Салық мiндеттемесi және оны орындау мерзiмдерi

1.2 Салық мiндеттемесi және оны орындау мерзiмдерi

Салық төлеушiнiң салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған мiндеттемесi салық мiндеттемесi деп табылады, оған сәйкес салық төлеушi салық органына тiркеу есебiне түруға, салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi айқындауға, салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi есептеуге, салық есептiлiгiн жасауға, оны белгiленген мерзiмде табыс етуге, салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеуге мiндеттi.

Мемлекет салық қызметi органы арқылы салық төлеушiден – оның салық мiндеттемелерiн толық көлемiнде орындауын талап етуге, ал олар орындалмаған немесе тиiсiнше орындалмаған жағдайда оларды қамтамасыз ету жөнiндегi тәсiлдердi және Салық кодексiнде көзделген тәртiппен мәжбүрлеп орындату шараларын қолдануға құқылы.

Салық төлеушi салық мiндеттемесiн орындау үшiн мынадай iс-әрекеттер жасайды:

1. 
   салық органына тiркеу есебiне түрады;
   
2. 
   салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердiң есебiн жүргiзедi;
   
3. 
   салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi салық базаларымен салық ставкаларын негiзге ала отырып, бюджетке төленуге тиiстi салық және басқа да мiндеттi төлемдер сомасын есептейдi;
   
4. 
   салық есептiлiгiн жасайды және оны белгiленген тәртiппен және мерзiмдерде салық қызметi органдарына табыс етедi;
   
5. 
   салық заңдарында белгiленген тәртiппен және мерзiмдерде салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң есептеп шығарылған және есептелген сомаларын , сондай-ақ салық мiндеттемесi орындалмаған жағдайларда, салық өсiмпұлдары мен айыппұлдарын төлейдi. Салық төлеушi салық мiндеттемесiн Салық кодексiнде белгiленген тәртiппен және мерзiмдерде орындауы тиiс. Салық төлеушi салық мiндеттемесiн мерзiмiнен бұрын орындауға құқылы.
   

Салық төлеушiнiң салық агентi орындайтын салық төлеу жөнiндегi салық мiндеттемесi оны ұстап қалған күннен бастап орындалды деп есептеледi.

Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер жөнiндегi салық мiндеттемесi, Қазақстан Республикасының заңактiлерiмен және жер қойнауын пайдалануға жасалған келiсiм-шарттардың ережелерiмен заттай нысанда төлеу немесе шетелдiк валютамен төлеу көзделген жағдайларды қоспағанда, теңгемен орындалады.

Салық төлеушiнiң салық мiндеттемесiн орындау қажеттiгi туралы салық қызметi органының оған жiберген жазбаша хабары хабарлама деп танылады.

Хабарлама түрлерi төменде аталған түрлермен шектеледi және олар салық төлеушiге мынадай мерзiмдерде:

1. 
   салық органы Салық кодексiнiң ерекше бөлiмiнде көзделген жағдайларда салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң сомасы туралы – есептеп шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
2. 
   салық тексеруi нәтижелерi бойынша салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң, өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомасы тулалы – салық тексеруi актiсi бойынша шешiм қабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
3. 
   басқа да салықтар бойынша салық мiндеттемесiн орындау үшiн бюджетке артық төленген салықтар сомаларына жүргiзiлген есепке жатқызу сомалары туралы – есепке жатқызу жүргiзiлген күннен бастап бес жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
4. 
   мерзiмiнде орындалмаған салық мiндеттемесiнiң орындалуын қамтамасыз ету жөнiнде қолданылатын шаралар туралы:
   

• 
  салық төлеушi салық есептiлiгiн тапсыру мерзiмi аяқталғаннан кейiн он жұмыс күні iшiнде;
  
• 
  белгiленген төлеу мерзiмi күнінен бастап отыз жұмыс күні iшiнде;
  
• 
  заңды тұлғаның банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру туралы шешiм шығарылған күннен бастап он жұмыс күні iшiнде;
  

5. 
   салық берешегiн мәжбүрлеп өндiрiп алудың қолданылатын шаралары туралы – мәжбүрлеп өндiрiп алу шаралары қолданылғанға дейiн бес жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
6. 
   дебиторлардың банк шоттарындағы ақшадан өндiрiп алу туралы - өндiрiп алуға дейiн бес жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
7. 
   комералдық бақылау нәтижелерi бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы – салық есептiлiгiнде бұзушылық анықталған күннен бастап екi жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
8. 
   салық төлеушiнiң шағымын қарау нәтижелерi бойынша салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң, өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомалары туралы – шағым бойынша шешiм қабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешiктiрмей;
   
9. 
   салық заңдарын бұзушылықты жою туралы – оларды анықтаған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешiктiрмей жiберiледi.
   

Салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерi Салық кодексiнде белгiленедi. Бұл ретте, осы Кодексте белгiленген мерзiмнiң өтуi оның басталуы айқындалған нақты оқиғадан немесе заңды iс-әрекеттен кейiн келесi күні басталады. Мерзiм Салық кодексiнде белгiленген кезең аяқталған күнінiң соңында бiтедi. Егер мерзiмнiң соңғы күні жұмыс күні болмаса, мерзiм келесi жұмыс күнінiң соңында аяқталады.

Салық органдары салық бақылауы нәтижелерi бойынша салықтар, бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер, өсiмпұлдар мен айыппұлдардың есептелген сомалары туралы хабарлама жiберген жағдайда, салық мiндеттемесi салық төлеушiге Хабарлама тапсырылған күннен кейiнгi он жұмыс күні iшiнде орындалуға тиiс.

Салық тексеруi нәтижелерi бойынша салық органдарының Хабарламасында көрсетiлген салықтар, бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер, өсiмпұлдар мен айыппұлдар есептелген сомаларымен (төлем көздерiнен ұсталатын акциздердiң және салықтардың есептелген сомаларынан басқа) салық төлеушi келiскен жағдайда, салық төлеушiнiң өтiнiшi бойынша салық мiндеттемесiне орындау мерзiмi алпыс жұмыс күніне ұзартылуы мүмкiн. Бұл ретте, көрсетiлген сома төлеу мерзiмi ұзартылған әрбiр күнге өсiмпұл есептеле отырып, осы кезкңнiң әрбiр он бес жұмыс күні сайын тең үлеспен бюджетке төленуге тиiс.

Таратылған заңды тұлғаның салық берешегi аталған заңды тұлғаның ақшасы, соның iшiнде оның мүлікiн сатудан алынған ақша есебiненҚазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген кезектiлiк тәртiбiмен өтеледi. Бұл ретте, таратылатын заңды тұлғаның құрылымдық бөлiмшелерiнiң салық берешегi де өтеледi. Тарату кезеңiнде туындайтын салық мiндеттемесi туындауына орай, Қазақстан Республикасының салық заңдарында белгiленген мерзiмде және тәртiппен орындалады.

Егер таратылатын заңды тұлғаның мүлікi салық берешегiн толық көлемде өтеу үшiн жеткiлiксiз болса, салық берешегiнiң қалған бөлiгiн Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген жағдайларда, таратылатын заңды тұлғаның құрылтайшылары (қатысушылары) өтейдi.

Егер таратылатын заңды тұлғада салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң артық төленген сомалары бар болса, онда көрсетiлген сомалар Салық кодексiнiң 39-бабында белгiленген тәртiппен таратылатын заңды тұлғаның салық берешегiн өтеу есебiне есептеуге жатқызылады. Таратылған заңды тұлғада салық берешегi болмаған жағдайда, салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң артық төленген сомасы осы заңды тұлғаға қайтарылуға тиiс.

Қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның салық мiндеттемесiн орындау оның құқық мирасқорына (құқық мирасқорларына) жүктеледi. қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның құқық мирасқорын (құқық мирасқорларын), сондай-ақ құқық мирасқорларының салық берешегiн өтеуге қатысу үлесiн белгiлеу Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

Заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы осы заңды тұлғаның құқық мирасқорының (құқық мирасқорларының) салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөнiндегi оның салық мiндеттемелерiн орындау мерзiмдерiн өзгертуге негiз болып табылмайды.

Заңды тұлғаның ұйымдастырылғанға дейiн артық төленген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерiнiң сомасын салық органы қайта ұйымдастырылан заңды тұлғаның салық берешегiн өтеу есебiне есептеуге жатқызады. Қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның салық берешегi болмаған жағдайда, осы заңды тұлғаның артық төлеген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер сомасы оның құқық мирасқорына қайтарылуы тиiс.

Қайтыс болған жеке тұлғаның ол қайтыс болған күнінде жиналып қалған салық берешегiн оның мұрагерi (мұрагерлерi) мұраға қалдырған мүлік құны шегiнде және мұраны алған күнгi ондағы үлесiне барабар өтейдi. Жеке тұлғаның мұрагерi болмаған жағдайда, ол қайтыс болған күнінде жиналып қалған салық берешегi өтелдi деп есептеледi.

Жеке тұлғаны сот Хабар-ошарсыз кеттi деп таныған жағдайда, мұндай жеке тұлғаға қатысты салық мiндеттемесi шешiм шығарылған күннен бастап тоқтатыла түрады. Сот Хабар-ошарсыз кеттi деп таныған жеке тұлғаның салық берешегiн Хабар-ошарсыз кеткен адамның мүлікiн басқаруға қорғаншы орган уәкiлеттiк берген адам өтейдi. Егер белгiленген тәртiппен Хабар-ошарсыз кеттi деп танылған адамның мүлікi салық берешегiн өтеу үшiн жеткiлiксiз болса, онда Хабар-ошарсыз кеткен адамның салық берешегiнiң өтелмеген бөлiгiн салық органы мүліктiң жеткiлiксiздiгi туралы сот шешiмi негiзiнде есептен шығарады. Сот адамны Хабар-ошарсыз кеттi деп тану туралы шешiмiнiң күшiн жойған жағдайда, салық мiндеттемесi бойынша белгiленген талап қою мерзiмiне қарамастан, бұрын салық органы есептеп шығарған салық берешегiнiң күшi қайта басталады.

Салық қызметi органы салықтардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң есептелген сомасын салық кезеңi аяқталғаннан кейiн бес жыл iшiнде есептей алады немесе қайта қарай алады. Салық төлеушi салықтың артық төленген сомасын салық кезеңi аяқталғаннан кейiн бес жыл iшiнде есепке жатқызуды немесе салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң артық төленген сомасын қайтаруды талап етуге құқылы.

Салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiнiң өзгертiлуi. Салықтарды (төлем көзiнен ұсталатын салықтар мен акциздерден басқа) төлеудiң Салық кодексiмен белгiленген мерзiмiн салық төлеушiнiң негiзделген өтiнiшi негiзiнде, неғұрлым кеш мерзiмге, бiрақ күнтiзбелiк жылдың он айынан асырмай ауыстыру салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту деп танылады. өзгертiлген мерзiм бойынша салық мiндеттемесiн орындау құқығы басқаға берiлуге тиiс емес.

Салықтарды төлеу бойыша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту, Салық кодексiнiң ерекше бөлiмiнде белгiленген жағдайларды қоспағанда, салық төлеушiнi Салық кодексiне сәйкес салықтар сомаларын дер кезiнде төлемегенi үшiн өсiмпұл төлеуден босатпайды. Салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту, салық төлеушiнiң мүлікiн кепiлге алу немесе банк кепiлдiгi арқылы жүргiзiледi. Салық төлеушiнiң мүлікiн кепiлге алу және банк кепiлдiгi арқылы салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту тәртiбiн Қазақстан Республикасының үкiметi айқындайды.

Республикалық бюджетке келiп түсетiн, сондай-ақ республикалық және жергiлiктi бюджеттер арасында бөлiнетiн салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту туралы шешiмдi уәкiлеттi мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының қаржы министрлiгiмен келiсе отырып қабылдайды.

Жергiлiктi бюджетке толық көлемiнде келiп түсетiн салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту туралы шешiмдi салық төлеушiнi тiркеу есебiне алу орны бойынша салық органы жергiлiктi атқарушы органмен келiсе отырып қабылдайды.

Салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту туралы шешiмнiң қолданылуы онда белгiленген қолданылу мерзiмi аяқталғаннан кейiн тоқтатылады. Салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгерту туралы шешiмнiң қолданылуы салық төлеушi салықтардың бүкiл сомасын шешiмде белгiленген мерзiм аяқталғанға дейiн төлеген жағдайда немесе салықтарды төлеу бойынша салық мiндеттемесiн орындау шарттарын бұзған жағдайда мерзiмiнен бұрын тоқтатылады.

Кепiлмен (банк кепiлдiгiмен) қамтамасыз етiлген салық мiндеттемесiн орындау мерзiмдерiн өзгертудiң шарттары орындалмаған немесе тиiсiнше орындалмаған жағдайда, салық қызметi органдары салық төлеушiнiң кепiлге салынған мүлікiн өндiрiп алуға не банк кепiлдiгiнiң орындалуын талап етуге құқылы. Салық төлеушiнiң кепiлге салған мүлікiн өткiзу Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында белгiленген тәртiпке сәйкес жүргiзiледi.

Салықтардың төлеу мерзiмдерi мен тәртiбi:

Салық төлеушi корпорациялық табыс салығы бойынша декларация тапсырғанға дейiнгi кезең iшiнде төленуге тиiс аванстық төлемдер сомаларының есебiн жасап, есептi жылдан кейiнгi жылдың 20 қантарына дейiн салық төлеушiнiң тiркелген орны бойынша салық органына табыс етедi.

Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация тапсырылғаннан кейiн төленуге тиiстi аванстық төлемдер сомаларының есебiн салық төлеушi декларацияны тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні iшiнде табыс етедi.

Салық кезеңiнiң қорытындысы бойынша залал шеккен немесе салық салынатын табысы жоқ салық төлеушiлер корпорациялық табыс салығы бойынша декларация тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні iшiнде, сондай-ақ жаңадан құрылған салық төлеушiлер құрылған күннен бастап жиырма жұмыс күні iшiнде салық кезеңi iшiнде төленуге тиiс аванстық төлемдердiң болжамды сомасының есебiн салық органына табыс етуге мiндеттi.

Салық төлеушi салық органдарына негiзделген жазбаша өтiнiш берген кезде салық органымен келiсе отырып, салық кезеңi iшiнде аванстық төлемдер сомасының түзетiлген есебiн табыс етуге құқылы.

Салық төлеушiнiң Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерде төлеген табыс салығының және Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерде алған кiрiстерi бойынша табысқа салынатын салық сомасы Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығын төлеу кезiнде есепке жатқызылады.

Төлем көзiнен салықты салық агенттерi төлем жүзеге асырылған ай аяқталғаннан кейiн бес жұмыс күнінен кешiктiрмей төлем көзiнен ұсталған салық сомаларын аударуға мiндеттi.

Жеке табыс салығы. Салық агенттерi жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем көзiнен салық салынатын табыс төленетiн күннен кешiктiрмей жүргiзедi. Салық агенттерi салық төлеушiлердiң түрған жерi бойынша есептi айдың табысын төлеудiң соңғы күнінен кейiнгi бес жұмыс күні iшiнде салық төлеудi жүзеге асырады.

Төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын салық төлеушi белгiленген жағдайларда енгiзiлген аванстық төлемдердi есептей отырып, салық жылының қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеудi, жеке табыс салығы бойынша декларацияны тапсыру үшiн белгiленген мерзiмнен кейiн он жұмыс күнінен кешiктiрмей дербес жүзеге асырады.

Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары бойынша жеке табыс салығының сомасы Салық кодексiнде белгiленген ставканы алынған табыс сомасына қолдану жолымен ай сайын есептеледi.

Есептi ай үшiн жеке табыс салығының сомасы есептi айдан кейiнгi айдың 5-iнен кешiктiрiлмей төленуге тиiс.

Импортталатын тауарлар бойынша қосылған құн салығы кеден төлемдерiн төлеу үшiн Қазақстан Республикасының кеден заңдарында белгiленген күні төленедi. Импортталатын тауарларға қосылған құн салығын төлеу мерзiмi Салық кодексiнiң 249-бабында белгiленген тәртiппен өзгертiлуi мүмкiн.

Импортталған тауарларға қосылған құн салығын төлеу мерзiмiн өзгерту. Салық органдары егер:

• 
  импортталатын тауарлар ұқсатуға арналған;
  
• 
  су, газ, электр энергиясы импортталатын тауарлар болып табылған жағдайларда импортталатын тауарларға қосылған құн салығын өзгертедi.
  

• 
  өндiрiстiк ұқсатудан кейiн алынған өнiмде (тауарда) пайдаланылған тауарлардан өзгеше алғашқы кез-келген төрт белгi деңгейiнде сыртқы экономикалық қызметiнiң тауар номенклатурасының коды бар болса;
  
• 
  өндiрiс процесiнде тауарларға қосымша еңбек пайдаланыла отырып, химиялық әсер жасалса, өндiрiс процесiнде тауарларды одан әрi пайдалану оларды өнеркәсiптiк ұқсату деп ұғылады.
  

• 
  өтiнiш;
  
• 
  тауарларды беруге арналған шарттың (келiсiм шарттың) көшiрмесi.
  

Осы тармаңта көзделген рұқсат, қосылған құн салығын төлеу мерзiмiн кеден органы кедендiк жүк декларациясын қабылдаған күннен бастап үш айдан аспайтын мерзiмге өзгерте отырып, тауарларды кедендiк рәсiмдеуге негiздеме болып табылады. Рұқсат алу үшiн уәкiлеттi мемлекеттiк органға жоғарыда аталған құжаттар, сондай-ақ қосылған құн салығын төлеушiнiң тiргелген жерi бойынша салық органының оның өндiрiстiк қуаттары мен үй-жайларының бар-жоғы жөнiндегi қорытындысы табыс етiледi.

Төлеу мерзiмдерi осы бапқа сәйкес өзгертiлген салық сомаларын өтеудi үш айлық кезең iшiнде салық органдары өткiзiлген тауарларға қатысты қосылған құн салығы бойынша бюджетпен өзара есепке жатқызу әдiсiмен жүргiзiледi. өтелмеген берешектiң сомасына аталған үш айлық кезең аяқталғаннан кейiнгi бiрiншi күннен бастап өсiмпұл есептеледi.

Импортталатын тауарларға арналған қосымша құн салығын есепке жатқызу әдiсiмен төлеу.

Құрал-жабдықтардың импортты, сондай-ақ өзiнiң өндiрiстiк қажеттiлiктерi үшiн әкелiнетiн қосалқы бөлшектердiң импорты бойынша қосылған құн салығы Салық кодексiнде көзделген тәртiппен тәртiппен есепке жатқызу әдiсiмен төленедi. Бұл ретте аталған құрал-жабдықтар мен қосалқы бөлшектердiң тiзбесiн Қазақстан Республикасының үкiметi белгiлейдi.

Қосылған құн салығын төлеушi кеден органына қосылған құн салығы бойынша декларацияда жоғарыда аталған тауарлардың импорты бойынша төленуге тиiс қосылған құн салығының сомасын көрсету жөнiндегi мiндеттеменi табыс етедi. Мiндеттеме негiзiнде тауарларды еркiн айналысқа шығару – белгiленген тәртiппен кеден төлемдерiн, ал акцизделетiн тауарлар бойынша акциздердi де төлеген жағдайда, қосылған құн салығы iс жүзiнде төленбей жүргiзiледi.

Мiндеттемеде көрсетiлген қосылған құн салығының сомасы қосылған құн салығы жөнiндегi декларацияда Салық кодексiне сәйкес бiр мезгiлде есепке жатқызыла отырып, салықтың есептелген сомасы ретiнде көрсетiледi.

Акциз. Акциз келесi тауарларға:

• 
  спирттiң барлық түрлерi;
  
• 
  алкоголь өнiмi;
  
• 
  темекi бұйымдары;
  
• 
  құрамында темекi бар басқа бҰйымдарға төленетiн акциз операция жасалған күннен кейiнгi оныншы күннен кейiнгi күннен кешiктiрiлмей бюджетке аударылуға тиiс.
  

Қазақстан Республикасының аумағында өндiрiлген газ конденсатын қосаалғанда шикi мұнайды өнеркәсiптiк ұқсатуға берген кезде акциз ол берiлген күні төленедi.

Жоғарыда көрсетiлетiн акцизделетiн тауарларға акциз:

• 
  салық кезеңiнiң алғашқы он күнінде жасалған операциялар бойынша айдың он үшiншi күнінен;
  
• 
  салық кезеңiнiң екiншi он күнінде жасалған операциялар бойынша айдың жиырма үшiншi күнінен;
  
• 
  салық кезеңiнiң қалған күндерiнде жасалған операциялар бойынша есептi айдан кейiнгi айдың үшiншi күнінен кешiктiрiлмей бюджетке аударылуға тиiс.
  

Ойын бизнесi бойынша акциз сомасы есептi айдан кейiнгi айдың 20-нан кешiктiрiлмей, ай сайын салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша бюджетке төленуге тиiс.

Лотерея ұйымдастыру және өткiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асырудан түскен акциз лотерея билеттерiн сатуға шығару тiркелген күнге дейiн немесе тiркелген күні төленедi.

Импортталатын тауарларға акциздер Қазақстан Республикасының кеден заңдарында кеден төлемдерiн төлеу үшiн белгiленген күні төленедi.

Таңбалануға тиiстi импортталатын акцизделетiн тауарларға акциздiк алымы маркаларын алған күнге дейiн немесе алған күні акциз төленедi.

Жер қойнауын пайданушыларға салынатын салық. Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салықтың төлеу мерзiмдерi:

• 
  қол қойылатын бонус келiсiм - шартта белгiленген мерзiмде, бiрақ келiсiм шарт күшiне енген күннен бастап күнтiзбелiк отыз күннен кешiктiрiлмей бюджетке төленуге тиiс;
  
• 
  коммерциялық табу бонусын төлеу мерзiмi келiсiм шартпен белгiленедi;
  
• 
  пайдалы қазбалардың барлық түрлерi бойынша роялти салық кезеңiнен кейiнгi айдың 15-нен кешiктiрiлмей төленедi. Күнтiзбелiк ай роялти төлеу жөнiндегi салық кезеңi болып табылады. Егер алдыңғы тоқсандағы роялти бойынша орташа айлық төлемдер мың айлық есептiк көрсеткiштен кем болса, онда салық кезеңi тоқсан болып табылады.
  
• 
  үстеме пайда салығы салық кезеңiнен кейiнгi жылдың 15 сәуiрiнен кешiктiрiлмей төленедi. үстеме пайда салығы үшiн күнтiзбелiк жыл салық кезеңi болып табылады.
  

Бiрiншi төлем мерзiмiндегi ағымдағы төлем мөлшерi алдыңғы салық кезеңiнде iс жүзiнде төленген сомалардың төрттен бiрi мөлшерiнде белгiленедi.

Екiншi, үшiншi және төртiншi мерзiмдерде төленуге тиiс ағымдағы төлемдердiң сомалары алдыңғы салық кезеңiнде жер салығы бойынша салық декларациясында көрсетiлген нақты салық мiндеттемелерiнiң сомалары негiзге алына отырып анықталады. Бұл ретте ағымдағы төлемдердiң сомалары бiрiншi төлем мерзiмiнде төленген ағымдағы төлем ескерiле отырып тең үлеспен төленедi.

Жер салығын төлеу бойынша салық мiндеттемелерi туындаған күннен кейiнгi, кезектi мерзiм салық мiндеттемелерi туындаған кезде жыл iшiндегi салықтың ағымдағы сомаларын төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып табылады.

Ағымдағы төлемдердi төлеудiң соңғы мерзiмiнен кейiн салық мiндеттемелерi туындаған кезде салық төлеушiлер салық сомасын салық мiндеттемелерi туындаған айдан кейiнгi айдың 20-сынан кешiктiрмей төлейдi.

Жыл iшiнде жер салығын есептеу мен төлеу бойынша мiндеттемелер туындаған кезде салық төлеушiлер салық мiндеттемелерi туындаған күннен бастап отыз күнтiзбелiк күн iшiнде ағымдағы төлемдердiң есебiн салық салу объектiсiнiң орналасқан жерi бойынша салық органына табыс етуге тиiс.

Салық салу объектiлерiне құқықтар салық кезеңiнiң iшiнде берiлген жағдайда салық сомасы жер учаскесiне құқықты iске асырудың нақты кезеңi үшiн есептеледi.

Осы құқықтарды беретiн тұлғаның жер учаскесiне iс жүзiнде иелiк еткен кезеңi үшiн төлеуге жататын салық сомасы құқықтарды мемлекеттiк тiркеуге дейiн немесе тiркеген кезде бюджетке енгiзiлуi тиiс. Бұл ретте бастапқы төлеушiге ағымдағы жылдың 1 қантарынан бастап ол жер учаскесiн берген айдың басына дейiн есептелген салық сомасы көрсетiледi. Одан кейiнгi төлеушiге салық органдары жiберетiн жер салығының есептелген сомасы туралы Хабарламада оның жер учаскесiне құқығы пайда болған кезеңдегi ай басынан есептелген салық сомасы көрсетiледi.

Жер учаскесiне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезде салықтың жылдық сомасын бюджетке тараптардың (келiсiм бойынша) бiрi енгiзуi мүмкiн. Жер учаскесiне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезiнде төленген салық сомасы кейiннен қайта төленбейдi.

Салық төлеушi салық кезеңiнде декларация табыс ету мерзiмi басталғаннан кейiн он күн мерзiмнен кешiктiрмей бiржолата есеп айырысуды жүргiзiп, жер салығын төлейдi.

Жеке тұлғалар төлеуге жататын жер салығын есептеудi салық органдары тиiстi салық ставкалары мен салық базасын негiзге ала отырып 1 тамыздан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде жүргiзедi. Жеке тұлғалар бюджетке жер салығын ағымдағы жылдың 1 қазанынан кешiктiрмей төлейдi.

Көлiк құралдар салығы. Көлiк салығын төлеушiлер салық салу объектiлерiн, әрбiр көлiк құралы бойынша салық ставкасынжәне түзету коэффиценттерiннегiзге ала отырып, салық сомасын дербес есептейдi.

Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң тiркелген жерi бойынша салық кезеңiнiң 1 шiлдесiнен кешiктiрiлмей жүргiзiледi. Қазақстан Республикасының аумағында уәкiлеттi органда бұрын есепте түрмаған, сатып алынған көлiк құралдары бойынша салық оны есепке қойған кезге дейiн немесе қою кезiнде төленуге тиiс. Салық сомасы көлiк құралына меншiк құқығы туындаҚан айдың басынан басталатын кезеңге салықтық жылдың сомасын 12-ге бөлiп, оны салық кезеңiнiң аяғына дейiн қалған айлардың санына көбейту арқылы есептеледi.

Салық төлеушi заңды тұлғалар салық кезеңi iшiнде көлiк құралдарына салынатын салық бойынша декларацияны беру мерзiмi басталғаннан кейiн он күн мерзiмнен кешiктiрмей көлiк құралдарына салынатын салық бойынша түпкiлiктi есеп айырысуды жүргiзедi.

Салық кезеңi iшiнде салық салу объектiлерiне меншiк құқықтары берiлген жағдайда салық сомасы көлiк құралдарына меншiк құқықтарын iске асырудың нақты кезеңi үшiн есептеледi.

Көлiк құралын iс жүзiнде иелену кезеңi үшiн төленуге жататын салық сомасын, осы құқықтарды беретiн тұлға салық салу объектiлерiне құқықтарды мемлекеттiк тiркеу кезiне дейiн немесе тiркеу кезiнде бюджетке енгiзуге тиiс. Бұл ретте бастапқы төлеушiге ағымдағы жылдың 1 қантарынан бастап, ол көлiк құралын берген айдың басына дейiн есептелген салық сомасы көрсетiледi. Одан кейiнгi төлеушi көлiк құралына салынатын салық сомасын көлiк құралына өзiнiң меншiк құқығы туындаған айдың басынан басталатын кезең үшiн есептейдi.

Көлiк құралын иелiктен айыру кезiнде салықтың жылдық сомасы салық салу объектiсiне меншiк құқығын мемлекеттiк тiркеген кезге дейiн немесе тiркеу кезiнде тараптардың (келiсiм бойынша) бiрi бюджетке енгiзуi мүмкiн. Меншiк құқығын беру кезiнде салықтың жылдық сомасын төлеген жағдайда салық сомалары кейiннен қайта төленбейдi.

Көлiк құралының меншiк иесi атынан меншiктi сенiмгерлiк басқару құқығында көлiк құралын иеленушi тұлғаның көлiк құралдарына салық төлеуi көлiк құралына меншiк иесiнiң осы есептi кезең үшiн салық мiндеттемесiн орындауы болып табылады.

Мүлік салығы. Мүлік салығын төлеушiлер салықты есептеудi салық базасына тиiстi салық ставкаларын қолдану арқылы дербес жүргiзедi.

Ортақ үлестiк меншiктегi салық салу объектiлерi бойынша мүлік салығы әрбiр салық төлеушiнiң мүлік құнындағы оның үлесiне барабар есептеледi.

Салық төлеушiлер салық кезеңi iшiнде мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдердi төлеуге мiндеттi, олар салық кезеңiнiң басындағы бухгалтерлiк есеп деректерi бойынша белгiленген салық салу объектiлерiнiң қалдық құнына тиiстi салық ставкасын қолдану арқыла анықталады.

Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша жүргiзiледi. Салықтың ағымдағы төлемдерiнiң сомаларын салық төлеушi салық кезеңiндегi 20 ақпаннан, 20 тамыздан және 20 қарашадан кешiктiрмей тең үлестермен енгiзедi.

Салық төлеушiнiң құрылу күнінен (салық салу объектiлерiн пайдалануға немесе жалға беру күнінен) кейiнгi кезектi мерзiм жаңадан құрылған салық төлеушiлер мен заңды тұлғалар бойынша ағымдағы төлемдердi төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып табылады.

Ақымдағы төлемдердi төлеудiң соңғы мерзiмiнен кейiн құрылған салық төлеушiлер мен заңды тұлғалар ағымдағы төлемдердi төлеудiң соңғы мерзiмiнен кейiн салық салу объектiлерiн пайдалануға немесе жалға берген кезiнде салық сомасын салық кезеңi басталған айдан кейiнгi айдың 20-сынан кешiктермей төлейдi.

Салық кезеңi iшiнде сатып алынған салық салу объектiлерi бойынша мүлік салығының ағымдағы төлемдерi салық салу объектiсiн сатып алу кезiндегi салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталады.

Ағымдағы төлемдер сомасы тең үлестермен жоғарыда көрсетiлген мерзiмдерде төленедi, бұл ретте салық салу объектiлерiн сатып алған күннен кейiнгi кезектi мерзiм ағымдағы төлемдердi төлеудiң бiрiншi мерзiмi болып табылады.

Салық кезеңi iшiнде шығып қалған салық салу объектiлерi бойынша ағымдағы төлемдер шығып қалған салық салу объектiлерiнiң шығып қалған кездегi салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы анықталатын салық сомасына азайтылады. Азайтылуға тиiс салық сомасы салық төлеудiң қалған мерзiмдерiне тең үлестермен бөлiнедi.

Салық төлеушi салық кезеңi iшiнде декларацияны табыс ету мерзiмi басталғаннан кейiн он күннен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде түпкiлiктi есеп айырысуды жүргiзедi және мүлік салығын төлейдi.

Жеке тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеудi салық кезеңiнiң 1 тамызынан кешiктiрiлмейтiн мерзiмде тиiстi салық ставкасын салық базасына қолдану арқылы салық төлеушiнiң түрғылықты жерiне қарамастан салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша салақ органдары жүргiзедi.

Бiрнеше жеке тұлғаның ортақ үлестiк меншiгiндегi салық салу объектiсi үшiн салық олардың осы үүлесiне барабар есептеледi.

Бiрнеше салық салу объектiлерi бойынша салық төлеушi бiр жеке тұлға болған жағдайда, салықты есептеу әрбiр салық салу объектiсi бойынша бөлек жүргiзiледi.

Жаңадан құрылған салық салу объектiлерi бойынша салықты есептеу олардың құрылу жылынан кейiнгi салық жылында жүргiзiледi.

Салық салу объектiсi жойылған, қираған, бұзылған кезде жойылу, қирау, бұзылу фактiсiн растап уәкiлеттi орган беретiн құжаттар болған жағдайда салық сомасын қайта есептеу жүргiзiледi.

Салық кезеңi iшiнде салық төлеушiнiң салық төлеуден босатылу құқығы туындаған кезде осы құқық туындаған айдан бастап салық сомасын қайта есептеу жүргiзiледi.

Бюджетке салық төлеу салық салу объектiлерiнiң орналасқан жерi бойынша есептi салық кезеңiнiң 1 қазанынан кешiктiрiлмей жүргiзiледi.

Салық кезеңi iшiнде салық салу объектiлерiне меншiк құқықтары берiлген жағдайда салық сомасы мүлікке меншiк құқықтарын iске асырудың нақты кезеңi үшiн есептеледi.

Меншiк құқығын берген тұлға салық салу объектiсiн iс жүзiнде иелену кезеңi үшiн төленуге жататын салық сомасын меншiк құқықтарын мемлекеттiк тiркеу кезiне дейiн немесе тiркеу кезiнде бюджетке енгiзуге тиiс. Бұл орайда бастапқы төлеушiге ағымдағы жылдың 1 қантарынан бастап, ол меншiк құқығын берген айдың басына дейiн есептелген салық сомасы көрсетiледi. Одан кейiнгi төлеушiге мүлік салығының есептелген сомасы туралы салық органдары жiберетiн хабарламада оның меншiк құқығы туындаған айдың басынан басталатын кезең iшiнде есептелген салық сомасы көрсетiледi.

Салықтың жылдық сомасын салық салынатын объектiге меншiк құқығын мемлекеттiк тiркеу кезiнде тараптардың бiрi (келiсiм бойынша) бюджетке енгiзуi мүмкiн. Аталған салық сомалары кейiннен қайталап төленбейдi.

Жылжымайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын мәмiлелердi мемлекеттiк тiркеу кезiнде (бастапқы тiркеудi қоспағанда) Қазақстан Республикасының үкiметi өкiлеттiк берген орган салық салу объектiлерiнiң құнын айқындамаған жағдайда, салық алдыңғы салық кезеңiнде есептелген салық сомасы негiзге алына отырып төленедi.
1.3 Мерзiмiнде орындалмаған салық мiндеттемесiн орындамағандығы үшiн қолданыдатын салықтық санкциялар
Қазақстан Республикасының қолданыстағы салық заңнамасына сәйкес салық берешегiн мерзiмiнде және толық өтемеген жағдайда, салық органдары салық төлеушiге мерзiмiнде орындалмаған мiндеттемесiн орындауды қамтамасыз ету, сондай-ақ, мәжбүрлеп өндiрiп алу тәсiлдерiн қолдануға құқылы. Салық төлеушiнiң белгiленген мерзiмде орындалмаған салық мiндеттемесiн орындау:

• 
  Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң төленбеген сомасына өсiмпұл есептеу;
  
• 
  Банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру;
  
• 
  Салық төлеушiнiң салық берешегi есебiне мүлікке билiк етуiн шектеу тәсiлдерi болып табылады.
  

өсiмпұл сомасы салық берешегiн өтеу бойынша салық мiндеттемесiн мәжбүрлеп орындату шараларын, сондай-ақ салық заңдарын бұзғаны үшiн жауаптылықтың өзге де шараларын қолдануға қарамастан есептеледi және төленедi.

Өсiмпұлды есептеу салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдi төлеу мерзiмi күнінен кейiнгi күнінен бастап, өткен әрбiр күн үшiн жүргiзiледi. Бұл орайда өсiмпұл Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген қайта қаржыландыру ресми ставкасының 2 еселенген мөлшерiн қолдана отырып мына формулада есептеледi:
өсiмпұл сомасы = s * ( 2 * N / 365 күн) * d, мұнда
S – есептелген және мерзiмiнде төленбеген салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер сомасының берешегi;

N – Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген қайта қаржыландыру ресми ставкасы /процент есебiмен/;

d – төлемнiң мерзiмi өткер күндер саны.

өсiмпұл сомасы салық мiндеттемесiн мәжбүрлеп өндiрiп алу шараларына қарамастан есептелiп төленедi, яғни өсiмпұл сомасы бересi сомасын толық өтегенге дейiн есептеледi.

Мысалы: «АҚ кәсiпорынының салық мiндеттемесiн орындамау жөнiндегi бересi сомасы 100 000 теңге болды. Төлемдi төлеу мерзiмi басталған кезден бастап 30 күн өтiп кеткен. 30 күн үшiн өсiмпұл сомасы: 100 000 теңге * ( ( 2 * 7%) / 365 күн ) * 30 күн = 1 150,69 теңге болады.

Салық төлеушiлер бересi мен салық берешегi ұғымдарын шатыстырмағаны жөн. Салық берешегiне бересi сомасы, сондай-ақ өсiмпұл мен айыппұлдың төленбеген сомасы жатады.

Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң, айыппұлдардың сомаларын банк шоттарынан есептеп шығару кезектiлiгiн сақтамағаны үшiн, сондай-ақ салық төлеушiлердiң банк шоттары есебiнен шығарылған салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер сомаларын Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлiгiнiң қазынашылығы шотына аударуды кешiктiргенi ушiн банктерге немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға өсiмпұл есептеледi.

Салық төлеушiнi банкрот деп таныған сот шешiмi қабылданғанда не оған қатысты мәжбүрлеп тарату туралы шешiм қабылданғанда, осындай шешiм күшiне енген күннен бастап, жиналған бересi сомасына өсiмпұл есептелмейдi.

Бересенiң жиналып қалуының бiрден-бiр себебi қызмет көрсететiн банктiң таратылуы болып табылған жағдайда, мәжбүрлеп таратылған банктердiң кредит берушiлерiне бересi сомаларын дер кезiнде өтемегенi үшiн өсiмпұл банктi мәжбүрлеп тарату туралы шешiм күшiне енген кезден бастап есептелмейдi.

Бересенi өтеу үшiн сот шешiмiмен акциялардың қосымша эмиссиясы шығарылғанда, акциялардың қосымша эмиссиясын шығару туралы сот шешiмi күшiне енгiзiлген кезден бастап оларды орналастыру аяқталғанға дейiн бересi сомасына өсiмпұл есептелмейдi.

Жеке тұлға хабар-ошарсыз кеттi деп тану туралы сот шешiмi күшiне енген кезден бастап, оның күшi жойылғанға дейiн бересi сомасына өсiмпұл есептелмейдi.

• 
  салық төлеушi салық есептiлiгiн тапсыру мерзiмi аяқталғаннан кейiн он жұмыс күні iшiнде оны табыс етпеген;
  
• 
  белгiленген төлеу мерзiмi күнінен бастап отыз жұмыс күні өткеннен кейiн салық берешегiн өтемеген;
  
• 
  салық қызметi органының лауазымды адамдарының салық тексеруiн жүргiзу тәртiбiн бұзған жағдайлардан басқа реттерде, салық салу объектiлерi мен салық салуға байланысты объектiлердi салық тексеруiне, қарауына жол бермеген жағдайларда жүргiзiледi.
  

Салық төлеушiнiң банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру туралы салық органының өкiмi өкiлеттi мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiмен бiрлесе отырып белгiлеген нысан бойынша шыҚарылады және банк немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйым оны алған күннен бастап күшiне енедi.

Салық төлеушiнiң банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру туралы салық органының өкiмiн банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар сөзсiз орындауға тиiс.

Шығыс операцияларын тоқтата түру туралы өкiм шығарған салық органы банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру себебi жойылған күннен кейiнгi бiр жұмыс күнінен кешiктiрмей, банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру туралы өкiмнiң күшiн жояды.

Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң, салық тексеруi нәтижесi бойынша өсiмпұл мен айыппұлдардың есептелген сомасы туралы хабарламаға шағым жасалған жағдайда, банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру жүргiзiлмейдi.

Салық төлеушiнiң салық берешегi есебiне мүлікке билiк етуiн шектеу туралы шешiм шығару және мүлік тiзiмдемесiн жүргiзу тәртiбi. Қамтамасыз ету тәсiлдерiнiң бiрi – салық төлеушiнiң салық берешегi есебiне мүлікке билiк етуiн шектеу туралы шешiм шығару болып табылады. Бұл үшiн негiз – банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата түру туралы өкiм шығарған күннен басиап он жұмыс күні iшiнде өтелмеген салық берешегiнiң болуы болып табылады.

Бұл орайда салық төлеушiлер қаматамасыз етудiң бұл тәсiлiнiң қолданыстағы салық заңының нормаларына қатаң түрде сәйкес, яғни шығыс операцияларын тоқтата түру туралы өкiм шығарған күннен басиап он жұмыс күні өткен бойда қолданылатынын естерiнен шығармауы керек.

Салық төлеушiнiң бюджетпен есеп айырысуының жай-күйi туралы мағлұматтар ҚР БСАЖ (Қазақстан Республикасының Бiрлескен салық ақпарат жүйесi) деректерiнiң негiзiнде қалыптасады.

Мүлікке билiк етуiн шектеу туралы шешiмдi салық берешегi жинақталған Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiнiң Салық комитетi белгiлейтiн нысан бойынша салық берешегi жинақталған аудандық Салық комитетiнiң төрағасы (төрағасының орынбасары) шығарады. Шешiмде оның нөмiрi мен шығарылған күні, салық төлеушiнiң толық деректерi, атап айтқанда: тiркеу нөмiрi, заңды мекен-жайы, басшының аты-жөнi, салық инспекторының аты-жөнi, сондай-ақ салық берешегiнiң сомасы көрсетiледi.

Салық төлеушiнiң мүлікке билiк етуiн шектеу туралы шешiм меншiк құқығындағы немесе шаруалық жүргiзу құқығындағы (мүліктi шаруашылық жүргiзуге беру туралы шартта оны иелiктен айыруға тыйым салу көзделеген жағдайлардан басқа реттерде) мүлікке қатысты шығарылады. Салық төлеушiнiң қаржы лизингiне және (немесе) кепiлге берiлген мүлікiне билiк етуiн шектеу туралы шешiм шығарған кезде, салық органы осы мүлікке қатысты шешiм шығарған кезден бастап, оның күшi жойылғанға дейiн осы мүліктi алып қоюға және шарттың талаптарын өзгертуге тыйым салынады.

Мүлікке билiк етудi шектеу туралы шешiмдi салық органы салық төлеушiнiң жеке шотында бар салық берешегi сомасы туралы деректердiң негiзiнде қабылдайды. Мүлікке билiк етудi шектеу туралы шешiмнiң негiзiнде салық төлеушiге мүліктi иелену, пайдалану және оған билiк ету шарттарын бұзғаны үшiн жауаптылық туралы бұзғаны үшiн жауаптылық туралы ескертiле отырып, салық берешегi сомасына мүлік тiзiмдемесiнiң актiсiн жасау жүргiзiледi (Қосымша 1).

Шешiм шығарылғаннан кейiн шешiм алған адамның қолын қойдырып, лауазымы мен аты-жөнiн көрсете отырып салық төлеушiнiң лауазымды адамдарына (бiрiншi басшыға немесе бас бухгалтерге) тапсырылады.

Содан соң салық төлеушi салық инспекторына меншiк не шаруашылық жүргiзу құқығындағы негiзгi құралдар мен тауарлы-материалдық құндылықтардың толық тiзбесiн беруге мiндеттi. Негiзгi құралдар мен олардың құнының тiзбесi салық төлеушi салық органдарына ұсынатын декларациялармен және есептiлiктермен салыстырылады.

Мүлікке билiк етуiн шектеу туралы шешiм мен қолда бар негiзгi құралдар мен тауарлы-материалдық құндылықтар туралы мағлұматтар негiзiнде салық инспекторы тiзiмдеме актiсiн жасайды. Билiктi шектеуге ең өтiмдi, яғни рыноктағы басым тұтынушылардың аса көп сұранымымен пайдаланылатын мүлік жатады. Тәжiрибе мынаны көрсетедi: қазiргi кездк үйлер, ғимараттар мен автокөлiк құралдары тұтынушылардың басым сұранымына ие болып отыр. Сондықтан бұл активтер бiрiншi кезекте тiзiмделедi.

Тiзiмдеме актiсiнде мүлікке билiк етудi шектеу туралы шешiмнiң нөмiрi мен күні, сондай-ақ тiзiмдемелеуге жататын әрбiр объектiнiң толық сипаттамасы мiндеттi түрде көрсетiледi. Мүліктi тiзiмдемелеудi салық инспекторы салық төлеушiге, мүлік орналасқан жерге мiндеттi түрде барып жүргiзедi. Бұл мүліктi мүқият әрi егжай-тегжейлi зерттеу үшiн жүргiзiледi. Салық төлеушiнiң мүлікi республиканың басқа аумағында болған жағдай бұған жатпайды. Бұл ретте мүліктi билеудi шектеу туралы шешiмнiң көшiрмесi тiзiмдеме актiсiн жасау және осы мүлік орналасқан аймаңтарда меншiк құқығын тiркейтiн органдарда ауыртпалық (тыйым) салу үшiн Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiнiң салық комитетiнiң аймаңтық бөлiмшелерiне жiберiледi.

Тiзiмдеме актiсiн жасауға қатысатын адамдар, атап айтқанда, салық төлеушiнiң өкiлдерi (бiрiншi басшы немесе бас бухгалтер) және салық комитетi актiнiң әрбiр бетiне қолдарын қояды. Бұл орайды мынаны атап көрсету керек: үкiмет қаулысының талаптарына сәйкес салық кодексiн күшiне енгiзгенге дейiн тiзiмдеме актiсiн жасау кезiнде екi айғақтың қатысуы қажет болатын. үкiметтiң бұрын қолданылған қаулысы күшiн жойды және қазiргi кезде тiзiмдеме актiсiн жасауға айғақтардың қатысуы туралы норма қолданылмайды.

Тiзiмдеме актiсi жасалғаннан кейiн оның бiр данасы салық төлеушiге берiледi. Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексiнiң 357-бабы бойынша салық төлеушiнiң лауазымды адамдарына билiк етуге шектеу қойылып, тiзiмделiнген мүліктi ысырап еткенi, иелiктен шығарғаны және тиiсiнше сақтамағаны үшiн қылмыстық жауапкершiлiк туралы (Қосымша 2).

Осы 2004 жылғы «_1__//қантарынан салық төлеушiнiң салық берешегiнiң есебiне билiк етуi шектелген мүлік тiзiмдемесiнiң актiде айтылған барлық негiзгi құралдарды салық органының мен салық төлеушiнiң лауазымды тұлғалары заттай түрде және менiң (бiздiң) қатысуыммен тексердi және тiзiмдемеге енгiзiлдi, осыған байланысты түгендеуге талабым жоқ.

Тiзiмдеме актiсiнде санамаланған негiзгi құралдар менiң (бiздiң) жауапты сақтауымда (-ызда).

Билiк етуi шектелген тiзiмдемеде келтiрiлген мүліктi шығындағаны, иелiктен шығарғаны немесе заңсыз бергенi үшiн ҚР қылмыстық кодексiнiң 357-бабы бойынша қылмыстық жаупкершiлiк туралы ескертiлдi (Қосымша 3).

Егер салық төлеушiнiң лауазымды адамы тiзiмдемеленген мүліктi заңсыз иелiктен шығарып, ысырап ететiн болса, онда бұл фактiлер бойынша материалдар құқық бұзушылыққа қатысты адамдарды қылмыстық жауапқа тарту үшiн құқық қорғау органдарына берiледi. Мұның мәнi мынада болып табылады: билiк етуге шектеу қойылған кез келген мүлік (оның iшiнде дайын өнiм) сатылмайды не тiптi салық берешегiн өтеу мақсатында өткiзiлмейдi. Бұл орайда билiк етуге шектеу қойылған мүліктi салық төлеушiнiң кәсiпкерлiк (шаруашылық) қызметiне пайдалануға рұқсат етiледi.

Мысалы: салық органы мүлікке билiк етудi шектеуге шығарылып және жолаушылар тасымалымен айналысатын кәсiпорнының автокөлiк құралдарына тiзiмдеме жасады. Бұл шара ианы жәйттi бiлдiредi: салық төлеушiге тiзiмдемеленген автокөлiк құралдарын иелiктен шығаруға және өткiзуге тыйым салынады, алайда оларды өзiнiң кәсiпкерлiк қызметiне пайдалануға, яғни жолаушылар тасымалымен одан әрi айналасуына рұқсат етiледi деген сөз.

Заң актiлерiмен мүлікке ауыртпалық салуды тiркеу талап етiлетiн жағдайларда салық комитетi меншiк құқығын тiркейтiн органдарға хат жолдайды. Жылжымайтын мүлікке тыйым салу үшiн «Жылжымайтын мүлік жөнiндегi орталықң РМК-ы мен Жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумаңтық комитетiне; автокөлiк құралдарына тыйым салу үшiн – Iшкi Iстер Басқармасының Жол полициясы басқармасына хат жолдайды. Салық комитеттерi неғұрлым өтiмдi мүліктерге қайта тiзiмдеме, не берешек артқан жағдайларда қосымша тiзiмдеме жүргiзуге құқылы. Салық төлеушiлер сонымен бiрге мынаны естерiнде сақтаҚаны жөн: салық органдары тiзiмдемелеудiң күшiн iшiнара, яғни жекелеген мүлік бойынша жоюды жүргiзбейдi. Бұл тыйым салуды алып тастау салық барашагiн толық өтегеннен кейiн ғана мүмкiн болады. Бұл жағдайда салық комитетi салық берешегiн толық өтеуiмен байланысты мүлікке билiк етудi шектеу туралы шешiмнiң күшiн жоюға шешiм шығарады. Мынаны есте сақтау керек: банктерде немесе банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын басқа ұйымдарда төленген салық берешегiнiң сомасы салық төлеушiнiң жеке шотына тек 3-5 күн iшiнде ғана түседi. Осыған байланысты салық төлеушiлер төленген сомалар жеке шотқа түскенге дiйiнгi күндер үшiн өсiмпұлдың есептелген сомасын ескере отырып салық берешегiн төлеудi жүргiзуi керек.

Мүлікке билiк етудi шектеу туралы шешiмнiң күшiн жою салық төлеушi салық берешегiнiң барлық сомасын өтегеннен кейiн бiр жұмыс күнінен кешiктiрмей жүргiзiледi (Қосымша 4).

Мысалы: « кәсiпорны салық борышы сомасын, яғни негiзгi төлем сомасын төледi. Ал айыппұл сомасы төленбей қалды. Бұл жағдайда салық органы мүлікке билiк етудi шектеудiң күшiн жоюды жүргiзбейдi.

Салық төлеушiнiң төлемнiң бiр түрi бойынша артық төленген және басқа түрi бойынша берешегiнiң сомасы болған жағдайда, салық комитетi салық төлеушiнiң келiсiмiмен берешектiң сомасын басқа салықтардың артық есептелген сомалары есебiнен салықтың бiр түрi бойынша берешек сомасын өтеудi жүргiзедi.

2 ЭКОНОМИКАНЫҢ ҚАЗlРГl ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫ МӘЖБҮРЛl ТҮРДЕ ӨНДlРlП АЛУ ТӘЖlРИБЕСlН ТАЛДАУ
2.1 Мемлекеттiң салық саясаты және оның жүзеге асырылу нәтижелерi бойынша берешек
Салық төлеушi мен оны жинаушы салық төлеу процесiнде қарым-қатынасқа түседi. Бұл қарым-қатынас неғұрлым дұрыс, өзара тиiмдi әрi объективтi болса – соғұрлым салықтың жиналу деңгейi де жоғары болады. Бiрақ, үйдегi ойды базардағы нарық бұзатыны белгiлi. Сол себептi салықтың жалпы жиналу деңгейiне әсер ететiн объективтi де субъективтi жағдайлар бар: өндiрiс қарқынының төмендеуi, кәсiпорындар мен мекемелердiң арасындағы төлемаңылардағы дағдарыс, заңды бiлмеу немесе оның алдындағы жауапкершiлiктiң төмендеуi, салық жүйесi қызметкерлерiнiң жвлақысының аздығы және тағы да басқалар.

Әрине, мемлекет барынша көп кiрiс кiргiзуге тырысады. Кәсiпкер де солай. Ешкiм де ешқашан да өз еркiмен өз пайдасының бiр бөлiгiн бөлiп беруге құлшынбайды. Мiне сондықтан мемлекеттiң экономикалық саясатының бiр аясы – салық саясаты болып табылады. Салық салу аясында мемлекет экономикалық мәселелердi өзiнiң мiндеттерi және өзiн ұстау жөнiндегi мәселелердi ғана әзiрлеумен айналысып қоймай, сонымен қатар өте ауқымды әлеуметтiк және саясат түрғысындағы мәселелердi шешуге атсалысатын саясатты да жүргiзедi. Бұл жөнiнде Елбасымыз Н. Назарбаев экопомиканы дамыту үшiн “таяудағы жылдарда бiз назарымызды экономиканың нақты секторына, оны сауықтыруға, фискальды және монетарлық қатаң шектеулер жағдайындағы өсу күштi әлеуметтiк саясатқа аударамыз” деген болатын. Салық саясатының қағидалары мемлекеттiң жалпы экономикалық бағдарламасына негiзделедi және онымен өте тығыз байланысты болады. Экономикалық бағдарламаны әзiрлеу iсi салық саясатының алға қоятын талаптарын, оның принциптерiн ескере отырып жүзеге асырылады. Салық саясатының ықпал ету аясы өте ауқымды, оның реттейтiн қатынастары әралуан болғандықтан оны тек қаржылар аясына жатқызуға болады деген көзқарас дұрыс емес.

Өйткенi, салық саясаты талаптарымен реттелген кәсiпорын мен бюджет арасындағы қатынастар тек кәсiпорын мен азаматтың салықтық мiндеттемелерiн атқару сатысында ғана қаржылық қатынастарға айналады. Салықтық қатынастардың қаржылық қатынастардан айрықшалануы салық саясаты бойынша мемлекеттiң алдында түрған мiндеттердi талдау кезiнде көрiнiс табады. Салық саясатының негiзгi принциптерiн конституциялық деңгейде бекiту қажеттiлiгi салықтардың мемлекет өмiрiнде атқаратын рөлiне байланысты туындайды. Мемлекеттiң материалдық базасын қалыптастырудың өте маңызды әдiстерi және қоғамды басқару аппараты ретiнде салықтар мемлекет пен оның азаматтарының арасын байланыстыратын күрделi де елеулi буынға айналады. Сондықтан барлық мемлекеттерде, оның iшiнде өзiмiзде де салықтарды төлеу азаматтардың конституциялық мiндеттерi болып табылады.

Салықтардың мемлекет өмiрiндегi атқаратын рөлiнiң екiншi аспектiсi мемлекеттiң егемендiгiне қатысты болады. Осыған байланысты мемлекет егемендiгiнiң басты белгiсi салық егемендiгi деп айтсақ, оның дәлелдемесi ретiнде салықтық реттеудiң бiрыңғай дүниежүзiлiк жүйесiнiң әлi күнге дейiн жоқ екенiн атап көрсетуге тиiспiз. Салық егемендiгi жоғарыда айтып кеткенiмiздей басқа мемлекеттер шектей және қол суға алмайтын мемлекеттiң салық салу жөнiндегi құқығы.

Салық саясатының конституциялық сипаттағы аспектiлерi ғылыми – құқықтық түрғыдан мемлекеттiң салықтық юрисдикциясы деп тұжырымдалады. Мемлекеттiң салықтық юрисдикциясы тек осы мемлекеттiң экономикалық аумағында оның ресурстарын (еңбек, шикiзат, субъектiлiк және т.б.)пайдалану арқылы жасалған құнға ғана таралады және құқықтық мағынада осы құнға салық салу жөнiндегi құқықты бiлдiредi. Сонымен қатар, кейбiр мемлекеттердiң салықтық егемендiктерi қарама-қайшылықтарды да туындатады, яғни, салық төлеушiлер белгiленген мерзiм (бiр жыл iшiнде десек) iшiнде бiр объектi үшiн екi рет салық төлеулерi мүмкiн. Осы жәйттарды ескере отырып, дүниежүзiлiк практикада қосарлап салық салуды болдырмау принципi қолданылады немесе салықтың артық төленген мөлшерiн қайтару немесе жаңадан төлейтiн салықтар есебiне қосу әдiстерi жүргiзiледi.

“Ңосарлап салық салуды” болдырмау принципi салық салу аясында өзiне тиiстi орнын алғанымен, мемлекетте сол объектiге салықтың бiрнеше түрiн салуға жол берiлмейдi деп айта алмаймыз. Мемлекетiмiздiң салық жүйесiнде заң жүзiнде “қосарлап салық салу” жөнiнде былай делiнген: “қандай да болмасын объектiге салықтың бiр ғана түрiн және заңмен белгiленген мерзiмде бiр-ақ рет салуға болады”. Бұл жерде мемлекеттiң салықтық юрисдикциясының принциптiк сипаты айқындалған. Осы принцип салықтық юрисдикция мемлекет ауқымында шектеушi құрал болып табылады. Бiрақ салықтардың экономикалық мәнiн талдау кезiнде көрiнiс тапқан маңызды элемент – (салық салу элементi) салық төлемдерiнiң түсiм көзi. Бұл түсiм көзi салық төлеушiлердiң бәрiне тән меншiк болып табылады және осы меншiктерге салықтың ықпалы тигiзiледi.

Салық төлемдерiнiң түсiм көзi “қосарлап салық салу” принципiнiң ықпалына түспейдiндiктен осы принциптi мемлекеттiң салықтық юрисдикциясын шығару кезiнде айтарлықтай қолдана алмаймыз. Мемлекеттiң салықтық юрисдикциясын шектеу мәселесiн барлық жиынтық табыс, барлық салықтардың пайыздық ара-қатынасынан әзiрлеу арқылы шешуге болады.

Мемлекеттiң салық салу қүзiретiн шектеудiң тағы бiр қажеттiлiгi – мемлекет салықтық мiндеттемелердiң атқарылуын бақылай отырып коммерциялық құпияларды бiлiп, оларды өз пайдасына пайдалануына немесе төлеушiге жаңағ коммерциялық құпияны дұрыс сақтай алмаған жағдайда зиян-залал келтiруiне тосқауыл қою.

Салық жүйесiнiң құрамына мемлекетте алынатын барлық салықтар, салықтық қатынастар мен оларды реттейтiн құқықтық нормалар, салық төлеушiлер мен салық қызметi органдарының құқықтары мен мiндеттерi және т.б. кiредi. Салықтарды қоғам өмiрiнiң әртүрлi аяларын мемлекеттiк реттеудiң құралы ретiнде қарайтын тұжырымдама бар. Салық саясатының негiзгi мiндеттерiнде бiрiншi кезекте қандай да болмасын өндiрiс, сала, аумаң және т.б. дамытуға жағдай жасау қарастырылады.

Салық саясатының тағы бiр елеулi қыры - кеден саясатымен реттелетiн өзге мемлекеттермен арадағы қарым-қатынастарды жандандыру. Мемлекеттiң барлық қажет тауарларды өз аумағында өндiруге талпынуы iшкi экономиканың басқа елдерде өндiретiн ұқсас тауарлармен бәсекеге түсуiн түйықтауға әкелiп соғады, яғни, мемлекеттiң кеден саясаты экспортқа нысаланған. Салық саясаты мемлекеттiң экономикалық дамуымен тығыз байланысты. Дүниежүзiлiк практика бойынша салықтар, салық салу жөнiндегi заңдарды – статустарды жоғарғы өкiмет органдары қабылдайды. Бұл заңдар - статустарда салықтардың объектiсi, субъектiсi, есептеу, төлеу тәртiбi және мерзiмi және т.б. белгiленедi.

Ал салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi жөнiндегi мәселелердi оларды реттеу құралы ретiнде пайдаланатын атқару-жарлық беру билiгi органдары айқындайды.

Салық саясатында мынадай маңызды мәселелердiң де көрiнiс табуы қажет:

• 
  салық төлеушiлердi жаңа салықтардың енгiзiлгенi жөнiнде мiндеттi түрде хабардар ету;
  
• 
  салықтарды төлеу-аудару жөнiндегi сауалдарға кеңес беру;
  
• 
  салық мiндеттемелерiн атқаруды ерiктi түрде атқару әдiстерiмен және салық санкцияларын пайдалану арқылы мәжбүр ету түрiнде төлетудi қамтамасыз ету.
  

Жеке табыс салығы - 61076,0 мың теңге 5,0 %

әлеуметтiк салық - 233502,0 мың теңге 21,0 %

Мүлік салығы - 42425,0 мың теңге 4,0 %

Жер салығы - 44834,0 мың теңге 4,0 %

Көлiк құралдары салығы - 7830,0 мың теңге 1,0 %

Ңосылған құн салығы - 480982,0 мың теңге 42,0 %

Басқалары - 79307,0 мың теңге 7,0 %.

Сурет 1. Салық түрлерi бойынша берешек құрылымы



Кесте 1
Негiзгi салық түрлерiнiң салыстырмалы (өсуi немесе төмендеуi)

Салық түрi	01.01.05 ж. бересi	01.04.05 ж. бересi	өзгеруi(+/-)
Корпоративтiк табыс салығы	171753,0	174377,0	+2624,0
Жеке табыс салығы	10742,0	61076,0	+50334,0
Жер салығы	10351,0	44834,0	+34483,0
әлеуметтiк салық	225106,0	233502,0	+8396,0
Мүлік салығы	44015,0	42425,0	-1590,0
Көлiк құралдары салығы	7997,0	7830,0	-167,0
Қосылған құн салығы	377476,0	480982,0	+103506,0

1 кестеден көрiнiп түрғандай, негiзгi салық түрлерi бойынша бересi сомасы iрi мекемелерге салық сомалары есептелгеннен кейiн өскен, мысалы:

1. Карданвал АҚ- 3209,0 мың теңге;

2. Қалалық аурухана МҰМ - 6684,0 мың теңге;

3. Базар ЖАҰ - 6146,0 мың теңге;

4. АБН ЛТД ЖШС - 21898,3 мың теңге;

5.ЮгСтройИндустрия ЖШС – 24381,2 мың теңге;

6. ЮжМаш ЖШС - 3220,9 мың теңге;

7. Витязь-1 АК - 12743,3 мың теңге;

8. №4 Автокомбинат - 636,8 мың теңге;

9.Жылу Энерго Орталық ЖШС – 18925,7 мың теңге.

Шымкент қаласы бойынша Салық комитетiнiң мәлiмдемесi бойынша ең iрi бересi сомалары келесi мекемлерде болып түр:

Южмаш ЖАҚ – бересi 2000 жылы пайда болған. қазiргi уақытта жалпы салық берешегi сомасы – 21757,9 мың теңге. Оның iшiнде:

• 
  негiзгi қарыз – 19045,4 мың теңге;
  
• 
  өсiмпұл сомасы – 2712,5 мың теңгенi құрайды.
  

Асбоцемконструкция ААҚ – бересi 2000 жылы пайда болған. Қазіргi уақытта жалпы салық берешегi сомасы – 34860,0 мың теңге, оның iшiнде негiзгi қарызы – 22594,3 мың теңге. Негiзгi айналысатын жұмысы – асбестцементiнен бҰйымдар өндiру. Дебиторлық берешегi – 29080,0 мың теңгенi құраса, кредиторлық берешегi – 11590,0 мың теңге. 2005 жылы есептелген салық сомасы – 32105,5 мың теңге, оның 17028,9 мың теңгесi төленген. 2004 жылы есептелген салық сомасы 3568,3 мың теңгенi құрап, оның 2154,7 мың теңгесi төленген.

Электроаппарат АҚ – бересi 1999 жылы пайда болған және қазiргi уақытта мекеменiң салық берешегiнiң сомасы 11399,6 мың теңгенi құрап түр, оның iшiнде негiзгi қарызы – 6960,7 мың теңге.

Негiзгi атқаратын жұмысы – электр қуатын бөлетiн және бақылайтын аппараттарды өндiру. Дебиторлық берешек соамасы – 22364,3 мың теңге, кредиторлық берешегi – 28368,9 мың теңге. 2005 жылы 29502,4 мың теңге салық сомасы есептелiп, оның 30846,5 мың теңгесi төленген. 2004 жылы есептелген салық сомасы 4040,2 мың теңгенi құраса, төленген сомасы 11006,5 мың теңгенi құрады. Мекеме жұмыс iстеп түр.

Оңтүстiк Қазақстан Ашық Университетi – бересi 2000 жылы пайда болҚан. Қазіргi уақытта жалпы берешек сомасы 31262,3 мың тенгенi құрап түр, оның iшiнде негiзгi қарызы – 25415,8 мың теңге. Негiзгi iстейтiн жұмысы – бiлiм беру. 2005 жылы есептелген салық сомасы – 16964,3 мың теңге, төленгенi – 1687,9 мың теңге. 2004 жылы есептелген салық сомасы 4527,3 мың теңге болса, оның 212,8 иың теңгесi қана төленген.

2005 жылы облыс әлеуметтiк-экономикалық даму барысында айтарлықтай қол жеткiзiп отыр. Салық жинау болжаманың орындалмай қалған айлары болған емес. Облыстық аумағында 2004 жылы салықтар мен басқа да мiндеттi төлемдердiң болжамы 129,2 пайызға орындалған. Жоспарда болжанған 2145,1 млн. теңгенiң орнына 27271,9 млн. теңге қаржы түстi, яғни көзделгендегiден бюджетке 5045,2 млн. теңге артық қосылды. Жалпы 2003 жылмен салыстырғанда 1,5 есе артық түсiм қамтамасыз етiледi.

Осы жиналған соманық 14431,2 млн. теңгесi немесе 52,9 пайызы республика бюджетiне аударылды. Сонымен қатар республикадан облыс бюджетiне 7901,9 млн. теңге субвенция алынды. Облыс бойынша Шымкент қаласы ғана субвенция алмайды, қалған аудандар мен қалалар бюджетiне субвенция бөлiнедi.

Жергiлiктi бюджеттiң кiрiс бөлiгi салыстырғанда 12840,5 млн. теңге мен толығып 2003 жылмен салыстырғанда 4841,9 млн. теңгеге өсуi қамтылды.