Укучыларнын китап укуларына житэкчелек иту

Алкоголь бэла китерэ.

Менэ укучылар больницага бер яшьусмерне китерделэр.Анын аяк- кулы жэрэхэтлэнгэн, аркасы сыдырылган идее.Тикшергэннэн сон баш мие селкенгэн булуы да ачыкланды.

Нилектэн шундый фажигагэ юлыккан сон?

Яшьтэшлэре белэн аракы эчкэн, аннары су коенырга ниятлэгэн.Лэкин су керергэ барышлый, сазламыкта тимер кисэгенэ барып бэрелеп егылган.Менэ иптэшлэре анны врачка алып килгэннэр.»Исереккэ дингез тубыктан», - ди халык. Аек булса, мондый хэлгэ юлыкмас та иде.Эмма ул уз гаебе белэн вакытлыча эшкэ сэлэтлелеген югалтты, анын сэламэтлегенэ зур зыян килде.

Исерек килеш су коену аеруча куркыныч, эчкече кеше суда чайкалып тора, хэм ул егылырга, тончыгырга , анын югалтып улэргэ момкин

Кайбер эчкечелэр елганын сай урынында да суга тончыгып улэлэр.

Алкоголь – авыртуны вакытлыча туктата торган наркотик чара.

Нык исергэндэ баш мие алкоголь белэн агулана кешенен йокысы килэ.Нэкъ менэ шундый эчкечелек салкында тунып, суга батып улэлэр.

Алкоголь ишету органнарына да тискэре йогынты ясый.Шуна курэ автомашина, станок белэн идарэ иту пультында исереклэргэ урын булмаска тиеш.

Спиртлы эчемлек эчкэн жэяуле, машина йори торган зур юлга кинэт кенэ чыгып узенэ дэ башкаларга да зур зыян китерергэ момкин.

Алкогольне бик аз гына эчсэн дэ , игътибар кими, хэтер чуала.100гр аракы эчкэн шоферлар, аек кешегэ караганда, 2 мэртэбэгэ кубрэк бэлага юлыгалар.

Алкоголь куру хэм ишету сизгерлеген киметэ, исерек кеше тослэрне дэ аера, теге яки бу эйбернен узеннэн якынча никадэр ераклыкта булуын билгели алмый.

Куп еллар буе шэраб эчкэн кешелэр узлэренен кешелек сыйфатларын югалталар, узлэрендэ тискэре сыйфатлар туплыйлар, эш урынын да еш алмаштыралар.

Яшьлэр белэн тэрбия эше алып бару системасында физкультура хэм спорт гаять зур эхэмияткэ ия.Яшьлэр спорт белэн шогыльлэнэ.Э бу исэ чыдам, кочле, кыю булуны талэп итэ.Физик кунегулэр белэн даими рэвештэ шогыльлэнгэндэ, ял, хезмэт, ашау режимын тогэл утэгэндэ, зарарлы гадэтлэрне ташлаганда гына спорта югары нэтижэлэргэ ирешергэ момкин.

Кыскасы, спиртлы эчемлеклэрнен беркайчан да беркемгэ дэфайда китергэне юк.Аны эчугэ каршы корэшу – хэркемнен изге бурычы.

Тэмэке тарту организмга нинди зыян китерэ?

Алдан эзерлэнгэн бер укучы тэмэке тартуга каршы корэш турында кыскача белдеру ясый.Укучыларга:

Тэмэке тарту организмга нинди зыян китерэ?дигэн сорау бирелэ.

Эшкэртелгэн тэмэке яфрагынын химик составында никотин 1-4% углеводлар-2-20%, аксымнар-1-13%, органик кислоталар 5-17%, торле сумалалар-4-12%.Тэмэке койрэткэндэ, куп торле агулы матдэлэр хасил булла.Мэсэлэн, бер сигарет тотенендэ генэ дэ 6 мг никотин, 1,6мг аммиак, 25мг сорем газы, 0,03мг синиль кислотасы матдэлэре бар.Тэмэке тартканда никотиннын 50%тотен белэн бергэ хавага тарала, 25% янганда таркала, 5%топчектэ, 20% кеше организмда кала.Шуна курэ тэмэке тартучы узенэ генэ тугел, бэлки тирэ- юньдэгелэргэдэ зур зыян китерэ.

Канга сенгэн никотин, барыннан да элек, йорэк тибешен тизлэтэ.Сэламэт кешенен йорэге минутына уртача 70тапкыр кыскара, э тэмэке тартучынын йорэк тибеше 80-90га житэ.Физик нагрузка вакытында йогергэндэ дэ тэмэке тартучы кешенен йорэге тартмаучынын йорэгенэ караганда ешрак тибэ.

Тэмэке тарту сулыш юлларына хэм упкэгэ ничек тээсир итэ сон?

Тэмэке агулары,беренче чиратта, бугазнын трахея, бронхлар, бик кечкенэ бронхиолалар хэм упкэ куыкчыклары- альвеолаларнын лайлалы ярысын ярсыта. Нэтижэдэ сулыш юлларынын хроник ялкынсынуы башлана.

Тэмэке тартканда хасил булган сыеклык хэм коры матдэлэр упкэ куыкчыклары куышлыгында туплана.Шуна курэ озак еллар тэмэке тарткан кешенен цпкэсе, тэмэке тартмаучыларнын упкэлэренэ караганда карарак тостэ була.

Тэмэке тотененен токсик матдэлэре эпителиаль кузэнэклэрдэге керфекчеклэрнен эшен чикли, нормаль шартларда исэ аларнын хэрэкэте тирэндэге сулыш юлларыннан тышкы якка таба юнэлгэн булла хэм сулаган хава белэн кергэн чит кисэкчеклэрнен упкэдэн чыгарылуына булыша.

Тэмэке тартучыларда упкэнен торле йогышлы авыруларга каршы торучанлыгы тубэн:туберкулез белэн авыручыларнын ике тапкыр диярлек кубрэк,упкэ яман шеше 11тапкыр ешрак очрый.

Тэмэкенен ашкайнату органнарына зыяны турында да эйтеп утелэ.

Укучылар авыз куышлыгына кергэн тэмэке тотененен телне, уртларны, каты йомшак анкауны, тамакны ялкынсындыруы, тешнен эмален чатнатуы эйтеп утэлэр.

Узэк нерв системасы никотинга тагын да сизгеррэк Беренче тапкыр тэмэке тарткач, баш авырта, баш эйлэну, хэл киту, укшу кебек куренешлэр шуннан килэ.Тора- бара организм никотинга кунегэ.

Нэтижэ:

Бөек Ватан сугышының дәһшәтле һәм канкойгыч 1418көне һәм төне кешелек хәтереннән мәңге чыкмас.Бу көрәштә илебезнең миллионлаган намуслы һәм батыр ул-кызлары жирдә тынычлык һәм бәхет өчен гомерләрен бирделәр, шуның аркылы алар үлемсезлеккә атлады.Аларның батырлыклары бүген дә яши һәм мәңге яшәячәк.Шәһәр- авыллардагы мемориаллар һәм һәйкәлләр, сугышчан һәм хезмэт даны музейлары, Ватанны күкрәкләре белән каплаган гади совет сугышчыларының илгә мәхәббәтен, фидакарьлеген, кыюлыгын чагылдырган китаплар, спектакльләр нәкъ менә шул турыда сөйли.

Картаймагыз әле ветераннар,

Европаны саклап калган ирләр,

Җиңү бәйрәмнәрен якынайтып

Үттегез сез күпме илләр,

Үттегез сез күпме җирләр,

Үттегез сез батыр ирләр.

Солдатларча үтеп урамнардан,

Узыгыз сез, данлы ветераннар,

Картаймагыз,әй сез, тынмас җаннар,

Сезгә тиеш әле бик күп назлар,

Сезгә тиеш әле бик күп язлар,

Сез күп түгел инде, ветераннар,

Картаймагыз,әй сез, тынмас җаннар,

Сезгә тиеш әле бик күп язлар.

Һәйкәлләрне кем куяр?

Халкыбызның Бөек Ватан сугышында җиңүендә хатын- кызларның да өлеше дә гаят зур.800 меңнән артык хатын- кыз Кызыл Армия сафларында хезмәт итте, партизан отрядларында көрәште.15 миллионнан күбрәге, илебезнең хәрби- икътисадый куәтен арттыру өчен, колхоз- совхоз басуларында, завод- фабрика һәм учреждениеләрендә тырышып эшләде.

Бөек Ватан сугышы елъязмасында урын алган мәңге югалмас исемнәр арасында татар халкыныңбатыр йөрәкле кызлары да бихисап.

Бөек Ватан сугышы елларында республикабызда 3500 шәфкать туташы, 3000артык санитар дружинасы әзерләнә.