициент	Есеп формуласы	Түсініктеме
Өтімділік көрсеткіштері
Жабу коэффициенті (≥ 2) Жедел өтімділік коэффициенті (≥ 1) Абсолютті өтімділік коэффициенті (≥0,2)	Ағымдағы активтер Ағымдағы міндет Ақша құралдары + Дебиторлық қарыз Ағымдағы міндет Ақша құралдары + Жеңіл өтілетін бағалы қағаздар Ағымдағы міндет	Фирманың қабілеттілігін бағалау үшін қысқамерзімді міндетті қолданады. Барлық есептелген коэффициенттер орта сала көрсеткіштермен салыстырылады, жалпы нормативтер қолданылады.
Іскерліктің белсенділік көрсеткіштері
Жалпы айналым капиталының коэффициенті (айналымда) Дебиторлық қарыздың айналым коэффициенті Дебиторлық қарызды өтеу кезеңі Запас айналымының коэффициенті Запастар айналымының ұзақтығы (күнде) Айналым капиталының меншігін қолдану коэффициенті	Өткізуден түскен табыс Баланстың валютасы өткізуден түскен табыс орта дебиторлық қарыз ______________360_____________ Дебиторлық қарыздың айналым коэффициенті Өнімді өткізудің өзіндік құны Запастар құны __________360_________________ Запас айналымының коэффициенті Өткізуден түскен табыс_______ Айналым капиталының меншігі	Осы көрсеткіштер айналым құралдардың жеке компоненттерін зерттеуге мүмкіндік береді. Отандық тәжірибеде осы аталған көрсеткіштер айналым актив көрсеткіш тобына жатады және олар кәсіпорын өтімділігін көрсетеді.
Баланс құрылымының коэффициенті
Тәуелсіз коэффициенті Тартылған капитал концентрациясының коэффициенті Тартылған және өзіндік құралдардың байланысу коэффициенті	Меншік капиталы___ Баланстың валютасы Тартылған капитал __ Баланстың валютасы Тартылған капитал Меншік капиталы	Коэффициенттер көмегімен ұзақ мерзімде кәсіпорынның өтімділігі. Анализ талдауы жасалады.

2 – кестенің жалғасы.

Коэффициент	Есеп формуласы	Түсініктеме
Баланс құрылымының коэффициенті
Операциялық рычагтың коэффициенті Қаржылық рычагтың коэффициенті	Негізгі іскерліктен табыстық пайыздың өзгеруі_______________ өткізеден табымтың пайыздық өзгеруі Салық салудан кейінгі табыстың пайыздық өзгеруі_____________ Пайыз және салық төлеуге дейін табыстың пайыздық өзгеруі	Операциялық тәуекелділіктің көрсеткіші. Қаржылық тәуекелділіктің көрсеткіші (ұзақ мерзімді төлеуде құралдардың жетіспеуі тәуекелділікпен байланысты).
Рентабельділік көрсеткіштер
Сату рентабельділігі (%) Негізгі іскерліктің рентабельділігі (%) Активтер рентабельділігі (%) Өзіндік капиталдың рентабельділігі (%)	Негізгі іскерліктен түскен табыс Өткізуден түскен табыс Негізгі іскерліктен түскен табыс Өнімді өткізудің өзіндік құны Таза табыс____________ Активтердің ортақ құны Таза табыс____________________ Өзіндік капиталдың орта ұзақтығы	Кәсіпорынның шаруашылық іскерліктің тиімді екенін көрсетеді.
Инвестициялық көрсеткіштер
Акцияға табыс Табыстың баға бірлігі Дивидентті табыс (акцияның рентабельділігі) Акцияның баланстық құны	Таза табыс – пұрсатты акцияларға дивиденттер___________________ Кәдімгі акциялардың жалпы саны Кәдімгі акцияның нарықтық бағасы___________________ Өнімді өткізудің өзіндік құны Таза табыс____________ Активтердің ортақ құны Таза табыс____________________ Өзіндік капиталдың орта ұзақтығы	Анализ қадамының мақсаты – акцияның нарықтық бағаның дивиденд төлеу өлшеуімен номиналды салыстыруымен ақпарат ұсыну Егер кәсіпорын жойылса, кәдімгі акцияның ұстаушысы қанша алатынын көрсетеді.

Қаржылық коэффициенттің, қаржылық есептің анализі көмегімен көрсетуге болады:

• 
  бизнестің әлсіз және күшті жақтары;
  
• 
  құралдарды бизнеске инвестициялауда тәуекелділіктің деңгейі;
  
• 
  кәсіпорындармен және аналогпен базалық салыстыру.
  

Оқу жұмысының мақсаты – дәріс материалдарын бекіту және тәжірибелік дағдыларды қолдану, шығындардың жақындау әдістемелік негізінде бизнес құнының есептеуін ұтып алу.

Кестеде фабриканың экономикалық балансты құру көрсетілген.

Түзетілген баланс аудитормен жасалған бағалаушымен шақырылған.

Фирманың құнын анықтау.

Мәліметтер негізінде фабриканың тарату құнын бағалаушымен дайындалған процесінде өткізу активтердің анализ шартын есептеңіз. Дискон нормасы – 40 пайыз.

Мақсат: тәжірибелік дағды есепті және ақша тасқынын болжауын пайдаланады, дисконттық ақша тасқынының әдісі негізінде кәсіпорынның (ес) құнын есептеу әдістемесін зерттеу.

Ауызша сұрау.

Кәсіпорын – аналогын іріктеудің негізгі прициптері. Баға мультипликаторын мінездемелеу, есептеу тәртібі және бағалау процесінде қолдану.
9 – сабақ.

1. Егер ағымдағы (бүгінгі) ақша құны белгілі болса және жинақ құны (келешек құн) белгілі кезең аралығында берілген мөлшерлеме капиталы анықталып, ақша бірлігінің (келешектегі бірлік құны) жинақ құны қолданылады.

Егер пайызды 1 жылда бір рет есепке қосса, онда келешектегі құн бірлігі формула бойынша анықталады.

FV=PV(1+i) (жылдық есептеу кестесі)

Егер жылына 14 % 1000 АҚШ доллар әкелетін, бүгін есепке салса, онда екінші жылдық аяғында қанша құн есепке жатақталатынын анықтау керек.

2. Кәсіпорынның жай акциз нарықтық құны – 450 мың доллар құрайды, пұрсатты акция – 120 мың доллар, ол жалпы қарыз капиталы – 200 мың доллар құрайды.

Өзіндік капитал құны-14%, пұрсатты акция-10%, облигация-9%. Пайдаға салынатын салық t=30% жағдайындағы компания капиталының салмақталған орташа құның есептеу.

Капиталдың салмақталған орташа құнын есептеу формуласы.

мұнда -