Үдеткіштергі өзіндік фокусировка –
Сонымен қатар қараңыз фокусировка
Самофокусировка пучка заряженных частиц – то же, что банчировка.
|
Зарядталған бөлшектер шоғырының өзіндік фокусировкасы – бұл банчировка.
|
Самофокусиро́вка све́та
Self-focusing
Явление концентрации поля световой волны в нелинейной среде, показатель преломления которой зависит от интен-сивности поля. Показатель преломления n среды может увеличиваться с ростом поля вследствие нелинейного изменения электронной поляризации вещества из-за высокочастотного эффекта Керра, электро-стрикции, нагрева и т.д. В результате этого в среде происходит отклонение лучей в сторону большей интенсивности поля (нелинейная рефракция). В случае светов-ых импульсов фокусы движутся с около-световыми скоростями. Концентрация поля при самофокусировке происходит значи-тельно сильнее, чем при обычной фокус-ировке линзой. Самофокусировка может привести к электрическому пробою, может способствовать развитию процессов вынуж-денного рассеяния света и других нелиней-ных процессов.
В результате самофокусировки могут возникать мощные световые поля, она приводит к оптическому пробою. В некоторых средах возможен обратный эффект – самодефокусировка.
|
Жарықтың өздік жинақталуы (фокусталуы)
Self-focusing
Сыну көрсеткіші өріс қарқындылығына тәуелді, бейсызық ортадағы жарық толқыны өрісінің концентрациялану құбылысы. Ортаның n сыну көрсеткіші өрістің күшеюімен қатар жоғары жиілікті Керр эффектісі, электрострикция, қызу және т.б.-ынан заттың электронды поляризациясының бейсызық өзгеруі салдарынан артуы мүмкін. Осының нәтижесінде ортада жарықтың өріс қарқындылығы жоғары жаққа қарай ауытқуы (бейсызық рефтакция) орын алады. Жарық импульстері жағдайында фокустар жарық жылдамдығына жуық жылдамдықпен қозғалады. Өздік жинақталу кезіндегі өрістің концентрациялануы қарапайым линзаның көмегімен жинақтауға қарағанда әлдеқайда күштірек болады. Өздік жинақталу электрлік тесілуіне алып келуі мүмкін, жарықтың еріксіз шашырау процесінің және басқа да бейсызық процестердің туындауы мүмкін.
Өздік жинақталудың салдарынан оптикалық тесілуге алып келетін қуатты жарық өрістері туындауы мүмкін. Кейбір орталарда кері эффект – өздік шашырау байқалуы ықтимал.
|
Санпропускник
Sanitary inspection room
Комплекс помещений, предназначенных для смены одежды, обуви, санитарной обработки персонала, контроля радиоактивного загрязнения кожных покровов, средств индивидуальной защиты, специальной и личной одежды персонала.
|
Санитарлық өткізуші
Sanitary inspection room
Киімді, аяқ қиімді ауыстыруға, персоналды санитарлы өңдеуге, былғары жамылғылар радиобелсенді ластануына, жеке басты қорғау заттары мен персоналдың жеке киімін бақылауға арналған бөлмелер кешені.
|
Саншлюз
Decontamination room
Помещение между зонами радиационного объекта, предназначенное для предва-рительной дезактивации и смены дополни-тельных средств индивидуальной защиты.
|
Санитарлық шлюз
Decontamination room
Бастапқы дезактивация мен жеке қорғаныстың қосымша құралдарын ауыстыруға арналған радиациялық объекті аймақтары арасындағы кеңістік.
|
Сварка
Welding
Технологический процесс образования неразъёмного соединения деталей машин, конструкций и сооружений путём их местного сплавления или совместного деформирования, в результате чего возникают прочные связи между соединяемыми элементами.
|
Дәнекерлеу
Welding
Жергілікті балқытудың немесе біріктіре деформациялаудың көмегімен машина бөліктерінде, конструкциялар мен құрылымдарда саңылаусыз бірігуді жасаудың технологиялық процесі. Нәтижесінде біріктірілетін элементтер арасында берік байланыстар пайда болады.
|
сварка автогенная / autogenous welding — сварка плавлением без использования присадочного материала.
|
автогенді дәнекерлеу / autogenous welding - қондырма материалды қолданбай балқыта отырып дәнекерлеу.
|
сварка атомно-водородная / atomic hydrogen welding — процесс сварки, при котором соединение элементов осуществляется за счет их нагрева электрической дугой, поддерживаемой между двумя металлическими электродами, окружен-ными потоком водорода. Защита обеспечивается водородом, который также способствует повышению температуры за счет молекулярного разложения с последующей рекомбинацией.
|
атомды-сутектік дәнекерлеу / atomic hydrogen welding — элементтердің жалғануы сутегі ағынымен қоршалып тұрған екі металл электродтардың арасында электр доғасын қызыдыру есебінен іске асатын дәнекерлеу процесі. Сутегі қорғанысты қанағат-тандырады, сондай-ақ молекулалық жіктелтеліп соңынан рекомбинациялану арқылы температураның жоғарылауын да қамтамасыз етеді.
|
сварка взрывом / explosion welding — метод сварки с помощью управляемого взрыва, при котором детали соударяются с высокой скоростью. Зона сцепления имеет характерное волнистое строение.
|
жарылыспен дәнекерлеу / explosion welding — бұйымдар жоғары жылдамдықпен соқтығысатын басқарылатын жарылыс көмегімен дәнекерлеу әдісі. Ілінісу аймағы толқынды құрылысқа ие.
|
сварка диффузионная / diffusion welding — метод сварки в твердом состоянии, при котором процесс взаимного проникновения атомов соединяемых элементов осуществ-ляется в диффузионном режиме. Соеди-нение прилегающих поверхностей обычно выполняется с приложением давления и при высокой температуре. Процесс не вызывает макроскопическую деформацию, сплав-ление или относительное движение деталей. Иногда используется твердый присадочный металл (диффузионная добавка), которой помещается между прилегающими поверхностями.
|
диффузиондық дәнекерлеу / diffusion welding — жалғанатын элементтердің өзара ену процесі диффузиондық процесте іске асатын қатты күйдегі дәнекерлеу әдісі. Жанасатын беттердің жалғануы қысым түсіре отырып және жоғары температурада жүреді. Процесс макроскопиялық қысым, жабысу немесе деталдардың салыстырмалы қозғалысын туғызбайды. Кейде жабыстыратын беттердің арасына біріктіретін қатты металдарды (диффузиялық қосымша) қолданады.
|
сварка дуговая (электродуговая)/ electric arc welding — представляет собой сварку плавлением, где нагрев осуществляется электрической дугой. Как разновидность дуговой сварки появилась плазменная сварка, главной особенностью которой является не обычная, а сжатая электрическая дуга.
|
доғалық дәнекерлеу (электрлідоғалық)/ electric arc welding — балқыта отырып дәнекерлеу. Бұл жағдайда қыздыру электрлік доға көмегімен жүзеге асады. Доғалық дәнекерлеудің бір түрі ретінде плазмалы дәнекерлеу де пайда болды. Оның ерекшелігі электрлік доғасының қарапайым емес, сығылған болуында.
|
сварка дуговая углеродистая / carbon arc welding (CAW) — процесс дуговой сварки металлов за счет нагрева их дугой, возникающей между угольным электродом и рабочей поверхностью. Защитная среда не используется.
|
көміртегілік доғалық дәнекрлеу / carbon arc welding (CAW) — металдарды көмірлі электрод пен жұмыстық бет арасында пайда болатын доғаның көмегімен қыздыру арқылы доғалық дәнекерлеу процесі.
|
сварка лазерным лучом / laser beam welding — метод сварки, при котором соединение металлических деталей происходит с использованием тепла, полученного с помощью луча лазера.
|
лазерлі сәулемен дәнекерлеу / laser beam welding — металл бұйымдарды біріктіру лазерлі сәуле көмегімен алынған жылуды қолдану арқылы жүзеге асатын дәнекерлеу әдісі.
|
сварка плазменно-дуговая / plasma-arc welding (PAW) — процесс дуговой сварки металлов за счет их нагрева дугой между электродом и заготовкой (перемещаемая дуга) или электродом и соплом резака (неперемещаемая дуга). Защитная атмосфера создается горячим ионизированным газом, окружающим электрод; также может быть использован вспомогательный источник защитного газа, который может быть инертным газом или смесью газов.
|
плазмалы-доғалық дәнекерлеу / plasma-arc welding (PAW) — металдарды электрод пен дайындама (қозғалмалы доға) арасында немесе электрод пен кесу соплосы (қозғалмайтын доға) арасында пайда болатын доғаның көмегімен қыздыру арқылы доғалық дәнекерлеу процесі. Қорғаушы атомсфера электродты қоршап тұрған ыстық иондалған газбен туғызылады, сонымен қатар, газ қоспалары немесе инертті газ түріндегі қорғаушы газдың қосымша көзі де қолданылуы мүмкін.
|
сварка электронно-лучевая / electron beam welding — метод сварки, при котором используется тепло, полученное с помощью интенсивного потока высокоскоростных электронов, бомбардирующих свариваемые поверхности.
|
электронды-сәулелік дәнекерлеу / electron beam welding — дәнекерленуші бетті атқылап жатқан жоғары жылдамдықты электрондардың қарқынды ағынының көмегімен алынған жылу қолданылатын дәнекерлеу әдісі.
|
Свеллинг
Swelling
То же самое - распухание радиационное.
|
Све́ллинг
Swelling
Радиациялық ісінудің дәл өзі.
|
Сверхпластичность – см. ст. пластичность.
|
Жоғары созылғыштық- қара. сон.қ созылғыштық.
|
Сверхрешетка
Superlattice
Многослойная твердотельная структура, в которой на электроны помимо периодического потенциала кристаллической решетки действует дополнительный искусственно создаваемый потенциал с периодом, намного превышающим постоянную решетки.
|
Супертор
Superlattice
Электрондарға кристалдық тордың периодикалық потенциалынан басқа тұрақты тордан әлдеқайда асып түсетін периоды бар қосымша жасанды потенциал әсер ететін көпқабатты қатты денелі құрылым.
|
Сверхпроводимость – см. ст. проводимость электрическая.
|
Асқын өткізгіштік – қараңыз ст.электрлі өткізгіштік
|
Сверхпроводник – см. ст. проводник.
|
Асқын өткізгіш – қараңыз. ст. өткізгіш.
|
Сверхструктура
Superlattice structure, superstructure
1. Кристаллическая структура проме-жуточных фаз, для которой характерно расположение атомов компонентов по подрешеткам, вставленным одна в другую. Термин «сверхструктура» был введен для описания структуры упорядоченных твёрдых раствров. Применяется также для описания кристаллической структуры фаз, упорядочивающихся при любой температуре и не имеющих неупор-ядоченной структуры.
2. Структура, соответствующая дальнему порядку в расположении атомов разного сорта в твёрдых растворах замещения. Образуется в результате процесса упорядочения сплавов. Воздействие ионизирующих излучений иногда заметно стимулирует образование сверхструктур.
|
Жоғары құрылым
Superlattice structure, superstructure
1.Аралық фазалардың компоненттерінің атомдары бір-біріне енгізілген торастыларда орналасуы тән кристаллдық құрылым. Оған. «Жоғары құрылым» термині қатты ерітінділердің реттелген құрылымын сипаттау үшін енгізілген. Сонымен қатар, кез келген температурада реттеліп орналасатын және ретсіз құрылымы жоқ фазалардың кристаллдық құрылымын сипаттау үшін қолданылады.
2. Орын басу қатты ерітінділеріндегі әр текті атомдардың орналасуына алыс реттілік сәйкес келетін түзіліс. Қорытпалардың реттелу процесі нәтижесінде түзіледі.
Иондаушы сәулелердің әсер етуі кейде жоғары құрылымдардың түзілуін елеулі түрде қуаттайды.
|
Световы́ход
Light output
Количество фотонов, излучаемых сцинтил-лятором при поглощении определённого количества энергии (обычно 1 МэВ). Большим световыходом считается величина 50-70 тыс. фотонов на МэВ. Однако для детектирования высоко-энергичных частиц могут использоваться и сцинтилляторы со значительно меньшим световыходом.
|
Жарық шығысы
Light output
Белгілі бір энергия мөлшерін (негізінен 1МэВ) жұту кезінде сцинтиллятор сәулелендіретін фотондардың мөлшері. Үлкен жарықшығысы деп 1МэВ-қа 50-70 мың фотон келетін шаманы айтады. Бірақ та жоғары энергиялы бөлшектерді тіркеу үшін жарықшығысы өте аз сцинтилляторларды да қолданады.
|
Свече́ние
Glow, luminescence, fluorescence
-
Процесс беспламенного горения материала в твердой фазе, характеризующийся видимым излучением.
-
Видимая область в газе, плазме или каком-либо другом веществе, в которой имеет место эмиссия фотонов под действием излучения, электрического поля
|
Жарқырау
Glow, luminescence, fluorescence
1. Көрінетін сәулеленумен сипатталатын, қатты фазада материалдың жалынсыз жану процесі.
2.Плазмада, газда немесе қандай да бір басқа затта электр өрісініғң әсерінен болатын сәулеленудің әсерінен фотондар эмиссиясы орын алатын көрінетін облыс.
|
свечение анодное / anode glow — светящаяся область, наблюдаемая при электрических разрядах в газах на аноде.
|
анодты жарқырау / anode glow — газдағы электрлі разряд кезінде анодта байқалатын жарқырау облысы.
|
свечение отрицательное / negative glow — светящаяся область вблизи катода газоразрядной трубки при тлеющем разряде.
|
теріс жарқырау / negative glow — солғын разряд кезінде газды разрядты катод жанындағы жарқыраушы облыс
|
Связь межатомная (межмолекулярная)
Bond
Явление взаимного притяжения или отталкивания атомов (молекул, радикалов) при их взаимодействии.
|
Атомаралық байланыс (молекулааралық)
Bond
Атомдардың (молекулалар, радикалдар) өзара әсерлесу кезіндегі бір-біріне тартылуы немесе бір-бірінен тебілу құбылысы.
|
связь водородная / hidrogen bond — тип межатомной связи, промежуточный между ковалентной химической связью и невалентным межатомным взаимодействием. Осуществляется с участием атома водорода, расположенного либо между молекулами, либо между атомами внутри молекулы.
|
сутегілік байланыс / hidrogen bond — атомаралық байланыстың ковалентті химиялық байланыс пен валентсіз атомаралық әсерлесу арасындағы аралық түрі. Молекулалар немесе молекулалар атомдарының арасында орналасқан сутегі атомының қатысуымен іске асатын байланыс түрі.
|
связь донорно- акцепторная / donor-acceptor bond — химическая связь, осуществляемая за счёт пары: электрон одного атома (донор) и свободный уровень энергии другого атома (акцептор).
|
донорлы- акцепторлы байланыс / donor-acceptor bond — бір атомның электроны (донор) мен басқа атомның бос энергия деңгейі (акцептор) жұбының есебінен жүзеге асатын химиялық байланыс.
|
связь ионная (электровалентная, гетеровалентная) / ionic bond — один из видов химической связи, в основе которого лежит электростатическое взаимодействие между противоположно заряженными ионами. Для неё характерны перенос валентных электронов с одного атома на другой (образование положительных и отрицательных ионов) и электростатическое (кулоновское) взаимодействие между ними. Характерна для соединений металлов с наиболее типичными неметаллами, например, для молекулы NaCl и кристалла поваренной соли.
|
ионды байланыс (электровалентті, гетеровалентті) / ionic bond — қарама-қарсы зарядталған иондар арасындағы электростатикалық өзара әсерлесуге негізделген химиялық байланыстың бір түрі. Оған валентті электрондардың бір атомнан екіншісіне ауысу (оң және теріс иондардың түзілуі) және олардың арасындағы электростатикалық(кулондық) әсерлесу тән. Металлдардың бейметаллдар арасындағы байланысқа, мысалы, NaCl молекуласына және ас тұзы кристаллына тән.
|
связь ковалентная (гомеополярная)/ covalent bond — химическая связь, обусловленная коллективизацией внешних электронов взаимодействующих атомов. Характерна для молекул простых газов (например, H2), соединений (H2O), органических молекул.
|
ковалентті байланыс (гомеополярлы)/ covalent bond — өзара әсерлесетін атомдардың сыртқы электрондарының ұжымдануымен ерекшеленетін химиялық байланыс. Қарапайым газдарға(мысалы, H2), қосылыстарға(H2O), органикалық молекулаларға тән.
|
связь координационная / coordination bonding см. связь донорно-акцепторная.
|
координациялық байланыс / coordination bonding — қараңыз: донорлы- акцепторлы байланыс.
|
связь металлическая / metallic bonding — химическая связь, обусловленная взаимодействием электронного газа (валентные электроны) в металлах с остовом положительно заряженных ионов кристаллической решетки. Идеальная модель металлической связи отвечает образованию частично заполненных валентными электронами металла зон энергетических уровней (см. твердое тело), называемых зонами проводимости. Количественно описать металлическую связь можно только в рамках квантовой механики, качественно образование её можно понять исходя из представлений о ковалентной связи.
|
металлдық байланыс / metallic bonding — металлдардағы электронды газ бен кристалл торының оң зарядталған иондарының өзара әсерлесуіне негізделген химиялық байланыс. Металлдық байланыстың идеал моделі өткізгіштік аймақ деп аталатын металл электрондарымен түгелімен толтырылмаған энергиялық деңгейлер аймақтарының түзілуіне (қараңыз қатты дене) сәйкес келеді. Металлдық байланысты тек кванттық механика негізінде ғана сандық түрде бағалауға болады, ал оның түзілуін сапалық түрде коваленттік байланыс туралы көзқарас негізінде ғана түсінуге болады.
|
связь химическая / chemical bond (binding) — взаимное притяжение атомов, приводящее к образованию молекул и кристаллов.
|
химиялық байланыс / chemical bond (binding) — молекулалар мен кристаллдардың түзілуіне әкелетін атомдардың өзара тартылысы.
|
Сдвиг (деформация)
Shear, shift, displacement, deformation
Деформация упругого тела, характеризующаяся взаимным смещением слоев (волокон) материала под действием приложенных сил при неизменном расстоянии между слоями.
|
Ығысу (деформация)
Shear, shift, displacement, deformation
Қабаттардың арақашықтығы өзгермеген кезде түсірілген күштер әсерінен қабаттардың (талшықтардың) өзара орын ауыстыруымен сипатталатын серпімді дене деформациясы.
|
Сдвиг изотопический
Isotope shift
Смещение друг относительно друга уровней энергии атома и спектральных линий, принадлежащих различным изотопам одного и того же химического элемента.
|
Изотоптық ығысу
Isotope shift
Бір химиялық элементтің әртүрлі изотобына жататын атом энергиясы деңгейлерінің және спектрлі сызықтарының бір-біріне қатысты ығысуы.
|
Сдвиг фаз
Phase displacement, phase divergence
Несовпадение во времени одинаковых фаз двух периодически изменяющихся величин.
|
Фазалардың ығысуы
Phase displacement, phase divergence
Бірдей фазалардың уақытында периодты түрде өзгеретін екі шамалардың бірдей фазаларының уақыт бойынша сәйкес келмеуі.
|
Сдвиг химический
Chemical shift
Смещение уровней энергии и спектральных линий атома, входящего в молекулу, по сравнению с таковыми для свободного атома.
|
Химиялық ығысу
Chemical shift
Еркін атомдармен салыстырғанда молекулаға енетін атомның спектралды сызықтары мен энергия деңгейлерінің ығысуы.
|
Сегрегация (в материаловедении)
Segregation
-
Дефект материала в виде неравномерного распределения легирую-щих элементов, примесей или микрофаз в металлах и сплавах при затвердевании.
-
Процесс концентрации легирующих элементов в определенных областях, обычно в результате первичной кристаллизации одной фазы и последующего увеличения концентрации других элементов в оставшейся жидкости.
|
Сегрегация (материалтанудағы)
Segregation
-
Жылтыратушы элементтердің, қоспа-лардың немесе металлдар мен қорыт-палардың қатуы кезіндегі микрофазалардың біртексіз таралуы түріндегі материал ақауы.
-
Негізінен бір фазаның алғашқы кристаллдануы және содан кейінгі қалдық сұйықтықтағы басқа элементтер концентрациясының артуы нәтижесінде жылтыратушы элементтердің жинақталу (концентрациялану) процесі.
|
сегрегация поверхностная / surface segregation—явление захвата и выделения в отдельную фазу примесей в процессе роста тонкой плёнки. Актуальна при молекулярно-лучевой эпитаксии, ионной имплантации и т.д.
|
беттік сегрегация / surface segregation — жұқа пленканың өсуі процесінде қоспалардың жекелеген фазаларға қармап алу және бөліп шығару құбылысы. Молекулалы-сәулелік эпитаксия, иондық имплантация және т.б.-ларда маңызды.
|
сегрегация радиационно-индуцированная / radiation-induced segregation — выделение примесных или растворённых атомов твёрдого тела в гетерогенное фазовое образование под действием ионизирующих излучений.
|
радиациялы-индуиндукциялы сегрегация / radiation-induced segregation — иондаушы сәулелердің әсерінен қатты денедегі қоспалық немесе еріген атомдардың гетерогенді фазалық түзілістерге бөлінуі.
|
|
