Установа адукацыі “Гомельскі дзяржаўны універсітэт імя Францыска Скарыны” зацвярджаю

7.3. МАКСІМ БАГДАНОВІЧ

Феномен М. Багдановіча як творцы і дзеяча нацыянальнага Адраджэння. Біяграфія паэта. Асаблівасці сямейнага выхавання, далучэнне да сусветнай культуры і беларушчыны. Роля антычнай (Гарацый, Авідзій), рускай (А. Пушкін, Ф. Цютчаў, А. Фет, А. Блок, В. Брусаў), французскай (П. Верлен, Э. Верхарн, Ш. Бадлер) і іншых еўрапейскіх літаратур (А. Дантэ, Г. Гейнэ, А. Міцкевіч, Т. Шаўчэнка), фальклору і міфалогіі ў фарміраванні светапогляду М. Багдановіча.

Энцыклапедызм, артыстызм, паэтычная культура М. Багдановіча. Патрыятычны і гуманістычны змест яго творчасці. Наватарства паэта. Паглыбленне эстэтычных асноў, зварот да новых тэм і форм у беларускай літаратуры, яе жанрава-стылёвае ўзбагачэнне. Распрацоўка М. Багдановічам праблем класічнай мастацкай спадчыны.

Творчасць М. Багдановіча як арыгінальная і сінтэтычная мастацкая сістэма. Спалучанасць з рознымі культурна-гістарычнымі кантэкстамі. Імпрэсіянізм, сімвалізм і неакласіцызм у яго паэзіі. Арфічны пачатак у яго паэзіі. Паэтычныя санаты, гімны, сімфоніі. Вар’іраванне мелодый і матываў. Паэтыка колеру і гуку.

Мастацкая канцэпцыя кнігі паэзіі “Вянок” (1913). Задума, гісторыя выдання, структура. М. Багдановіч як паэт “чыстае красы” (А. Луцкевіч) і адраджэнскае гучанне яго паэзіі. Шматграннасць таленту М. Багдановіча. Фальклорныя матывы, найбольш значныя топасы, міфалагемы і сімвалы. “Зачарованае царства” і прырода. Гістарызм мастацкага мыслення паэта (нізкі “Старая Беларусь”, “Старая спадчына”). Нізка “Места” як выток мастацкага урбанізму. Паэтызацыя горада. Філасафічнасць, роздум над лёсам чалавека, Бацькаўшчыны і вечнымі праблемамі быцця. Класічныя анталагічныя традыцыі і набыткі фальклору. Свет кахання, матывы жыцця і смерці (нізкі “Мадонны”, “Каханне і смерць”, інш.). Асаблівасці паэтыкі і майстэрства: вершы “Чуеш гул? — Гэта сумны маркотны лясун...”, “Раманс” (“Зорка Венера ўзышла над зямлёю...”), “Не кувай ты, шэрая зязюля...”, “Слуцкія ткачыхі”, “Краю мой родны! Як выкляты Богам...”, “Жывеш не вечна, чалавек...”, “Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі...”.

Мастацкі свет нізак “Эрас”, “Лясун”; вершаў “Прыйдзе вясна”, “Дзед”, “Народ, Беларускі Народ!”, створаных у 1908—1913 гг. Рацыянальнае і эмацыянальнае ў эстэтычнай сістэме паэта (“Ліст да п. В. Ластоўскага”).

М. Багдановіч як літаратуразнаўца і крытык. Асэнсаванне ім літаратурнага працэсу. Досвед рускай культурна-гістарычнай школы і эстэтычныя погляды М. Багдановіча. Артыкулы “Глыбы і слаі” (1911), “За тры гады” (1913), “Забыты шлях” (1915). Асэнсаванне мастацкіх набыткаў і праблем развіцця беларускай літаратуры, роздум пра яе народнасць, сусветную каштоўнасць, пра запачаткаванне ў ёй асноў рэалізму, рамантызму, сімвалізму і іншых мастацкіх кірункаў.

М. Багдановіч і ўкраінская літаратура. Артыкулы “Краса і сіла” (1914), “Памяці Т. Р. Шаўчэнкі” (1914).

Проза М. Багдановіча. Праблематыка і мастацкія асаблівасці апавяданняў “Музыка” (1907), “Апокрыф” (1913), “Апавяданне аб іконніку і залатару...” (1914). Біблейскія архетыпы і матывы. Роздум аб прызначэнні і эстэтычнай сутнасці мастацтва. Публіцыстыка М. Багдановіча.

М. Багдановіч — перакладчык. Шырыня перакладчыцкай зацікаўленасці. Выпрацоўка прынцыпаў нацыянальнай перакладчыцкай школы. Роля мастацкага перакладу ў творчым самавыяўленні паэта і ўзбагачэнне яго паэзіі.

Паэзія 1914—1916 гг. Адметнасць і філасафізм думкі ў вершах “Мяжы”, “Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы...”, Як Базыль у паходзе канаў...” і інш. Вершы беларускага складу “Бяседная”, “У Максіма на кашулі вышыты галубкі...”, “Лявоніха” і інш., іх сувязь з фальклорам. Ліра-эпас паэта (паэмы “Максім і Магдалена”, “Мушка-зелянушка і камарык — насаты тварык”, апакрыфічная легенда “Страцім-лебедзь”). Светлы сум, трагедыйнае і жыццесцвярджальнае гучанне яго паэзіі.

Лірыка апошняга перыяду, канца 1916 — пачатку 1917 гг. (вершы “Пагоня”, “Маладыя гады”, “Беларусь, твой народ дачакаецца...”, “Ты не згаснеш, ясная зараначка...” і інш.).

Ацэнка асобы і творчасці М. Багдановіча ў беларускім літаратуразнаўстве. Вобраз паэта ў беларускім мастацтве. Музычныя творы на словы паэта.

Бібліяграфія асноўных выданняў М. Багдановіча на беларускай мове. Пераклады твораў М. Багдановіча на іншыя мовы. Літаратурныя творы аб жыцці і творчасці паэта.

7.4. ЦЁТКА

Асоба Цёткі (Алаізы Пашкевіч) у кантэксце пачынальнікаў беларускай класічнай літаратуры.

Біяграфія. Творчая і грамадская дзейнасць. Традыцыі паэзіі Ф. Багушэвіча і наватарства лірыкі Цёткі. Зборнікі паэзіі “Скрыпка беларуская”, “Хрэст на свабоду” (1906). Адраджэнскі і рэвалюцыйны пафас лірыкі, ахвярнасць у імя Бацькаўшчыны, вера ў лепшую будучыню роднага краю, паэтызацыя змагання, выкрыццё несправядлівасці грамадскага ладу, выкарыстанне рамантычнай сімволікі, алегорыі, маштабных вобразаў, прамоўніцкіх інтанацый (“Вера беларуса”, “Суседзям у няволі”, “Хрэст на свабоду”, “Мора”, “Добрыя весці”). Верш-гімн і верш-заклік. Рытміка твораў, іх лексіка і стылістыка. Цётка як пранікнёны лірык і палымяны агітатар.

Матывы грамадзянскага суму, выкліканыя расстаннем з радзімай і хваробай (“З чужыны”, “На магіле”), і ўзнёслыя парыванні (“Арлы-брацці, дайце скрыдлы...”) у вершах 1908—1914 гг. Выяўленне ў яе творах літаратурна-творчай пазіцыі, эстэтычных прынцыпаў. Эвалюцыя, разнастайнасць, багацце, мастацкая дасканаласць і адраджэнскае гучанне яе лірыкі. Роздум у вершах аб прызначэнні мастацтва, погляды на ўзаемадачыненні творцы і грамадства (“Скрыпка”, “Артыст грайка”, “Музыкант беларускі”). Сувязь паэзіі Цёткі з фальклорам (“Вясковым кабетам”, “Сірацінка”, “Гаданне”, інш.). Песенныя матывы ў яе творах. Пейзажная лірыка (“Лес”, “Мой сад”). Прырода, яе фарбы і гукі ў выяўленні Цёткі. Услаўленне прыгажосці жыцця і навакольнага свету. Асаблівасці індывідуальнай паэтыкі Цёткі.

Праблематыка, вобразы, стылёвая адметнасць алегарычнага апавядання “Прысяга над крывавымі разорамі” (1906). Апавяданні для дзяцей (“Сварба”, “З прыску ды ў агонь”, “Сірата”) з “Першага чытання для дзетак беларусаў” (1906). Псіхалагізм, экспрэсіўнасць, драматызм і гуманістычны змест апавяданняў 1910—1914 гг. (“Зялёнка”, “Міхаська”, “Асеннія лісты”, “Лішняя”). Гумар, іронія ў апавяданнях “Навагодні ліст”, “Зваротлівы”. Прыкметы рамантызму і рэалізму, асваенне новых жанравых формаў апавядання, паглыбленне псіхалагізму.

Асветніцкая дзейнасць Цёткі. Кнігі для дзяцей “Беларускі лемантар, або Першая навука чытання”, “Першае чытанне для дзетак беларусаў”, “Гасцінец для малых дзяцей (усе — 1906). Выхаваўчы пафас і мастацкія асаблівасці твораў для дзяцей.

Публіцыстыка Цёткі. Патрыятычны змест, навукова-пазнавальная і мастацкая каштоўнасць артыкулаў “Як нам вучыцца”, “Шануйце роднае слова!”, “Газа”, “Наша народная беларуская песня”, нарысаў “Аб душы маладзёжы”, “Пералётныя птушкі” і інш. Маральна-выхаваўчая, гуманістычная скіраванасць публіцыстычных твораў пісьменніцы. Уражанні Цёткі ад падарожжаў па замежных краінах (“З дарогі”, “Успаміны з паездкі ў Фінляндыю”). Духоўныя запаветы пісьменніцы.

Значэнне Цёткі для беларускай літаратуры і культуры.

Постаць і творчасць паэтэсы ў ацэнках Я. Купалы, М. Гарэцкага, інш. Цётка ва ўспамінах С. Кайрыса, Ю. Вітан-Дубейкаўскай, інш. Вобраз пісьменніцы ў беларускай літаратуры і мастацтве.

Бібліяграфія выданняў твораў Цёткі.

Ядвігін Ш. (Антон Іванавіч Лявіцкі) як адзін з пачынальнікаў беларускай мастацкай прозы. Біяграфія. Роля пісьменніка ў літаратурным і грамадска-культурным жыцці.

Ідэйна-мастацкі змест зборнікаў прозы “Бярозка” (1912) і “Васількі” (1914). Алегарычныя апавяданні з іх пранікнёным лірызмам (“Бярозка”, “Дуб-Дзядуля”), лагодным гумарам (“Сакатушка”, “Важная фіга”), з’едлівай сатырай (“Павук”, “Падласенькі”, “Сабачча служба”, “Цырк”). Перапрацоўка народных анекдотаў і сюжэтаў (“Вучоны бык”, “З маленькім білецікам”, “Заморскі звер”). Апавяданні рэалістычна-побытавыя, сацыяльна-псіхалагічныя (“Гаротная”, “З бальнічнага жыцця”, “Зарабляюць”, “Жывы нябожчык”), лірычна-філасофскія (“Васількі”, “Раны”), прытчава-дыдактычныя (“Баба”, “Чалавек”). Майстэрства пісьменніка-навеліста, мова твораў.

“Золата” (1920) як адзін з першых буйных твораў беларускай прозы, спроба стварэння псіхалагічнага рамана з напружаным драматычным сюжэтам, прыгодніцка-дэтэктыўнымі элементамі, псіхалагічна змястоўнымі характарамі.

Паэма “Дзед Завала”, нарысы “Лісты з дарогі”, “Думкі з падарожы”, успаміны, артыкулы.

Асоба і творчасць пісьменніка ў ацэнках Я. Купалы, М. Багдановіча, М. Гарэцкага, інш.