50 – бал Паренхимиялық дистрофия кезінде мүшеде болатын өзгерістер
жүктеу/скачать 167.86 Kb.
|
| Дэнекер тін регенерациясы сол жаракаттанған жердегі жас мезенхима жасушаларының, фибробластардың жэне майда кан тамырларының синхронды көбеюінен басталады. Жака пайда болған тін жара үстінде бүртіктеніп тұрғандыктан грануляциялык (granulum — түйіршік) тін деп аталады. Микроскоппен карағанда көптеген капиллярларды, олардың арасында жиналған лейкоцит, фибробласт, моноцит, лимфоцит, лаброцит жасушаларын көреміз (70-сурет). Бүл жерде фибробласт жасушаларынын саны бірте-бірте көбейіп, олар тропоколлаген талшыктарын жэне глюкозамингликандар түзеді. Осы өзгерістер нэтижесінде эуелі аргирофилді, кейін коллагенді талшыктар пайда болады. Ал кан аркылы келген (гематогендік) элементтер мен капиллярлардын саны, дэнекер тін мөлшері көбейген сайын азая береді. Бара-бара грануляциялык тін жетілген (катайған) талшыкты дэнекер тінге айналады (71-сурет). Қабыну үдерісі ұзакка созылған жағдайда фибробластар белсенділігі өте артып кетіп бір-біріне біріккен, гиалинозданған, катты дэнекер тін ошағы — келлоидты тыртыктар пайда болады.
Суйек тінінің регенерациясы. Тері бүтіндігі бұзылмағанда жэне сүйек сынықтары өз орнына салынып, берік бекітілген жағдайда (жабык сыныктар) сынықтық бірінші реттік бітуі байкалады. Бірінші күндері сынған сүйек айналасына кан күйылады, кан тамырлары канмен толып, олардың арасында нейтрофилдер мен макрофагтар пайда болады. Грануляциялык тін түзіледі. 2—3 күндері фибробласт жэне хондробласт жасушалары көбейеді. Пролифера ция нәтижесінде сыныктар арасын периост жэне эндост жасушалары толтырады. Осы жерде ІО-шы күндерден бастап аралыксүйектік шор, 2—3 аптадасүйек пластинкалары түзіліп сүйек толыкбітеді (Лаврищева Г.И., Дубров Э.Я., 1965). Жалпы сыныктын біту мерзімі жаска да байланысты. Сынған сүйек шеттері кимылдап тұрғанда айналада кан тамырларды, жүмсак тіндерді жаракаттап, кан күйылады. Осы жерде мезенхима жэне кан элеменггері, периост жэне эндост кабаттарында жайғаскан остеобласт жасушалары көбейе бастайды. Соның нәтижесінде сүйек сынығын біріктіретін сүйектік-фиброздык-шеміршектік шор калыптасады. Бұл үдеріс сүйектін алғашкы уакытша шорланып бітуі деп аталады. Кейінірек осы жерде шеміршек тіні талшыкты сүйек тінімен алмасады, оған кальций тұздары шөгіп, сынған сүйектер арасында нағыз сүйектік шор пайда болады. Бұл сүйектің сонғы шорланып бітуі. Ал осы жерде артык пайда болған сүйекті остеокласт жасушалары бірте-бірте сұйылтып, ыдыратып жібереді. Жана пайда болтан сүйек пластинкаларында, остеондарда реттілік болмайды. Сүйек архитектоникасының толык кайта калыптасуы осы сүйекке түсетін ауырлық күшіне, оның кимыл-эрекет үдерісіне белсенді катынасына тікелей байланысты. Кейбір жағдайларда сүйектену үдерісі акырына дейін бармай, ол дәнекер не шеміршекті тін түзілу сатысында калып кояды. Сонын нэтижесінде сынык бітпей, ол жер кимылдап түрады, яғни, «жалған буын» пайда болады. Егер сүйек сынған жерге инфекция түссе (ашык сынык), регенерация үдерісі әдеттегідей жүре алмайды. Сүйек сыныктары арасында ірінді экссудат пайда болып, сүйектің кейбір бөліктері некрозданып, секвестерге айналады. Секвестер төңірегінде грануляциялык тіннен түзілген корап пайда болып, сол жерден сырткы ірің үздіксіз бөлініп тұрады. Осыған байланысты регенерация үдерісі тек кана ұзакка созылуы коймастан ауру организм коп белок жогалтып, мысалы, созылмалы остеомиелит ауруында, кахексия жағдайында өледі. Шеміршек тіннін регенерациясы жаракат алган жерде камбиалды жасушалардың — хондробластардын көбеюіне байланысты. Осы жасушалар жетіліп, кейін шеміршек тініне айналады. Егер жаракат көлемі үлкен болса, онда шеміршек тіннің орнында дәнекер тіннен түзілген тыртык пайда болады. Бұлшықет регенерациясы Бірыңғай салалы булшықет. Жаракат жеңіл болса сол жерде зақымданбаған бірыңғай салалы бүлшыкет жасушалары санының көбеюі нәтижесінде өз калпына келеді. Сонымен катар, бірыңғай салаты бұлшыкет жасушаларында кездесетін жасуша ішілік күрылымдар гиперплазиясымен жасушаның жалпы гипертрофиясын да регенерация кұбылыстарына жаткызуға болады. Бұл өзгерістер кейбір ішкі ағзалар (өт калтасы, ішек, жатыр) үшін тэн. Регенерациялык гипертрофиямен бір катарда митоз үдерістері байкалады. Бұл бірыңғай салалы бүлшыкет тінінде жасушалык жэне жасуша ішілік регенерация катар жүреді деген сөз. Бірак аукымды закымдану ошактары көбінесе дэнекер тінмен алмасады Көлденең жолақты булшықеттер регенерациясы екі жолмен жүреді. Бірінші, жаракаттанған жерде миосимпластардың — бұлшыкет бүртіктерінін түзілуі аркылы — миосаттелит жасушаларынан пайда болады. Олар бөлініп көбейіп 3—4 тэулікте көптеген миобластар жэне миосимпластарға айналады. 7- ші тэулікте миосимпластардан бұлшыкет түтікшелері түзіледі, кейін олар жетілген бұлшыкет, талшыктарына айналады. Көлденен жолакты бұлшыкет регенерациясынын екінші даму көзі жаракаттанған аймакта сакталып калған ядро мен цитоплазма калдыктарынан түзілген миобластар болып есептелінеді. Жаракаттанған жерді үнталған бұлшыкетпен алмастырғанда регенерация үдерісі толык болатыны мэлім. Дегенмен де, көлденең жолакты бұлшыкет регенерациясы өте шектелген аймакта, көбінесе эксперимент жағдайында көрінетін, сирек күбылыс. Көбінесе регенерация үдерісі зақымданған бүлшыкет тінінің дәнекер тінмен алмасуымен аяқталады. Жүрек бүлшықеттерінің регенерациясы. Жүректің инфарктқа ұшыраған жерлері бүтіндей дэнекер тінмен алмасып, ол жер тыртыктанып бітеді. Ал жүрек кызметі калған кардиомиоциттердің гипертрофиясы, ультракұрылымдарынын гиперплазиясы нэтижесінде жүзеге асады, яғни, кардиомиоциттер саны орнына кайтып келмейді. Өте сирек жағдайларда ғана кардиомиоциттерде митоз күбылысы байқалады. Қан тамырларының регенерациясы Қан тамырларының эндотелий кабаты калыпты жағдайда үздіксіз жаңарып тұрады. Эндотелийдің жарақаттанған жері әуелі тромбоциттермен капталады, кейін ол жерді бөлініп көбейген эндотелий жасушалары басады. Бұл физиологиялык регенерацияның көрінісі. Тамырдын орта жэне сырткы кабаттары жаракаттанғанда тамыр ішінде тромб пайда болып, ал регенерация үдерісі негізінен айналада майда кан тамырларынын эндотелий жасушалары есебінен жүреді. Олар көп бағытта дами алады. Олар көбінесе ангиобласт жасушаларына айналады. Ангиобластар созылып, бір-бірімен жалғасып түтікшелер түзеді, осы саңылау арқылы кан жүре бастайды. Бұл түтікшелер әуелі капиллярлар кызметін аткарып, кан кысымы эсерінде баска майда кан тамырларына (артериола, венула) айнала алады. Қан элементтерінің регенерациясы Қан элементтерінің регенерациясы осы жасушалар үшін жалпы болып саналатын бағандык (стволовые) жасушалар есебінен жүреді. Туылғаннан соң, негізі кан жасау ағзасы сүйек майы болып есептеледі. Сүйек майында бағандык жасушалардын барлык түрлері бар. Калыпты жағдайда кан элементтері белгілі бір мерзімнен кейін (мысалы, эритроциттер 100—120 күн, лейкоциттер 8— 10 күн) жойылып жанарып отырады (физиологиялык регенерация). Репарациялык регенерация кан жоғалтуға байланысты дамиды. Адам қансырағанда кан плазмасы тіндік сұйыктык есебінен өз көлемін тез толыктыра алады. Ал кан элементтері негізінен сүйек майында пайда болып, әуелі кан пластинкалары, кейін лейкоциттер, ең соңында эритроциттер мөлшері калпына келеді Жасөспірімдерде кан жасап шығару барлык сүйектерде бірдей жүрсе, ересек адамдарда ол тек жалпак сүйектерде, үзын сүйектер эпифизінің жоғарғы бөлігінде калады, ал сүйек өзегі маймен толады. Адам кан жоғалтканда осы сүйек майында регенерация үдерісі жанданады, бағандык жасушалардын бөлініп көбеюі жэне жетілуі нэтижесінде кан жасаушы жасушалар саны көбейеді, сонын нәтижесінде сары сүйек майы миелоидтыктінге, кызыл сүйек майына айналады, яғни, кан жасау аланы кениді. Одан баска да ағзаларда көкбауырда, лимфа бездерінде, дәнекер тінде кан жасап шығару ошактары (экстрамедулярлык ошактар) пайда болады. Дегенмен физиологиялык жэне репарациялык регенерация арасында сапалык айырмашылығы бар: жетілген кан элементтері тек кана бағандык жасушалардан емес, пісіп жетіле бастаған жасушалардан тікелей пайда болуы мүмкін (мысалы, базофилді эритробластардын ортадағы бірнеше даму кезендерін тастап тікелей ретикулоциттерге айналуы). Жүйке жүйесінің регенерациясы Орталық жүйке жүйесінің, жүйке жасушаларының бөлініп көбею өте сирек кездесетін күбылыс. Ми закымданғанда жүйке жасушалары, глия, аралык тін бүтіндей жойылып, ыдырап, орнында сұйыктыкпен толған кисталар калады. Ал закымданған жасушалар кызметінің калыптасуы сау жасушалардын жасуша ішілік ультракұрылымдарының гиперплазиясы аркылы, яғни, жасуша ішілік репарациялык регенерация жолымен жүзеге асады. Жүйке жасушасынын регенерациясы нейронный тек ядросы жэне цитоплазмасымен ғана шектеліп калмай, жүйке ұштары мен синапстарды да камтиды. Жүйке ұштарының гиперплазиясы эрі физиологиялык, эрі репарациялык регенерацияға тэн күбылыс. Синапстардың жаңара алатындығы, тіпті жаңадан пайда болатындығы электронды микроскоптык зерттеулер нэтижесінде дәлелденген. Вегетативтік жүйке түйіндерінде регенерация үдерісі жасуша ішілік ультракұрылымдардың гиперплазиясы, ішінара бөлініп көбейген жасушалар есебінен жүреді. Шеткі жүйке жүйесінін регенерациясы тек орталык кесінді тарапынан ғана іске асады. Кесілген жердің төменгі жағында жүйке талшыктары оның миелинді кабыкшасы бұзылып, шванн кабығында жасушалар жәрдемімен ыдырайды. Жүйкенің орталык кесіндісі (аксоны) ескі жүйкені бойлап өсе бастайды. Аксонның өсуі леммоциттердің (шванн жасушаларынын) гиперплазиясымен жэне гипертрофиясымен катар жүреді. Жүйке кызметінің калпына келуі ұзак созылатын, тек орталык жэне шеткі кесінділер бір-біріне өте жакын, 2—5 мм кашыктықта жатканда ғана іске асатын жағдай. Егер орталык кесінді жолында кедергі пайда болса немесе жүйкенің шеткі бөлігі бүтіндей кесіліп тасталған жағдайда (ампутация) өсе бастаған жүйке талшыктары сол жерде жана пайда болған дәнекер тінге бойлай кіріп, түйінденіп калады, мүны ампутациялык неврома деп атайды. Клиникада фантомдык аурулардын (яғни, кесіп алынып тасталған аяк-колдың ауыру белгілерінің) пайда болуы осы патологиямен байланысты. Эпителий регенерациясы Эпителий тінінде регенерация мүмкіндігі өте жаксы дамыған. Жамылғы эпителий жасушалары камбиалдык кабаттың жасушалары есебінен көлемді жара беттерін де толы к жаба алады. Бұл үдерісте эпителий астында жаткан түйіршікті дәнекер тіннің маңызы зор. Осы екі тіннің жетілуі катар (синхронды) жүріп отырғанда тана регенерация толык өтеді (В.Г. Гаршин). Көп кабатты эпителидін мысалы, тері эпителиінін, регенерациясы негізгі (базалды) кабаттағы жасушалардың өсіп-көбеюі аркылы жүреді. Алдымен бір кабатты эпителий пайда болып, ол жетіліп, көп кабатты эпителиге айналады. Шырышты кабықтардың (асказанның, ішектін, куыктың жэне т.б.) жабынды эпителийінің регенерациясы жара айналасында камбиалды эпителий жасушаларынан басталады. Олар алдымен көбейіп пайда болған дефекті толтырады, кейінірек жетіліп сол жерге тэн призмалык, жыбырлағыш, өтпелі жэне т.б. эпителийге айналады жүктеу/скачать 167.86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|