Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ш ы ғ ы с с е п т і к .
| Ж а т ы с с е п т і к. Бұл септіктегі сөздер негізінде көлемдік, мекендік және мезгілдік мағына береді. Осығаң сәйкес, сөйлемде беретін мағынасына карай жанама то-лықтауыш та, мезгіл пысықтауыш та, кейде орнына қа-рай, баяндауыш та болады. Мысалы: Жат цораны күзет-кен қартаң шалда сана жоқ (Абай); Аспанды жащан қара булт әлем-тапырақ көшуде (С. Мұқанов); Есімде, анам есімде, Есімнен сөзің ңала ма (I. Жансүгіров); Байлық — еңбекте, жерде (Ы. Алтынсарин).
атыс септіктегі сөздер сөйлемнің бірыңғай мүшесі болғанда, олардың қосымшалары түсірілмей де, түсіріліп те қолданыла береді. Мысалы: Оралда, Сібірде, Солтүс-тікте, Шығыста, алтында, күмісте, мыста талай естігең, өзгермейтін, міз бақпайтын безерген дауыс (Ғ. Мүсіре- пов). Ш ы ғ ы с с е п т і к . Бүл септік іс-амал, қимыл-әре-кеттердің шыққан орнын, себебін, мезгілін, мөлшерін және басқа әр қилы мағыналарды білдіреді. Осы мағына-ларына қарай, шығыс септіктегі сөз сөйлемде толықта-уыш та, пысықтауыш та, кейде баяндауыш та болады. Мысалы: Әкемнен әліп биді үйде ощыдым (С. Торайғы-ров); Қөз көруден тыйылмас, көңіл сенуден тыйылмас (мақал); IIIегірткеден қоры щ ан егін екпес (мақал); Бі-лімдіден іиы щ ан сөз, талаптыға болсын кез (Абай); Қа-раңғы үйге таңның квгілдір сәулесі босаға саңлаулары-нан, киіз жыртықтарынан ене бастады (С. Мүқанов); гілік мың-мыңнан сұрыптап тастаған жылңысын қия алмады (Ғ. Мүсірепов). Бірыңғай мүшелер ретінде жүмсалғанда, шығыс сеп-тіктің қосымшалары олардың бәріне бірдей жалғаныв та, тек соңғысына ғана жалғанып та колданылады. Мы-салы: Ак, отау топырлады Ақан түскен, Қалың жұрт Ker ri кернеп сырттан, іштен (I. Ж ансүгіров); Сол кезді бацшада жастьщтан, бақыттан, іиаттықтан, сұлулыцтая тасып иіыққан таза күлкі шықты (С. Ерубаев); Жиде-бай, Мұсацұлдан, Қыдыр мен Көлқайнар, ҚызылшоқЫ-дан сойыл ұстап Қараіиоцыға қарай шапңылап кетіп бара жатқан лек-лек аттылар (М. Әуезов.) жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|