Төменгі және жеткіншек жастағы балалардың дамуы мер тәрбиесінің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 39.36 Kb.
|
|
Қорытынды на тему: төменгі және жеткіншек жастағы балалардың дамуы мер тәрбиесінің ерекшеліктері Мектепке дейінгі балалық шақ, бастауыш мектеп шағы, жеткіншек және жасөспірімдік шақ кезеңдерінде балалардың өсуі, дамуы және тәрбие барысында болатын кейбір өзгешіліктерін еске ала отырып,мектеп және үйелмен олардың іс-әрекетін тиімді етіп ұйымдастыруы тиіс. Мектепке дейінгі балалардың сүйектері қатайып, бұлшық еттері дамиды, өседі. Бойы 90сантиметрден 114 сантиметрге дейін өседі де, салмағы 14 килограмнан 22 килограмға дейін артады. Бұл кезеңде балалар күнделікті тұрмысқа байланысты жеңіл еңбекке қатысады. Олардың сүйек-бұлшық ет жүйесі ұзақ уақытты еңбекті көтермейді. Сондықтан ата-аналардың күш-қуатын еске алып, еңбек тәрбиесінің түрлеріне бірте-бірте үйрету тәсілдері арқылы жаттықтыруы қажет. Бұл жастағы балалар ертегі немесе өлеңмен жазылған қысқа әңгімелерді тыңдауға, айтып беруге өте құштар болады. Негізгі іс-әрекеті-ойын. Ойынның барысында баланың қабулеті айқын көрінеді. Бірінші сыныпқа келіп түскен балада кейбір ұнамды қасиеттердің бар екендігін мұғалім де, ата-аналардың өзі де сезе бастайды. Ол қасиеттер баланың оқуға ынталылығы, сөз қоры мен тіл дамуының дәрежесі, табиғат және адамдар жөнінде бірсыпыра мәліметтерді білуі, дененің жетілуі т.б. Бастауыш сынып оқушыларының денесі, психикалық дамуында кейбір ерекшеліктері байқалады. Олардың бұлшық еттерінің күші артады, сүйек жүйесі қалыптасуы сатысында болады. Бұл жастағы балалардыі негізгі іс-әрекеті –оқу. Осы оқу арқылы олардың таным процесі дамиды. Н.К.Крупская және А.С.Макаренко 7-12 жастағы балалар үшін әсіресе ұжымдық ойындардың маңызын атап көрсетті. Олардың айтуынша, ойын балаларды еріктілікке, ұйымшылдыққа, батылдыққа тәрбиелеп қана қоймайды. Бұл жастағы балалар үшін еңбеқтің тәрбиелік мәні өте зор. ЯБалаларды бірте-бірте еңбекке баулу, үйелмен, ұжым және қоғамдық пайдалы еңбектің (үйшаруашылығына қатысу, сынып бөлмесін жинау, саябақта бақша өсіру, үй жанындағы бау-бақша учаскесінде, мектеп тәжірибе учаскесінде, спорт алаңында жұмыс істеу т.б. түрлерін істей білуге үйрету қажет) 7-12 жастағы балалар ұзақ уақыттық дене еңбегіне, күш түсетін жұмыстарға әлі қабілетсіз боладлы.Сондықтан бұл жағдайцдың ойын, дене еңбектерінің барысында еске алғаны жөн. Тәрбие процесінде балалардың кейбір теріс қылықтарын байқауға болады. Мысалы, өзімшілдік, біреудің жақсы әдеттерімен істерін көре алмаушылық, түрлі болымсыз себептерді сылтау етіәп үй тапсырмасын орындаудан қашушылық т.б. Балалардың мұндай теріс қылықтарына жол бермеу тәрбиешілердің, ата-аналардың беделіне, біліміне, өмір тәжірибесіне байланысты. Бұл жастағы балалрмен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін олардың мынандай ерекешеліктерін еске алаған жөн: сөзбен істің сәйкесті болуын талап етеді; жөнсіз кінәлаудың жеркену сезімі туады; үлкен адамдардың жіберген қателерін тез байқайды; арманшыл, қиялшыл болады; ұйымшыл келеді; сенімді серік дейді; өз мүмкіндіктерін, күшін асыра бағалайды; түрлі спорт ойындарында өте ықыласты болады т.б. Бұл ерекшеліктерді оқу, тәрбие жұмысының барысында сынып жетекшілері, мұғалімдер айрықша бақылайды, зерттейді, тиімді етіп іске асырудың әдістері мен тәсілдерін қарастырып, ата-аналарға дер кезінде көмек көрсетеді. Жеткіншектік шақта балалардың бойының ұзындығы 134-135 сантиметр, денесі тез өседі, бұлшық еттері жетіліп дене қаңқасында кезеңдегі процесі жүреді. Бұл жастағы балаларды кейде өткінші кезеңдегі (бұл кезеңнің барысында балданың бастауыш сынып мектеп жағынан жеткіншектік шаққа көшу болады) немес қиын жастағы балалар деп атаудың өзі де кездейсоқтық емес. Өйткені Н.К.Крупская бұл ең тынымсыз, ең қиын, ең қызба (ұшқалақ) жас деп атап көрсетті. Бұл жастағы балалардың ішкі дүниесінде, айналамен қарым-қатынас жасауында; үлкендер арасында өзнінің алатын орнын түсінуінде елеулі өзгерістер байқалады. Ағзаның тез дамуы — қаңқаның сүйектену процесінің нығаюынан жыныс мүшелерінің жетіле бастауы ( ер баланың жыгныс мүшесі 10-15 жаста, қыз баланікі 13-14 жаста жетіледі), сананың дамуы баланың тәуелсіз, өзбетімен талаптануын тудырады. Олар үйелменде, мектепте түрлді еңбек процесіне қатысады, күнделік өмірді байқайды, ой-өрісаі кеңейеді.Міне, осылардың негізінде бала өзін-өзі білімді тәжірибелі өз күшімен әрекет жасай алатын есейген адаммын деп есептейді.Мысалы, Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-1945ж.ж.) Мен ер ждеттіп, естияр адам болдым, мені майданға жіберіңіз деп, қалалық комсомол комитеттерімен смоғыс коммисариаттарына арыз, өтініш жазған балалар да аз болған жоқ. Әрине, бұл жағдай балалардың өзінің мүмкіншіліктеріне сын көзімен қарамай асығыс шешім қадбылдап, соны орындауға талпынғанын көрсетеді. Сонымен бірге жаумен күресуді өте қажет екенідігін түсіне білген балалардың бойын патриоттық сезім билеген деп айтсақ артық болмайды. Жеткіншек жастағы балалар намысқор болады. Үлкендердің бақылауын сүймейді, әкімшілік шаралармен жекіріп сөйлеуді, ұнатпайды.Сондықтан олар бұл жағдайда үлкендердің озбырлық жасауы деп түсінеді,өздерінше әбіржіп, наразылық білдіреді. Үлкендерге байланып, олардың мінезіндегі шындықпен жалғандықты байқауға тырысады. Сөйтіп, үлкендермен балалардың қатынасында түсініспеушілік, суықтық туады. Балаларды үлкендер жайлы көзқарасын бір жақты түсініп қана, қоюға болмайды. Балалар өнегелі адамдардың, өндіріс озаттарының тамаша іс-әрекеттіне масаттанады, тәжім етеді.Мысалы, балалар Отан соғысы мен еңбек ерлері, космановтар, спортшы, ғылым мен көркемөнер қайраткерлері жайлы сөз етеді. Олардың ерлік істері мен табыстарын бас иіп, еліктейді. Осы тұрғыдан балалардың мінез-құлқын тәрбиелеу, ықыласы мен қабілетін дамыту, мұқтаждықтары мен тілектерін қамтамасыз етудұрыс педагогикалық ойларға негізделу керек. Бұл жастағы балаларға болымды ықпал жасайтын мектептегі балалар ұйымдары. Осы ұйымдардың көмегімен балалрдлың қоғамдық белсенділігі дамиды, ой-өрісі кеңейеді. Өздерінің жауапкершіліктерін түсініп, терең білім алуға талпынады. Жеткіншектік кезеңде балалардың кейбір ерекшеліктерін есепке алып, тәрбие жұмысын тиімді етіп ұйымдастырған жөн. Олар: ағза мүшелерінің тез жетіле бастауы; үлкендермен қарым-қатынас; мүмкіншіліктерін ескермей, ойланбай асығыс шешім қабылдау; қоғамға пайдалы істерге ықыласты; ұжымшыл, жолдастық, достық сезім нығаюда; кітап оқуға, кинофильмдерді көруге, ынталы, спортты ұнатады т.б. Жасөспірімдік шақта жастардың ағзасы — қаңқасы мен бұлшықеттері, ішкі органдары тегіс дамиды. Бұлшықеттері мен жұмыс қабілеттері үлкендердің нормасына жақындайды. Бұл кезеңде жастар отан, қоғам алдында тұрған әлеуметтік-саяси және мемлекеттік міндеттерді шешудегі күреске белсене қатысады. Кәмелеттік жасқа жеткен балалар өміңр жолына көз жібереді, өзлдерінің келешек мамандығын саналы түрде таңдап алуға тырысады.Олардың мамандыққа ықыласының бірте-бірте қалыптасуы түрлі іс-әрекеттеріне жауапкершілігін арттырады. Бұл кезеңде балалар үшін әкімшілік іс-шаралары өте қауіпті, оларды жиі қолдану жақсы нәтиже бермейді. Өйткені ата-ана немесе тәрбиеші жастарды өздеріне қарсы қоюы мүмкін. Сондықтан олардың түрлі іс-әрекеттерін бірігіп орындау, жолдасының кемшілігін айтып, жоюға жәрдемдесу т.б. Мұндай жолдастық қатынастар балаларды ұжымшылдыққа тәрбиелейді. Ал мектеп қабырғасынгада болған жолдастық қарым-қатынас кейбір жастардың санасында өмір бойы сақталады. Бұл кезеңдегі балалардың мінез-құлқында түрлі өзгерістер пайда болады. Мысалы қыздар өздерінің сыртқа киімдеріне, шашын сәндеп ұстауға, және дене қимылына айрықша көңіл бөледі, өзіне басқа адамдардың назарын аударуға тырысады. Ал ер балалар әдемі киініп жүруді, ұнатады, қыздарға құрмет көрсетеді, оларды ұнату немесе оларға ұнау сезімі оянады. Жастар арасындағы қарым-қатынас дамиды, бір-бірімен кездесуді қажет етеді. Осының нәтижесінде өзара пікір алысады, әңгіме ең алдымен түрлі адамгершілік, әдеби және ғылыми салаларда айтылып бірте-бірте жолдастық, достық, махаббат сияқты ұғымдарды сөз етіп, көзқарастарын анықтауға тырысады. Осындай достық қатынастардың нәтижесінде жастар арасындағы махаббат шынайы өте нәзік, тың таза лирикалы болады. Махаббат сезімінің оянуы ер және қыз балалар үшін олардың арасындағы бірін-бірі силаушылықпен, достықпен өзара түсінушілікпен сипатталады. Олар өздеріндегі жоғарғы адамгершіліктік қасиеттерді бағалайды, ал кейбір ер және қыз балалар махаббат мәселесін жете түсіне бермейді. Олар адамдағы ең басты нәрсе – сыртқы пішін, киім кие білу дейді. Шынында, бұл біржақты ұғым. Балалар мен қыздарда мынандай адамгершілік ерекшщеліктерінің болуы қажет: кішіпейілділік, адалдық, абырой, сенімділік, қарапайымдылық, өз күшіне сенушілік т.б. Жастар өзінің сеніміне, өзара адамгершілік жақын көңілдестік қатынас жасау мәселесіне зор жауапкершілікпен қарайды. Сонымен қорыты келе мектепке дейінгі балалық шақтан жасөспірімдік шаққа дейін балалардың бейімділігі мен қабілеті және мінез -құлқымен , темпераментін оқыту, тәрбие жұмысының барысында мұғалім, тәрбиеші, ата-ана үнемі еске алып, олардың дұрыс дамуы мен қалыптасуына жүйелі түрде ықпал ждасайды. ХІХ ғасырдың аяғы және ХХ ғасырдың басынан дүние жүзіндегі көптеген елдердің ғалымдары балалардың дене және спимхикалық дамуының тездеуін – акселерация құқбылысы деп атап көрсетті. Біздің елімізде, мысалы, соңғы 40 жылдың 13 жастағы ересек балаларды өткен уақыттағы құрдастармен салыстырғанда, олардың бойы 6-7см-дей биік, салмағы 6-7кг-дей артық, 16 жастағы ер және қыз балалардың бойының 15-20 см-дей биік, салмағының 15-16 кг-дай артық болатындығы, жыныс мүшесенің 2-3 жыл бұрын жетіле бастайтыны байқалды. Акселерация құбылысы тұрғыдан қазіргі жеткіншек жастағы балалардың бойы биік, иықтары қысыңқы, кеудесі қысқа, аяқтары ұзын келеді. Күні бұрын тез жетілген ағза ауруға, суыққа және дене салмағына төзімсіз келетіндігі бірте-бірте анықталуда. Ер жетуге дейінгі ересек жастағы балалар жыныс мүшесі жетілу кезеңінде тез шаршайды. Осындай тез өсетіңн ағзада жүрек-тамыр жүйесіндегі дамуы бірнеше есе қалыс қалады да өзінің міндеттерін атқара алмайды. жүктеу/скачать 39.36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|