1-дәріс. Гляциологияның мазмұны мен негізгі бағыттары
жүктеу/скачать 246.15 Kb.
|
| Морена дегеніміз мұздыққа түскен ірі тастар мен ұсақ шаңға дейінгі материалды айтамыз. Мұздықтың үстіндегі, ішіндегі тау жыныстарының сынықтары беттік, ішкі және түптік, бүйірлік мореналар деп аталады.
Мұздықтармен еріген судың қызметі өте тығыз байланысты. Сумен шайылып, қайта шөкен мореналық матреиалдар флювиогляциалды деп аталады. Жалды, төбелі және террасалы сулы-мұздықтық шөгінділер эскер деп аталады. Сұрақтар: Мұздықтардың геологиялық жүмысының нәтижесінде қалыптасатын бедер пішіндері Мұздық шөгінділері мореналардың қалыптасу жағдайы, түрлері 8-дәріс. Гляциалды селдер және олардың қалыптасу жағдайлары Гляциалды сел — мореналық кешендердің тұрақтылығының бұзылуына байланысты жүретін сел ағыны; ағынның сұйық құрамдас бөлігі негізінен еріген мұздық суларының есебінен түзіледі. Гляциалды селдер- биік таулардан жүретін ең қуатты сел. Гляциалды селдердің қаупі бар кезеңі мұздық бассейндерінің абляция мен ағынның максималды қарқындылығы кезеңіне сәйкес келеді. Сондықтан, гляциалды сел түстен кейін және әдетте шілде-тамыз айларында (солтүстік жарты шарда) жүреді. Гляциалды сел түзудегі жетекші рөл мұз ішілік контейнерлерде және мұздық-серіппелі көлдерде судың жиналуына және мұздықтардан ағын режимінің күрт өзгеруіне жатады. Гляциалды селдердің бірнеше генетикалық түрлері бар. I типті сел еріген мұз суларының тасуы нәтижесінде пайда болады. Мұздық көлдердің түсуімен байланысты сел (I, 1) схема бойынша дамиды: абляцияның күшеюі- көл бассейндеріне еріген су ағынының ұлғаюы және Бөгеттің әлсіреуі - бөгеттің бұзылуы-селеформациялық ағын. Мұзішілік сыйымдылықтардан (I, 2) суды ағызу кезінде мынадай схема іске асырылады: абляцияны күшейту- мұзішілік сыйымдылықтарды толтыру- ағын арналарын бітеу-бітелуді сығу - селеформациялаушы ағын. Сел ағыны кезінде су тасқыны толқынымен эрозияға ұшыраған бос шөгінділер арнада қалыптасады. Екі жағдайда да сел ағыны мұзды ұсақтау және құрамында жарылған және кеуекті сулар бар жер массаларының құрылымын бұзу арқылы құлаудан кейін тікелей қалыптасады. Құрамы, қуаты, динамикасы және қайталануы бойынша гляциалды сел арасында ағындардың екі класы бөлінеді: 1) еріген сулардың жарылуы және мореналық қабаттардың сырғуы кезінде пайда болатын су тасқыны және балшық тас ағындары; 2) қатты мұзды массалар бұзылған кезде пайда болатын су мұз ағындары. Гляциалды селдердің таралу аймағы қазіргі таулы мұздану аймақтарымен шектеседі; олардың қалыптасуы мұзданудың деградация кезеңіне, әсіресе оның бастапқы кезеңіне тән. Гляциальные сел жиыны кезінде су жинау құрылыстары, көпір өткелдері, сондай-ақ алқаптың түбінде орналасқан жолдар, байланыс және электр беру желілері жойылады. Жоталардың етегінде және аңғарлардың түбінде сел шөгінділері көбінесе елді мекендер мен ауылшаруашылық жерлерін басып қалады. Сұрақтар: Гляциалды селдердің қалыптасу жағдайлары мен факторлары Селдердің ггенетикалық және морфологиялық классификациясы Сел жүру белгілері Сел қаупін бағалау жүктеу/скачать 246.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|