А 31Айсин М. Ж., Алиева Г. К. Жануарлар морфологиясы. Қостанай: А. Байтұрсынов атындағы ҚМУ, 2016. – 237 бет
жүктеу/скачать 6.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шүйде сүйегі
|
Бақылау сұрақтары. 1 Әртүрлі үй жануарларында бел омыртқасының саны мен олардың түрлік ерекшеліктері? 2 Әртүрлі үй жануарларында құйымшақ омыртқасының саны мен олардың түрлік ерекшеліктері? 3 Ірі қара малдың құйымшақ омыртқасының негізгі элементтеріне сипаттама беріңіз? 4 Әртүрлі үй жануарларда құйырық омыртқасының саны? 2 Бас қаңқасы немесе бас сүйек 2.1 Бас қаңқасы мен шүйде сүйегі Сабақтың мақсаты: 1. Бас қаңқасында ми сауытының сүйектерін көрсету және оны оқып-зерттеу. 2.Бас қаңқасында шүйде сүйегінің құрылысын көрсету және оны оқып-зерттеу. Бас қаңқасы- cranium – бір-бірімен тұтаса байланысқан жалпақ сүйектерден құралған (сурет 8). Бұл сүйектер баста орналасқан ағзаның тіршілігі үшін өте қажет (ми, көру, есту, иіс және дәм сезу) мүшелерді қоршап, қорғап тұрады. Сонымен қатар, олар азық қорыту, тыныс алу жүйелерінің бас 20 аумағындағы мүшелері орналасқан ауыз және мұрын қуыстарының сүйектік негізін түзеді. Осыған жұп пластиналық және тақ сүйектерден құралған құрылыс мүмкіндік береді. Олардың барлығы да мықты және қозғалмалы. Ал ересек жануарларда жыл сайын осы сүйектер бірге өсіп, қатайтады, осыдан синостозды құрайды. Бас қаңқаның кейбір сүйектері, әсіресе ірі қара малдақуыс пен үңгірлер бар, яғни осы қуыстар ауамен толтырылады. Осындай қысымға толтырылған сүйектер көлемі, мықтылығы осыған байланысты үлкейеді, сонымен қатар оның салмағын азайтады. Бас қаңқасы6 тақ және 13 жұп сүйектерден құрылған. Сүйектің атауы, көбінесе оның орналасқан орнына байланысты аталады. Бас қаңқаның ми сауыты осы сүйектерден құралған: шүйде, сынаша, самай, торлы, төбе, төбе аралық және маңдай сүйектер. Осы аталған сүйектер бастың миын орналастыруға арналған бас қаңқасының қуысын қалыптастырады. Шүйде сүйегі- os occipitale - тақ, бас қаңқасының шүйде облысында орналасқан. Сипаттамасы үлкен шүйде қуысының - foramen occipitale magnum бар болуымен және ол арқылы бас қаңқасының қуысы омыртқа каналымен жалғасады. Шүйде сүйегін дене, екі (жұп) бүйірлі бөлік және қабыршағы болып айырады. Шүйде сүйегінің денесі - pars basilaris – үлкен шүйде қуысынан вентральды және сынаша сүйектің денесімен мұрынға қарай бірге тұтасады. Бірге тұтасқан жеріндегі вентральды жағынан бұлшықты төмпешік орналасқан - tuberculum musculares. Дорсальды немесе мидың сыртында ұзартылған ми - fossa medullae oblongatae үшін тегіс шұңқыр көрінеді, ал оның алдында ми көпірі - fossa pontis үшін арналған тегіс шұңқыр орналасқан. Шүйде сүйегінің денесі жыртылған тесіктің медиальды шеттерін - foramen lacerum құрайды. Бүйірлік бөліктері -pars lateralis – шүйде айдаршығы мен мойындырықтық өсіндіден тұрады. Шүйде айдаршығы- condulus occipitalis – үлкен шүйде қуысының екі шетінде орналасады. Олар атлантпен жалғасу үшін қызметін атқарады. Мойындырық өсінділері - processus jungularis – айдаршықтан латеральды орналасқан. Оларға мойынға келетін бұлшық еттер қосылады. Мойындырық өсіндісі мен шүйде айдаршығы арасында тіл асты тесігі -foramen hypoglossi орналасқан. Тамырлар мен жүйке жүйесі үшін. Шүйде сүйегінің қабығы - sguama occipitalis – үлкен шүйде қуысының үстінен дорсальды және екі бүйірінен орналасқан. Қабырғаның дорсальды шеті шүйде жотасын – crista occipitalis құрайды. Ірі қара малда ол болмайды. |