Зертханалық ЖҰмысқА Әдістемелік нұСҚАУ

титул парағы (SYLLABUS) ПМУ ҰС Н 7.18.4/19

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

FCHZH 3214 Адам және жануарлар физиологиясы

Павлодар, 2013ж.

Пән бағдарламасының Нысан

бекіту парағы (SYLLABUS) ПМУ ҰС Н 7.18.4/19

БЕКІТЕМІН

ХТжЖФ деканы

________ Ахметов Қ.Қ.

“___ ” ________2013 ж.

Құрастырған: д.б.н., профессор Ш.М. Жумадина _______________

оқытушы Жумабекова Д.К. _______________

Биология және экология кафедрасы
FCHZH 3214 Адам және жануарлар физиологиясы

5В060700 Биология мамандығының студенттеріне арналған

«_____» ___________ 2013 ж. № _____ хаттама

Тапсырма 1. Қан тығыздығын анықтау. Қанның плазманың және қан сарсуының тығыздықтарын түрлі әдістермен анықтауы. Гоммрешлаг суйық және ареометр аспап арқылы анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Тапсырма 2.Қанның, плазманың және қан сарысуының тұтқырлығын Рожанский әдісімен анықтау. Малдын қаны және вязкозиметр аспаб арқылы анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қан және оның құрамы ?
   
2. 
   Қан плазмасының химиялық құрамы. Қан сарсуы деген не ?
   
3. 
   Сыбағалы салмақ, оның көлемі, қанның сыбағалы салмағының көлеміне әсер ететін факторлар мен оны анықтау әдістері
   
4. 
   Қанның осмостық және онкостық қысымы дегеніміз не ?
   
5. 
   қанның физикалық қасиеттері ?
   
6. 
   Буферлік жүйе не, оның маңызы қандай ?
   
7. 
   Ацидоз және оның түрлері ?
   
8. 
   Алкалоз және оның түрлері ?
   

Тапсырма 1. Лейкоциттердің саның анықтау. Горяева торын сүретін салу және формула арқылы лейкоциттердін 1мм³ зертельген қанд а саның шығару.

Тапсырма 2.Азықтандыруданкейнгі

Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Лейкоцитер, олардың құрылысы мен атқаратын қызметтері.
   
2. 
   Лейкоциттерді санау, лейкоциттердің әр түрлі жанурлардағы саны.
   
3. 
   Лейкоцитоз және оның түрлері?
   
4. 
   Фагоцитоз деген не ?
   
5. 
   Жүйке жүйесінің және басқа да факторлардың лейкоциттер санының өзгеруіне әсері.
   
6. 
   Горяев камерасы мен лейкоциттерге арналған араластырғыштың (меланжер) құрылысы қандай?
   

Тапсырма 1. Эритроциттерді санау

Тапсырма 2. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Тапсырма 3. Сали эдісі бойынша қандағы гемоглобинің мөлшерің анықтау, гемин кристалдарың алуды және қанның рендік- түрлік көрсеткішін анықтау.

Бақылау сұрақтары :

1. 
   Эритроциттер, олардың құралысы, құрамы және атқаратың қызметі ?
   
2. 
   Эритроциттерді санау және олардың әр түрлі жануарлардағы саны?
   
3. 
   Қандағы эритроциттер санына әсер ететің факторлар ?
   
4. 
   Эритроциттердің химиялық құрамы ?
   
5. 
   Эритроциттер және олардың түрлері ?
   
6. 
   Эритроциттердің санын анықтаудың практиқалық маңызы ?
   
7. 
   Санау үшін эритроциттерді немен сұйылтады?
   
8. 
   Сыртқы факторлардың эритроциттер санына әсері?
   
9. 
   Буаздықтың эритроциттер санына әсері?
   
10. 
    Гемоглобин, оның құрамы, қасиеттері және қызметі ?
    
11. 
    Гемоглобиннің газдармен қосылыстары ?
    
12. 
    Гемоглобиннің мөлшерің анықтау әдістері және оның маңызы ?
    
13. 
    Қанның түрлік көрсеткіштері және оны анықтаудың маңызы ?
    

Тапсырма 1. Қан плазмасының эритроциттердің тұну жылдамдығына тигізетін әсерін анықтау Панченокв аспабын сүретін салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Тапсырма 2. Эритроциттердің осмостық тұрақтылығын анықтау (ЭОТ) Осмостық гемолиздің схемасын салу. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалуы.

Бақылау сұрақтары:

1.ЭТЖ және оның мехинзмнің түсіндіретін теориялар ?

2.Әртүлік мал эритроциттерінің тұну жылдамдықтары ?

3.Клиникада ЭТЖ мен ЭОТ анықтаудын маңызы және оларға әсер ететін факторлар ?

4.ЭТЖ мен ЭОТ анықтау әдістері

5.Гемолиз және оның түрлері

Әдебиет: Негізгі (1,2,3) және Қосымша

Тақырып 5. Қан ұюының жылдамдығын және қан ұюын тездететін, бәсеңдететін факторларды анықтау.

Жоспар:

1.Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық талқылау

2. Қан ұюуын анықтау әдістерімен танысу және қан ұйыу процесіне әсер ететін факторларды анықтау.

Жұмыс № 1. Бюркер әдісі бойынша қан ұйуының уақытын анықтау.

Жұмыс №2. Тегіс және қатпарлы бете қан ұйуының уақытын анықтау.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қан ұюының биологиялық мағынасы?
   
2. 
   Қан ұюына қатысатын компоненттер?
   
3. 
   Қан пластинкалары немесе тромбоциттер және қан ұюында олардың ролі?
   
4. 
   Қан ұюының механизмі?
   
5. 
   Қан тамырларда неге қан ұюмайды?
   
6. 
   Қан ұюында «К» витаминінің мағынасы?
   
7. 
   Қан ұюы тездететін заттар мен әдістер?
   
8. 
   Қан ұюына қарсы жүйе туралы қазіргі уақыттағы түсінік?
   

10.Қанның ұю жылдамдығын анықтау?

Тапсырма 1. Қан топтарын анықтау

Тапсырма 2. қанның ұю жылдамдығын анықтау – Бюркер әдісі

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қанды топқа бөлу негіздері ?
   
2. 
   Қан топтарың үйлесімдігін анықтау принциптері ?
   
3. 
   қан топтарын анықтау әдістері ?
   
4. 
   Ауылшаруашылық малы қанның генетиқалық жүйелері ?
   

1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау. БЖ жазу.

2.Бақа жүрегінің жүмысын кимографпен (арнаулы жазғыш құрал) жазып алу әдісін иегеру, жүрек циклінің фазаларын анқтау. Кимограмманның суретің салу. Қорытынды шығару.

Тапсырма 2. Станниус тәжірибелерді меңгеру және талдау. Кестені толыту, қорытынды шығару.

Тапсрма 3. Жұрек жұмысына температуранын әсерін байқау. Кестені толтырып. Нәтежесін салыстырп, қорытынды шығару.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қан айналу шеңберлері ?
   
2. 
   Жүректің құрылысы ?
   
3. 
   Жұректің жұмысы. Жүрек жұмысы циклінің кезендері мен фазалары және оның мерзімдері ?
   
4. 
   Жүректің қақпақшалары, олардың маңызы ?
   
5. 
   Жүрек етінің морфологиялық ерекшеліктері
   
6. 
   Жүректін автоматизмі деген не және оның табиғатын қалай түсіндіруге болады ?
   

1. Мультимедиялық және ақпараттық технологияларды пайдаланып тақырып бойынша білімді тексеру. – 10 мин

2. Студенттердің теориялық дайындығын тексеру (ауызша сұрау)- 10 мин

3. Тәжірибе шарттарын талдау – 15 мин

4.Әдістемелік нұсқауларды пайдалана отырып студенттердің өздік жұмысы – 35 мин

5. Нәтижелерді жазу – 10 мин

6. Жұмыс нятижесін талқылау 20 мин

Задание 1. Сердце сокращается ритмично за счет импульсов, возникающих в самом сердце, а именно- в проводящей ее системе, которая состоит у лягушек из 3-х узлов: Ремака, Биддера, Людвига. Это особенно наглядно видно на сердце, вырезанном из организма. Ведущую роль синусного узла (узел Ремака) наблюдают в опыте Гаскелла и путем н наложения лигатур Станиуса

Лягушек препарируют, вскрывают грудную клетку и подсчитывают частоту сокращений кровяного и лимфатического сердца за 1 мин в норме

Лягушек заранее помещенных в аквариум с водой, с добавлением медного купороса или кадмия (001 мг/л) препарируют, также подсчитывают частоту сокращений кровяного и лимфатического сердца за 1 мин

Лягушек помещают в аквариум с нагретой водой до 10 С в опыте и подсчитываю частоту сокращении сердца за 1 мин

После опыта в таблицу записывают результаты и делают выводы

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қан айналу шеңберлері және оның маңызы?
   
2. 
   Жүректің құрылысы, жүректің қақпақшалары, олардың маңызы?
   
3. 
   Жұректің жұмысы. Жүрек жұмысы циклінің кезендері мен фазалары және оның мерзімдері ?
   
4. 
   Жүрек жұмысын жазу (кардиография, рентгенография, фонокардиография и др.)
   
5. 
   Экстремалды факторлардың түрлері, классификациясы мен ағзаға тигізетін әсері
   
6. 
   Жүректің қан және лимфалық жұмысының қалыпты және патология жағдайында механизмі.
   
7. 
   Жүрек жұмысының реттелуі (рефлекторлық, нервтік, гуморальдық)
   
8. 
   Экстремальды факторлардың әсеріне ағзаның жауапты рекциясының механизмі (қан мен лимфалық айналым).
   

1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау. БЖ жазу.

2.Жүректің қызметіне нервтердің, гормондардың мен электролиттердің әсерін анықтау.

Тапсырма 1: Данини- Ашнера және Гольц тәжірибелер. Рефлекс жолының түйқтасының талдау және қорытынды жасалу.

Тапсырма 2. Бақа жүрегінің жұмысына кезеген нервтің әсерің анықтау. Нәтежесін салыстыру, қорытынды жасалу.

Тапсырма 3. Адреналин, ацетилхолин, кальций және калий иондарының оқшауланған жүрек жұмысына әсері. Кимограмманы салу. Талдау және қорытнды жасалу.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Жүрек жұмысының интракардиальдік және экстракардиальдік реттеу механизмдерің қалай түсінесіз ?
   
2. 
   Жүректің қызметіне симпатикалық және кезеген нервтердің әсері ?
   
3. 
   Жүрек қызметінің гуморальды жолмен реттелуі
   
4. 
   Тамыр реттейтін оратылқ, оның құрылысы ?
   
5. 
   Жүрек жұмысын қандай жүйке жүйесі реттейді?
   
6. 
   Жүрек инервациясының орталықтары қайда орналасқан?
   
7. 
   Жүректің қандай рефлекстері сізге белгілі?
   
8. 
   Гольц тәжірибиесіндегі жүрек әрекетінің өзгері механизмі қалай аталад?
   
9. 
   Жүректің гуморальді реттелуі дегеніміз не?
   
10. 
    Медиоторлар деген не, олар қайда бөлініп шығарылады және де жүрек жұмысына қандай ықпал тигізеді?
    
11. 
    К және Са иондары жүрек жұмысына қалай ықпал етеді?
    
12. 
    Электрокардиография әдісі неде негізделген?
    
13. 
    Жүрек жұмысын зерттеу кезінде фонокардиография қандай мағынаға ие.
    

1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық талқылау. АБ өткізу

2.Лимфадағы лейкоциттерді есептеуді зерделеу бойынша лабораториялық жұмыс

Жұмыс № 1. Лейкоциттерді есептеу. Горяев камерасын салу, 1мм³ лейкоциттердің мөлшерін формула бойынша есептеу, қорытынды жасау.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Лимфа, құрамы мен олардың қызметі?

2.Омыртқасыздардың гидролимфа және гемолимфа?

3. Лимфаның түзілуі?

1. Бақылау сұрақтар арқылы тақырыптын теориялық талдау. БЖ жазу.

2.Өкпенің тіршілік сиымдылығын анықтау және пневмография әдісімен танысу.

Тапсырма 1. Спирометрия. Ауаның қалыпты тыныс алудын, резервті және қосымша ауа көлемін анықтау. Нәтежесін салыстырып, қорытынды жасалу.

Тапсырма 2. Пневмография. Тыныс алу қозғалыстарын ( қалыпты жағдайда, сөйлегенде, жөтелгенде т.б.) жазу және талдау. Пневмограманың суретін салу, қорытынды жасалу.

Бақылау сұрақтары :

1. 
   Тыныс алу дегеніміз не ? Тыныс алу фазалары мен сатылары ?
   
2. 
   Тыныс жолдарының физиологиялық маңызы ?
   
3. 
   Өкпенің тіршілік және жалпы сиымдылығы ?
   
4. 
   Дем алған, деммен шыққан және альвеолдық ауаның құрамы.
   
5. 
   Өкпе мен ұлпалардағы газ алмасу
   
6. 
   Қандағы газдардың құрамы, газдардың тасымалдануы ?
   

Жұмыс № 1. Жыбырлағыш эпителиймен тәжірибе жүргізу.

Жұмыс № 2. Өкпедегі көмірқышқылының диффузиясы.

Бақылау сұрақтары :

1. 
   Зиянды кеңістік деген не, оның ағза үшін маңызы қандай?
   
2. 
   Өкпедегі газ алмасу механизмі.
   
3. 
   Газдың қан арқылы тасымалдануы қалай жүреді?
   
4. 
   Тыныс алуда жыбырлағыш эпителий қандай роль атқарады ?
   
5. 
   Газдың қанмен тасымалдануы?
   

Тапсырма 1. Ферменттердің крахмалға әсері Кестені толтыру, нәтежесін салыстыру және қорытынды жасау.

Бақылау сұрақтары:

1.Сілекей бездері қандай топтарға бөлінеді ?

2.Сілекейдің құрамы мен қасиеті ?

3. Сілекей ферменттері және оның маңызы ?

4. Сілекей бөлу механизмі және оның реттелуі

5. Әр түлік малдың сілекеі Бөлу ерекшеліктері ?

Жұмыс № 1. Қарын сөлінің қышқылдық ортасын анықтау.

Жұмыс № 2. Қарын сөлінің белоктарға әсерін байқау.

Хаттаманы құрастыру:

Қарын сөлінде ферменттердің белсенді болу жағдайларын атап шығару. Қарындағы ас қорытудағы тұз қышқылының маңызы.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Қарынның классфикациясы.
   
2. 
   Қарында қандай аймақтарды ажыратады?
   
3. 
   Күйіс қайтаратын малдардың және жылқының қарындарының құрылысының ерекшеліктері?
   
4. 
   Қарын сөлінің құрамы?
   
5. 
   Қарын бездерінің қай клеткалары ферменттерді, тұз қышқылын, кілегейді бөліп шығарады?
   
6. 
   Тәбет, сөл деген не, оның маңызы.
   
7. 
   Тұз қышқылының, кілегейдің, ферменттердің маңызы?
   
8. 
   Қарын сөлінің реттелуі.
   
9. 
   Қарын сөлін алу әдістері.
   

1. Тақырыпты бақылау сұрақтары бойынша теориялық түрде талқылау.

2. Биологиялық мембраналардың біржақты өткізгіштікті иемденетіндігін зерделеу

3.Негізгі энергия алмасуды анықтау әдістерімен танысу

Жұмыс № 1. Бақа терісінің біржақты өткізгіштігі

Жұмыс № 2. Дуглас Холден әдісі бойынша энергияның негізгі алмасуын анықтау

1. 
   Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. Оқулық, 1-том. Алматы, "Қайнар", 1995 ж., ІІ-том, Алматы, "Кайнар", 1996 ж.
   
2. 
   Нссіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. Оқулық, Алматы. "Ғылым", 2005 ж.
   
3. 
   Несіпбасв Т. Адам жоне жануарлар физиологиясы. Окулық, Алматы, "Ғылым", 2005 ж.
   
4. 
   Несіпбаев Т.Н., Бегаилов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануаралар физиологиясыньщ практикумы. Оку күралы. Алматы, 2004 ж.
   
5. 
   Георгиевский В.И. Физиология с/х животных. Учебник. Москва, ВО "Агропромиздат", 1990
   
6. 
   Голиков Н.А., Базанова Н.У. т.б. Физиология с/х животных.
   Учебник. Москва, ВО "Агропромиздат" 1991.
   

7. 
   Сысоев А.А., Битюков И.П. Практикум по физиологии с/х животных. М., "Колос", 1981 г.
   
8. 
   К.Шмидт Ниельсен. Физиология животных приспособление и среда, т. I—II. Москва, "Мир", 1982 г.