Вестник Казнпу им. Абая, серия «Естественно-географические науки», №3(73), 2022 г

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Естественно-географические науки», №3(73), 2022 г. 
30 
Сурет 1. Химия пәні бойынша интеграциялау арқылы сабақтарды ұйымдастыру мектеп 
оқушыларының жаратылыстану білім жүйесін қалыптастыру аспектілері 
 
Химияны оқытуға қатысты сабақта интегративті проблемалық жағдайларды құрудың 
бірнеше түрлері мен әдістері ерекшеленеді. Оларды төменде қарастыратын боламыз. 
Ең алдымен, тақырыпты түсіндіру барысында туындайтын белгісіздік жағдайында, 
оқушыларға нақты жауап алу үшін жеткіліксіз немесе артық деректері бар тапсырма берілген 
кезде пайда болады. Мысалы, «Сутекті алу және қасиеттері» зертханалық тәжірибесін 
жүргізу кезінде оқушыларға кез келген заттармен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік ережелерін 
сақтау қажеттілігін түсіну маңызды. Ол үшін келесі проблемалық жағдайды жасаймыз. 
Оқушылармен әңгімелесу барысында сутектің таза түрінде түсі де, дәмі де, иісі де жоқ және 
улы емес екенін еске түсіреміз, шырылдаған газды тіпті ауа сияқты дем алуға болады 
(шырылдаған газ – сутегі мен оттегінің қоспасы). Сонымен қатар, өкпе шырылдаған газбен 
толтырылған кезде дауыстың тембрі өзгереді, өйткені ауадағы дыбыс жылдамдығы сутегіге 
қарағанда айтарлықтай аз. Алайда, экспериментатор сутегін алған кезде оның 
физиологиялық әсерін сезінуге шешім қабылдаған және қатты уланған жағдай белгілі. 
Проблемалық жағдай туындайды, өйткені оқушылар бұл фактіні түсіндіру үшін жеткілікті 
білімге ие емес, ал проблемалық сұрақтың кейінгі тұжырымы «Мұндай тарихи фактіні қалай 
түсіндіруге болады?» – деген қосымша кеңестер жоқ. Оқушылар іздеу әңгімесіне қатысады, 
оның барысында қышқылдардан сутегі алу кезінде оған әрдайым аз мөлшерде ерекше улы 
заттар – бейметалдардың сутегі қосылыстары қосылатындығын анықтайды. Олар 
тазартылмаған қышқылдар мен металдардан алынған сутегіге жағымсыз иіс береді. 
Сондықтан экспериментатордың улануының себебі сутектің өзі емес, улы қоспалар болады. 
Келесі түсінікті қарастыратын болсақ, ол болжам жағдайлары. Егер қандай да бір заңды 
бұрын игерілген ақпаратпен салыстыру процесінде осы заңды негіздеу үшін ақпараттың 
жеткіліксіздігі анықталса немесе қандай да бір болжамның әділдігін дәлелдеу қажет болса, 
онда болжам жағдайлары жасалады. Мысалы, оқушылар жараны 3% сутегі асқын тотығының 
ерітіндісімен емдегенде көбік пайда болатынын біледі және бұл құбылыстың себептерін 
түсіндіре алмайды. Бұл проблемалық жағдайдың пайда болу көзі болып табылады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы,«Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы, №3(73), 2022 ж. 
31 
Жанжал жағдайының негізінде бұрын игерілген материал мен сабақта оқылатын материал 
арасындағы қайшылықтар жатыр, ғылым деректері мен балалардың өмірлік (тұрмыстық) 
идеялары арасында. эксперименттің болжамды теориялық барысы мен нақты бақыланатын 
процестер арасында қарастырылуы мүмкін. Сонымен, «Тұз қышқылы» тақырыбын зерттеу 
кезінде оқушыларға келесі жағдай ұсынылады: «Хлорсутек пен тұз қышқылы – улы заттар. 
Сонымен қатар, кейбір асқазан ауруларында дәрігерлер дәрі ретінде тұз қышқылын 
тағайындайды. Науқасқа дәрі ретінде улы затты тағайындайтын дәрігердің әрекеті қалай 
түсіндіріледі?». 
Тосын жағдайлар оқушыларды ерекше және таң қалдыратын материалмен таныстыру 
арқылы жасалады. Сыныптың эмоционалды реакциясы проблемалық жағдайды құрудың 
және кейіннен оқу проблемасын қоюдың қосымша мотивациялық негізі болып табылады. 
Сонымен, «Ауа құрамы» (8-сынып) тақырыбын зерттегенде, Италияда «ит үңгірі» деп 
аталатын кең танымал үңгір бар екенін хабарлаймыз. Онда тұрған адам ұзақ уақыт тұра 
алады, ал жүгірген ит тұншығып өледі. Бұл фактіні қалай түсіндіруге болады? Оқушылар 
алынған ақпаратқа эмоционалды түрде жауап береді және оқу мәселесін шешу бойынша 
жұмысқа белсенді қатысады. Сұраққа жауап іздеу денсаулықты сақтау мәселесіне көшуге 
және адам ағзасындағы темірдің төмендеуіне не әкелетінін, оны қалай болдырмауға 
болатынын немесе темірдің жетіспеушілігін дұрыс теңдестірілген диетамен толтыруға 
мүмкіндік береді. 
Қиын тақырыптарда, оқушылар мақсатқа жету үшін қажетті білім мен дағдылардың 
жеткіліксіздігін немесе жоқтығын түсінеді, мысалы, эксперимент нәтижелерін түсіндіру 
кезінде, құбылыстың мәнін теориялық негіздеу кезінде немесе қандай да бір затты зерттеу 
кезінде тап болады. «Барий сульфаты медицинада рентгендік контраст ретінде қолданылады, 
яғни рентгенге өткізбейтін зат. Препарат науқасқа суспензия түрінде беріледі. 
Флюороскопия кезінде BaSO4 экранда асқазан-ішек жолдарының айқын бейнесін береді, 
оны ажырату қиын ішкі органдардың фонында зат зиянсыз болып саналады, өйткені ол суда 
да, қышқылдарда да ерімейді. Бірақ Ba 2 + ионы өте улы, сондықтан барий сульфатында 
еритін барий тұздарының қоспаларына жол берілмейді. Барий карбонатының қоспасы бар 
барий сульфатымен улану жағдайлары бар. Уланудың себебін түсіндіріңіз». Іздеу бағыты: 
«барий сульфатының үлгісінде карбонат қоспасы бар-жоғын анықтаңыз» – деген сияқты 
алғашқы сабақтарда мұғалімнің рөлі ең маңызды, материалды беру стилі монологиялық 
болып табылады, бірақ мектеп оқушылары пән бойынша білім алған сайын мұғалімнің рөлі 
төмендеуі керек. 8-сыныпта себеп-салдарлық: заттың құрамы, заттың құрылымы, сандық 
заңдылықтар, генетикалық байланыстар маңызды болып табылады. 
Оқытудың барлық кезеңдерінде интегративті тәсіл Mind Mapping карталарын пайдалану 
кезінде жақсы байқалады. Карталарды оқу процесінде әртүрлі тәсілдермен, мысалы: 
тақырыпқа ену ретінде, сабақ ретінде қорытындылау, талқылау нәтижелерін бекіту үшін, 
жобаны құжаттау ретінде, шығармашылық үй тапсырмасы ретінде пайдалануға болады. 
Шығармашылық – бұл баланың еңбегі мен күш-жігерінің нәтижесі. Зерттеу әрқашан 
шығармашылықты талап етеді. Қазіргі білім беру үшін оның құндылығы жоғары. Химия 
пәнін үйретуде эксперименттер, бақылаулар мен қорытындыларға сәйкес, балалар сабаққа 
қатысуға дайын, олар бір нәрсені үйреніп, баурап алған кезде белсенді болады, атап айтқанда 
шығармашылық тапсырмаларды жақсы қорытады. Сабақтарда интегративті оқытуды 
қолдана отырып, басты міндет шешіледі – әр баланың шығармашылық қабілеттерін ашу, 
өйткені талантты балалар жоқ, ашылмаған таланттар бар. 

жүктеу/скачать 392.06 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: