§ 55. Прилагательноейин гьякьнаан гъаврикк ккауб

Прилагательнйир гьарган существительнйирихъ хъади шулу, амма дурар существительнйирихъди я кьадар, я падеж вая класс жигьатнаан дархьри шулдар. Месела: биц1и дай, биц1и даяр, биц1и дайру.

Табасаран ч1алнаъ прилагательнйири предметарин жюрбежюр лишнар улупуру. Месела:

1. 
   Мутмйирин ери ва хусусият: ужур бай, ихтибарлу касс, яркьу рякъ.
   
2. 
   Мутмйирин ранг: раши кушар, к1ару улар.
   
3. 
   Йишван (пространство) ва вахтнан мянйир: балахь гъул, ярхла тухмар, кюгьне вахтар.
   
4. 
   Мутмйирин кIалиб ва аьхювал – биц1ивал: аьхю нир, хирда пул, биц1и ляхин.
   
5. 
   Мутмйири кьадар ва къайда: ялгъуз касс, ара-бир дюшюшари.
   
6. 
   Мутму дюзмиш дап1найи, арайиз дубхнайи материал: гъвандин хал, харайин ккурт, ламун жил ва гь.ж.
   

Прилагательнйир аьдат вуди предложениейиъ определенйир шулу. Прилагательнйир составнан сказуемоейин ччвур пай вудира шулу, мицдар дюшюшариъ дурар существительнйирихъ дархьну гъюру. Месела: Гьава мич1либ ву. Бай аькьюллудар гъахьну.

Прилагательнйири существительнйирин йишв’ин ишлетмиш ап1руган, класс ва кьадар улупуру, гьацира падежаризра дигиш шулу. Месела:

а) аьхюб, аьхюр, аьхюдар.

б) ликуб – ликубди, ликубдин, ликубдиз.

147-пи илч1ихуб. Исихъайи прилагательнйир, лишнариз дилигну, жара ап1инай. Саб кьадар прилагательнйир кади предложенйир дюзмиш ап1инай.

Ич1и, амси, дарцци, йици, кьяни, ц1ару, ук1у, чру, лику, бюркью, акву, хирда, ламун, йифрин гвар, к1убан бай, исч1ли гъазма, мич1ли шид, муч1у хал; хьадан йигъ, кьюрдун аяз.

Ччв.п. кьабиб, кьабир, кьабидар.

Саб ражари гвач1нинган арф мукь’ан гъит1ибху ва уьру кюкдиин дубсу. «Ужуб йигъ ву, аквуб, ригъ алиб» - арф шад гъабши ва ярхлаъ айи хярариина т1ибхуз фикир гъап1у.

Ярквраан аьхю швеъ удубч1вурайи. Думу йиччвун ниърахъди арфлин к1улихьна диш дубхьнайи.

Амма арф биц1и гюллеси пис вягьшийиина т1ибхурайи.

Магьа багахьна хъубкьну, уч1ру бацар ва абццнайи аьхю ушв рякъюру.

Арфли чан вари кьувватар уч дап1ну, хъял кайи швеъдиз галам гъиву.

Табасаран ч1алнаъ прилагательнйир чпин мянайиз дилигну кьюб асас жюрейиз пай шула:

1. 
   ери улупбандар;
   
2. 
   тялукьвалиндар.
   

Тялукьвалин прилагательнйири предметдиз гьарган саб дережайиъди хас вуйи лишан улупуру. Аьдат вуйибси, дурари предметдин вахт, йишв жигьатнаан, думу фиткан дап1наш ва гь.ж. лишнар улупуру.

Тялукьвалин прилагательнйирин саб жюре вуди эйсивалин прилагательнйир жара ап1уз хай шулу. Эйсивалин прилагательнйири саб мутму жара предметдинуб вуди хьуб тяйин ап1уру. Месела: Халуйин гьяйван, хизандин хал.

151-пи илч1ихуб. Исихъайи ибарйир, дурарик кайи ери улупбан, тялукьвалин ва эйсивалин прилагательнйириз лигну, дунариъди жа-жаради кидик1ай.

Колхоздин хут1ил, хьадукран йигъ, шалин п1ип, абайин ургам, гъюрми шид, ч1атху жихир, элвен кюкю, гъизилин сиргъйир, балин кьяб, беълийин гьар, арсран сяаьт, кьюрдин йиф, к1ван сир, мани йигъ, мич1ли миркк, ч1илли лаваш, Аьлдин швушв, Расулин хтул, Велдин хяр, аьхю чве, биц1и чи, акву йигъ.

а) 5-6- предложение дюзмиш ап1инай.

152-пи илч1ихуб. Йи-йицуб ери улупбан ва тялукьвалин прилагательнйир дик1ай, дурарихьна суалар дивай ва дурарин лишнар кудухай.

153-пи илч1ихуб. Прилагательнйири фуну существительнйирин ва фицдар лишнар улупураш, ачухъ ап1инай.

Хабардар ап1бан диктант

Аьхиримжи зенг.

Гергми столиин мич1ли шулайи хураг дивнайи. Зумрият т1ап1найи унч1вгъян ч1атинди лигурайи. Марцци гвач1нинди сирин мик1лу гьава марцциди дебккнайи, ярхла дийигънайи чру мяхмарстар дагъларик ук1у зав кабсрайиси рябкъюйи.

Му йигъан гъулан вари баяр – шубарин гевюл ачухъди вуйи. Магьа гъатхушвурсиб уьлин парчара гъадабгъну, Зумрият школайин гьяятдиз гъушнийи. Мушваъ вари шадди аьлхъюрайи, фтиз-вуш ккилигурайи.

Уьру ц1асиб ригъра хайлин за гъабхьнайи. Школайин директор чан хлихъ хъайи сяътиз гъилигу ва вари ученикар саб жергейиъ дийигъуб т1алаб гъап1у. «Гъи урхру йисан аьхиримжи йигъ ву. Урхру йис ккудубк1бахъди сабси учву тебрик ап1ураза ва гъи экскурсияйиз гъягъюб мялум ап1ураза», - гъапнийи дугъу.

Учителари баяр – шубар тебрик дап1ну, дурар хьадукран гюзел хярариз хъади гъушу (А.А.)

а) Предложенйириъ прилагательнйирин синтаксисдин роль тяйин ап1инай.

б) Текстнаъ ишлетмиш дап1найи прилагательнйирин жюрйир улупай.

154-пи илч1ихуб. Прилагательнйирин жюрйир ишлетмиш ап1ури, учву урхурайи вуз-дикан ихтилат бик1ай. Ихтилатнаъ исихъайи гафарин ибарйир ишлетмиш ап1инай.

Гьюкуматдин университет, ц1ийи факультет, марцци к1ваан, йиз дуст, назук шубар, рягьимлу мялимар, ужудар кьастар, заан хъуркьувалар ва гь.ж.

Прилагательнйири, чиб существительнйир хътарди ишлетмиш ап1ру вахтна, существиетльнйирин йишв бисуру, класс ва кьадар улупру лишнар кьабул ап1уру ва падежариз дигиш шулу. Месела: уьруб, уьрур, уьрудар, уьрудариз, уьрударихъ ва гь.ж.

Прилагательнйири, существительнйирин йишв дибисну, дурарин роль гъабхурашра, дурар прилагательнйир вуди гъузру, яна дурарикан существительнйир шулдар.

Амма саб жерге прилагательнйир, чиб существительнйирин йишв’ин ишлетмиш ап1ури хьпахъди сабси, халис существительнйиризра дюнмиш шула. Месела: жигьил, жигьилур, яшлур ва гь.ж.

Мицисдар дюшюшариъ, гафну фу улупураш дилигну, суалниинди прилагательнйир существительнйирихьан жара ап1уру. Месела:

фицир? игит, жигьил, касиб.

фуж? игит, жигьил, касиб

155-пи илч1ихуб. Исихъай прилагательнйир существительнйириз илт1ик1ай. Дурар кади предложенйир дюзмиш ап1инай.

Дирбашдар, кьягьялур, бахтсузур, яшлудар, авамур, тямягькур, алчагъур, игитур.

марцци кас –

лику дажи –

бахт лу аба – исч1ли хал –

лику гамуш –

кьискьис бай –

Игит гъач1иган ад, уста гъач1иган ляхин гъубзру.

Игит саб ражари йик1уру, гуч1бях кьадарсуз ражари.

Игит ижмир, амма рягьимлур шулу.

Игит йивру йишв’ин, усал ип1ру йишв’ин аьгъю шулу.

158-пи илч1ихуб. Исихъайи шиъриан прилагательнйир хъайи существительнйир кидик1ай, прилагательнйирин жюрйир тяйин ап1инай. Дурарин синтаксисдин роль улупай.
Лигуз гьарган улариз яв,

Убгурай чпиъ аьшкькан ялав,

Дупну йиз гафназ уву «ав»

Ккунду йиз к1ваз.

Кюкйириин ц1адлар арсран,

Уччвударикан уву сар

Ккунду йиз к1ваз.

Ук1у завуъ ригъ, гюрчег ваз.

Варт1ан уву, аьгъдарзуз гьаз,

Ккунду йиз к1ваз. (Аь. Къурбанов)

1. Аьхюну пай ери улупбан ва саб хайлин тялукьвалин прилагательнйир существительнйирихъ –и, -у, -уь (-ю) суффиксар хъаъбиинди арайиз дуфнайидар ву. Месела: ук1-ук1у, йиц – йици, акв – аку, пеъ – пеи ва гь.ж.

2. Эгер ччивраъ назук ачухъ сесер ади гъашиш, прилагательноейихъ и, хъа ччивраъ гъалин ачухъ сесер ади гъашиш, -у суффикс гизафси гъюру: Месела: гъян – гъяни, ич1 – ич1и

Ч1ур – ч1уру, к1ар – к1ару.

3. 
   Прилагательнйирин аьхириъ ялгъуз кьадарнаъ, класс улупбан бадали –б, -р ишаратар, хъа гизаф кьадарнаъ –ар аьхирин улихь –д гьади шулу. Месела: сагъуб, сагъур, сагъудар.
   
4. 
   Азербайжан ч1алнаан гъафи саб кьадар тюрк гафар существительнйирикан арайиз дуфнайи прилагательнйириъ –лу, -суз суффиксар хъади ишлетмиш ап1уру. Месела: асул – асуллу, лишан – лишанлу, фикир – фикирлу, фикирсуз ва гь.ж.
   
5. 
   Табасаран ч1алнаъ алахьру тялукьвалин прилагательнйир, существительнйир тевбан падеждин формйир вуди шулу. Месела: рукьан раккар, чвлин йишв.
   
6. 
   Саб бязи прилагательнйир орфография жигьатнаан кьюб жюрейиинди дик1уру. Месела: исч1ли – исч1ал, ягъли – ягъал, к1убни – к1убан.
   

Кьаб, хяв, гьунар, датт, кьун, ц1игь, хвар, абур, йиц, пеъ, дагъ, яракь, ч1ур, дад, кьимат.

Сагъар хъайи сюрюра ч1уру марччаринубсиб вуйи. Сагъар, Маш узухьинди илт1ибк1ну, марччарин зиихъ ч1уру хут1лин кьялаъ айи биц1и ч1уру гунт1’ин дабхънайи (Ш.Ш.) Дидиз гъуландари варидари Амирхандин жихир к1уру (Ш.Ш.)

Явашди убгъурай мархьлин ц1адлари

Рукьан гъваин назук т1убар йивура. (Гь.Гь.)

Мигьит1ик1ан дурар, лакач ап1ин за (Э.Аь.)

Рангнак кирчнай рачларси.

Кяргъна дутну, ац1ну шту.

Сел рубзура, алди пар. (Э.Аь.)

Учв жейран, улар нурлу,

Чру к1аж’ин али ц1адал,

Дугъахъ ул хъадрур адар. (Э.Аь.)

1. Гъизил – гъизилин, арс, рукь, йигъ, вахт, дяхин, багъ, Аьли, хала, мядан, фикир, гьюл, ругар, сивар, шагьрар.

2. Илдандин – илдан, хьайин, гъвандин, сулан, марччлин, хуйин, гъулан сумчрин, гак1влин, йифрин, мархьлин, дюн’яйин, балин, шуран, бабан, абайин, чвуччвун, чуччун, хваран, яркврарин, инсанарин, гьяйванатарин, нахшрарин.

162-пи илч1ихуб. Исихъайи предложенйир, нукьт1йирин йишв’ин дюз гъюру прилагательнйир диври, кидик1ай. 1-2 прилагательноейин морфологияйин разбор ап1инай.

К1улин ч1арар за духьну улариз… нивгъ гъюйи. Дугъаз чан к1ул’ина … девир гъюр дупну мукьан гагьди фикир гъабхьундайи. (Б.М.).

Амма Гюлиз, … риш гъулаъ имиди, … Пери швушвди хубкан … дерд кашра, имбудариз артухъ … ктайи. (Б.М.)

- Мархь! … - хут1лин … гъян’ан ебхьури – деребхьри сес ап1урайи … завуч дарагънайи … хядарстар дяхнин тумари. (Ш. Къ.)

Хьадукран ваз вуйи …ригъди табиаьтдин гьарсаб йишв … ап1урайи. Мик1лу гьарариин али таза … к1ажар ва … кюкйир ара-бир т1урччвуйи. (А.Х.).

Мясляаьтнан вахт ву, амма йиз хулаъ Арсран гапри цал балгура кибхнайи. (Аь. С.).

Бригадирари хябяхъган мялум гъап1нийи: закур гвач1нин Шамилин хулар элеркбан, дурарин гъваин руг алабхьбан милаз гъачай. Му мялуматди ц1ийи хуларикан яваш духьнайи ихтилатар хъана арайиз адагънийи.

- Секретарин милаз гъач к1уруган, бригадирарра кмиди теклиф ап1ури гъюч1вру, - к1уйи сасдари.

- Вари гъул дурушиш милаз, дугъан гъалйириин руг алабхьну ккудубк1уз даршул, - к1уйи тмундари.

Амма хъайигъан гизаф – ц1ибди, аьхюр – биц1ирди милаз вари гъул гъафнийи. Фици вушра, хъасин шли-вуш ктибтурайи ихтилатнахъ хъпехъубт1ан, жвуван улариинди вари гъябкъиш ужу ву.

Дуфнайидарин арайиъ ярхи сумплар ва дугъан дуст Кьасумра айи. Унч1варигъ гюзгйир гъяхьубдихьан савайи, хуларин цаларра кмиди лизибдихьди дарснайи: ккундуш гъваин руг алабхьубси дишла ц1ийи хулариз яшамиш хьуз удуч1в. Хулар багахьлуйири гъахи гьар жюрейин парчйири дабалгнайи, унч1варик гьяйклар керхнайи. Далдабуйинна зурнийирин мукьмарихъди уч духьнайи гъулан жигьил шубарина баяри сяаьтдин арайиъ хулариин руг алабхьну ккудубк1нийи. Магьа хулар гьязур ву.

Гъваин, Маш разиди, сельсоветдин секретарь дийигънайи. Дугъан багахь ц1иб улихьси райондиан гъафи комиссияйин членар хьайи. Дурарин машарра разиди вуйи. Секретари саб дупну ягъал сесниинди гъапи:

-Жямяаьт. Гьаму хуларин гьякьнаан ихь гъулаъ хайлин улхбар гъахьнийи. Гъубшу вазлин айит1, валлагь, йиз жанди йисариинди дизригубсиб зурба аьзият гъизигнийиз. Хъебехъай биц1и ихтилатнахъ, январь вазли пенсионерарин пуликан сумч1ур кепек кадабгъну, му кепкерин ерина узу лотерейный билет тувуйза. Сар дишагьлийи чаз туву билет гъибисундайи, анжагъ узу дугъан пуликанра сумч1ур кепек ктабгънийза. Хъасин, тираж удубч1виган, лигурза, гьадму билетдиз «Москвич» машин уйнамиш дубхьна.

Исикк дийигънайи гъуландарик гъалабулугъ кабхъу. Дурар сар-сарихьинди илт1ик1ну улхуз хъюгъю. Сельсоветдин секретарь ва райондиан дуфнайидар явашди гъваълан жил’ина улдуч1вну.

- Гьаму хулар «Москвичдин» пулихъ тикмиш дап1найидар ву. Му хуларин эйси узхьан лотерейный билет дибрису.., - сельсоветдин секретарь дишагьлийирин арайигъ гъюч1ву ва душвгъян хил дибисну к1ару палтар али дишагьли хъади мяракайиз удуч1ву.

-Айханум хала ву! Айханум хала, хулар явдар ву. Бахтлуди, яв бай Расулихъди ц1ийи хизан ккебгъну, юк1в шадди гъарабхрияв имбу уьмур гьаму цаларин айит1!

Жямяаьтдин ч1ал дибиснайи.

Гъуландарин арайиъ русвагьди Айханум хала дийигънайи. Ц1иб тинси уста Гьясанра хьайи. Дугъу жиниди чан кьяши гъаши улар марцц ап1урайи… (304 гаф.) (Ю. Базутаевдинубдиан).
Тахминан план

1. 
   Хуларин мил.
   
2. 
   Билетдикан ихтилат
   
3. 
   Айханумдиз пешкеш.
   

Числительное, чаз предметарин кьадар вая тартиб улупру гафар дахил шулайи, кIул’инди вуйи чIалнан пайназ кIуру. Числительнйири швнуб? швнур? швнубпи? швнурпи? фукьан? ва гь.ж. суалариз жаваб тувру.

Чпин мянайиз лигну числительнйир кьюб йишв’ина жара шула:

1. Чпи предметарин кьадар улупру числительнйир:саб, къаб, агъзур.

2. Тартибнан числительнйир:сабпи, къабпи, агъзурпи ва гь.ж.

Кьадарнан числительнйирик чпин мянайиз ва ишлетмиш апIбаз лигну,юкьуб хусуси вуйи группайин числительнйир кахьра:

1. СатIи апIбандар (кьюрид, юкьрид);

2. Жара апIбандар (са-саб, шу-шубуб);

3. Зарбнандар (кьюбан, къабан);

4. Дробдиндар (кьюбдик саб, миржибдик кьюб).

Чпин составназ лигну числительнйир простойдар, ктикьдар ва составнандар шулу.

Предложениейиъ кьадарнан числительнйир, чиб хъайи существительнйирихъди сатIиди предложениейин жюрбежюр членар вуди шулу.

Тартибнан числительнйир предложениейиъ определенйир вуди шулу.

Чиб кIул’инди ишлетмиш апIруган, числительнйири существительнйирин йишв бисуру, гьаму дюшюшнаъ, существительнйир фуну членар шули вуш, чибра гьадму членар вуди шулу. Месела: Шубурпири чIалра к1урадайи.

Хьуб, урчIвуб, кью-кьюб, хьу-хьуб, къабпи, йицIисаб, садпидар, сарпидар, къанна хьуб, ургцIурна урчIвубпи, варжна хьурпир, агъзурна урчIвудваржна ягъчIвурна садпи, хьу-хьурди, шубрид, хьубдик кьюб, варжбан, агъзурбан.

1, 9, 14, 20, 22, 37, 40, 85, 100, 111, 18-пи, 90-пи, 554-пи, 1000-пи, 1917, 1917-пи, 1945, 1000 000, 1 000 235-пи, 5 444 325 ва гь.ж.

365 йигъ, 24 сяаьт, 60 дакьикьа, 60 секунд, 9-пи май, 1945-пи йис, 12 ваз, 5 гьяфта, 6-пи ваз, 1000 марчч, 10-дик кьюб, 3-дик саб пай, 5-бан йирхьуб.

1.Уву бабкан гъахьи йисар.

2.Школайиъ урхури гъабши вахт.

3.ДГПУ-йин дагъустан филологияйин факультетдик урхуз кучIву вахт.

4.Увухъди урхурайи студентарин кьадар.

5.Ужуйи урхурайидарин кьадар.

6.Уву фуну йисари урхуб ккудубкIидива?

7.Гележегдикан вуйи яв фикрар, кьастар.

Узу, харат уста Аьлиев Аьлди, ичв школайин хьцIурна миржид унчIваригъ рамкйирна гюзгйир гъяхьунза. Гьарсаб унчIвигъ дурар гъяхьбан бадали учву узуз кьюдваржна сумчIурна шубуб манат, хъа вари сабишвлан йицIишубуд агъзурна хьудваржна йицIиюкьуб манат (13 514) пул тувну ккунду. Август вазли йицIихьудпи числойиз йиз гьякь тувуб тIалаб вуйиз.

Яракк гъул, Аьлиев Аьли, 10-пи август, 2005-пи йис.

Табшуругъ. Ичв автобиография бикIай, числительнйирин синтаксисдин роль тяйин апIинай.

62-пи дарс

§ 60.Числительнйир дигиш хьувал.

Табасаран чIалнаъ числительнйир, чиб тялукь вуйи существительнйирикан асиллу вуди, классариз дигиш шулу: сар шаир, саб хал, сад йис.

Числительнйириз къанажагълу (р-хъайи) ва къанажагъсуз (б-хъайи)классарилан гъайри сабсана вахт улупру (д-хъайи) формара а. Му форма числительнйир сакьюдар вахт улупру существительнйирихъди дархьру вахтна ишлетмиш апIуру. Месела: хьуд йигъ, хьуд йишв, хьуд йис ва гь.ж.

Числительнйир существительнйирихъди кьадар жигьатнаан дархьри шулдар. Жутвал улупру числительнйириз гизаф кьадар а. Месела: кьюдар мярхяр, шубудар йицар.

Числительнйир существительнйирихъди падеж жигьатнаан дархьри шулдар. Чиб существительнйир хътарди гъадагъиган (субстантив числительнйир) существительнйирси падежариз дигиш шулу. Месела: кьюр, кьюри, кьюрин, кьюриз, кьюрихь, кьюрихъ ва гь.ж.

170-пи илчIихуб. Исихъайи числительнйир класс жигьатнаан существительнйирихъ дархьри дикIай. Числительнйир кади предложенйир дюзмиш апIинай.

3 дуст, гъала, йигъ; 20 кас, гектар, йишв; 125 студент, ляхин, йигъ; 50 эскер, якъ, дакьикьа; 1000 атлу, манат, сяаьт; 11 писатель, фабрика, йис.

Хялар, гьюрбйир, атIнар, шишлар, гьалвар, улар, ахчйир, тIубланар, беълийир, туфлийир, шаламар, картфар, мудрар, далдабчйир, сумчрар.

ЙицIуб, йицIур, йицIуд, йицIурпи, йицIубпи, йицIудпидар.

а) Гафарин ибарйир дюзмиш апIинай, числительнйирихьна суалар дивай.

б) Числительнйиригъ класс ва кьадар улупру ишаратар дивай.

1. Володяйин шубу…чи столихъ деънайи ва цIийи хялижвувлан улар алдагъури адайи. Дурарикан варитIан аьхю…ин йицIиса…, кьялану…ин миржи…, бицIину…ин хьу… йис вуйи (Ч.). 2.Байкал дагрин деринвал агъзурна ургу…варжна ягъчIву…на са… метр ву. 3. Вари жилин шарин юкьу…дик шубу… пай океанари бисура. 4.ЙицIикью… люкьру, хьцIу…на кью… хъютли, шубу…варжна йирхьцIу…на хьу… гъулан жакьвли са… мурта гъабхну(йис). 5.Кью… дадайихъ хьу-хьу… бай хъа, варидарин ччвурар са… ву (тIубар). 6.Кью… дийигъна, кью… дахъна, хьу…пи… лицура, йирхьу…пи… худнаъ учIвра, ургу…пи…и мяъли апIура (раккин).

1.Александр Сергеевич Пушкин (1799) йисан бабкан гъахьну ва (1837) йисан кечмиш гъахьну. 2.Лев Николаевич Толстой (1828) йисан сентябрин (9) бабкан гъахьну ва (1910) йисан ноябрин (20) гъакну. 3. Багьаудин Митаров (1912) йисан Гъвандккарин гъулаъ касиб кюлфетдиъ бабкан гъахьну. Думу (1943) йисан хушниинди фронтдиз гъягъюру ва (1944) йисан фронтдиъ кечмиш шулу. 4. Аьмалдар к1ари (2) хюндикк ккубхъру (Халкьд.). 5.Гьар гъулаъ (1) дуст дис (Халкьд..). Дирбаш (1) ражари, гуч1бях (1000) ражари йик1уру (Халкьд.). 6. Жилир (50) йислан, хпир (2) бицIир гъашиган аькьюллу шулу (Халкьд.). 7. (100) … йицIийирхьу ктабгъиган, (84) гъубзру. 8.Йирхьуб ражари (6) зарб гъапIган – (36) шулу.

Табасаран чIалнаъ числительнйир швнубсаб къайдайиинди арайиз гъюру.

1.11-дилан 19-диина гъяйиз вуйи ктикьу числительнйир кьюб ччивракан ибарат ву, ва дурар кьялаъ –и- ади дикIуру: йицI-и-саб, йицI-и-кьюб ва гь.ж.

2.йицIуб ва къаб кIуру числительнйирилан гъайри, миди вуйи йицIбар улупурайи ктикьу числительнйир классариз дигиш шулдар ва гьарган аьхириъ –р ади дикIуру: сумчIур, ягъчIвур ва гь.ж.

3.Варжар улупру числительнйир сабпи пайнан аьхириъ –д ади дикIуру: кьюдварж, шубудварж ва гь.ж.

4.Составнан числительнйир чпин гьарсаб гафнахъ –на союз хъапIри дикIуру: агъзурна урчIвудваржна урчIвцIурна урчIвуб.

5.Жара апIбан числительнйир чпин арайиъ дефис ади дикIуру: са-саб, кью-кьюб ва гь.ж.

6.Зарбнан числительнйир къанажагъсуз классдин формайиъ айи кьадарнан числительнйирихъ –ан суффикс хъапIбиинди, миди вуйи формйириъ айи числительнйир –бан суффикс хъапIбиинди арайиз гъюру. Тевай: саб-саб-ан, кьюб-кьюб-ан, хьцIур-хьцIур-бан, варж-варж-бан ва гь.ж.

7.Дробдин числительнйир жа-жаради дикIуру: юкьубдик кьюб, кьюб тамам, шубубдик саб ва гь.ж.

8.Тартибнан числительнйир –пи суффикс хъапIбиинди арайиз гъюру, хъа цифрийириинди числительнйир дикIруган, -пи-йин улихь дефис хьади дикIуру: сабпи, кьюбпи; 1-пи, 2-пи ва гь.ж.

12, 18, 19, 60, 77, 82, 98, 115, 314, 1517, 4800, 2/1, 3/2, 2006-пи, 1 000 000.

1.Табасаран чIалнан алфавитдиъ швнуб гьярф а?

2.Ихь чIалнаъ швнуб ачухъ сес ва ачухъ дару сесер а? Лабиал сесер швнуб ву?

3.Ихь чIалнаъ швнуб падеж а? Дурарикан йишван падежар швнуб ву?

4.Табасаран чIалниинди урхуб-бикуб фуну йисариланмина башламиш гъабхьну?

5.Аьхю вуйи Ватандин дяви фила ккебгъну ва фила ккудубкIну?

юкьуб, шубудварж, хьудваржна къаб, агъзур, ягъчIвур.

Гьаму аьхиримжи йигъари Мейрамдиз нивкIукди, шубубпи ражну, улихьнаси гагайи посылкайиъди хъадапIу каманча юбка рябкъюрайи.

Мейрамдин гагайиз дикIру кагъзарик чаз думу юбка, каманча юбка, учвра, вацIрацIар апIури, зар кайиб ва укIу завси акуб хъадапI кIури, капIри шубуб-юкьуб ваз вуйи (Гь.Гь.).

Суддинна медицинайин экспертдин къарарнаан: «БицIир чIивиди бабкан гъахьну. Ургуб вазлин бицIир вушра, бегьемди гъахьир ву. Ягълишин ягъчIвур сантиметр, гъагъишин саб килограммна кьюдварж грамм. Бабкан гъахьир йицIихьуб-къаб дакьикьайизкьан нефес илмиди гъузну(Гь.Гь.)».