Активтердің орташа құнына қатысты қайтарымдылық көрсеткіштері

Банктің пайдалылық көрсеткіші активтердің орташа құнына қатысты қайтарымдылық коэффициенті болып табылады. Ол төмендегідей түрде есептелінеді:

1. 
   салымдардың көлемін, яғни банктің депозиттерінің қанша бөлігі негізгі депозиттерді (банктің қолында ұзақ мерзімге қалатын депозиттер), оның алдын ала ескертусіз шоттардан алынуы мүмкін салымдар бөлігімен салыстырылуды(талап еткенге дейінгі депозиттер),
   
2. 
   активтердің өтімді түрде болуы немесе өтімді түрдегі активтерге тез айналатын активтердің болуы (өтімді түрде активтер көп болған сайын өтімділік деңгейі жоғары болады);
   
3. 
   банктің қарыз қаражаттарына деген қажеттілік деңгейі, яғни банкаралық нарықта несие желісін ашу келісімі бойынша алынған қаражаттар немесе Ұлттық Банктен алынған қаражаттардың тартылған ресурстардың жалпы көлеміне қатынасы (бұл деңгейдің жоғары болуы банктің өтімділік позициясына мазасыздық туғызады);
   
4. 
   банк басшылығының өтімділік деңгейін басқару қабілетін және банктің өтімділікті реттеудегі өзінің жеке ішкі саясаты мен принциптерін сақтауы.
   

CAMEL жүйесі бойынша өтімділікті талдаудың жалпы критерийлері:

• 
  банктерге тексеру жүргізгенде, банк басшылығы өзінің техникалық біліктілігін, басқарушылық және әкімшілік қабілеттілігін көрсету қажет;
  
• 
  банк басшылығының экономикалық жағдайдың өзгеруіне, сондай-ақ банктік жүйенің өзгеруіне бейімделу қабілеті болу керек және Ұлттық Банк пен сыртқы аудиторлардың ұсыныстарын орындауы керек;
  
• 
  банк басшылығы банк жұмысының ішкі тәртіптерін жасауға және оның орындалуына жауапты болуы керек;
  
• 
  банк басшылығы білікті басқаруды қамтамасыз ету үшін қызметкерлкрді оқытып отыру қажет;
  
• 
  банк басшылығының кез келген заңсыз іс-әрекеттері айқындалған жағдайда, әсіресе банкпен ерекше қатынастағы тұлғаларға жеңілдікпен несие бергені үшін сыналуы керек.
  

Барлық компоненттардің сомасы 11-ге тең болса, оны беске бөлеміз, нәтижесі – 2,2, оны бүтін санға айналдырсақ (7 - кесте), жиынтық рейтинг 2-ге тең немесе қанағаттанарлык болып табылады.

1 – рейтинг немесе тұрақты рейтингісін алған банктерге келесі жағдайлар тән:

1.3. Банк ісін талдаудың әдістемелері.

Қолдану облысы: өзінің банкінің ішкі жағдайының талдауы және банктердің қаржылық жағдайының дистанционды талдау – контрагенттері.Талдау келесі мәліметтерге негізделіп өндіріледі:

• 
  Баланс және баланстан тыс шоттар бөлімдері;
  
• 
  Кіріс және шығыс туралы есеп беру;
  
• 
  Нормативті мәні;
  
• 
  Нұсқау формалары «Қаржылық есеп туралы құрылым» ;
  
• 
  Банктің одан басқа есеп берулері.
  

• 
  баланстың дұрыстығын тексеру және есеп берудің дұрыстығын тексеру;
  
• 
  міндетті резервті Фондына есептеу саласын депозиттеу.
  

• 
  Банктермен-контрагенттерге операцияларға лимиттер жиынтығының есептеу тәуекелділігі;
  
• 
  Сальдолық балансты талдау;
  
• 
  Айналым балансын талдау;
  
• 
  Активтер-пассивтерді мерзімі бойынша орналастыру-қатыстыру;
  
• 
  Тәуекел-өтімділік;
  
• 
  Коммерциялық банктің агрегирленген балансы;
  
• 
  Баланстан тыс шоттарды талдау.
  

• 
  Орналастырылған құралдармен пайыздық ставка;
  
• 
  Тартылған құралдармен пайыздық ставка;
  
• 
  Банктің кіріс пен шығысының құрылымы;
  
• 
  Банктің пайдалылығының талдауы.
  

• 
  Баланстың дұрыстығын тексеру;
  
• 
  Банктердің санацияларының жоспары;
  
• 
  Құру және талдау;
  
• 
  Міндетті резервті Фондына есептеу сомасын депозиттеу;
  
• 
  Есептеу жағдайының оперативті бағалау;
  
• 
  Кредиттік ұйымның депозиттік операцияларының бағасына әдістамелік ұсынымы.
  

• 
  Банк сенімділігін бағалаудың рейтингтік жүйесі (CAMEL);
  
• 
  Банк сенімділігінің рейтингі (В.С. Кромонова методикисының негізінде);
  
• 
  Банктің қаржылық жағдайының коэффициенттік экспресс-анализі (жедел-талдауы);
  

• 
  айналым және сальдолық баланстың күнделікті талдау жүргізуіне. Сальдолық балансты талдау кезінде жүйе активтердің сапасын банктің өтімділігін және пайдалылығын сипаттайтын шоттардың агрегирленген аналитикалық топтарының қалдықтарын және коэффициенттерін санайды (бағалайды);
  
• 
  активтер мен пассивтердің орналастыру-тарту мерзімдерімен байланысты тепе-теңділігінің негізінде алынған ақпараттар бойынша GAP-талдау өткізу;
  
• 
  орналастырылған қаржы құралдарын пайдалылығы мен тартылған қаржы құралдардың шығын деңгейінің негізінде алынған ақпарат негізінде активтердің тиімділігін максималдау;
  
• 
  міндетті есептілік құруға мүмкіндік береді.
  

• 
  банктің қаржылық жағдайын тапсырыс арқылы тұрғызу (зерттеу);
  
• 
  тапсырыс бойынша қаржылық талдау жүйесін құру;
  
• 
  тапсырыс берушінің алгоритмі бойынша методологиялық қосымшалар құрастыру, сонымен қатар ТМД елдері мен таяу шет елдердің шот – жоспарына да байланысты;
  
• 
  тапсырыс бойынша қаржылық талдаудың нақты есептерін шешу үшін әдістерін құру;
  
• 
  таңдап алынған параметрлер бойынша банк рейтингін құру;
  

А+ класы
Тұрақты дамуы бар сенімділіктің жорғарғы деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық қаржылық міндеттерді ағымдағы сияқты, жұмыс барысында да туындайтындарды қазіргі заманға сай орындайды, жоғарғы мүмкіндікпен қамтамасыз етеді. Орташа мерзімді дамуда міндеттерді жоғарғы мүмкіндікпен орындау нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономиканың тұрақты жағдайында болуы мүмкін.

1.4. БАНК ҚЫЗМЕТІН ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

1.4.1. Ақпараттық жүйелер құрылымына қойылатын талаптар.

• 
  жоғары алгоритмдеу;
  
• 
  иерархиялық, яғни ішкі жүйелеріне, блоктарға, есептер комплексіне кіруі;
  
• 
  шешімнің бір қалыптығы;
  
• 
  шешімге белгілі бір уақыттың болуы;
  
• 
  типтік алгоритм шешімінің мүмкіндігі және жалпыламалығы;
  
• 
  жүйенің шығу-кіру тапсырмаларының құрылымы және үлкен көлемі.
  

1.4.2. Ақпараттық жүйелер ресурстарына қойылатын талаптар

Ақпараттық ресурстар дегеніміз - бір фирмадағы құндылықтар мен материалды ресурстар болып табылатын мәліметтер жиынтығын айтамыз. Оған ішкі жадыда сақталатын негізгі және көмекші мәліметтер массиві мен кіру құжаттары жатады.

1.4.3. Математикалық жабдықтарға қойылатын талаптар

Математикалық жабдықтау – бұл есептеуiш техникаларын қолданылатын есептердi шешу мен ақпараттарды өңдеуге арналған математикалық әдiстердiң, моделъдердiң және алгоритмдердiң жиынтығы.

1.4.4. Лингвистикалық жабдықтарға қойылатын талаптар

Лингвистикалық жабдықтау – бұл тiл құралдарынң, ғылыми-техникалық терминдердiң және ақпаратты автоматтандырылан өңдеудiң тиiмдiлiгiн арттыру мен адамның ақпараттың техникалық құралдарымен тiлдесуiн жеңiлдетету үшiн пайдаланылатын табиғи тiлдi формалъдау ережелернiң жиынтығы.

1.4.5. Техникалық жабдықтарға қойылатын талаптар

Техникалық жабдықтау – бұл рейтингті талдаудың ақпараттық жүйесінің жұмыс істеу барысында қолданылатын техникалық құралдар кешені.
Басқарудың ақпараттық үрдісі жеке амалдар мен олардың кешендерінің орындалуы арқылы жүзеге асырылады. Барлық амалдарды үш сатыға топтауға болады: ақпараттарды қабылдау, түрлендіру және тұтыну.
Бірінші сатысы, экономикалық объектілердің қызмет үрдісі кезінде пайда болатын бастапқы ақпаратты жинақтау және тіркеу операцияларының тобынан тұрады.
Ақпараттарды түрлендіру операцияларының тобы (екінші саты) ақпараттартың мағыналарын, нысандарын, құрылымдарын кеңістік және уақыт бойынша өзгертуге бағытталған.
Үшінші саты, басқару шешімдерін қабылдау үшін және басқарудың ақпараттық үрдісін жалғастыру үшін тұтынылатын мәні бар операциялар тобын біріктіреді.

Техникалық конфигурациясына қойылатын талаптар:

1.4.6. Программалық жабдықтарға қойылатын талаптар

Программалық жабдықтау – бұл техникалық құралдар кешенінің қызметін қамтамасыз ететін ақпараттық жүйенің функциясын (атқарымын) жүзеге асыратын программалар жиынтығы. Пограммалық жабдықтау екі бөлімнен тұрады: жалпы ПЖ және арнайы ПЖ.

Программалық жабдықталуына қойылатын талаптар:

Программалық жабдықтау қамтамасыз етуi қажет:

• 
  пайдаланушыларды регламенттiк және сұранысты-жауап беру режимдерiнде қызмет көрсету;
  
• 
  функционалдық есептердi шешу;
  
• 
  өзара байланысқан есептердi шешудiң кезектiлiгiн басқару;
  
• 
  ақпараттың сақталуын және оның жаңылысудан кейiн қалпына келтiрiлуiн;
  
• 
  деректермен жұмыс iстеу мен жеткiзiлудiң қарапайымдылығын және сенiмдiлiгiн;
  
• 
  пайдаланушыдан келiп түсетiн ақпаратты бақылауды;
  
• 
  ақпаратты қорғауды, ЭЕМ-ге тек автоматтандырылған жұмысшыларға ғана қатынауға рұқсат берудi;
  
• 
  қажет болған жағдайда кешеннiң жекелеген есептерiн шешуге мүмкiндiк берудi.
  

1.4.7. Ақпараттық жабдықтарға қойылатын талаптар

Ақпараттық жабдықтау (АЖ) – бұл ақпараттық жүйеде қолданатын экономикалық ақпаратты жіктеудің және шартты белгілеудің бірыңғай жүйелері мен құжаттардың және ақпарат массивтерінің үйлестірілген жүйелерінің бірігуі болып табылады. Ақпараттық жабдықтаудың негізгі бағыты сақталуынан, ақпараттың жинақталуынан, ақпараттық базаға өзгеріс енгізуден басқару шешімдерін қабылдау үшін кіріс ақпараттарының берілуінен тұрады.

• 
  басқару жүйесінде болатын үрдістерді объективті бейнелеу;
  
• 
  практикалық нысаналылықтың болуы, яғни АЖ-ды жобалауда шешілетін мәселелерді ескере отырып атқарылуы қажет;
  
• 
  тікелей бақылау және өлшеу үрдістерінде алынбайтын есепті-талдамалы ақпараттардың болуын қамтамасыз етеді;
  
• 
  басқаруды ұйымдастырудың барлық деңгейлерінде ақпаратты пайдаланудағы коэфициентті көтеру;
  
• 
  ақпарат жүйелерінің барлық түрінің ақпараттық сиымдылығын қамтамасыз ету.
  

• 
  ақпаратты жабдықтауды ұйымдастырудың әдістемелік негіздерін жасау;
  
• 
  ақпаратты сыныптаудың және кодтаудың бірыңғай жүйесін құру;
  
• 
  ақпарат көлемдері мен ағындарын анықтау;
  
• 
  деректер базасының құрылымы мен құрамын анықтау;
  
• 
  деректер базасын бақылау және түзету тәсілдерін таңдау;
  
• 
  тұтынушылардың сұраныс тілі мен деректердің сипаттамсын сәйкестендіру.
  

• 
  Рейтингті талдау ақпарат ұғымы, оның сыныптамасы және құрылымы;
  
• 
  Сыныптау және кодтау;
  
• 
  Нормативті-анықтамалық құжаттар.
  

1.4.8.Ұйымдастырушы жабдықтарға қойылатын талаптар

Ұйымдастырушылық жабдықтау - жүйені құрудағы мақсаттар мен бағыттарын айқындаудағы ақпарат жүйесінің маңызды ішкі жүйесі болып табылады. Ұйымдастырумен жабдықтау дегеніміз – ақпараттық жүйені тұрғызу мен жұмыс істеуге арналған шаралардың, әдістер мен жабдықтардың жиынтығы. Оның құрамында төрт топты атап көрсетсе болады.

• 
  ақпараттық жүйені құрудағы жалпы басқару әдістемелері;
  
• 
  типтік жобалар шешімі;
  
• 
  кәсіпорынды алдын ала тексерудегі жобалау және өткізудегі әдістемелік материалдары;
  
• 
  құжаттаманы құру және іске қосу сұрақтарының әдістемелік материалдары.
  

1.4.9. Банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың концептуалдық схемасы

Концептуалды схема ақпараттық жүйе құру мен оның іс атқарауында басты әдістемелік тұрғыда қарастыруда көрсетеді. Ақпараттық жүйенің негізгі концептуалды схемасы тұтас жүйе тұрғызудың әдістемелік аспектілерін бейнелейді және негізгі құралдарды анықтайды.