Жалаң туынды үстеулер. Түрлі қосымшалар ар-қылы жасалған үстеулерді ж а л а ң т у ы н д ы үстеу-лер дейміз. Олар, кандай косымшалар қосылса да, сырт-қы \формдсы жағынан бір сөз болып келеді. Бірак. жа-лаң туынды үстеулерге жалғанатын косымшалар екі түрлі болады: біреулері жүрнақтар арқылы жасалады да, біреулері әр түрлі жалғаулардын көнеленуі арқы-лы үстеуге айналады. Ж еке-жеке қарағанда, олар тө-мендегідей:
Жүрнақтар арқылы жасалатын жалаң үстеулер. Бү-лар арнаулы жүрнақтар арқылы жасалады. Ондай үстеу тудыратын жұрнактар мыналар:
-ша, -ше жүрнағы үстеу тудыратын әрі ең негізгі, әрі аса өнімді жүрнақ болып қызмет атқарады. Осы жүрнак аркылы жасалған үстеу мағына жағынан негі-зінде амалдың қалай я калайша істелетіпдігінің бейне-сін білдіреді. Бұл жұрнак жалкы зат есімдерге де, жал-пы зат есімдерге де (мысалы: Бәйтеневіие, Аманкелдіше, қусша, адамша), олардың жекеше түріне де, көпше түріне де (мысалы: батырша, батырларша, комсомол-ша, комсомолдарша т. б.) және тәуелді түріне де (кө-зімше, көзіңіие, көзімізіие, көзішие т. б.) жалғанып үс-теу тудырады.
Осы жұрнак арқылы кейбір негізгі сын есімнен де (ескііие, жаңаша, басқаіиа, қысқаша т. б.), туынды сын есімнен де (биылғыша, бурынғыиіа) үстеу жасалады; жіктеу есімдіктерінен де (мениіе, меніңше, сеніңше, біз-іие, біздіңше, оларша, сендерше), өздік есімдіктен де (өзіміие, өзіңше, өзінше, өзімізше, өздерінше), кейбір белгіеіздік есімдіктерден де (әлдекімше, кейбіреулерше) үстеу сөздер туады.
-лай, -лей (-дай, -дей, -тай, -тей) жұрнақтары да — үстеу тудыратын өнімді журнақтардың бірі. Мысалы: осилай, екіншілей, жастай, жібектей, күздей, қыстай
б.
Достарыңызбен бөлісу: |
