\\Ъ 5 И. Нугыманүлы, Ж. Ә. Шоқыбаев
Оқушылардың химиялық тіл жѳніндегі білімін қорыту
жүктеу/скачать 2.23 Mb.
|
| Оқушылардың химиялық тіл жѳніндегі білімін қорыту. Осы кезге дейінгі химияны оқыту эдістемесінде білім мен біліктің қалыптасуы жѳнінде жүйелі баяндалады да, соларды сақтайтын жэне тасымалдайтын тілдік құралдарға аз кѳңіл бѳлінеді. Сондықтан оқушылардың білімі жаттанды болып келеді. Олар жеке таңбаның, терминнің және сѳйлемнің мағынасын жетік игермейді. Ѳйткені олардың заттық және ұғымдық мағыналары, сапалық және сандық мэндері химия қурсында біртіндеп ашылады да, ѳзара байланысы
335 нақтылы сараланбайды. Зерттеулер нэтижесі оқушылардың жеке дара күйіндегі жэне формула құрамындағы химиялық таңбаның мэні мен мағынасын үстірт түсінетінін кѳрсетті. Мэселен, химиялық элемент, атом жэне жай зат ұғымдары біркелкі таңбаланатындықтан оқушылар олардың арасындағы тәуелділікті жэне айырмашылықты нақтылы ажырата алмайды. Бұл олқылықты болдырмас үшін мұғалімнің химиялық білім мен ғылыми тілдің ара қатынасын нақты түсініп, ұтымды пайдалану жолдарын үзбей іздестіргені жѳн. Ғылыми білім ұғымдар жүйесінен тұрады. Бұл жүйе тіл арқылы оқушылардың санасына сіңіріледі, оқушының білімі ғылымның тілі арқылы кѳрініс табады, жаңарады, молаяды жэне қолданылады. Сондықтан химия тілі жэне оның мағынасы женінде эр класта алынған білімді бір жүйеге түсіріп, қорытындылаудың оқу-тэрбиелік маңызы зор. Бұл қорыту мына жоспармен жүзеге асырылады; химиялық символиқаның мэні мен мағынасын түсіну; 2) химиялық терминология мен номенклатурадан алынған білімді қорыту; 3) теқсті J түсіне білу жэне ғылыми тілді пайдалану; 4) химиялық символика, і номенклатура жэне терминология арасындағы семантикалық'' байланыстарды ашу. | Химиялық символика 8-сыныптағы «Химиялық алғашқы ұғымдар» тақырыбындағы арнайы сабақтарда атом-молекулалық ілімнің деңгейінде оқылады. Содан кейінгі тақырыптарда білім берудің құралы ретінде пайдаланылады. Алғашқы тақырыпта химиялық таңбаның, формуланың жэне теңдеудің элемент, зат жэне химиялық реакция ұғымдарына негізделген жеке мэндері ашылады. Бұл арада мұғалімнің химиялық символиканың негізі - эріп таңбалар екенін, олардың ұлт тіліндегі эліппе эріптерінен мағыналық жағынан айырмасы болатынын нақтылауға жете назар аударуы тиіс. Ұлт тіліндегі эріптердің дербес күйінде мағынасы жоқ, ѳзара бірігіп қана белгілі бір мағынаға ие болады. Химиялық элементтің латынша жэне грек тіліндегі атауларының бір немесе екі эрпінен алынған химиялық таңбаның қайшылыққа толы бірнеше мағынасы бар. Олар 26-кестеде келтірілді. Бір таңбаның оннан астам мэні біртіндеп эр теорияның тұрғысынан қалыптасады. Сондықтан мағына үздіксіз жылжып ѳзгеріп, таңбаның сыртқы пішіні бір қалпында қалатындықтан химиялық таңба мен оның мағынасының арасында қайшылық ту'ады. Химиялық таңба эр ұғымды (химиялық элемент), эрі затты (жай зат), 336 эрі заттың химиялық бѳлінбейтін бѳлшегін (атом), атомның тотығып, тотықсызданып ѳзгерген күйлерін, эр түрлі санын белгілейді. Осылардың бэрін қорытып, бір жүйеге түсіруге 25-кесте жэрдемдеседі. 25-кесте. Х имиялық таңбаның сапалы қ және санды қ мағынасы
Оқушылардың назары мыналарға аударылады: Терт жағдайда химиялық элемент таңбасының сыртқы пішіні бірдей, бірақ сапалық жэне сандық, заттық жэне ұғымдық мағыналары эр түрлі. Бірінші жағдайда темір мен күкірттің таңбалары химиялық элемент үғымын белгілейді, сандық мэні сол элементке тиесілі элемдегі барлық атомды қамтиды. < Екінші жағдайда ұғымның мазмүны тарылып, кѳлемі мольғе дейін кішірейеді, атом саны түрақты шамаға (Авогадро саны) келеді. Үшінші жағдайда темір мен күкірттің таңбалары бір атомын ғана белгілейді. Тертінші жағдайда химиялық таңбалар кѳзбен кѳріп, қолмен үстауға келетін жай заттарды ѳрнектейді. Мүндағы атом саны алынған заттың массасына тэуелді, атомның мольдік массасына пропорционалды ѳзгереді. 337 Оқушы химиялық таңбаның қайсы мағынада қолданылып отырғанын тусінген жағдайда ғана білім нақты қалыптасады, шьшдыққа сэйкес келеді. Келтірілген кесте жеке күйіндегі химиялық таңбаның мағынасын білдіреді. Химиялық формуланың құрамына кірген таңбаның беретін мәліметтері арта түседі. Бұл заттың құрамындағы атомдардың тотығу дэрежелерінің ѳзгеруіне байланысты екеніне оқушылардың кѳздерін жеткізу керек. Сырт қарағанда Н2, СЬ, NaH, НС1, НСЮ, HCIO2, HCIO3, HCIO4 формулаларындағы хлор мен сутегі таңбаларының мэндері бірдей тэрізді кѳрінеді. Сондықтан осы формулалар арқылы ѳрнектелген заттардағы хлор атомының электрондық күйін және қасиеттерін орта мектепті бітірген оқушылардың қалай игергенін білу үшін арнайы зерттеу жұмыстарын жүргіздік. Нэтижесінде 620 оқушының 39, 25 пайызы хлор атомының минус бір, плюс бір жэне плюс бес тотығу дэрежесіндегі электрондық құрылысын жэне қатысатын тотығу-тотықсыздану реакцияларын білмейтін болып шықты. Бұл мысалдан оқушылардың эр кезеңде ѳтілген материалдарды біріктіріп, қорытынды жасай алмайтыны байқалады. Мәселен, тұз қышқылындагы хлордың тотықсыздандырғыш, Бертолле тұзындағы хлордың тотықтырғыш қасиеттер кѳрсететінімен оқушылар бос хлорды алу кезінде танысқан болатын. Сондықтан шольш қорытындылау кезінде осы реакцияны еске түсіріп, электрондық тұрғыдан қайта талдау қажет. жүктеу/скачать 2.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||