Түрк тилдүү элдердин саны канча жана алар кайсы тилдерде сүйлөшөт?
жүктеу/скачать 53.15 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Т ypk тилдүү элдер жер шарынын кайсы аймактарында жашашат
- Түрк тилдеринин соңку бөлүштүрүлүшү (классификациясы) кандай
- Карлук тобу
- Чагатай тобу
- ТЏРК ТИЛДЏЏ ЭЛДЕР ЖАШАГАН АЙМАКТАР
- Кавказ аймагында
- Турция, Кипр, Сирия, Ирак, Ливан, Сауд Аравия, Болгария, Югославия, Греция, Румыния, Франция, Улуу Британия, ФРГ, Италия, Бельгия, Швейцарияда
- Кытайда
- Афганистанда
- ТЏРК ТИЛДЏЏ ЭЛДЕРДИН САНЫ
- Азияда
- КЫРГЫЗ ТИЛИ
- Кыргыз тили - Кыргызстан Республикасынын мамлекеттик тили. Азыркы кыргыз адабий тили
- Тџрк тилдеринин чыгыш хун бутагынын кыргыз – кыпчак группасын
- Б.М.Юнусалиев
- 16-кылымдан азыркы мезгилге чейин
| Түрк тилдүү элдердин саны канча жана алар кайсы тилдерде сүйлөшөт?
Эл аралык статистиканын 1994-жылкы маалыматы боюнча жер жүзүндөгү түрк тилдүү элдердин жалпы саны - 149 миллион, 182 миң. Алар төмөнкү түрк тилдеринде сүйлөшөт: түрк - 65,7 млн.; өзбек - 20, 9 млн.; азербайжан - 17,1 млн.; казак- 11,5 млн.; уйгур - 8,6 млн.; татар - 8,5 млн.; түркмөн -5,4 млн.; кыргыз - 3,3 млн.; чуваш - 2,5 млн.; башкырт - 2,0 млн; кырым - 790 миң, кашкай - 785 миң, кызылбаш - 630 миң, каракалпак - 475 миң, саха - 400 миң, шаксыбан - 320 миң, кумук - 315 миң, тува - 250 миң: месхет - 225 миң, гагауз - 223 миң, карачай - 170 миң, кипрликтер - 155 миң, карапапак - 105 миң, салар - 95 миң, хакас - 93 миң, ногой - 90 миң, алтай - 85 миң, букара еврейлери - 40 миң, хажар - 38 миң, карадаг - 35 миң, уранкай - 30 миң, шор - 20 миң, сары уйгур - 14 миң, хотан - 5 миң, карайым - 4 миң, кырымчак - 2 миң, тона - 1 миң. Тypk тилдүү элдер жер шарынын кайсы аймактарында жашашат? Болжол менен жалпы саны 150 миллионго жеткен түрк тилдүү элдер жер шарынын дээрлик бардык аймактары боюнча тараган. 1994-жылдагы маалымат боюнча алар жер шарынын төмөнкү региондорунда жайгашкан: 1.Чет өлкөлүк Азияда - 75 млн. 305 миң. Анын ичинде: Түркияда - 51 млн. Иранда - 12 млн. 280 миң Кытайда - 9 млн. 100 миң Ооганстанда - 2 млн. 150 мин Араб өлкөлөрүндө - 500 миң Монголияда - 186 миң Башка өлкөлөрүндө -115 миң 2.Мурунку Советтер Союзунда - 53 млн. 431 миң. Анын ичинде: Орто Азияда - 24 млн. 500 миң Урал жана Волга боюнда - 10 млн. 231 миң Казакстанда - 8 млн. 350 миң Кавказ жана Крымда - 7 млн. 380 миң Сибирь, Ыраакы Чыгышта - 1 млн. 600 миң Европалык аймакта - 1 млн. 250 миң 3.Европалык чет өлкөлөрдө - 4 млн. 500 миң. Анын ичинде: Балкан өлкөлөрүндө - 2 млн. 400 миң Түндүк Европада - 1 млн.500 миң Түштүк Европада - 600 миң 4.Түндүк Америкада - 120 миң 5.Африкада - 55 миң 6.Латын Америкасында - 40 миң 7.Австралияда - 25 миң
1.Карлук тобу: бардыгы 9 тил (кыргыз, саха, тува, хакас, алтай, уранхай, шор, долган-топа). Бул тилдерде 4 млн. 186 миң киши сүйлөп, жалпы түрк тилдеринин 3 % түзөт. 2.Огуз тобу: бардыгы 6 тил (түркмөн, кашкай, кызыл баш, аншар, шахсыбан, карадаг) Бул тилдерде 7 млн. 550 миң киши сүйлөп, жалпы түрк тилдеринин 5 % түзөт. 3.Кыпчак тобу: бардыгы 12 тил (казак, татар, чуваш, башкырт, крым татар, кара калпак, кумук, карачай, малкар, ногой, карайым, кырымчак) Бул тилдерде 25 млн. 246 миң киши сүйлөп, жалпы түрк тилдеринин 17 % түзөт. 4.Чагатай тобу: бардыгы 6 тил (өзбек, уйгур, салар, букара еврейлер, сэры уйгур, хотан) Бул тилдерде 29 млн. 654 миң киши сүйлөп, жалпы түрк тилдеринин 20 % түзөт. 5.Селжук тобу: бардыгы 7 тил ( түрк, азербайжан, месхет, гагауз, кипр түрктөрү, карапапак, хажар). Бул тилдерде 82 млн. 346 миң киши сүйлөп, жалпы түрк тилдеринин 55 % түзөт.
Негизинен тџрк тилдџџ элдер Сибирдин Лена дарыясынын бассейнинен тарта Жер Ортолук дењиздин чыгыш жээктерине чейинки аралыкка тараган. Тџндџгџнљн урал; тџштџгџнљн иран, семит; чыгышынан тунгус-манжур, монгол, кытай; батышынан славян жана кээ бир индоевропа тилдеринде (грек, албан, румын) сџйлљгљн элдер менен тџздљн-тџз байланышат. ТЏРК ТИЛДЏЏ ЭЛДЕРДИН САНЫ:
(Дџйнљ тилдери энциклопедиясы.- 2-том: Тџрк тилдери.- 1997.) БАЙЫРКЫ ТЏРК ТИЛДЕРИ: Булгар, гунн, байыркы уйгур, карахан-уйгур, мамлюк-кыпчак, огуз, орхон-енисей, печенег, половец, байыркы тџрк, эски љзбек, хазар, хорезм-тџрк, чагатай. АЗЫРКЫ ТЏРК ТИЛДЕРИ: Азербайжан, алтай, балкар, башкыр, гагауз, долган, казак, караим, каракалпак, карачай-балкар, кыргыз, крым-татар, крымчак, кумык, татар, тофа, тува, тџрк, тџркмљн, љзбек, уйгур, урум, хакас, чуваш, шор, якут ж.б. КЫРГЫЗ ТИЛИ Кыргыз тили - Кыргызстан Республикасында жашаган кыргыз элинин эне тили. Революцияга чейинки булактардан кыргыздарды буруттар, кара кыргыздар деп да аташканы белгилџџ. Ошонун негизинде сџйлљгљн тилдери да бурут, каракыргыз тили деп аталган. Кыргыз тили - Кыргызстан Республикасынын мамлекеттик тили. Азыркы кыргыз адабий тили – нормага салынган, стилдери љнџккљн, љндџрџштџн бардык тармагын тейлей алган, ар тараптан изилденген, узак тарыхы бар, бай, уккулуктуу, кљркљм тил. Кыргыз тили дџйнљдљгџ тилдердин генеологиялык классификациясы боюнча Алтай же тџрк-монгол тилдер тобунун тџрк группасындагы тилдердин катарында. Ал эми Н.А.Баскаковдун классификациясына ылайык Тџрк тилдеринин чыгыш хун бутагынын кыргыз – кыпчак группасын алтай тили менен бирдикте тџзљт. Морфологиялык турпаты боюнча агглютинативдџџ тил. Азыркы кыргыз тилинде территориялык белги негиз болгон эки диалект бљлџнџп кљрџнљт: тџндџк (Ысыккљл, Чџй, Нарын аймактары) жана тџштџк (Ош, Жалалабад, Таластын тџштџк-батыш аймактары). Алгачкы кыргыз улуттук жазуусу араб графикасынын негизинде тџзџлгљн. Андан соњ 1926-1928-жылдар аралыганда латын алфавити, 1940-жылдары кириллицага негизделген жазуу системасы кабыл алынган. Академик Б.М.Юнусалиев кыргыз тилинин тарыхый жактан калыптанышынын тљмљндљгџ этаптарын белгилейт:
Кыргыз тилин изилдљљгљ салым кошкон окумуштуулар: Махмуд Кашгари, Молдо Кылыч, И.Арабаев, К.Тыныстанов, Б.М.Юнусалиев, К.К.Юдахин, И.А.Батманов, Т.Ахматов, К.Сартбаев, Х.Карасаев, А.Жапаров, Б.Орузбаева, ж. жүктеу/скачать 53.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|