А.Ғ. Темирбекова*, Н. И. Жапаркулова
жүктеу/скачать 368.58 Kb. Pdf көрінісі
|
| Әдебиеттік шолу
«Танымдық белсенділік» түсінігі күрделі ұғымдарға жатады, ол «белсенділік» ұғымына қарағанда біршама тар, сондықтан оның түріне жатқызуға болады. Танымдық белсенділік – бұл баланың бі- лім алатын қажетті әдістерді, қабілеттер мен дағдыларды меңгеру процесі (А.Г. Волостнико- ва, 2009: 134) [10]. Адамның кез келген іс-әрекеті белгілі бір қозғалыстар мен әрекет әдістерін қолдануды та- лап етеді (L.A. Vovsi-Tille, 2002: 29) [11]. Танымдық іс-әрекет арнайы дағдылар жүйесімен жүзеге асады. Кез келген дағды қайталау арқылы дамиды және қайталау тоқтаған кезде жойылады. А.В. Хуторскойдың айтуы бойынша оқу- шының танымдық белсенділігінің ең көп тараған көрсеткіштері: - зерделенген пәнге, тақырыпқа зейінді шо- ғырландыру (егер сыныпты белгілі бір тақырып қызықтырса, мұғалім тәртіпті қалпына келтіруге уақытын жоғалтпайды); - бала өз бастамасы бойынша белгілі бір білім саласына бет бұрады; көбірек білуге ұмтылады, пікірталасқа қатысады (мұғалім баладан сөзді жұлып алуға тырыспайды, ал бала өз бетінше сұрақ қояды немесе оларға жауап береді); - белсенділіктегі қиындықтарды жеңу ке- зіндегі жағымды эмоционалды тәжірибелер (бала белгілі бір әрекеттегі сәтсіздікке немесе сәттілікке бірдей жауап береді); - эмоционалдық көріністер (қызығушылықты білдіретін мимика, ым-ишара) Әрине, танымдық белсенділікті артты- ру процесі маңызды ғана емес, сонымен бірге қиын кезең. Я.А. Коменский – белсенді оқытуды ал ғашқы жақтаушылардың бірі, ол оқу процесін ұйымдастыру оқуға деген құштарлықты қалып тастыруға бағытталуы ке- рек екенін дәлелдеді. Л.С. Выготский, Б.Г. Ананьева, П.Я. Гальпе- рина және т.б авторлар танымдық белсенділікті арттыру мәселесіне өз назарын аударды. Белсендіру – «белсенділікті» күшейту де- генді білдіреді. Дәл танымдық белсендікті да- мыту арқасында мұғалім оқушыларды реп- родуктивті деңгейден оқу-танымдық іс-әрекеттің шығармашылық деңгейіне өткізеді. Танымдық белсенділікті қалыптастырудың тиімді шарттары: - оқу әрекетінің тиімді әдістері мен формала- рын пайдалана отырып сабақты құру; - «мұғалім-оқушы» қарым-қатынасы мен оқу іс-әрекетінің нәтижелері арасындағы байланыс; - материалды ассимиляциялау сапасы мен беріктігі; - мектеп оқушыларының білім беру дағ- дыларының деңгейін көтерудің проблемалық оқыту әдістерін қолдануға тәуелділігі. Оқытудың әртүрлі формалары, әдістері, оқу құралдары танымдық іс – әрекетті белсендіруге мүмкіндік береді. Оқытудың белсенді әдістері танымдық белсенділік деңгейін барынша арт- тыруға көмектеседі, мұндай әдістер балалар- ды ынтамен оқуға ынталандырады. Білім беру жүйесінде оқушылардың танымдық бел сен- ділігін дамыту үшін бірнеше заманауи инно- вациялық технологиялар (дидактикалық матери- алдар, рөлдік ойындар, АКТ) жиі қолданылады (А.В. Духавнева, В.СКукушкин, 2004: 24) [12]. Соның ішінде «Блум таксоно-миясына» негіз- делген «Блум кубигі», «STEAM», «GBL» әдістері оқушылардың логикалық ойлау және есте сақтау қабілетін қалыптастыру үшін қолданылатын әдіс. Блум таксономиясы білім беру мақсаттарын қоюға көмектеседі. Мақсаттар негізінде мұғалім оқушыларға тапсырмалар құрастырады және бағалау құралдарын таңдайды. Таксономия көмегімен мұғалім оқуды қалыптастырады, ал оқушы жаңа білімді алып қана қоймай, оны тал- дап, өмірде қолдана білуге үйренеді. Мақсат жүйесі қарапайымнан күрделіге қарай құрылған. Ойлау мен дамытудың ең төменгі 211 А.Ғ. Темирбекова және т.б. деңгейінде білу мен түсіну, ортасында талдау мен қолдану, ойлаудың ең жоғары деңгейінде синтез мен бағалау тұрады. Б.Блумның ойын- ша мұғалімнің міндеті – оқушылардың ойлау қабілетінің жоғары деңгейіне жету. 1. Білу – бірінші деңгей алынған ақпаратты есте сақтау және жаңғыртудан басталады. Оқушы негізгі терминдерді, нақты фактілерді, ережелерді меңгереді және оларды қайталай ала- ды. Бірінші деңгейде пән туралы жалпы түсінік қалыптасады. 2. Түсіну – екінші кезеңде түсіну және ха- бардарлық пайда болады. Бұл кезеңді мең- герудің негізгі көрсеткіші – материалды өз сөзімен жеткізе білу. Оқушы ережелер мен принциптерді біледі және түсінеді, фактілер мен құбылыстарды түсіндіре алады, графиктер мен диаграммаларды түсіндіре алады. 3. Қолдану. Үшінші кезеңнің мақсаты – алған білімдерін нақты жағдайда қолдануды үйрену. Студент практикалық есептерді жаңа ережелер, формулалар, заңдар арқылы шешеді. 4. Талдау – бұл деңгейде оқушының мақсаты материалдың құрылымын түсініп, оны байланы- сты бөліктерге бөле білу. Студент мәліметтерді құру принципін көреді және логикалық қателерді таба алады. 5. Синтез. Бесінші деңгейге жеткен оқушы өз білімін жалпылап, біріктіре алады. Ол білімді классификация әдісі немесе мәселені шешу жо- спары сияқты жаңа құрылым құру үшін пайда- ланады. 6. Бағалау. Жоғары деңгейде студент өзі немесе мұғалімнің көмегімен тұжы- рымдай алатын критерийлер арқылы мәлім- демелерді бағалайды. Негізгі мақсат – ма- териалды құрастыру логикасын бағалау, қорытындылардың дұрыстығын тексеру және өз көзқарасыңызды дәлелдеу. «Блум кубигі» техникасы – сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясының әдістерінің бірі. «Блум кубигі» жоғарыда айтып өткендей «Блум таксономиясына» негізделіп жасалған. Сондықтан да бұл әдіспен сұрақтар құрастыру да «Блум таксономиясының» деңгейлеріне сәйкес жүзеге асады. «Блум текшесін» екі түрлі нұсқада қолдануға болады: 1. Сұрақтарды мұғалім өзі құрастырады. Бұл бастапқы кезеңде қолданылатын жеңіл әдіс – оқушыларға текшемен жұмыс істеудің мысалда- рын, тәсілдерін көрсету қажет болғанда. 2. Сұрақтарды оқушылар өздері құрастырады. Бұл опция оқушылардан біраз дайындықты қажет етеді, өйткені репродуктивті сұрақтарды шығару оңай, бірақ тапсырма сұрақтары белгілі бір арнайы дағдының, яғни шығармашылық қасиеттерінің болуын қажет етеді. «Блум кубигі» әдісін пайдаланғанда қалыптасатын мектеп оқушысының даму ерекшеліктері (K.W. Schaie, 2005: 46) [13]: 1) алынған білімді қолдана білу, мәселе-ні барынша ұтымды шешу; 2) тәуелсіздікке ұмтылыс; 3) білім беру ынтымақтастығын жүзеге асыру, қызметте серіктес таңдау мүмкіндігі, бірлескен жұмыстың қолайлы жолдары; 4) өзінің надандығының тереңдігін бағалау, жіберілген қателіктердің себептері мен олар- ды түзету жолдарын табу, жаңа білім алу қажеттілігін анықтау. Биология пәнінен «Блум кубигі» техни- касын қолдана cабақ өту үлгісі «Мүктердің ерекшеліктерін сипаттау» тақырыбына төменде көрсетілген: Сабақта сынып төрт топқа бөлінеді. Әр топқа жеке «Блум кубигі» беріледі. Әр топ мүктер тақырыбындағы контекстпен танысып, сұрақтар құрастырылады. Топтар арасында кубиктер ал- мастырылып, кубик лақтырғанда түскен беттегі текшедегі сұрақтарға жауап беріледі. «Блум кубигі» әдісі ерекше сипаттағы сұрақтар құрастыруға мүмкіндік беретіндігімен ерекшеленетіні белгілі (C.A. Riccio, D.L. Cash, M.J. Cohen, 2007: 256) [14]. «Блум кубигі» әдісін сабақта колдану жолы төменде көрсетілген. 1. Сабақта сұрақтар қою үшін қағаздан жа- салған кубик қажет болады және де оның ал ты текшесіде келесі атаулармен жазылады: «Ата- ңыз...», «Неге...», «Түсіндіріңіз...», «Ұсы ны- ңыз...», «Ойланыңыз...», «Бөлісіңіз...» (1-сурет). 2. Сабақтың тақырыбы тұжырымдалады. Яғни, берілген тақырыпта жауап беруге тура келетін сұрақтар ауқымы көрсетілуі керек. 3. Мұғалім кубикті айналдырып жерге тастай- ды. Кубиктің түскен беті сұрақтың қандай түрін қою керектігін көрсетеді. Текшенің шетіндегі сөз қандай сұрақ қою керектігін көрсетеді. Кей жағдайларда орта мектепте «Блум текшесін» ке- сте түрінде беруге болады. Оқушылардан кестені сәйкес типтегі сұрақтармен толтыру ұсынылады. Содан кейін сыныпта құрастырылған кестелер- мен алмасып, сыныптастарының жауаптарын талдайды. 212 Оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру әдістері жүктеу/скачать 368.58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|