Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
жүктеу/скачать 4.06 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- AGROXIMIYANIŃ TEORIYALIQ TIYKARLARI HÁM ZAMANGOY MASHQALALARI páninen OQIW METODIKALIQ KOMPLEKS
- Қишлоқ хўжалигини илмий асосда йўлга қўймас эканмиз, соҳада ривожланиш бўлмайди. Ш. МИРЗИЁЕВ .
|
ÓZBEKSTON RESPUBLIKASI AWIL XOJALIǴI MINISTRLIGI TASHKENT MÁMLEKETLIK AGRAR UNIVERSITETI NÓKIS FILIALI Dizimge alindi : «Tastiyqlayman» №_______ Oqiw ham tarbiya isleri «____»_______ 2021j boyinsha direktor orinbasari docent______ N.Absattarov «_____» ________ 2021 j AGROXIMIYANIŃ TEORIYALIQ TIYKARLARI HÁM ZAMANGOY MASHQALALARI páninen OQIW METODIKALIQ KOMPLEKS Bilim tarawı: 400000 - Awıl xojalıǵı Tálim tarawı: 410000 - Awıl, toǵay hám balıqshılıq xojalıǵı Tálim baǵdarı: 5410100- Agroximiya hám agrotopiraqtaniw Nókis-2021 1- Tema. Kirisiw.Agroximiyaniń teoriyaliq tiykarlar haqqinda Reje 1. Agroximiya pániniń rawajlanıwında ullı ilimpazlar 2.Orta Aziyada agroximiyadan ilimiy tájiriybeler jurgiziw 3. Hazirgi ilimiy, texnika rawajlanǵan bir dawir. Қишлоқ хўжалигини илмий асосда йўлга қўймас эканмиз, соҳада ривожланиш бўлмайди. Ш. МИРЗИЁЕВ. Жаҳон миқёсида аҳолининг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашда аграр соҳанинг ўрни ва аҳамияти кундан-кунга ошиб бормоқда. Жумладан, мамлакатимизда ҳам мавжуд ресурс ва имкониятлардан оқилона фойдаланиб, аҳолини қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан кафолатли таъминлаш, ҳосилдорлик ва манфаатдорликни янада ошириш, соҳага илм-фан ютуқлари ҳамда замонавий ёндашувларни жорий этиш долзарб масаладир. Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2020 йил 29 декабрь куни Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномасида, камбағалликни қисқартириш ва қишлоқ аҳолиси даромадларини кўпайтиришда энг тез натижа берадиган омил бу – қишлоқ хўжалигида ҳосилдорлик ва самарадорликни кескин ошириш эканлигини алоҳида таъкидлаб ўтдилар. Бу жараёнда ҳар гектар ердан олинадиган даромадни ҳозирги ўртача 2 минг доллардан камида 5 минг долларгача етказиш устувор вазифа қилиб қўйилди ва қишлоқ хўжалигига энг илғор технологиялар, сувни тежайдиган ва биотехнологияларни, уруғчилик, илм-фан ва инновациялар соҳасидаги ютуқларни кенг жорий этишимиз лозимлиги белгилаб берилди. Agroximiya pániniń rawajlanıwında ullı rus ilimpazı M.V.Lomonosovtıń (1711-1765) xızmeti ullı, sebebi ol Rossiyada birinshi-ilimiy tekseriw laborotoriyasın shólkemlestirdi. Onda ximiya, fizika, geologiya hám mineralogiyaǵa tiyisli hár qıylı tájiriybe analizler isledi. Sonday - aq M.V.Lomonosov ósimliklerdiń hawadan azıqlanıwında dáliylledi. Bunnan keyin İ.İ.Komov (1750-1792) ósimliktiń azıqlanıwı tarawında ham de topıraqtan mexanikalıq, ximiyalıq analizler boyınsha xám komposlardı tayarlaw boyınsha xár kıylı tájiriybelerdi ámelge asırdı. Tóginlerdi, ásirese, organik tóginlerdi qollanıw hám saqlaw boyınsha A.T.Bolotov (1738-1833) bir qansha jumıslar isledi. Jan Batist Bussengo qumli ortaliqda tajriybeler ótkerip, aldinnan kuydirip alinǵan qumǵa belgili muǵdarda kul qosdi hám shirindisiz ortaliqda ósimlik jetistiriledi. Bul menen ósimlikler uglerodti topiraqdan emes, al hawadan aliwi aniqlanǵan. Ol 1836-1838 jillarda alip barǵan izlenisleri tiykarinda shirindi teoriyasi ornina azot penen aziqlaniw teoriyasin ilgeri surdi. Aniq dala tajriybelerii tiykarinda almaslap egiw jaǵdayinda ( almaslap egiwdiń toliq rotatsiyasi dawaminda) kirim hám shiǵim elementleriniń muǵdari aniq esapqa alinda hám ónim tamanian dáris penen topiraqqa tusetuǵinina qaraǵanda bir qansha kóp muǵdardaǵi uglerod shiǵip ketiwi kórsetip berildi. Ótkerilgen laboratoriya hám dala tajriybeleri tiykarinda sobiqli eginlerdiń topiraqdaǵi azot balansi (teńsalmaqlaǵi) in jaqsilawdaǵin áhemiyetin kórsetti. Jan Batist Bussengo bunnan tisqari 1834 jilda dunyada birinshi bolip agroximiya tajriybe stansiyasin (Elzasda) shólkemlestirdi.Bul jerde ámelge asirilatuǵin dala tajriybeleri tiykarinda azot ósimlikler tirishiliginde eń tiykarǵi, birinshi dárejeli aziqliq elementi ekenliǵi tastiyiqlandi. R.R. Shreder, М.М.Busheev, I,K.Negedanovlar tarepinen amelge asirilǵan.1906-1928 jillar ishinde 121 da dala tajriybeleri jolǵa qoyilǵan. Paxtashiliqta tógin qollaw maselelerin sheshiwde tógin boyinsha ilimiy-izleniw Instituti hám Uliwma baylanis hám paxtashiliq ilimiy-izleniw Instituti (Soyuz NIXI) ashiliwi zarúr orin tutadi. Bul eki ilimiy orayda Orayliq Aziyada paxtashiliq orayinda tarqalgan barliq topiraqlarda tógin menen amelge asirilatúgin tajriybeler jolǵa qoyildi. Bul jumislardiń natiyjesi Ozbekstan tiykarinan paxtashiliqta qollaw ushin kóp muǵdarda mineral tóginler keltiriledi. Suwǵarilatúgin diyxanshiliq sharayatinda tajriybe jumislariniń rawajlaniwina L.I.Golodkovskiy, V.I.Tsevinskiy D.V.Xorkov, S.A.Kudrin, B.P.Machigin, hám basqa izertlewler salmaqli úles qosti. XX- asirdiń 50-60 jillarǵa shekem paxtashiliqta tajriybe jumislarin alip bariw ushin quramali usildiń joqliǵI sebepli alinatuǵin natiyjeler talapqa toliq juwap berms, kóp hallarda olar bir-birin inkar qilatuǵin edi. Ózbekstan Respublikasini`n «Kadrlar tayarlaw Milliy dastúri» ва «Bilimlendiriw » haqqinda nizamda islep shiǵariw hám tálim dizimin integratsiyalawǵa ayriqsha itibar qaratilǵan hám bul protsesstiń jetik qaniygeliklerdiń tayarlawdaǵi ahmiyeti tiykarlap berilgen. Hazirgi ilimiy, texnika rawajlanǵan bir dawirde, aymaqti awil xojaliq óminleriniń muǵdari hám sipatina kóre talabi artip barmaqta. Bul maseleni sheshiw ushin diyqanshiliqqa baylanisli bilimlerdi asirip bariw, ilimiy- izleniw jumislardi joqari darejede shólkemlestiriw hám rawajlaniw tiykarinda ósimliklerdiń jaqsi ósip rawajlaniw hámde joqari ónim beriw ushin lazim bolatuǵin shart-sharayatlardi jaratiw kerek. Eginlerden joqari hám sipatli ónim jetistiriwde jergilikli hám mineral tóginlerdiń ahmiyeti úlken. Hazirgi Ózbekstan aymaǵinda agronomic ximiyaniń eń aldinǵi kórisileri qadimgi diyxanshiliq dawirlerinde belgili bolǵan bolsada (misali ushin babalarimiz topiraq ónimdarliǵin túrli gónler ,diywal qaldiqlari hám ashshi suw hawizleri ilaylarinan ónimli paydalanǵan.) Orayliq Aziyaǵa mineral tóginler birinshi marte jigirmanshi asirdiń baslarinda,aniǵiraǵI 1906 jilda keltirilgen.Eginlerge mineral tóginlerdi qollaw barasindaǵi dáslepki tajriybeler. 1842 jilda izleniwshilerdiń Vigman hám Polstroflar mineral aziqlaniw teoriyasin tasdiqlawshi tajriybeni ámelge asirdi. Olar ósimlik ornina platina sim qiyqimlari hám kislota menen juwilǵan qumda óndirip hám nál quramindaǵi kul elementleriniń muǵdari tuxim quramindaǵina tań boliwin aniqlaǵan hám bul ortaliqqa qosimsha kul elementleri hám azot birikpekeri kiritilmese, náller tez arada rawajlaniwdan toqtap qaliwi sipatlanǵan. 1846 jilda Salm Gorstmar organik zatlardan toliq tazalanǵan hám aldinnan kuydirip, fosfor hám azot birikpeleri qosilǵan qumda suwli ósimlikden «kewildegidey» ónim jetistirdi. Ol sonday –aq, kul elementleri óz-aldina isletilgende ónimdarliq sezilerli dárejede kemeyip ketiwnhám kórsetup berdi. Mineral aziqlaniw máselelerin uyreniwde aziqliq aralaspalardiń (tayarlaw ushin aziqliq elementlerdiń tutqn duzlar suwda eritiledi) roli judá ulken.1859 jilda Knop aziqliq aralaspalardi jaratadi hám ósimlikler muǵdarinda ósip rawajlaniwi mumkinligin sipatladi. Agroximiya pániniń rawajlanıwında ullı rus ilimpazı M.V.Lomonosovtıń (1711-1765) xızmeti ullı, sebebi ol Rossiyada birinshi-ilimiy tekseriw laborotoriyasın shólkemlestirdi. Onda ximiya, fizika, geologiya hám mineralogiyaǵa tiyisli hár qıylı tájiriybe analizler isledi. Sonday - aq M.V.Lomonosov ósimliklerdiń hawadan azıqlanıwında dáliylledi. 1840 jıllarda nemets ilimpazı Yu.Libix oziniń «Ximiya v prilojeniy k zemledeliyu i fiziologii», degen kitabında gumus teoriyasın qattı kritikalaydı hám ósimlik shirindi menen emes, al mineral zatlardan azıqlanatugının aytadı. Libix topıraqtıń ónimdarlıǵınıń paseyip barıwın ayta kelip, topıraqtan alınǵan zatlardı topıraqqa qaytarıp beriw kerek degen pikirdi aytadı. K.A.Timiryazev Libixtiń bul jańalıǵın - ilimdegi ashılıwlardıń eń áxmiyetlileriniń biri deydi. жүктеу/скачать 4.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|