Валюталық курс және оның әр түрлі экономикалық жүйедегі өзгерісі

Резервтік валюта мәртебесін алудағы алғышарттар:

-дүниежүзілік өндірісте, тауарлар мен капитал экспорттарында елдердің билік ету позициясы;

- жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік мекемелердің дамыған торабы;

-басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ететін, халықаралық айналымдағы валютаның еркін айналымдағы және валюталық шектеудің болмауы.

Резервтік валюта мәртебесі эмитент-елдің экономикасына белгілі бір міндеттемелерді жүктейді; осы валютаның тұрақтылығын қолдап отыру қажеттігі, сауда және валюталық шектеулердің болмауы, девальвация жүргізбеу. Сонымен қатар, ұлттық валютаны резервтік дәрежеге көтеру ұлттық шаруашылық үшін төлем балансының тапшылығын ұлттық валютамен автоматты түрде пайызсыз және мерзімсіз халықаралық несие алу жолымен жабу мүмкіндіктері түрінде бірқатар артықшылықтар береді.

Сонымен қатар валютаның маңызды үш түрі бар:

1 Еркін айырбасталатын валюта - елдердің әлемде өз валютасының айналысына шектеулер қойылмайтын сол елдердің валютасы. Бұл валюталарға халықаралық валюта қоры тарапынан валюталық щектеулер қойылмаған,тұрақты немесе үнемі көтеріліп отыратын нарықты курсы бар және сатып алушылық қабілеті өте жоғары.Бұндай валюталарға мысалға,АҚШ доллары,Кнада доллары,Жапон йенасы, еуропалық евроны жатқызуға болады.

2 Жартылай айырбасталатын валюта - елдердің белгілі бір шеңбер ауқымында халықаралық операциялар

З Айырбасталмайтын - бұл елдердегі ерекше немесе әр түрлі шектеуліктерді іс-жүзінде қолданылатын сол елдердің валютасы.Мысалы: қандай да бір мемлекет валютаның әкеліп-әкетуге қарсы болуы.

БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ өнеркәсіптік революциядан кейін алтын монометаллизмі базасында алтын монета стандарты формасында қалыптасты. 1867 ж Париж келісімі алтынды дүниежүзілік ақшалардың жалғыз формасы ретінде мойындады. Ұлттық және дүниежүзік валюта және ақша жүйелері біріктірген болатын, себебі ақша дүниежүзік нарықта төлемге массасы бойынша қабылданды. Алтын стандарты өндірісті, сыртқы экономикалық байланыстарды, ақша айналысесеп айырысуларды реттеуші ретінде рольін атқарады.

Кейіннен классикалық алтын монета стандарты өзін түсіріп алды, ол шаруашылықтың шаруашылық байланыстарына сәйкес келмеді. 1914 ж валюталық шектеу енгізді. Бірінші дүниежүзілік соғыс тұсында пайда болған валюталық былықтан соң, алтын және жетекші валюталарға негізделген мемлекет аралық алтын девиз стандарты құрылды.

ЕКІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ 1922 ж Генуэз конференциясындағы мемлекетаралық келісімімен құрылды. 30 елдің ақша жүйесі алтын девиз стандартты базасында қызмет етті. Ол кезеңдерде резервтік валюта мәртебесі ресми түрде бір валютаға бекітілмеді, бірақ та фунт стерлинг пен АҚШ доллары жетекшілік танытты.

ҮШІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ 1944 ж Бреттон-Вудстағы ( АҚШ ) валюта-қаржы конференциясында рәсімделді. Қатысушылары 44 ел болды, ХВҚ Жарғысы бекітіліп, онда дүниежүзілік валюталық жүйенің мынадай қағидалары анықталды:

алтынға және екі резервтік валютаға ( АҚШ доллары және фунт стерлингке) негізделген мемлекетаралық алтын девиздік стандарттың жүйесі белгіленеді. Бұл жерде алтын девиз стандартты халықаралық қатынаста сақталып, ал ақша жүйесі айырбасталмайтын несиелік ақшаларға негізделді.

60-жылдардың аяғынан бастап, үшінші дүниежүзілік валюталық жүйе құлдырады. ТӨРТІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ қағидалары Кингстонда (Ямайка) 1976-1978 жж. ХВҚ-ға мүше елдердің келісімімен рәсімделді. Онда Халықаралық валюталық қор Жарғысына түзетулер енгізілді. Ямайка валюталық жүйесінің негізгі қағидасы мыналар:

- СДР стандарты енгізілді, бірақ іс жүзінде долларлық стандарт сақталды, себебі доллар СДР жүйесіндегі есеп айырысуларды көбірек пайдаланды (валюталық «коржындағы» доллардың үлесі - 40%, ресми валюталық резервтерде - 60%-ға жуық). Бірақ Халықаралық валюталық қорға мүше елдерге валюталық паритеттерін кез келген валютада белгілеуге кұқық берілді, соның негізінде көп валюталы стандартқа өту заңдастырылды;

- алтынды демонетизациялауға заңды түрде тыйым салынды: ресми баға, алтындық паритет алынып тасталып, доллардың алтынға айырбасталуы тоқтатылды;

- валюталық бағамдар режимін таңдауға құқық берілді (1973 ж. 6 наурыздан бастап өзгермелі бағамдар жүйесі енгізілді);

- ХВҚ арқылы мемлекетаралық реттеу күшейді.

Сонымен дүниежүзілік валюталық жүйенің дағдарысқа ұшырауы ескі жүйені құлатуға және оны жаңамен ауыс-тыруға әкелді. Жаңа валюталық жүйені құруда үш кезенді бөліп қарауға болады: 1) жаңа валюталық жүйені құру, алғышарттарын қалыптастыру, қағидаларын анықтау; 2) құрылымдық біртұтастығын калыптастыру, құруды аяқтау, жаңа жүйенің қағидаларын біртіндеп іске қосу; 3) біртұтас және элементтері өзара байланысқан толыққанды қызмет ететін дамыған дүниежүзілік валюталық жүйені құру.

БЕСІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ВАЛЮТА ЖҮЙЕСІ:

Ямайка валюталық жүйесіне қарсы Еуропалық экономикалық кауымдастық елдері 1979 жылы наурызда валюталар бағамын тұрақтандыру және инфляция деңгейін кысқарту жолымен Еуропадағы экономиканың өсуін қолдау мақса-тында Еуропалық валюталық жұйесін құрды. Бұл жүйе ЕВЖ мүше елдердің валюталық бағамдарының айырмасын бағалауға арналған ЭКЮ еуропа валюта бірлігіне негізделді. ЭКЮ-дің нарықтық құнының есебі 2-кестеде берілген.

Еуропалық валюталық жүйе мүше елдердің ресми алтын-доллар резервтерінің 20% біріктіре отырып, алтынды ЭКЮ-ді жартылай қамтамасыз ету үшін пайдаланады. Еуропаның экономикалық жүйелері мен монетарлы саясатының жақындасуы, экономикалық билікті көпұлтты институттарға беруі, ЕВО шеңберінде келісім-шарттарды реттеу және жүйелендіру барысы 1988 жылы Еуропалық валюталық жүйесін құрудың алғышарттары болып табылды.

Одақты құрудың мақсаты - ЕО шегінде тауарлар, көрсетілген қызметтер мен капиталдардың еркін қозғалысы; ақша саясатына, интервенцияның шекарасын қалпына келтіруге, валюталар арасында тұрақты өзара катынас белгілеу, капиталдар нарығын ырықтандыруға қатысты бірігіп шешімдер қабылдау.

ЕВО 12 елінің мемлекеттерінің басшылары Еуропалык одақ жөнінде жоба дайындап, оған 1992 жылы 7 ақпанда кол қойылды және оны Маастрихт келісім-шарты деп атады. Келісім-шартта болашақ экономикалық және ақшалай одаққа катысты ережелер жинағы жасалып және бұрынғы ЕО келісім-шарттарына толықтырулар мен түзетулер енгізілді.

Келісім-шартта мемлекеттердің Еуропалық валюта одағына кіру критерийлері анықталды:

- инфляция деңгейі үш тұрақты қатысушы елдің орташа инфляция деңгейінің 1,5%-нан аспауы тиіс;

- бюджет тапшылығы да өте өлшеусіз болмауы керек;

- ЕВО-ға мүше болған екі жыл ішінде валюта қысымға және девальвациялануға ұшырамауы тиіс,

- ұзақ мерзімді пайыз мөлшерлемесі үш тұрақты елдің орташа деңгейінін 2%-нан аспауға тиіс.

Сонымен қатар, қатысушы елдердің ақша саясатын анықтайтын, оның шарттарын жасайтын, вапюталық операцияларды жүзеге асыратын және валюталық резервтерді қолдап отыратын, Еуропалық Орталық банк пен қатысушы елдердің орталық банктерін қамтитын орталық банктердің жүйесі құрылды.

Қазақстан Республикасы Халықаралық валюталық қорға мүше бола отырып, дүниежүзілік валюталық жүйелердің бірден-бір қатысушысы болып саналады.

Валюталық курсты айтқанда біз валюталық нарықтар ұғымын түсіндіре кетуіміз қажет.

Валюталық нарықтар - сұраныс пен ұсыныс негізінде ондағы айналатын валюталарға сауда-саттық жүргізілетін ресми орталықты сипаттайды. Қазіргі валюталық нарықтарда мынадай ағымдарды бөліп қарауға болады:

- шаруашылық байланыстардың интернационалдануы негізінде валюталық нарықтардын интернационалдануының күшеюі;

- байланыстың жана жүйелерін пайдалану;

- әлемнің барлық бөліктеріне тәулік ішінде үздіксіз операцияларды жасау;

- банктердің корреспонденттік шоттары бойынша жазбаша түрде негізделетін валюталық операцияларды жүргізу техникасын біртұтастандыру;

- коммерциялық валюталық мәліметтермен салыстырғанда алыпсатарлық және арбитраждық валюталық мәмілелер көлемін ұлғайту.

Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланылатын валюталар тобына қарай қазіргі валюталық нарықтар халықаралық, аймақтық және ұлттық (жергілікті) болып бөлінеді.

Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қар-жы орталықтарында шоғырланған. Олардың ішінде: Лондондағы, Нью-Йорктегі, Франкфуртна-Майнедегі, Париждегі, Цюрихе, Токио, Сингапурдағы, Гонконгтағы валюталық нарықтарды бөліп айтуға болады. Бұл нарықтарды халықаралық төлем айналымында кеңінен колданылатын валюталармен операциялар жүзеге асырылады.

Аймақтық және жергілікті нарықтарда белгілі бір кон-вертирленетін валюталармен операциялар жүргізіледі. Оныңқатарында сингапур доллары, сауд риалы, кувейт динары және т.б. бар.

Ұлттық валюталық нарықтар деп, ережеге сәйкес, халықаралық операцияларды жүргізуге маманданбаған, өз клиенттеріне (олардың қатарында компаниялар, жеке тұлғалар және банктер болуы мүмкін) валюта бойынша қызмет көрсететін сол елдің аумағында орналасқан банктердің жү-зеге асыратын операцияларының жиынтығын айтады. Соны-мен қатар, ішкі ұлттық нарықтағы операцияларға жекелеген компаниялар арасында жасалатын операцияларды, жеке тұлғалар арасындағы операцияларды, сондай-ақ валюта биржасында жүргізілетін операцияларды да жатқызады. Жоғарыда келтірілген сипагтамаға қарап, Қазақстанда ұлттық нарықтың жұмыс жасайтынын айтуға болады.

Шетел валютасы халықаралық төлем айналымында әдетте ақшалай белгілер түрінде болмайды, ол банктік және несиелік айналыс кұралдары формасында - шетел валютасына сәйкес телеграфтық және пошталық аударым, чек, тратта түрінде болады.

Бұл жерде чектер мен тратталарды тек қана банктер емес, сондай-ақ сауда және өнеркәсіптік фирмалардың, жеке тұлғалардың бере алатынын да есте сақтау кажет.

Валютаның сұраным және ұсынымының ықпалымен валюталардың сатып алушы қабiлеттiлiгi  валюта бағамы құн негiзiнен шалқиды . Мұндай сұраным және ұсынымды байланыс факторлардың қатарынан тәуелдi болады. Валюталық курстiң көп себептiсi басқа экономикалық санаттары бар, оның байланысын қамтып көрсетедi - құнмен, бағамен, ақшалай, және де пайызбен, төлем балансы және тағы басқалар күрделi олардың түптеуi және ұсыну ретiнде шешушi болады  басқа факторлар. Оларды ара-арасындалар келесi ерекшелеуге болады.

80-шi Жылдары  пара-парлықтан валюталық курстiң 30%ке бетер көп ауытқулары жиi орын алды. Валюталардың алыпсатарлық және конъюнктура фактор курстық байланыстары  құн заңымен анықталады, ақшалардың сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң өзгерiсiмен сәйкес өзгередi.

Инфляция қарқынынан қызметтермен және капиталдары  валюталық курстiң тәуелдiлiгi әсiресе халықаралық тауар алмасудың үлкен көлемi бар елдерiнде болады. Бұл валюталық курстiң динамикасының аралығының өте тығыз байланысты және сақтаушы инфляция қарқынымен курстiң есептеуiнде экспорттық бағалардың базасында айқындалатын ұғындырылады. Әлемдiк нарық бағасы интернационалдық құнның ақшалай өрнектерi болады. Импорттық бағалар бұл турасында, онда валюталардың сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң салыстырмалы пара-парлығының есептеуi, өйткенi өздерi үшiн қолайлыдан кем олар валюталық курстiң динамикаларынан көпшiлiгiнде тәуелдi болады. Мұндай көтерме iшкi сауда және экспорттың құрылымы белгiлi мөлшерде ұқсас ғана дамыған елдердiң есептеуi үшін ыңғайлы көтерме бағаларының индексi. Индекс басқа елдерде бұл көп шетке шығарылатын тауарлар кiрмейдi. Бөлшек бағалардың базасында ұқсас есептеу бұрмалалған суреттi бере алады, өйткенi объект болмайтын әлемдiк саудалардың қызметтерiнiң қатары қосылады. Әлемдiк нарықта ақырында нақты сатып алушы қабiлеттiлiгiмен сәйкес ұлттық ақша өлшемдердiң курстерiнiң күтпеген апат теңестiруiнде болады.

Мысалы, нақты валюта бағамы ҚР және АҚШтың баға деңгейлерiнің теңгенің  долларға  қатынасы көбейтiлген номиналды курспен сияқты анықталады ). Бұл халықаралық есептер қажеттi сыртқыэкономикалық байланыстардың қатысушыларының шетелдiк валютасының сауда-саттықтары жолымен iске асатын шартталған.

 Валюталық нарықтар және алыпсатарлық валюталық операциялар қызмет. Егер валюталық курс қандай болмасын төмендеуге тенденцияны алса, онда фирма және банктер ол валютаның позициясын нашарлататын орнықты валютадан алдын ала сатады. Валюталық нарықтар экономикаға және саясаттағы өзгерiсте, курстық байланыстардың тербелiстерiнде жылдам сезiнедi. Олар нақ сол валюталық спекуляцияның мүмкiндiгi және ыстық қазыналардың күтпеген апат қозғалыстарын кеңейтедi.

Еуронарық және халықаралық есептердегi нақтылы валютаның қолдануының дәрежесi. Мысалы, сол евробанктердiң 60% операциялары долларлардағы iске асатыны айғақ, бұл валютаның сұраным және ұсынымының масштабтарын анықтайды. Валютаның курсiне халықаралық есептердегi оның қолдануының дәрежесi де ықпал етедi. Осылай, долларды 90-шi жылдардағы 50% халықаралық есептер,  жеке алғанда дамитын 70% сыртқы қарыздар дәл келдi. Оның сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң құлауы шарттарындағы тiптi әлемдiк бағалардың мемлекеттердiң парыздары бойынша төлеу доллар курсiнiң жоғарылатуларына мүмкiндiк туғызуға бөлтек-бөлтегiлгендiк периодты жоғарылатуы сондықтан.

Валюталардың курстық байланысына халықаралық төлемдердiң үдеу немесе тоқтауы сонымен бiрге әсер етедi. Импорттар ұлттық валютаның курсiнiң төмендетулерi күтiледі  оның курсiнiң жоғарылатуу үшiн шетелдiк валютада қарсы уәкiлдер төлеулердi үдетуге ұмтылады. Ұлттық валютаның күшейтуiнде, керiсiнше, шетелдiк валютада төлемдi кiдiрту, кешiктiруге олардың талпынысы басым болады. Мұндай «лидз энд лэгз атау алған тактика төлем балансы және валюта бағамына ықпал етедi.

 Ұлттық валютаның әлемдiк нарыққа сенiм бiлдiру дәрежесі. Ол елде экономиканың күйi және саяси жағдаймен анықталады, сонымен бiрге валюта бағамына әсер көрсететiн жоғары факторлармен қарастырылған. Делдалдар  валютаның сұраным және ұсынымын тiгу экономикалық өсу, инфляцияның осы екпiндерi, валютаның сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң деңгейi, олардың динамикасының перспективасы да есепке алады. Саудалық және таңдаулардың төлем балансы немесе нәтижелерi туралы ресми деректердi жариялауды күту тiптi кейде сұраным және ұсынымды байланыс және валютаның курсiнде бiлiнедi. Валюталық нарықта кейде министрлардың орнынан түсуi және тағы басқалар туралы саяси жаңалықтар, сыбыстардың пайдасына басымдылықтарының ауысымында болады.

Iшкi бағалар ықпал деңгейде

Валюталық курстiң өзгерiсi ұлттық валютадағы импорттың құны iшкi бағалар деңгейлерінде әсер деңгейде өзгерiстiң нәтижесiнде болады. Бұл iшкi бағалар деңгейде әсер етедi каналдарға екi бағытта жүредi: импорттық компоненттер кiре өндiрiс шығынындағы импортталатын түпкi тауарлар және елдiң iшi шығарылған қызметтердiң бағалары тiкелей өзгерiс арқылы. Бұдан басқа, валюталық курстiң өзгерiсi сонымен бiрге iшкi бағалар деңгейге ықпалы тя алатын экспорт көлемдерiне әсер етедi: экспорттық тауарларға бағалар басқа осындай жағдайлар экспорттың үлкеюiнде елдiң iшi көтерiледi, экспорттың қысқартуында - төмен түседi.

Егер елде инфляцияның жоғары қарқындары байқалса екiншiден, iшкi бағалардың арасындағы өзара байланыс және валюталық курстiң деңгейiмен айтарлықтай құбылады. Биiк инфляцияның жанында экономиканың долларизациясының процессiнде болады. Сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң пара-парлығы шарт бұл тiптi тура шыдайды: бағалардың көпшiлiгi долларлардағы iс жүзiнде өрнектеледi және содан соң қазiргi осы уақытта нарықтық валюта бағамына көбейту ұлттық валютаға аттықта жолымен жiберiледi. Нарықтың iшкi бағасын биiк инфляция шарттарындағы сондықтан валюталық курстер тiкелей өзгерiстерге ередi.

Валюталық саясат. Нарықтық және валюталық курстiң мемлекеттiк реттеуiнің байланысы оның динамикасына ықпал етедi. Валюталық нарықтарда валюталық курстiң құрастыруы курстық байланыстардың қатты тербелiстерiмен валютаның сұраным және ұсынымын тетiк арқылы әдетте жарысайды. Нақты валюта бағамы базарға қалыптасады - экономиканың күйi, ақша айналымның көрсеткiшi, қаражаттар, нақтылы валютаға қарыз және сенiмнiң дәрежесi. Валюталық курстiң мемлекеттiк реттеуi оның жоғарылатуы немесе төмендетуге есептерден валюталық сүйене - экономикалық саясат бағытталған. Нақтылы валюта саясаты осы мақсатта жүргiзiледi.

Солай біз валюталық курстiң құрастыруын - ақшалай және әлемдiк экономика және саясаттың  ұлтық күрделi көп факторлы процесс екенін білдік. Сондықтан валюталардың байланысына факторлар және олардың бiрмәндi емес ықпалы қарастырылған курсообразующиелер нақты жағдайға байланысты валюталық курсiнiң болжауында есепке алынады.

Ақшалай секторларды да, нақты да валюталық курстiң деңгейi маңызды макроэкономикалық көрсеткiшпен, және оның өзгерiсi болып табылады экономикаға түбегейлi әсер, көрсеткiштердi қоса болады

Мемлекеттiк бюджетке ықпал

Шығын да, табыс баптары да, валюта бағамы бюджеттiң мемлекеттiк баптарының бiр қатарына әсерде болады..

Мемлекеттiк табыстар. Валюталық курстың өзгерiсi сыртқы сауда баждарының ұлттық валютада валюталық түсулердi тиiстi өзгерiске бiрден келтiредi, экспорт және импорт және тағы басқаларда содан соң лицензиялардың сатуынан сыртқы саудаға салықтарынан тағы басқа түсулер өзгередi, сыртқы сауда айналымының көлемдерi жаңа валюта бағамдарына әсер етуіне байланысты.

Ең алдымен, валюта бағамы iшкi бағалар деңгейде ықпал етiп, түсулердi көлемдер және iшкi салықтардан жанама өзгереді. Iшкi бағалар деңгейге тәуелдi болады және еңбекақыға, сондықтан аздан кейiн табыс салығынан түсу де өзгередi.

Мемлекеттiкшығыстар. Валюталықкурстiңөзгерiсiмемлекеттiк бюджет шығынмақалаларынаықпалтигiзедi:

a. тауарларжәнеқызметтердiңмемлекеттiксатыпалуларынқұн, және де тек қанаимпорттықемес,соныменқатаротандық, олардыңбағасыөйткенiөзгередi;

b. егероныңдеңгейi инфляция қарқындарменсәйкесиндекстесе, мемлекеттiкқызметшiлердіңеңбекақытөлеуiнежәнебюджеттiксалалардыңқызметкерлерiніңшығындары;

 c. сыртқыборыштыңқызметкөрсетушығындары.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, нарықтық экономика жағдайында халықаралық валюталық қатынастарды реттеу екі түрде жүзеге асырылады:

нарықтықреттеу;

мемлекеттарапынанреттеу;

Нарық экономикасын реттеу жүйесінде валюталық саясат маңызды орын алады.

Валюталық саясат—бұл елдің ағымдық және стратегиялық мақсаттарына сәйкес, халықаралық валюталық және басқа экономикалық қатынастар аумағында жузеге асырылатын шаралар жиынтығы.

Валюталық саясат экономикалық саясаттың ең басты мақсаттары: тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етуге, жұмыссыздық пен инфляцияның өсуін тоқтатуға, төлем балансындағы тепе-тендікті ұстап отыруға бағытталады.

Валюталық саясаттың басты бағыттары мен нысандары елдердің валюталық-экономикалық жағдайына, әлемдік шаруашылықтың эволюцияларына, әлемдік аренадағы күштердің орналасуына байланысты анықталады.

Заңды түрде валюталық саясат валюталық заңдылықтар, яғни, елдегі және одан тысқары жерлердегі валюталық бағалылармен байланысты операциялардың жасалу тәртібін реттейтін құқықтың нормалар жиынтығымен, сондай-ақ екі жақты көп жақты-валюталық проблемалар бойынша мемлекеттер арасында жасалатын келісім-шарттарға сүйенеді.

Валюталық саясатты іске асырудың басты бір құралы — валюталық реттеу болып табылады.

Тікелей валюталық реттеу — занды актілер және атқарушы өкіметтің әрекет ету жолымен іске асса, ал, жанама валюталық реттеу — нарықтың экономикалық агенттерінің мінез-құлқына экономикалық, оның валюталық және несиелік әдістерді пайдалану арқылы әсер етеді.

Мемлекетаралық валюталық реттеу ұйымы — Халықаралық Валюталық қор (ХВҚ) болып табылады.

1. Валюталық реттеудің мақсаты тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу және экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттің саясатына жәрдемдесу болып табылады.

2. Валюталық реттеудің міндеттері:

    1) Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтардың айналысының тәртiбiн белгілеу;

    2) Қазақстан Республикасының дүниежүзілік экономикаға одан әрi кiрiгуi үшін жағдайлар жасау;

    3) валюталық операциялар мен капитал легi жөніндегі ақпараттық базаны қамтамасыз ету болып табылады.

Валюталықреттеуоргандары

      1. ҚазақстанРеспубликасындавалюталықреттеудiңнегізгі органы ҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкiболыптабылады.

      2. ҚазақстанРеспубликасыныңҮкiметiжәнеөзге де мемлекеттiкоргандарвалюталықреттеудіөзқұзыретiшегіндежүзегеасырады.

      3. ҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкiжәнеҚазақстанРеспубликасыныңҮкiметi осыЗаңғасәйкесөзқұзыретішегіндерезиденттер мен резидент еместерүшінмiндеттiнормативтікқұқықтықактiлершығарады.

ВалюталықреттеуоргандарыәзiрлегенвалюталықреттеумәселелеріжөнiндегiнормативтiкқұқықтықактiлерҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкіменміндеттітүрдекелісiлугетиіс.

      4. ҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкiвалюталықреттеудіңнегізгі органы ретiнде:

1) шетелвалютасыменайырбастауоперацияларынұйымдастыружөніндегіқызметтіжүзегеасырутәртібінжәнеоғанқойылатынталаптарды;

2) резиденттер мен резидент еместердiңвалюталықоперациялардыжүзегеасырутәртiбiн, соныңiшiндевалюталықреттеурежимдерiн: тiркеудi;  хабардаретудi;

3) ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындақызметінжүзегеасыратын резидент еместердіңвалюталықоперацияларынамониторингтi (валюталықмониторингтi) жүзегеасырутәртiбiн;

4) уәкілеттiмемлекеттікоргандарменкелiсiмбойыншаолардыңқұзыретiнесәйкесбарлықрезиденттер мен резидент еместердiңорындауыүшінмiндеттiвалюталықоперацияларбойыншаесепкеалужәнеесептілікнысандарынбелгілейдi. Жүзегеасырылутәртібі осыЗаңдабелгiленбегенвалюталықоперацияларшектеусiзжүргізіледi.

Ұлттық  валюта жүйесi дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң құрылымдық принциптерiне сәйкес қалыптасты. Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзiн осы мемлекеттiң заңымен бекiтiлген ақша бiрлiгi құрайды. Қазақстанның ұлттық валютасы Елбасының 1993 жылғы 12 қарашасындағы “Қазақстан ұлттық валютасын енгiзу туралы” жарлығы негiзiнде 1993 жылдың 15 қарашасынан бастап айналымға теңге енгiзiлдi.

     Қазақстанның  дүниежзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта-қаржы  және несие қатынастарына белсендi түрде қатысуын талап етедi. Елiмiздiң бүгiнгi таңдағы негiзгi валюталық саясаты теңге құнының тұрақтылығын орнықтыру және оны еркiн ауысатын валюталарға айырбастауды мейлiнше ырықтандыру.

   Қазақстан  1992  жылдың  шiлдесiнде  Халықаралық  валюталық қорға  мүше  болып  кiргеннен  бастап  өзiнiң   валюта  қатынастарын  “Ямаика”валюта  жүйесiнiң  құрылымдық  қағидаларымен  қордың  жарғысына  сәйкес қалыптастыруда. Валюта  қатыныастарын  ұйымдастырушы  үшiн  1993   жылдың 14  сәуiрiнде  “Валюталық  реттеу  туралы” ҚР-ның алғашқы  заңы  қабылданды. Ол  кезде  Қазақстан  Кеңес экономикасы аймағында  болғандықтан  шетелдермен  жеке  валюталық  байланыстар  жоқтың  қасында  болатын. Қабылданған  заң  бойынша валютаны ырқына  жiберу  деңгейiне  сәйкес  келiп  кейбiр жағдайларға  байланысты  дамып  келе  жатқан  валюта  қатынастарына  тiптiқарама-қайшы  сипатта  болды.

1. 
   Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Экономика: Оқуқұралы / К.С.Есенғалиева, М.Ә.Тілеужанова бас.  Алматы: Жетіжарғы, 2003240
   
2. 
   Киреев «международная экономика»
   
3. 
   Интернет ресурсы: kk.wikipedia.org
   
4. 
   Интернет ресурсы: malimetter.kz