Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология

Сұрау есімдіктері мыналар: кім? не? неше? қай? қан-дай? ңаніиа? қалай? қашан?

Бұлардан басқа да бірнеше сұрау есімдіктері бар, бі-рақ олар — белгілі жолдармен жоғарыда көрсетілген негізгі сұрау есімдіктерінен жасалған есімдіктер. Мьіса-лы: нешеу? неіиініиі? деген сұрау есімдіктері сан есім-дердің морфологиялық (тұлғалық) формаларына сәй-кестеніп, демек, сан есімнің қосымшалары арқьілы неіие? деген негізгі сұрау есімдігінен жасалған (не-іиеу?— төртеу; нешішиі — төртініиі).

Қайсы? қайдан? қайда?— сияқтылар қай? деген негіз-гі сұрау есімдігінен туған. Оның біріншісінің соңындағы -сы қосымшасы тәуелді жалғаудың III жағының косым-шасы болуға, бірақ ол қосымша қазіргі кезде тәуелдік жалғауға тән қасиеттен айьірылып қалған, сол себептен бұл қосымшаның үстіне (ңайсы) қазіргі тілімізде тәуел-діктің үш жағыньің қосымшасы екінші рет жалғана бе-реді (қайсы+м, қайсы + ң+ ы з, қайсы + сы).

Ал, ңайдан? қайда? дегендердегі қосымшалар — шы-ғыс (ңайдан?), жатыс (ңайда?) септіктердің қосымша-лары. Бұл қосымшалар сол негізгі түбірге көнеленіп, қалыптасып кеткен. Қазақ тілінде ңай деген түбірге басқа сөздердің косымшалары қосылмайды, өзбек тілін-де ңайгә? делініп те, қайләргә? делініп те айтьіла береді.

215

Сонымен, ңай? ңайсы? қайда? қайдан? қайдағы? қан-дай? қаніиа? қалай? қашан? ңашаннан? қаіианғы? деген есімдіктер қай, -қан, -ңа деген бір төркіннен туып, көне-леніп калыптаскан сөздер.
Морфологиялық жағынан сұрау есімдіктерінің іші-нен кім? не? қайсы? нешеу? сияқтылар септеліп те, тә-уелденіп те, көптеліп те, жіктеліп те қолданыла береді. Мысалы, үлгі үшін кейбір есімдіктерді септеп, тәуелдеп. көптеп, жіктеп өзгертіп қараған жөн.

жүктеу/скачать 2.43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: