А. МҰратқызы, А. Е. Бекшойнова, С. К. Серикова, М.Қ. ТӨлеуова отбасылық ТӘрбиенің негіздері
жүктеу/скачать 1.54 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Идентификация
| 2.4. Отбасындағы тәрбие механизмдері
Бала тәрбиесінің негізі - бұл оның отбасы боғандықтан, отбасы - шағын әлеуметтік топ, бала үшін өмір мектебі. Отбасындағы ата-ана баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне, тәлім-тәрбиесіне байланысты. Сондықтан, әрбір ата-ана өзінің баласын білімді, мәдениетті, жан-жақты етіп тәрбиелеуге міндетті. Тәрбие үрдісінің құрамдас бөлігі тәрбие механизмдері болып табылатындықтан, отбасындағы баланы тәрбиелеу үрдісін қамтамасыз ететін тәрбие механизмдері бар. Олар: нығаю, инденцификация, түсіну. Нығаю - балаларға «жақсы» және «нашар» деген ұғымға жауап беретін мінез-құлық түрін қалыптастырады. Әр отбасы өзінің құндылық бағдарларымен ерекшеленеді. Ата-аналар баланың мінез-құлқын сөзбен немесе іс әрекетпен ынталандырып, жігерлендіріп, өз ойларындағы «жақсы» адамның идеясына сәйкестендіреді. Егер бала осы идеяларға қарсы әрекет етсе, онда оны жазалайды, ұялтады, кінәлайды. Яғни, ересектер баланың дұрыс деп санайтын әрекеттерін марапаттап, ал белгіленген ережелерді бұзғанда жазалау арқылы оның санасына ережелер жүйесін ендіреді, оларды сақтау біртіндеп бала үшін әдетке сай ішкі қажеттілік болып қалыптасады. Идентификация (ұқсастырылу) - бала ата-анасы, ағайын-туысы, достарының арасында өзіне ұнаған адамдарға ұқсастыру арқылы жақсы (теріс) әрекет-қылық үлгілерін, олардың бойындағы құндылықтар мен нормаларды қабылдап, меншікті әлеуметтік-психологиялық сапа-қасиетіне айналдырады [6]. Идентификация - қазақша «теңестіру», «ұқсастыру», яғни өзіңді басқа адаммен теңестіру, сол адамның орнына қою дегенді білдіреді. Сәби ата-анасының өмір тәжірибесін көріп өседі, есейе келе сол көргендерін қайталап, болашақта атқаратын қызметі мен орындайтын рөлдерін игереді. Мысалы, 2-3 жастағы балалар үйде ата-аналары не істесе, ойнағанда соны қайталайды. Қыз бала анасының қылықтарын, ал ер бала әкесінің қылықтарын қайталайды. Бұл жай ғана ойын емес. Ертең есейгенде қыз баланың ана болатынын, дүниеге сәби әкеліп, ас пісіру, үй жинау сияқты 36 қызметтермен айналысатыны туралы тәжірибе жинайды, ал ұл балалар ер азамат болуға дайындықты бастайды, осыдан қыз бала анасына, ұл бала әкесіне ұқсайды. Түсінісу - баланың өзін-өзі тануына және оның жеке басын қалыптастыруға жәрдемдесуге бағытталған. Ешкім баланы ата-аналарынан артық жақсы көре алмайды, өйткені олар баланың ішкі әлемін біледі, көңіл- күйін сезінеді, оның проблемаларына тез жауап береді, жеке қасиеттерін ашуға жағдай жасайды [12]. Нығаю, идентификация және түсінудің басты негізі –бұл дұрыс әрекеттен тұрады. Дұрыс әрекет –борыш пен жауапкершілікке, ішкі ар- ұждан дауысына сәйкес мінез-құлық болып табылады. Әл Фараби айтқан: «Дұрыс әрекет мақсатқа жеткізер жолды дұрыс таңдаудан басталады». Жүсіп Баласағұн: «Адам – бұл дүниеге қонақ, оның өмірі өткінші, сондықтан ол артынан ылғи да жақсы сөз бен жақсы ісін қалдырып отыруы қажет. Бұл үшін ол әр кез жаман қылықтан сақтанып, адалдықпен жүріп-тұруы тиіс. Екі жүзді болмай, сөз бен істі бір жерден шығару керек»[12]. Дұрыс әрекет – жүректен шығып, сосын сөз ретінде бейнеленетін және іс жүзінде қолданылатын құндылық (2.1 -кесте). 2.1-кесте жүктеу/скачать 1.54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|