|
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Негізгі:
1.А.К.Бродский. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, Ғылым.1997ж.
2.Е.Мамбетказиев. Қ.Сыбанбеков. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Аматы Қайнар.1990ж.
3. Жамалбеков Е. Ү., Білдебаев Р. М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. А. Қазақ университеті 2001 ж.
4.А.Б.Бигалиев, Е.У.Джамалбеков. Қазақстан топырақ экологиясы. Алматы. 1998ж.
5.Г.К. Сагимбаев. Экология и экономика. Алматы. 1997ж.
6.И.А.Шилов. Экология. Москва. Высшая школа. 2000ж.
7. А.А.Грелова. Экология. Москва. 1997ж.
8.В.И.Фурсов.Экологические проблемы окружающей среды. Алматы. 1991ж.
9.Ю.М.Одум. Экология в 2-х томах. Москва. Мир, 1986ж.
10.В.А.Радкевич. Экология. Минск. Высшая школа.1997ж.
Қосымша:
1. А.В.Чигаркин. Геоэкология Казақстан. Алматы. Санат. 1995ж.
2.А.С.Бейсенова, Ж.Б.Шілдебаева, Г.З.Сауытбаева, Экология. Алматы. Ғылым. 2001ж.
3. А.К.Саданов, З.С.Сванбаева. Экология. Алматы.1999ж.
4. В.А.Алексеенко. Экологическая геохимия. Учебник. М. Логос. 2000ж.
5. Ф.И.Гиренок. Экология. Цивилизация. Ноосфера. М. 1987ж.
6.М.И.Будько. Глобальная экология. М. Мисль. 1997ж.
«Экология және тұрақты даму»
ОБСӨЖ – сабақтарының күнтізбелік – тақырыптық жоспары және тапсырмаларды қабылдау кестесі
050113 - Биология 2 – курс, 4 – семестр. 30 сағат
№
| Тақырыбы, мазмұны |
№
|
өткізілетін уақыты (сабақ кест. сәйкес)
|
бақылау түрлері және ұпайлары
|
Консуль-тация
|
Реферат
|
Бақылау сұрақ.
|
Тест. тапс.
|
Глос-сарий
|
Колл
|
Апта
|
1
|
2
|
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
№1.Тарау.
|
1
|
Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалануда жаңа әдістер мен технологияларды дайындау.
-
Экологиялық меселелер, оның қазіргі экономикалық және саясаттық үрдістердегі орны мен ролі.
-
Шет елдердегі және Қазақстандағы экологиялық зерттеулердің бағыттары.
-
Экология ғылымын дамытуда Қазақстан ғалымдарының үлесі.
|
1
|
|
+
|
|
|
|
|
|
1 апта
|
2
|
Экологияның міндеттері мен әдістері.
-
А.Гумбольт, Ч.Дарвин, К.Ф.Рулье, Н.Л.Северцов.
-
Ч.Элтон, Г.Ф.Гаузе, В.Н.Сукачев жөне т.б. еңбектері.
|
|
|
|
|
|
|
1 апта
3 б
|
|
3
|
Организм және орта.
-
Дж. Берналдың биопоэз теориясы, оның негізі.
-
Жер бетіндегі химиялық және биологиялық эволюцияның кезеңдері.
|
2
|
|
+
|
|
|
|
|
|
2 апта
|
4
|
Өсімдіктер мен жануарлар алуантүрлілігі.
-
Жер бетіндегі экожүйелер: тропикалық ормандар, шөлдер шөлейттер, далалар, тайга, тундра.
-
Негізгі су экожүйелері: теңіз және тұщы сулар.
-
Континенттер дрейфі мен плита тектоникасы туралы теория.
|
|
|
|
|
|
2
+
апта
5 б
|
|
|
5
|
Дара экологиясы – аутэкология
-
Организм және оның тіршілік жағдайлары.
-
Экологиялық факторлар және олардың жүйесі.
-
Абиотикалық және биотикалық факторлар
|
3
|
|
+
|
|
|
|
|
|
3 апта
|
6
|
Адам іс әрекеттерінің факторлары – экологиялық факторлардың ерекше тобы
-
Антролпогендік факторларға сипаттама.
-
Қоршаған ортаның химиялық, радиациялық ластануы
-
Қоршаған ортаның биологиялық ластану
|
|
|
|
3 апта
5 б
|
|
|
|
|
7
|
Популяцияның динамикалық сипаттамасы; туылымы, даму қарқыны, өлім-жетімі.
-
Тірі қалу қисығы, экспоненциалды даму, биотикалық, потенциал.
-
Популяцияның тығыздығы мен байланысты және байланысты емес факторлар.
|
4
|
|
+
|
|
|
|
|
|
4 апта
|
8
|
Популяциялық экология - демэкология.
1.Кеңістікте орналасу және оның өзгешелігі, кездейсоқ, біркелкі, топтасып.
2.Популяцияның динамикалық сипаттамасы; туылымы, даму. қарқыны, өлім-жітімі.
|
|
|
|
|
4
апта
5 б
|
|
|
|
9
|
Популяцияның тығыздылығы мен байланысты және байланысты емес факторлар.
-
Санның түраралық реттелуі. (конкуренция).
-
Экологиялық қуыс, потенциалды және жүзеге асқан.
|
5
|
|
+
|
|
|
|
|
|
5 апта
|
10
|
Популяция сандарын реттеу.
-
Популяцияның динамикалық сипаттамасы; туылымы, даму қарқыны, өлім-жетімі.
-
Тірі қалу қисығы, экспоненциалды даму, биотикалық, потенциал.
|
|
|
|
|
|
5
+
апта
4 б
|
|
|
11
|
Көмірсутек, азот, оттегі жөне басқа химиялық элементтердің айналымы.
1. Биоценоздың трофикалық құрылымы (продуценттер, консументтер, редуценттер).
2. Қоректену тізбектері және трофикалық деңгейлер, қоректенуі жүйесі.
|
6
|
|
+
|
|
|
|
|
|
6 апта
|
12
|
Қауымдастық (бірлестік) экологиясы – синэкология.
1. Экожүйедегі энергия ағымы және химиялықі элементтер айналымы.
2. Түр аралық бәсекелестік қауымдастықтың түр құрылымын сақтаудың негізгі бір механизмі ретінде.
|
|
|
|
6 апта
4 б
|
|
|
|
|
13
|
Экологиялық пирамидалар (сандар, биомасса, энергия).
-
Биоценоздардың өнімділігі (алғашқы және екінші).
-
Организмдер арасыңдағы қарым-қатынастардың типтері; бәсекелестілік, жыртқыштық, арам тамақтық, симбиоз, комменсализм, аменсализм.
|
7
|
|
+
|
|
|
|
|
|
7 апта
|
14
|
Экожүйенің тұтастығы және тұрақтылығы.
-
Экожүйенің гомеостазы, кері байланыс механизмі.
-
Экологиялық сукцессия (алғашқы, ехшші).
-
Табиғи сукцессия процесінде және антропогендік әрекетінен биологиялық әртүрлілігінің өзгеруі.
|
|
|
|
|
|
|
|
7
апта
4 б
|
|
№1.Тарау.
|
|
7 апта
|
|
∑ 1 – тарау
|
|
30 балл
|
№2. Тарау.
|
15
|
Биосферадағы заттар айналымы
1. Әлемдік биогеохимиялық циклдар. В.И.Вернадскийдің негізгі биогеохимиялық заңдары.
2. Өндірістің даму қарқыны және қоршаған ортаға түсетін салмақ.
|
8
|
|
+
|
|
|
|
|
|
8 апта
|
16
|
Биосфера туралы ілім және В.И.Вернадскийдің биосферлі-ноосфералық концепциясы.
1. Биосфера туралы концепцияның қалыптасуы.
2. Тірі заттың өлемдік ролін анықтау.
|
|
|
|
|
8
апта
3 б
|
|
|
|
17
|
Табиғи қорлар және табиғатты тиімді пайдалану.
-
Жердің табиғи қорларының сипаттамасы: литосфера, гидросфера және атмосфера.
-
Адамзатты табиғи қорлармен қамтамасыз ету проблемасы.
|
9
|
|
+
|
|
|
|
|
|
9 апта
|
18
|
Су ресурстары және оны қорғау.
-
Су ресурстары және оны қорғау. Жер бетіндегі су ресурстары.
-
Суды қамтамасыз ету және суды пайдалану, жүйелеу, түрлері.
|
|
|
|
|
|
9
+
апта
5 б
|
|
|
19
|
Атмосфералық ауа және оны қорғау жолдары.
-
Атмосфералық ауа және оны қорғау жолдары. Атмосфераның газдық құрамы.
-
Атмосфералық ауаның ластануының себептері мен салдары.
-
Атмосферадағы ластаушы заттардың шектеулі рұқсат мөлшері (ШРМ).
|
10
|
|
+
|
|
|
|
|
|
10 апта
|
20
|
Өндірістік экологияның келешегі.
1. Қала экологиясы.
2. Соңғы кездегі табиғаттың өзгеруі.
3.Ағынды суларды тазалау әдістері: механикалық, химиялық және биологиялық.
|
|
|
|
|
|
|
10 апта
5 б
|
|
21
|
Атмосфералық ауаны қорғаудың құқықтық негіздері.
-
Атмосфералық ауа және оны қорғау жолдары.
-
Атмосфераның ластануының зиянды әсерлері.
-
Атмосфераның ластануының ғаламдық салдары
|
11
|
|
+
|
|
|
|
|
|
11 апта
|
22
|
Топырақтар және оларды тиімді пайдалану
1.Топырақтар және оларды тиімді пайдалану.
2.Жер қорларының ластануы және құнарсыздануының көздері, себептері.
3.Шөлдену проблемасы. Жерді қорғау шаралары.
|
|
|
|
11 апта
4 б
|
|
|
|
|
23
|
Ауылшаруашылық, өндірістің даму нәтижесінде пайда болған экологиялық мәселелер.
1. Пестицидтерді пайдаланудың экологиялық салдары.
2. Ауылшаруашылыққа зиян тигізетін, улы химикаттарға тұрақты түрлердің пайда болуы.
3. Қоршаған ортаның ластануының тірі организмдерге өсері.
|
12
|
|
+
|
|
|
|
|
|
24
|
Табиғатты қорғау.
1. Қазіргі кезеңнің әлемдік экологиялық мәселелері.
2. Қазіргі кезеңнің әемдік экологиялық мәелелері: климаттық өгерістер, озон қабатының азаюы, қышқыл жаңбырлар, шөдену, биологиялық әртүрліліктің азаюы
|
|
|
|
|
12
апта
3 б
|
|
|
|
25
|
Қазіргі кезеңнің әлеуметтік – экологиялық мәселелері.
-
Әлеуметтік-экологиялық мәселелер: халық санының өсуі, ресурсты кризис, генофондтың өзгеруі, ортаның жалпы агрессивтігінің ұлғаюы, әсерлердің жаңа түрлері.
-
Соғыстар: экологиялық себептері мен салдары.
|
13
|
|
+
|
|
|
|
|
|
13 апта
|
26
|
Қазақстанның экологиялық проблемалары.
-
ҚР табиғи ортасының бұзылу процесі оның себеп-салдары.
-
Арал өңірінің әлеуметтік-экологиялық проблемалары.
-
Қоршаған ортаның жағдайын бағалаудың өдістері мен критерийлері.
|
|
|
|
|
|
13
+
апта
5 б
|
|
|
27
|
Қоршаған ортаға қатысты заңды және құқықтық қатынастар.
1.Адамның экологиялық білім алуында этикалық проблемалар
2.Эстетикалық проблемалар.
|
14
|
|
+
|
|
|
|
|
|
14 апта
|
28
|
Тұрақты даму концепциясы.
1.Экологиялық құқық.
2.Энергияның кейбір дәстүрлі емес көздерін пайдалану
|
|
|
|
|
|
|
|
14
апта
5 б
|
29
|
Қоршаған орта және адам қоғамының тұрақты дамуы.
-
Әлеуметті-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму.
-
Тұрақты қоғам моделі, оның іске асу қасиеттері мен принциптері.
|
15
|
|
+
|
|
|
|
|
|
15 апта
|
30
|
Қоршаған ортаны бақылауды және мониторингті ұйымдастыру принциптері.
1. Қоршаған ортаның жағдайын бағалау әдістері мен көрсеткіштері.
2. Мониторингтің барлық түрлерін (әлемдік, аумақтық, фондық, табиғи-шаруашылық, биоэкологиялық, геоэкологиялық, санитарлы-гигиеналық) ұйымдастырудың негізгі жолдары және принциптері.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8 апта
|
|
∑ 2 – тарау
|
30 балл
|
|
∑ Барлығы
|
60 балл
|
Ескерту:
Студенттердің білімін бақылау, бағалау – СӨЖ – есептері, жаттығулар, тестілік бақылау (Т), рефераттар (Р), глоссарий (Г), коллоквиум (К) – оқытушыға тапсыру кестесі: әр аптада:
дүйсенбі – 1000 – 1200 – 2 ауд сәрсенбі - 1000 – 1200 – 2 ауд
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Негізгі:
1.А.К.Бродский. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. А, Ғылым.1997ж.
2.Е.Мамбетказиев. Қ.Сыбанбеков. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Аматы Қайнар.1990ж.
3. Жамалбеков Е. Ү., Білдебаев Р. М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. А. Қазақ университеті 2001 ж.
4.А.Б.Бигалиев, Е.У.Джамалбеков. Қазақстан топырақ экологиясы. Алматы. 1998ж.
5.Г.К. Сагимбаев. Экология и экономика. Алматы. 1997ж.
6.И.А.Шилов. Экология. Москва. Высшая школа. 2000ж.
7. А.А.Грелова. Экология. Москва. 1997ж.
8.В.И.Фурсов.Экологические проблемы окружающей среды. Алматы. 1991ж.
«Экология және тұрақты даму»
СӨЖ – сабақтарының күнтізбелік – тақырыптық жоспары
050113 - Биология 2 – курс, 4 – семестр. 30 сағат
Р/с
|
Тақырыбы мен мазмұны
|
Сағат
саны
|
Өтілетін күн
|
Ауд.
| | |
Экологияға кіріспе.
-
Қазіргі экология пәні.
-
Экология ғылым және оқу пәні ретінде. Блімдердің эколозизациясы.
|
1
|
|
2
| | |
Қазіргі экологияның даму кезеңдері.
1. Экологияәдістері.
2. Қазіргі экологияның міндеттері.
|
1
|
|
2
| | |
Тіршілік сақтаудың жаңа стратегиясын қалыптастыру.
-
Қоғамдағы экологиялық жүйедегі аңшылар мен жер өңдеушілер қоғамдарының экологиялық жүйелерге әсер етуі
-
Ағзалық деңгей.
|
1
|
|
2
| | |
Қоршаған орта факторларының ағзаға әсерінің жалпы заңдылығқтары.
-
Ағзалардың тіршілік ортасына бейімделуі.
-
Факторлардың ортадағы тірі организмдерге әсері
|
1
|
|
2
| | |
Папуляция (демэкология)
-
Папуляцияның негізгі қасиеттері.
-
Популяциялардың маңызы
|
1
|
|
2
| | |
Биотикалық фактор.
1. Бірлестіктер экологияның (синэкология).
2. Экожүйенің жіктелуі, энергетикасы.
|
1
|
|
2
| | |
Экожүйелердің ұйымдасу, өсімділік заңдары.
1. Биосфера түсінігі, шекаралары.
2. Биосфера және космос. Ноосфера.
|
1
|
|
2
| | |
Тірі затқа тән қасиеттер.
1. Биосфераның энергетикасы.
2. Биосферадағы биохимиялық циклдер және зат айналымы.
|
1
|
|
2
|
9
|
Адам ортасының құрам бөліктері.
1. Қоғам мен табиғаттың өзара қарым – қатнастарының кезеңдері.
2. Табиғи экожүйенің ауыл – шаруашылық экожүйеге дейін.
|
1
|
|
2
|
10
|
Адамзаттың сандық сипаттамалары.
1. Демографиялық мәселелер мен қоршаған ортаның жағдайы.
2. Қоршаған ортаның экологиялық жағдайы мен ауру деңгейі.
|
1
|
|
2
|
11
|
Денсаулық үшін зиянды органикалық және бейорганикалық заттар.
-
Табиғи ресурстары және олардың жіктелуі
-
Табиғи ортаның иластану дәрежесі
|
1
|
|
2
|
12
|
Ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаның ластануы.
-
Ресурстардың түрлері
-
Ресурстарды орныту
|
1
|
|
2
|
13
|
Оңтүстік Қазақстан обылысының табиғат ресурстары.
-
Атмосфераның қасиеттері және оның адамға әсері.
-
Атмосфераның маңызы
|
1
|
|
2
|
14
|
Парниктік немесе жылулық эффект мәселесі.
1. Озон мәселесі.
2. Озон қабатының жұқару себептері
|
1
|
|
2
|
15
|
Су тіршіліктің қажетті шартты, тіршілік факторы.
1.Жердегі су қоры.
2. Судың эвторфикациясы.
|
1
|
|
2
|
16
|
Судың ластану мәселесі.
-
Адамның шаруашылық қызметіндегі судың маңыздылығы
-
Судың маңызы
|
1
|
|
2
|
17
|
Су қорларының түрлерін тиімді пайдалану жолдары.
1, Олардың табиғаттағы маңызы
Гідросфера қабаты
|
1
|
|
2
|
18
|
Жер асты сулары.
1. Оларды қорғау жолдары
2. Суды тазалауда тірі организмдердің ролі
|
1
|
|
2
|
19
|
Атмосфераның газдық құрамы
-
Қазіргі атмосфераны қалыптастыру
-
Озонның бұзылу себептері
|
1
|
|
2
|
20
|
Атмосфераның ластану себептері мен салдары
-
Әртүрлі шығындылар жүйесі мен сипаттамасы
-
Химиялық заттар мөлшері
|
1
|
|
2
|
21
|
Атмосфералық ауаны тазалауда көгалдандырудың маңызы.
-
Атмосфералық ауаны қорғауда құқықтық негіздері
-
Атмосфераның ластану дәрежелері
|
1
|
|
2
|
22
|
Жер қоры.
1. Топырақ эрозиясы және оны мен күресу жолдары.
2. Минералды тыңайтқыштарды қолданудың экологиялық мәселелері.
|
1
|
|
2
|
23
|
Пестицитердің түрлері, топтары оны қолданғандығының экологиялық зардаптары.
1. Биологиялық күресу әдістері.
2. Планетаныңорман қоры.
|
1
|
|
2
|
24
|
Қазақстанның жер қоры экологиялық жағдайлары
-
Жер қорының ластануы
-
Қорықтар түрлері
|
1
|
|
2
|
25
|
Ормандардың экологиялық маңызы.
1. Биологиялық алуан түрлілік және оны сақтау.
2. Ерекше қорғауға алынған территориялар.
|
1
|
|
2
|
26
|
Тұрақты даму концепциясы.
1. Экологиялық құқық.
2. Энергияның кейбір дәстүрлі емес көздерін пайдалану.
|
1
|
|
2
|
27
|
Қазақстанның экологиялық проблемалары
1.ҚР табиғи ортасының бұзылу процесі және себе салдары.
2.Қазақстанның экологиялық зоналары
|
1
|
|
2
|
28
|
Қоршаған орта және адам қоғамының тұрақты даму
-
Әлеукметтік-экологиялық дағдарыс және тұрақты даму.
-
Экологиялық сынқтарды орнату
|
1
|
|
2
|
29
|
Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты тиімді пайдалану негіздерін жасау
-
Ортаның жағдайын сақтау
-
Мониторингтер қабылдау
|
1
|
|
2
|
30
|
Қоршаған ортаны бақылау мониторингтері принциптері
1.Мониторингтердің түрлері
2. Мониторингтің маңызы алатын орны
|
1
|
|
2
|
|
Барлығы:
|
30
|
|
|
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Негізгі:
1.А.К.Бродский. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. А, Ғылым.1997ж.
2.Е.Мамбетказиев. Қ.Сыбанбеков. Табиғат қорғау. Оқу құралы. Аматы Қайнар.1990ж.
3. Жамалбеков Е. Ү., Білдебаев Р. М. Жалпы топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. А. Қазақ университеті 2001 ж.
4.А.Б.Бигалиев, Е.У.Джамалбеков. Қазақстан топырақ экологиясы. Алматы. 1998ж.
5.Г.К. Сагимбаев. Экология и экономика. Алматы. 1997ж.
6.И.А.Шилов. Экология. Москва. Высшая школа. 2000ж.
7. А.А.Грелова. Экология. Москва. 1997ж.
Қосымша:
1. А.В.Чигаркин. Геоэкология Казақстан. Алматы. Санат. 1995ж.
2.А.С.Бейсенова, Ж.Б.Шілдебаева, Г.З.Сауытбаева, Экология. Алматы. Ғылым. 2001ж.
3. А.К.Саданов, З.С.Сванбаева. Экология. Алматы.1999ж.
4. В.А.Алексеенко. Экологическая геохимия. Учебник. М. Логос. 2000ж.
Бірінші аралық бақылау
№
|
Тақырыбы
|
Апта реті
|
Ұпай саны
|
Бақылау түрі
|
1
|
Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалануда жаңа әдістер мен технологияларды дайындау.
-
Экологиялық меселелер, оның қазіргі экономикалық және саясаттық үрдістердегі орны мен ролі.
-
Шет елдердегі және Қазақстандағы экологиялық зерттеулердің бағыттары.
-
Экология ғылымын дамытуда Қазақстан ғалымдарының үлесі.
|
|
|
|
2
|
Экологияның міндеттері мен әдістері.
-
А.Гумбольт, Ч.Дарвин, К.Ф.Рулье, Н.Л.Северцов.
-
Ч.Элтон, Г.Ф.Гаузе, В.Н.Сукачев жөне т.б. еңбектері.
|
1 апта
|
3 б
| Глоссарий
Бақылау сұрақтары
Тест
|
3
|
Организм және орта.
-
Дж. Берналдың биопоэз теориясы, оның негізі.
-
Жер бетіндегі химиялық және биологиялық эволюцияның кезеңдері.
|
|
|
|
4
|
Өсімдіктер мен жануарлар алуантүрлілігі.
-
Жер бетіндегі экожүйелер: тропикалық ормандар, шөлдер шөлейттер, далалар, тайга, тундра.
-
Негізгі су экожүйелері: теңіз және тұщы сулар.
-
Континенттер дрейфі мен плита тектоникасы туралы теория.
|
2 апта
|
5 б
|
Тест
|
5
|
Дара экологиясы – аутэкология
1.Организм және оның тіршілік жағдайлары.
2.Экологиялық факторлар және олардың жүйесі.
3.Абиотикалық және биотикалық факторлар
|
|
|
|
6
|
Адам іс әрекеттерінің факторлары – экологиялық факторлардың ерекше тобы
1.Антролпогендік факторларға сипаттама.
2.Қоршаған ортаның химиялық, радиациялық ластануы
3.Қоршаған ортаның биологиялық ластану
|
3 апта
|
5 б
|
Реферат
Тест
|
7
|
Популяцияның динамикалық сипаттамасы; туылымы, даму қарқыны, өлім-жетімі.
1.Тірі қалу қисығы, экспоненциалды даму, биотикалық, потенциал.
2.Популяцияның тығыздығы мен байланысты және байланысты емес факторлар.
|
|
|
|
8
|
Популяциялық экология - демэкология.
1.Кеңістікте орналасу және оның өзгешелігі, кездейсоқ, біркелкі, топтасып.
2.Популяцияның динамикалық сипаттамасы; туылымы, даму. қарқыны, өлім-жітімі.
|
4 апта
|
5 б
|
Бақылау сұрақтары
Глоссарий
Тест
|
9
|
Популяцияның тығыздылығы мен байланысты және байланысты емес факторлар.
1.Санның түраралық реттелуі. (конкуренция).
2.Экологиялық қуыс, потенциалды және жүзеге асқан.
|
|
|
|
10
|
Популяция сандарын реттеу.
1.Популяцияның динамикалық сипаттамасы; туылымы, даму қарқыны, өлім-жетімі.
2.Тірі қалу қисығы, экспоненциалды даму, биотикалық, потенциал.
|
5 апта
|
4 б
|
Тест
|
11
|
Көмірсутек, азот, оттегі жөне басқа химиялық элементтердің айналымы.
1. Биоценоздың трофикалық құрылымы (продуценттер, консументтер, редуценттер).
2. Қоректену тізбектері және трофикалық деңгейлер, қоректенуі жүйесі.
|
|
|
|
12
|
Қауымдастық (бірлестік) экологиясы – синэкология.
1. Экожүйедегі энергия ағымы және химиялықі элементтер айналымы.
2. Түр аралық бәсекелестік қауымдастықтың түр құрылымын сақтаудың негізгі бір механизмі ретінде.
|
6 апта
|
4 б
|
Реферат
Бақылау сұрақтары
Глоссарий
Тест
|
13
|
Экологиялық пирамидалар (сандар, биомасса, энергия).
1.Биоценоздардың өнімділігі (алғашқы және екінші).
2.Организмдер арасыңдағы қарым-қатынастардың типтері; бәсекелестілік, жыртқыштық, арам тамақтық, симбиоз, комменсализм, аменсализм.
|
|
|
|
14
|
Экожүйенің тұтастығы және тұрақтылығы.
1.Экожүйенің гомеостазы, кері байланыс механизмі.
2.Экологиялық сукцессия (алғашқы, ехшші).
3.Табиғи сукцессия процесінде және антропогендік әрекетінен биологиялық әртүрлілігінің өзгеруі.
|
7 апта
|
4 б
|
Коллоквиум
сұрақтары
Тест
|
|
Барлығы:
|
30- балл
|
|
1-АПТА
ОБСӨЖ №1
Тақырып: Қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалануда жаңа әдістер мен технологияларды дайындау.
ОБСӨЖ жоспары:
-
Экологиялық меселелер, оның қазіргі экономикалық және саясаттық үрдістердегі орны мен ролі.
-
Шет елдердегі және Қазақстандағы экологиялық зерттеулердің бағыттары.
-
Экология ғылымын дамытуда Қазақстан ғалымдарының үлесі.
ОБСӨЖ мәтіні:
Қоршаған орта факторларын зерттеу әдістері. Биотикалық компоненттердің мәліметтерін толықтыру үшін қоршаған ортаның негізгі факторларын - эдафикалық, топографиялық және климаттық (су, ылғал, температура, жарық жел) білу қажет. Төменде тәжірибелерге сипаттама жасау кезіндегі қоршаған ортаның факторларын зерттеудің әртүрлі әдістері келтірілген.
Биотикалық анализ. Белгілі бір ортада тіршілік ететін организмдерді зерттеу кезінде (экожүйенің биотикалық компоненттері) қауымдастықтың құрылымына сипаттама жасау керек. Яғни, тіршілік ету ортасындағы кездесетін түрлер мен әрбір түрдің популяциялар санын анықтау қажет. Әрине түрге жататын барлық организмдерді тауып, санау мүмкін емес, сондықтан кездескен түрлерді және олардың санын анықтау үшін тек қажетті әдістер қолдану керек. Әдетте дәл нәтижелер алу үшін көп уақытты қажет ететін әдістер қолданылады. Сондықтан зерттеу алдында жұмыстың мақсатын дұрыс анықтап алған дұрыс. Мүмкіндігінше табиғи ортаға зиян келтірмейтін әдістерді тандаған дұрыс. Үлгілерді жинау және сұрыптауда нақты әдістерді таңдау керек.
Себебі, организмдер кез-келген жерлерде тіршілік ете беруі мүмкін. Мысалы, бір қарағанда шабындықтың, топырақтың, құмның, таулы-тасты жағаның немесе өзен түбінің әр бір шаршы метрінде тіршілік ететін түрлер аз болып керінуі мүмкін. Бірақ топырақтың өсімдікті, тамырын, сабағын, субстратқа бекініп тұрған талломдарын, тастардың астын, анықтап қарағанда әлдеқайда көп түрлерді кездестіруге болады.
Мәліметтерді жинау кезінде барлық өсімдік немесе жануарлар түрлерін мүмкіндігінше сол дала жағдайда анықтаған дұрыс. Түрлерді жинау кезінде сирек түрлерге жатпайтын сол жерлерде кең тараған организмдерді ғана жинау керек. Түрлерді көп жинау сол жерлердегі қауымдастықтар үшін зиянын тигізеді. Жануарларды жинау кезінде зер-ттеулерден соң мүмкіндігінше оларды өлтірмей, өздері тіршілік ететін жерлерге босатып жіберу керек. Организмдерді тек түқымдас, туыста-рына дейін емес, түрлеріне дейін анықталуы тиіс. Кейде оларды анықтау қиын болған жағдайда, олардың қай класқа, қатарға немесе тұқымдасқа жататыны анықталуы керек. Анықтауыш кестелер организмдердің ұқсастықтарын білуді өте жақсы жеңілдетеді. Ең дұрысы алдымен организмдердің морфологиялық айырмашылықтарын біліп, сосын жеке таксондардың диагностикалық белгілерімен салыстырған дұрыс. Анық-тау кезінде формасы, түсі, буындарының, сегменттерінің саны т.с.с. оңай көзге көрінетін белгілерін пайдаланады. Яғни, түрдің мұндай тек сырт пішініне қарап анықтауды жасанды немесе фенотиптік анықтау деп атайды.
Диагностикалық кестелердің бірнеше түрлері бар, алайда ең қарапайымы дихотомиялық кестелер болып табылады. Бүл кестелер нөмірлі (1,2,3 сол сияқты) баспалдақты қос анықтауыш белгілерден (тезадан және антитезадан) түрады. Әрбір баспалдақ жеке белгілерді көрсетеді. Әрбір баспалдақтағы қос анықтауыш белгілері бір-біріне қарама-қарсы немесе бір-біріне сәйкес белгілер болуы керек. Осы кестелер бойынша анықтау кезінде организмдердің үлкен тобы бірте-бірте ыдырап, азайыптөменгі таксономиялық топқа дейін жетеді.
Диагностикалық (анықтауыш) кестелерде оңай ажыратылатын морфологиялық белгілер келтірілуі керек. Олар сапалық (насекомның қүрса-ғынын формасы немесе түсі) және сандық (талшықтарының саны немесе сабағынын ұзындығы) болуы мүмкін. Анықтау үшін қоршаған ортаның әсерінен өзгермейтін кез-келген белгілерін алуға болады. Өйткені организмнің түсі немесе елшемі сияқты белгілері маусымға, жасына немесе организмнің сол кездегі күйіне байланысты қоршаған орта әсерінен өзгеруі мүмкін.
Әрбір анықтауыш белгілерден кейін керекті баспалдақты көрсететін нөмірлері тұрады. Егер сол баспалдақтағы анықтауыш белгілері организмнің сырт түріне сәйкес келсе, одан кейінгі нөмір келесі қарайтын баспалдақты көрсетеді.
Барлық түрлердің тізіміне қарап сол жердегі қауымдастық құрылымының алуантүрлілігі туралы білуге болады.
Осы мәліметтердің кемегімен қоректік тізбекті немесе трофикалық байланысты құруға болады. Бірақ қауымдастықтың сандық сипатын білу үшін бұл жеткіліксіз. Алуан түрліліктің деңгейі туралы тек әр түрге жататын организмдердің саны анықталған соң ғана айтуға болады. Бұл мәліметтер қауымдастық туралы толық мағлұмат беріп, сандық пирамиданы құруға мүмкіндік береді.
Алынған сандық және сапалық мәлімметтер үлгілерді сұрыптау әдістері мен организмдердің санын бағалау ерекшеліктеріне тікелей байланысты. Әдісті тіршілік ету жағдайына, мінез-құлқына және организмнің мөлшеріне сәйкес таңдайды.
1-АПТА
ОБСӨЖ №2
(3 балл)
ОБСӨЖ тақырып: Экологияның қалыптасуы және дамуы.
ОБСӨЖ жоспары
-
А.Гумбольт, Ч.Дарвин, К.Ф.Рулье, Н.Л.Северцов пікірлері
-
Ч.Элтон, Г.Ф.Гаузе, В.Н.Сукачев жөне т.б. еңбектері.
Студенттердің орындайтын тапсырмалары:
Глоссарий
1. Эдафика
2. Топография
3. Климат
4. Биотикалық анализ
5. Қауымдастық құрылымы
6. Фенотип
7. Генотип
8. Дихотомия
Бақылау сұрақтары:
1. Қоғам және табиғат қарым – қатынасының эвалюциясы?
2. Техника мен ғылымның экологизациясы?
3. Ноосфераға жол ашу және оның ерекшеліктері?
Тақырып бойынша тест тапсырмасы:
1. Төменде аталған ғалымдардың қайсысы ғылымға “экология” ұғымын енгiздi?
А) Э. Геккель.
В) Н. Вавилов.
С) Ю. Либих.
D) Ч. Дарвин.
E) В. Сукачев.
2. Аталған ғалымдардың қайсысы толерантталық заңын тұжырымдаған?
А) В. Шелфорд
В) Г. Гаузе.
С) В. Вавилов
D) Б. Коммонер
Е) В. Сукачев
3. Дербес ғылым ретінде экология шамамен қаншасыншы жылы
қалыптасты?
А)1854ж
В)1860ж.
С)1900 ж.
Д)1954 ж
Е)1904 ж.
4. Қай жылы «мониторинг» термині пайда болды?
А) 1972.
В) 1965.
С) 1984.
Д) 1991.
Е) 1994.
5. Табиғатты қорғау дегеніміз:
А) Биосфера мен атмосфераны ластанудан қорғау.
В) Тазалағыш аппараттарды қолдана отырып қоршаған ортаны корғау.
С) Қоршаған ортаны ластанудан қорғауға арналған жұмыстар жиынтығы.
О) Қоршаған ортаның тазалығын айтамыз.
Е) Экологиялык системада тепе-теңдікті сақтау.
6. Шағын аймақтық климат қалай аталады?
А) Микроклимат.
В) Рельеф.
С) Атмосфера,
Д) Жел
Е) Температура.
7. Табиғатта барлығы бір- бірімен байланысты- табиғат барлығын жақсы
біледі» - заңын кім ашты?
А) Коммонер
В) 3юсс
С) Либих
Д) Шварц
Е) Олли
8.Тірі организмдердің экстремалъді түрлерінің температураға шыдамдылығы
не деп аталады?
А) стеногамды
В) эврифагды
С) эвригамды
Д) стенотермді
Е) эвритермді
9. "Экожүйе" терминін енгізген ғалым:
А) А.Тенели, 1935 ж.
В) В.И Вернадский, 1941 ж.
С) Н.Реймерс, 1994 ж.
Д) Э.Геккель, 1866 ж.
Е) В.НСукачев, 1940ж.
10. "Экологиялық жүйе" терминін енгізген кім?
А) А.Тенсли.
В) Зюсс.
С) Геккель.
Д) Дарвин.
Е) Вернадский.
11. Экология ғылымының зерттеу нысаны:
А) организмдердің 6ip-6ipiмен және қоршаған ортамен қарым-қатынасы
-
биологиялық және географиялық микро макрожүйелер мен оның
уакыт пен кеңістікке қатысты тіршілігі.
-
адамның қоршаған ортамен байланысы
-
биоценоздағы езгерістер
E)табиғи ресурстарды пайдалану
12. Экология дегеніміз:
А) Тірі организмдердің өзара және қоршаған ортамен қарым-қатынасы
В) Организмдердеи биосфераға дейінгі биологиялык жүйелердің пайда
болу заңдылығы
С) Белгілі бір территорияда өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ету
маңыздылығы
Д) Биологиялық жүйелердің құрылуы мен тіршілік ету зандылығы
Е) Қоректік орта
2-АПТА
ОБСӨЖ №3
Тақырып: Организм және орта.
Тірі организмдердің ұйымдастырушылық денгейлері.
ОБСӨЖ жоспары:
-
Тірі жүйенің жалпы қасиеттері.
-
Тірі жүйелердің ұйымдасу деңгейлері.
-
Тірі жүйенің бірлігі мен алуан түрлілігі.
ОБСӨЖ мәтіні:
Биологилық жүйе ретінде аутэкология жекелеген тірі ағзаны-жануар , өсімдік немесе микроорганизм оның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейді. Экологияда биологиялық жүйелердің төмендегідей негізгі ұйымдасу деңгейлерін бөліп көрсетуге болады: молекулалық (гендік), жасушалық, ұлпалық, мүшелік, ағзалық, популяциялық түрлік, биоценоздық, биосфералық.
Уэбстер бойынша жүйе дегеніміз “ біртұтас бүтінді түзетін, реттелген түрде өзара әрекеттесетін және өзара байланысты компоненттер”. Олай болса, жүйенің негізгі элементтеріне компоненттер, байланыстар шекаралар жатады. ( сурет).
Жүйелердің үш түрін бөліп көрсетуге болады:
-
Оқшауланған, яғни көршілес жүйелермен зат пен энергия алмасуы болмайды.
-
Жабық, яғни көршілес жүйелермен энергия алмасады, бірақ зат алмасуы болмайды ( мысалы, космос кемесі).
-
Ашық, яғни көршілес жүйелермен зат және энергия алмасуы болады. Барлық биологиялық жүйелер- ашық жүйелер. Себебі, олар сыртқы ортамен затпен, энергиямен және ақпаратпен алмасып отырады.
Биологиялық жүелердің ұйымдасуының маңызды нәтижесі компоненттердің күрделірек функционалдық жүйелерге бірігуі барысында бұл жаңа жүйелерде сапалық жағынан жаңа алдыңғы деңгейде болмайтын қасиеттер пайда болады. Мұндай сапалық жаңа қасиеттерді- эмердженттік деп атайды ( кенеттен пайда болған). Мысалы, экожүйенің қасиеттерін жеке популяциялар туралы мәліметтерге ғана сүйеніп айтуға болмайды. Орманды тұтас алып зерттеп қана қоймай, осы ормандағы жеке ағаштарды да зерттеу қажет.
II. белсенді ірі молекулалар – ақуыз, нуклеин қышқылдары, көмірсулардың қызметі түрінде көрінеді. Осы деңгейден тірі материяға тән қасиеттер: сәулелі энергияның органикалық заттардың химиялық энергиясына айналуы арқылы жүретін зат алмасу, тұқым қуалаушылықтың кодтаушы құрылымдардың ( ДНК,РНК) көмегімен тасымалдануы байқалады. Бұл деңгейге құрылымдардың ұрпақтарда тұрақтылығы тән.
Достарыңызбен бөлісу: |
