1. банк қызметін қадағалау және рейтингтік бағалаудың теориялық негіздері

Активтер сапасын талдау

CAMEL жүйесі бойынша тәуекелді бағалау

1-сурет. Қашықтан қадағалау механизмі

1. 
   Банктердің пруденциялық нормативтер мен сақтауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді, резервтік талаптар және күмәнді қарыздарға қарсы провизияларды құру барысының орныдалуын тексеру.
   
2. 
   Банктердің қаржылық қызметін қарастыру, оның болашақтағы қызметі мен дамуы жайлы ой қалыптастыру, оның нәтижелерін соған ұқсас банктердің нәтижелерімен салыстыра оырып бағалау.
   

1. 
   капитал;
   
2. 
   активтердің сапасы;
   
3. 
   пайдалылық пен рентабельдік;
   
4. 
   өтімділік.
   

• 
  шығындардың құрылымы;
  
• 
  пайыздық шығындардың көлемі;
  
• 
  пайыздық емес шығындар мен басқа да шығындардың көлемі;
  
• 
  әкімшілік шығындар.
  

• 
  өзіне бекітілген банкке қатысты әсер ету шараларының орындалуын бақылау және олардың тиімділігін бағалау.
  

• 
  700 Н формасы бойынша күнделікті балансы;
  
• 
  Ашық валюталық позицияның лимиттері және валюталық нетто-позициясы туралы апталық есебі;
  
• 
  Ағымдағы өтімділіктің орындалғаны жайлы апта сайын есеп беру (талаптар мен міндеттемелерінің өзара салыстыру кестесі).
  
• 
  Пруденциялық нормативтердің орындалуы туралы ай сайын есеп беруі;
  
• 
  Активтердің және шартты талаптар мен міндеттемелердің ай сайын жіктелуінен;
  
• 
  Тоқсан сайын үнемі қаржылық есеп беруі.
  

1. 
   Баламалы – ай сайын қаражаттарды резервтік активтерде орналастыру, ондағы резервтік активтердің орташа айлық сомасы айдың әрбір жұмыс күніндегі депозиттік міндеттемелердің орташа айлық сомасынан пайыз түрінде есептелінетін ең төменгі резервтік талаптардың орташа айлық көлемінен кем болмауы керек.
   
2. 
   Баламасыз – қаражаттарды Ұлттық банктегі резервтік шотта орналастыру, ол шоттың қалдығы айдың бірінші жұмыс күні бойынша депозиттік міндеттемелердің пайыз түрінде есептелген мөлшерінде ең төменгі резервтік талаптарға тең болуы қажет.
   

1. 
   Банк туралы жалпы мәліметтер.
   
2. 
   Меншікті капиталының көлемі мен құрылымы.
   
3. 
   Банктің активьері.
   
4. 
   Банктің міндеттемелері.
   
5. 
   Банктің табысы мен шығысы.
   
6. 
   Өтімділігі және шығысы.
   
7. 
   Қосымша ақпараттар.
   

• 
  банктерді ашу үшін табыс ететін құжаттарды қарастырады;
  
• 
  банктерге банктік операцияларды жүргізуге лицензия беру құжаттарын қарастырады;
  
• 
  банктің басқарушы қызметкерлерінің кандидатуралары бойынша Ұлттық банктің біліктілік комиссияснда қаралатын сәйкес құжаттарды дайындайды;
  
• 
  банктердің бағалы қағаздар проспектілерінің эмиссияларын сараптаудан өткізеді және оларды шығару қорытындылары мен орналастыруын қарастырады;
  
• 
  банктің қаржылық жағдайын сауықтыру бойынша сондай-ақ оған санкциялар немесе шектелген ықпал ету шараларын қолдануға байланысты ұсыныстар жасайды және Банктік қадағалау департаментіне жүктелген басқа да қызметтерді атқарады.
  

2-сурет. Инспекциялық қадағалау механизмі

Инспекциялауды жүзеге асыру үшін қадағалау органдары банктік операциялар мен банктік тәукелдерді білетін жоғары білікті мамандардан тұратын топ немесе топтарды құруы қажет. Инспекциялық тексерулерді жүргізу үлкен еңбек көлемін қажет ететінін ескере отырып, қадағалау органдары тексерулердің өткізілуінің кезеңділігін (әрбір банк кемінде жылына бір рет тексеріледі) және жүргізілетін тексерулердің көлемін жалпы және шектелген түрде анықтау қажет. Банктерді инспекциялау банктің тәуекелінің жалпы тексеру мен банктің жалпы қаржылық жағдайын айқындау, сондай-ақ кемшіліктерді жоюды қажет ететін жақтарын айқындауға негізделеді.

1.2. Банк қызметін рейтингтік бағалау.

Жалпы қаржылық жағдайды анықтауда банктің негізі көрсеткіштерін және капиталдың сәйкестілігін, активтердің сапасын, басқаруды (менеджмент), табыстылығы мен өтімділігін бағалайтын CAMEL жүйесі қолданылады.

• 
  жеке тұлғалар мен компанияларға берілетін несиелердің қатынасы;
  
• 
  банктер үшін қолайлы бағалы қағаздардың түрлері;
  
• 
  бағалау тәртібі;
  
• 
  несиелердің шекті көлемі;
  
• 
  несиені бағалау әдістемесі;
  
• 
  несиенің қайтарылуы мен несиелік қабілеттілігін бақылау;
  
• 
  несиенің «ескіруі», пайыздардың тоқтатылуы мен несие бойынша шығындарды жабу үшін резервтерді құру.
  

• 
  қаржы операцияларының қауіпсіздігі мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайлар жасалған.
  

• 
  қызметінің нәтижелері қанағаттанарлықсыз;
  
• 
  бағалауы орташа немесе қанағаттанарлықтан төмен;
  
• 
  сапасы орташадан төмен.