1-дәріс. Гляциологияның мазмұны мен негізгі бағыттары
-дәріс. Гляциологиялық зерттеулердің әдістері мен жаңа бағыттары
жүктеу/скачать 246.15 Kb.
|
| 2-дәріс. Гляциологиялық зерттеулердің әдістері мен жаңа бағыттары
Гляциология физикамен тығыз байланысты, климатология, Геология және физикалық география әдістерін кеңінен қолданады. Гляциологияның практикалық маңызы жердегі тұщы судың көп мөлшері (27-29 миллион км3) мұздықтарда орналасқандығымен байланысты. Мұздықтарды зерттеу мұздықтармен қоректенетін өзендердің су ресурстарын ұтымды пайдалануға мүмкіндік береді, мұздықтардың динамикасына байланысты апаттардың (селдер, су тасқыны және т.б.) алдын алуға, оларды тау-кен кәсіпорындарын жобалау кезінде ескеруге көмектеседі. Мұздықтар туралы ғылым ретінде гляциологияның негізін швейцариялық натуралист О.Сауссур "Альпіге саяхат" (1779-96) еңбегінде жасаған. Шетелдік ғалымдардың еңбектері: Ж.Л. Агассис, Д. Форбс, Дж. Ресейде мұздықтарды зерттеу 19 ғасырдың 2-жартысында п.п. Семенов-Тян-Шанский Тянь-Шань бірқатар мұздықтарын сипаттаған кезде басталды, ал и. в. Мушкетов Орыс Географиялық қоғамының мұздық комиссиясын басқарды. Осыдан кейін Кавказ, Орта Азия және Алтайдың мұздануы зерттелді. 1878 жылы В. Ф. Ошанин бастаған экспедиция Памирде елдегі ең ірі тау-кен мұздығын ашты, кейіннен А.П. Федченконың есімімен аталды. 20 ғасыр полярлық мұздықтарды кеңінен зерттеумен, мұздықтардағы физикалық құбылыстардың мәнін зерттеумен, зерттеудің жаңа нақты әдістерін (фотограмметрия, аэрофототүсірілім, геофизикалық зондтау, тозаңды талдау, термиялық бұрғылау және т.б.) қолданумен ерекшеленді. Алғашқы кеңестік мұздық экспедициялары 2-ші халықаралық полярлық жыл (1932-33) кезінде жүргізілді. Зерттеулер Кавказ, Новая Земля, Орал, Алтай, Орта Азияның көптеген мұздықтарын қамтыды. Нәтижесінде гляциология бойынша теориялық жалпылау жасалды. (С. В.Калесник, 1937, 1939; Б. В. Тронов, 1925; Н. Л. Корженевский, 1930 және т. б.). 40-жылдардың аяғы мен 50 — жылдардың басында Тянь-Шань мұздықтарында Г.А. Авсюктің басшылығымен стационарлық зерттеулер жүргізілді, соның нәтижесінде мұздықтардың температуралық режимінің аймақтылығы анықталды. Мұздықтарды зерттеу үшін гляциологиялық станциялар желісі құрылды (КСРО аумағында, мысалы, Франц-Иосиф Жерінде, Новая Земляда, поляр Оралда, Хибиндерде, Эльбруста, Алтайда, орта және Солтүстік-Шығыс Азияда және т.б. станциялар жұмыс істейді). КСРО-ны қар жамылғысы режимі бойынша аудандастыру жүргізілді (Г.Д. Рихтер, 1960), ел аумағы бойынша қар қорының бөлінуіне талдау жасалды. Әр түрлі таулы аудандарда көшкін қаупі зерттелді (г.К. Тушинский, 1963). 60 — шы-70-ші жылдардың 1-ші жартысында мұздықтардың тербелісінің 2 түрін бөле отырып, динамикалық гляциология негіздері құрылды (П. Шумский), поляр теңіздерінің плейстоцендік мұздықтарының кең ауқымын көрсететін мәліметтер алынды, жердің қарлы екендігі және оның ауытқуы туралы түсінік қалыптасты (В.М. Котляков); гляциалды-нивальды процестердің модельдерін, оларды болжау және осы процестерді басқару мүмкіндіктерін әзірлеу басталды. Гляциологиялық зерттеулерді КСРО, Швейцария, АҚШ, Канада, Италия, Франция, Ұлыбритания, Жапония, Аргентина және т.б. құрылған арнайы мекемелер жүргізеді. Сұрақтар: XVII-XX ғасырлардығы гляциологияның даму тарихы ХІХ-ХХІ халықаралық геофизикалық және гляциологиялық зерттеулер жүктеу/скачать 246.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|