2 ДӘріс дәрісті тыңдап, жазуға әдістемелік нұсқаулар
жүктеу/скачать 387 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып 11. Көпшілік алдында сөйлеудің психологиялық ерекшеліктері
| Негізгі ұғымдар: дауласу, пікірталас
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар: 1. Қарым-қатынастағы дауласу деген не ? 2. Дауласуда қойылатын қандай талаптар бар? 3. Дауласудың тұлғааралық қарым-қатынасқа ықпалы қандай? Әдебиеттер Негізгі әдебиеттер: Морозов А.В. Управленческая психология. – Москва, 2008. Немов Р.С. Психология.Т.1.-Москва, 2003. Горянина В.А. Психология общения. Москва, 2007. Панфилова А.П. Тренинг педагогического общения. – Москва, 2008. Бороздина Г.В. Психология делового общения. – М., 2001. Кузин Ф.А. Культура делового общения. М., 2000. Қосымша әдебиеттер: Федосихина Е.А. Кашник О.И. Звягинцев В.В. Психотехнология и этика делового общения. Н., 1998. Миникес А.В. Деловое общение. М, 1994. Социальная психология и этика делового общения. Учебное пособие под ред. Лавриненко В.Л. –М., 1995. Внедиктова В.И. О деловой этике и этикете. –М., 1994. Андреева Г.М. Социальная психология. – М.,1996. Абрамова Г.С. Введение в психологическую психологию. М.,1997. Тақырып 11. Көпшілік алдында сөйлеудің психологиялық ерекшеліктері Жоспар: Шешендік өнер туралы түсінік. Сөйлеуге даярлану. Көпшілік назарын өзіңе аудару тәсілдері. Сөйлеуді аяқтау және қорытындылау.Іскер адамның сөйлеу мәдениеті. Психологиялық мәдениеті. Логикалық мәдениеті. Адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас құралдарының ішіндегі өмірінде кең қолданылатыны және аса маңыздысы-тіл. Тіл-адам мен адамды, ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас құралы. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады. Тілді үйрету әдісі үнемі заман талабына, уақыт ағымына қарай өзгеріп, дамып, жетіліп отырады. Тіл-адамның іс-әрекет процесінде таным, ақпараттық және коммуникативтік қызметті атқаратын кез келген физикалық табиғаттың таңбалану жүйесі. Тіл-адамның жан дүниесінің көрінісі. Ол тұлғаны қалыптастырады. Педагогикалық іс-әрекеттерді саралау бойынша, егер сабақ ашық-жарқын және бейнелі сөз мәнерімен көркемделмесе, оқу-тәрбие мүмкіндіктерін толығымен жүзеге асыра алмайтындығы анықталды. Педагогтың тіл мәнерінің дамуы білім беру және тәрбиені күшейту үшін өте маңызды. Мұғалімде жақсы дамыған вербалды есте сақтау қабілет, тіл мәнерін дұрыс таңдау және адаммен тіл табысу барысында дұрыс бағыт таңдай білу, нәтижесін сезе білу дағдысы болу керек. Тіл дегеніміз- адам қоғамының рухани өмірінде объективті өмір сүретін құбылыс. Тіл мағыналы сөздерден және сол бойынша сөйлемдер жасалынатын ережелер жиынтығы синтаксистен құралады. Әрбір сөздің өзіндік мағынасы болады. Тілдік сөздің қорында осы тілде сөйлейтін адамдар қауымдастығының айналадағы дүние туралы білімі сақталады. «Тіл-ой музейі» деген теңеу тегіннен тегін емес. Тіл жазбаша және ауызша сөйлеу арқылы жүзеге асады. Тіл анық болмаса, ой анық емес деген сөз. Тіл-ойдың айнасы. Тілдегі сауатсыздық-адамның жалпы сауатсыздығыны, мәдениеті төмендігінің көрінісі. В.А. Сухомлинский: «Сөз- ең маңызды педагогикалық құрал, оны еш нәрсемен ауыстыра алмайсың...»-деп оның маңыздылығына ерекше назар аударған. Тіл- жалпылыма қабылданған мазмұны бекітілген сөз мәнері тәжірибесінде өңделген тілдік белгілер жүйесі. Тіл мен сөз мәнері бір-бірін өзара толықтырып отыралы. Егер тіл-сөйлесу құралдарының жүйесі болса, сөз мінері –осы жүйені таратушы. 2. Адамның сөйлеу мәдениеті. Психологиялық мәдениеті. Логикалық мәдениеті. Сөйлеу мәдениеттілігін анықтайтын сөз сапаларының төмендегідей 23 түрін айқындайды. Олар мыналар: сөздің дұрыстығы, тазалығы, байлығы, дәлдігі, қисындығы, мәнерлілігі, бейнелілігі, әсерлілігі, орындылығы, түсініктілігі, жүйелілігі, мағыналылығы, байланыстылығы, айқындылығы, жандылылығы, тартымдылығы, айғақтылығы, ғылымилылығы, идеялылығы, ықпалдылығы, сендірімділігі,тұтастығы. Жұрт алдында сөйлеу кезінде ең бастысы-тіл заңдылықтарын сақтау мен сөйлеу техникасын меңгеру. Сөйлеуші айтар ойын, сезімін, көзқарасын дауыс ырғағы, дауыс күші, ым-ишара, әрі қимыл-қозғалысы арқылы жеткізеді. Сөйлеуші сөзінің тыңдаушы көңіліне қонуы таңдап алған сөздерін дұрыс қолдау әрі оларды дұры байланыстырумен бірге сөзді құлақпен естіп, қимылын көзбен көруінің де ықпалы екенінде. Педагогтың сөйлеу мәдениеті дегеніміз – сөз мәнеріне шеберлігі, стилистикалық ойды нұсқаны таңдай білу, ойын анық және айқын жеткізе білу дағдысы. Сөйлеу дегеніміз – тілдің тілдің көмегімен қарым–қатынас жасау процесі. Тіл – қағам өмірінің обьективті құбылысы, ол бүкіл халық үшін бірдей және адамдар білген құбылыстардың алуан түрін қамтиды. Қарым-қатынаста адам тіл байлығының шағын бөлігін ғана пайдаланады. Адам сөйлеу күрделі, сонықтан да көп құрамдас түсінік. Педагог ауызша және жазбаша әдеби тіл нормаларын, яғни екпінді, грамматиканы, сөздің қолдану аясын білу керек. Осы тұрғыдан сөз мәнерінің дұрыс не дұрыс еместігі бағалайды. Сөйлеу мәдениеті көптеген факторларға байланысты-тілдесудің ойлы, бағыттылығы, оның мазмұны, жаңа ақпараттың болуы және т.б. Лингвист Б. Н. Головин «Сөз мәнеріндегі мәдениеттілік» кітабында оның келесі құрамдас бөліктерін көрсетеді: сөйлеу дұрыстығы: екпін нормалары; сөйлеу дұрыстығы: грамматика нормалары; сөйлеу нақтығы; сөйлеу логикасы; сөз мәнерінің тазалығы; сөз мәнерінің анықтылығы; сөз мәнерінің байлығы, әр алуандығы; сөздің орындылығы; тілдік және сөйлеу стилі. Тілдің бай лексикалық – сөздік жүйесі педагогтың сөздік мәнеріндегі педагогикалық мәдениеттілігінің анық белгісі болып табылады. Тіл байлығы тек сөз қорына (санына) байланысты емес. Оларды бірнеше мағынада қолдау мүмкіндігімен де анықталады. Сөйлеу мәдениетінің маңызды белгісі нақтылық болып табылыды.Сөз мәнерінің нақтылығы мен анықтылығына тілдің көптеген құралдарын қолдану арқылы қол жеткіземіз. Адамның сөйлеу мәнері табиғи және анық болуы тиіс. Сөйлеудің грамматикалық дұрыстығы-бұл сөз тіркестерін және сөйлем құрудағы сөз формаларының орынды қолданылыу мен нормативтілігі. Адамның сөйлеу мәнері тек дұрыс болып қоймай, сонымен бірге анық, бейнелі, эмоционалды болуы тиіс. Бұл жайға тек фразеологиялық мұраларды, мақал-мәтелдерді, қанатты сөздерді қолдану дағдысы арқылы қол жеткізуге болады. Ауызша сөйлеудің анықталған анафора, градация (бірден-бірге сатыланушылық), инверсия (сөйлемдегі сөздердің дағдылы ретін өзгерту)т.б. тәрізді стилистикалық фигуралар күшейеді. Анафора-бір сөздің бірнеше жол басында қайталануы. Адамның сөйлеу шеберлігін жетілдіру белсенді тілдік қорды толықтырып отырумен тығыз байланысты. Жазбаша мәнердегі мол, белсенді лексикалық сөз қоры ауызша сөйлеу мәнерінің коммуникативті және әр түрлі бейнелі сапаларына әсер етеді. Ауызша сөйлеу мәнерінің мәдениетін арттыру үшін әр кезде әдеби тілдің нормаларын сақтауға және үнемі еркін, дұрыс дағдысын өңдеуге тырысу қажет. Классикалық көркем әдебиетке үнемі назар аудару да осыған септігін тигізеді. Егер сөз мәнері дұрыс берілмесе, аудитория эстетикалық тұрғыдан қанағаттанбайды. Осы әдеттерден құтылу үшін және дауыс ырғағын дұрыстау үшін өзіндік мәтіндерін іштей оқып, өзінің сөз мәнерін жазып алып, тыңдап дайындалу керек. Педагогтың беделі, оның ұнамды қасиеттері, шыншылдығы, нақтылығы, берілген спорт саласының дамуында алар орны ерекше. Бет бұлшық еттері шаршағанда, бас, қол және дене қозғалыстарында байқалатын өзгерістер адам сезімдерін ішкі факторлар. Қолды үздіксіз сермей беру де жақсы пікір қалыптастырмайды,тек сөздің коммуникативті әсерін төмендетеді де, оқушыларды білімді меңгеруден алшақтатады. Сөйлеу техникасы мен оқудағы дауыс маңызын меңгерту. Дауыс сөйлеуші адамның сөзін, өзіндік, көңіл-күйін тыңдаушыға бағыттап отырады. Мұғалімнің өз ойын, оқыған дауыс ырғағы анық, дәл сөзбен айта алу, жарқын мимика мен пнатомимикамен, ұнамды эмоциямен бере білу қабілеті-сөйлеу қабілеті. Өйткені мұғалім мағлұматтардың барлығын оқушыларға жеткізу, жүйелі білім беру үшін негізінен екінші сигнальды сөйлеу сипатында қолданады. Мұғалімнің сөзі өзінің нанымдылығымен, әсерлілігімен ерекше мәнді болуға тиіс. Мұғалім өз шешендігімен оқушыларды баурап алуы керек. Ол ұзақ фразалардан аулақтап, сөйлемді қиындатпай, өз ойын оқушыларға қарапайым және түсінікті бере алуы керек. Тез асықпай айтылған ойлар, сөздер ұғынып алуға қиындық келтіреді және тез шаршатады. Дауыстың қаттылығы да психикаға әсер етеді. Орынсыз айқайлап айту балалардың жүйкесіне тиеді, ал әлсіз жай дауысты мұғалімді де тыңдау қиын. Қол сермеп сөйлеу сөзді жандандырды, бірақ көбірек, бірыңғай, ылғи, қол сермей беру, орынсыз қозғалыстар тітіркендіреді. жүктеу/скачать 387 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|